Τα Παιδία Ψηφιακά Επικοινωνεί Χρήση Υπηρεσιών Επικοινωνίας του Πανελλήνιου Σχολικού ικτύου στο ηµοτικό

Τα Παιδία Ψηφιακά Επικοινωνεί Χρήση Υπηρεσιών Επικοινωνίας του Πανελλήνιου Σχολικού ικτύου στο ηµοτικό Γιάννης Σταγάκης gstag@sch.gr 14 ο ηµοτικό Σχολείο Χανίων Περίληψη Στην Πρωτοβάθµια Εκπαίδευση, στα σχολεία µε Ενιαίο Αναµορφωµένο Εκπαιδευτικό Πρόγραµµα, η χρήση του ηλεκτρονικού ταχυδροµείου εντάσσεται στις δεξιότητες των µαθητών στο µάθηµα της πληροφορικής από τις πρώτες τάξεις της σχολικής βαθµίδας. Το Πανελλήνιο Σχολικό ίκτυο (ΠΣ ) προσφέρει τη δυνατότητα δηµιουργίας µαθητικών λογαριασµών για τους µαθητές της Πρωτοβάθµιας Εκπαίδευσης, προσφέροντας τους πρόσβαση στην πλατφόρµα υπηρεσιών επικοινωνίας, την οποία διατηρούν σε ολόκληρη τη σχολική τους πορεία. Εκτός από θυρίδα ηλεκτρονικού ταχυδροµείου, οι µαθητές µε τον ίδιο λογαριασµό αποκτάνε πρόσβαση και στην πλατφόρµα κοινωνικής δικτύωσης των Εκπαιδευτικών Κοινοτήτων και Ιστολογίων του ΠΣ. ιερευνούµε µέσω ερωτηµατολογίου τις προτιµήσεις των µαθητών των τριών τελευταίων τάξεων του ηµοτικού για την ψηφιακή επικοινωνία τους µέσω των προσφερόµενων υπηρεσιών του ΠΣ, καθώς και τη συµµετοχή τους σε υπηρεσίες ηλεκτρονικού ταχυδροµείου και σελίδες κοινωνικής δικτύωσης εκτός ΠΣ. Λέξεις Κλειδιά: Ηλεκτρονικό Ταχυδροµείο, ΠΣ, Κοινωνική ικτύωση, Πρωτοβάθµια Εκπαίδευση Εισαγωγή Το ηλεκτρονικό ταχυδροµείο αποτελεί από την απαρχή του ιαδικτύου, τη βασική υπηρεσία ψηφιακής επικοινωνίας των χρηστών. Προσφέρει προσωπική επικοινωνία µέσω µηνυµάτων κειµένου, καθώς και την ιδιαίτερα σηµαντική δυνατότητα της επισύναψης αρχείων στο ηλεκτρονικό µήνυµα. Η κοινωνική δικτύωση αποτελεί ένα νέο τρόπο ψηφιακής επικοινωνίας ο οποίος γνώρισε ιδιαίτερη εξάπλωση τα τελευταία χρόνια. Ο χρήστης εγγράφεται σε µια σελίδα κοινωνικής δικτύωσης δηµιουργώντας ένα προφίλ όπου παρουσιάζει τα ενδιαφέροντα του καθώς και άλλες πληροφορίες που αφορούν τον ίδιο. Ανακαλύπτει και δηµιουργεί σχέσεις µε άλλα άτοµα στο συγκεκριµένο χώρο κοινωνικής δικτύωσης και διαµοιράζεται προς όλους ή προς συγκεκριµένα άτοµα ψηφιακό περιεχόµενο, καθώς και αποκτά πρόσβαση σε περιεχόµενο που διαµοιράζουν οι υπόλοιποι χρήστες. Η επικοινωνία σε ένα χώρο κοινωνικής δικτύωσης είναι πιο εξωστρεφής και ξεφεύγει από τα στενά όρια του προσωπικού µηνύµατος του ηλεκτρονικού ταχυδροµείου. Στο χρήστη δίνεται η δυνατότητα διαµοιρασµού οποιασδήποτε µορφής ψηφιακού περιεχοµένου, είτε από ιστόχωρους του ιαδικτύου είτε συνεισφέροντας ο ίδιος προσωπικό περιεχόµενο. Αυτή η νέα διαδραστική µορφή επικοινωνίας καθιστά την κοινωνική δικτύωση ιδιαίτερα δηµοφιλή σήµερα (Livingstone, 2011b; Τσαλίκη 2012). Στην εκπαιδευτική διαδικασία η χρήση ηλεκτρονικού ταχυδροµείου εντάχθηκε στη ευτεροβάθµια εκπαίδευση στην πρώτη τάξη του Γυµνασίου, αναγνωρίζοντας την αναγκαιότητα εξοικείωσης και χρήσης της υπηρεσίας από νωρίς για τους µαθητές. Σήµερα όµως που η διείσδυση χρήσης των οικιακών υπολογιστών στη χώρα µας εµφανίζεται σε ποσοστά κοντά στο 9 και η χρήση του ιαδικτύου από τους νέους είναι σε ποσοστό 8, σύµφωνα µε τα αποτελέσµατα της έρευνας του Παρατηρητήριου για την Κοινωνία της Πληροφορίας (Παρατηρητήριο, 2009), είναι επόµενο οι νεότερες γενιές µαθητών στη χώρα µας να έρχονται σε επαφή µε τον υπολογιστή σε µικρότερες ηλικίες. εδοµένο αυτού, είναι απαραίτητο να εµφυσήσουµε µια σωστή στάση των µαθητών απέναντι στη χρήση του ιαδικτύου από µικρότερες ηλικίες κάτι που µπορεί να επιτευχθεί µέσω της βιωµατικής µεθόδου (Πανσεληνάς, 2010). Επιπλέον λόγω της διεύρυνσης της εκπαιδευτικής και Πρακτικά Εργασιών 7 ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Καθηγητών Πληροφορικής, Θεσσαλονίκη, 12-14 Απριλίου 2013

2 7 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Καθηγητών Πληροφορικής γνωστικής διαδικασίας του µαθητή µέσω της χρήσης του υπολογιστή, το Υπουργείο Παιδείας ενέταξε το 2010 το µάθηµα της πληροφορικής εντός του προγράµµατος σπουδών όλων των τάξεων σε 800 δηµοτικά σχολεία µε Ενιαίο Αναµορφωµένο Εκπαιδευτικό Πρόγραµµα στην πρωτοβάθµια εκπαίδευση. Στο νέο πρόγραµµα σπουδών δίνεται έµφαση εκτός των άλλων και στην ηλεκτρονική επικοινωνία του µαθητή ήδη από τις πρώτες τάξεις της πρωτοβάθµιας εκπαίδευσης (ΥΠ ΒΜΘ, 2011). Ψηφιακή επικοινωνία σε νεαρές ηλικίες Σήµερα τα παιδιά από πολύ µικρή ηλικία αποκτούν πρόσβαση σε ηλεκτρονικό υπολογιστή και στο ιαδίκτυο. Η από νωρίς εξοικείωση τους στη χρήση του υπολογιστή και του ιαδικτύου επιτρέπει στο παιδί την επικοινωνία µε άλλους χρήστες του ιαδικτύου σε ολοένα και µικρότερη ηλικία. Πρόσφατη έρευνα σε πανευρωπαϊκό επίπεδο (Livingstone, 2011a) δείχνει ότι τα παιδιά έρχονται σε επαφή µε το ιαδίκτυο ακόµα και από την ηλικία των 7 ετών σε ψηφιακά ανεπτυγµένες χώρες. Η ίδια έρευνα έδειξε ότι στην Ελλάδα τα παιδιά έρχονται σε επαφή µε το ιαδίκτυο στη ηλικία των 10 ετών κατά µέσο όρο, λίγο ψηλότερα από τον ευρωπαϊκό µέσο όρο των 9 ετών. Από τα παιδιά που χρησιµοποιούν το ιαδίκτυο στην Ελλάδα, το 33% έχουν εγγραφεί σε σελίδα κοινωνικής δικτύωσης στις ηλικίες 9-12 και το ποσοστό αυτό εκτινάσσεται στο 7 στις ηλικίες 13-16 (Haddon, 2011). Η ίδια έρευνα δείχνει ότι πανευρωπαϊκά τα Ελληνόπουλα εµφανίζονται ένθερµοι χρήστες της Κοινωνικής ικτύωσης και ιδιαίτερα του ιστόχωρου Facebook, κατατάσσοντας τα τρίτα στην χρήση του Facebook ανάµεσα στους συνοµήλικους τους ευρωπαίους. Τρεις µέθοδοι ψηφιακής επικοινωνίας (Άµεσο Μήνυµα, Ηλεκτρονικό Ταχυδροµείο, Κοινωνική ικτύωσης) εµφανίζονται ως επικρατέστερες στις ηλικίες 9-16 ετών των ευρωπαίων νέων (Lobe, 2011). Και οι τρείς αυτοί τρόποι ψηφιακής επικοινωνίας εµφανίζουν αντίστοιχη συχνότητα χρήσης σε αυτές τις ηλικίες, χωρίς κάποιος από τους τρείς να υπερτερεί αισθητά. Η επικοινωνία µέσω ιαδικτύου αποτελεί τη δεύτερη δηµοφιλέστερη κατηγορία χρήσεων του ιαδικτύου από τους νέους, όπου την πρωτιά κατέχουν η χρήση του ιαδικτύου για παιχνίδια και για σχολικές εργασίες. Τα ποσοστά χρήσης των τριών προαναφερθέντων µεθόδων ψηφιακής επικοινωνίας αυξάνουν ιδιαίτερα, σχεδόν διπλασιάζονται στις ηλικίες 13-16 ετών, σε σχέση µε τις µικρότερες ηλικίες των 9-12 ετών. Αυτό δικαιολογεί και την αντίστοιχη αύξηση στα ποσοστά χρηστών που έχουν προφίλ σε σελίδα κοινωνικής δικτύωσης στις ηλικίες 13-16. Η ίδια έρευνα έδειξε ότι τα Ελληνόπουλα στις ηλικίες 9-16 ετών δείχνουν να κατέχουν χαµηλό αριθµό ψηφιακών δεξιοτήτων σε σύγκριση µε τους συνοµήλικους ευρωπαίους, κατατάσσοντας τα µόλις πέµπτα από το τέλος στη Ευρωπαϊκή κατάταξη 25 χωρών. Ο χαµηλός δείκτης ψηφιακών δεξιοτήτων στους νέους της Ελλάδας είναι ένας παράγοντας που πιθανώς να δικαιολογεί τα αποτελέσµατα παλαιότερης έρευνα µας στη δευτεροβάθµια εκπαίδευση. Στην έρευνα αυτή φάνηκε ότι σε Γυµνάσιο και Λύκειο συγκεκριµένης επαρχιακής περιοχής της Κρήτης, η χρήση του Facebook ήταν πολύ υψηλή, σε ποσοστά που έρχονται σε αντιστοιχία µε τα προηγουµένως αναφερθέντα για τον Ελληνικό χώρο, αλλά η γνώση χρήσης και η γενικότερη χρήση του email ως τρόπου επικοινωνίας µηδαµινή (Σταγάκης, 2011). Στην παρούσα έρευνα επιχειρούµε να διερευνήσουµε αν υπάρχει αντίστοιχη τάση και σε µικρότερες ηλικίες µαθητών στην πρωτοβάθµια εκπαίδευση, δηλαδή αν από µικρότερες ηλικίες διαφαίνεται η προτίµηση των µαθητών σε υπηρεσίες κοινωνικής δικτύωσης σε σχέση µε το ηλεκτρονικό ταχυδροµείο. Επιπλέον διερευνούµε την προτίµηση των µαθητών στις υπηρεσίες του ΠΣ σε σχέση µε αντίστοιχες υπηρεσίες από σελίδες εκτός ΠΣ. Τέλος ζητάµε από τους µαθητές να µας προτείνουν τρόπους ώστε να βελτιωθούν και να γίνουν πιο ελκυστικές οι υπηρεσίες επικοινωνίας του ΠΣ. Μεθοδολογία έρευνας

Τα ερωτηµατολόγιο απαντήθηκε ανώνυµα από 96 µαθητές των τάξεων, Ε και Στ και στους οποίους είχαν δοθεί λογαριασµοί στο Πανελλήνιο Σχολικό ίκτυο από τον καθηγητή πληροφορικής. Απαντήθηκε από τους µαθητές στο τέλος του Α τριµήνου και αφού νωρίτερα σε ολόκληρη τη διάρκεια του τριµήνου είχαν χρησιµοποιήσει και εξοικειωθεί µε τις υπηρεσίες ηλεκτρονικού ταχυδροµείου (webmail.sch.gr/express) και Εκπαιδευτικές Κοινότητες και Ιστολόγια (blogs.sch.gr). Η κάθε τάξη αποτελείται από δύο τµήµατα και από τα οποία η µεγάλη πλειοψηφία των µαθητών δέχθηκε να απαντήσει στο ερωτηµατολόγιο. Παρόλα αυτά και ειδικότερα στην τάξη κάποιοι µαθητές δεν θέλησαν να απαντήσουν στο ερωτηµατολόγιο δηλώνοντας ότι δεν βρίσκουν ενδιαφέρουσες τις υπηρεσίες του Πανελλήνιου Σχολικού ικτύου και δεν τις χρησιµοποιούν. Στόχος του ερωτηµατολογίου είναι να διερευνηθεί µε ποιά συχνότητα οι µαθητές στην πρωτοβάθµια εκπαίδευση χρησιµοποιούν τις υπηρεσίες ψηφιακής επικοινωνίας τόσο του ηλεκτρονικού ταχυδροµείου όσο και των Εκπαιδευτικών Κοινοτήτων του ΠΣ και ποιό είδος ψηφιακής επικοινωνίας από τα δύο χρησιµοποιούν περισσότερο. Επιπλέον διερευνούµε σε τι ποσοστό οι µαθητές κατέχουν ηλεκτρονική διεύθυνση ταχυδροµείου εκτός Πανελλήνιου Σχολικού ικτύου και εάν χρησιµοποιούν την δηµοφιλή στην Ελλάδα σελίδα κοινωνικής δικτύωσης του Facebook. Τέλος αν προτιµούν τις υπηρεσίες Πανελλήνιου Σχολικού ικτύου σε σχέση µε τις αντίστοιχες άλλων ιστόχωρων, καθώς και τι θα πρότειναν ώστε να γίνουν οι υπηρεσίες του Πανελλήνιου Σχολικού ικτύου πιο ελκυστικές προς τους µαθητές. Το ερωτηµατολόγιο αποτελείται από 11 ερωτήσεις κλειστού τύπου, οι δυο από τις οποίες έχουν διαβαθµισµένες απαντήσεις σε κλίµακα µορφής likert µε διαβάθµιση 1 έως 5 και αφορούν τη συχνότητα χρήσης ηλεκτρονικού ταχυδροµείου και των Εκπαιδευτικών Κοινοτήτων και Ιστολογίων του ΠΣ από τους µαθητές. Μια ερώτηση κλειστού τύπου διερευνά αν οι µαθητές γνωρίζουν οτι η χρήση του Facebook, σύµφωνα µε τους όρους χρήσης του, δεν επιτρέπεται από άτοµα ηλικίας µικρότερης των 13 ετών. Οι υπόλοιπες ερωτήσεις κλειστού τύπου διερευνούν την χρήση δυνατοτήτων που προσφέρουν οι Εκπαιδευτικές Κοινότητες και Ιστολόγια του ΠΣ από τους µαθητές και αποτελούν επιµέρους δείκτες στη αξιολόγηση του στόχου της έρευνας. Τέλος µια ερώτηση ανοικτού τύπου ζητά από τους µαθητές να προτείνουν βελτιώσεις στις Εκπαιδευτικές Κοινότητες του ΠΣ. Το ερωτηµατολόγιο απαντήθηκε ανώνυµα από τους µαθητές παρουσία του ερευνητή ώστε να υπάρχει δυνατότητα διευκρίνισης. Για την δηµιουργία του ερωτηµατολογίου ακολουθήθηκε η διαδικασία που προτείνεται για την κατασκευή κοινωνικού ερωτηµατολογίου εκ του µηδενός (Κατερέλος, 2002). Οι ερωτήσεις δηµιουργήθηκαν βάση εµπειρικής προσέγγισης του δείγµατος κατά την διδασκαλία του µαθήµατος πληροφορικής και την εξοικείωση των µαθητών στις υπό εξέταση ψηφιακές υπηρεσίες επικοινωνίας του ΠΣ κατά την διάρκεια του Α Τριµήνου από τον ερευνητή. Η στατιστική επεξεργασία του ερωτηµατολογίου ακολουθεί την περιγραφική οδό µε στόχο την παρουσίαση των πληροφοριών που εξάγονται από τις ερωτήσεις του ερωτηµατολογίου. Οι απαντήσεις των µαθητών, κατηγοριοποιούµενες ανά σχολική τάξη, καταγράφηκαν σε πίνακα αναθέτοντας ακέραιο αριθµό σε κάθε απάντηση δεδοµένου της κλειστής µορφής των ερωτήσεων του ερωτηµατολογίου. Από τον πίνακας αυτό, µετρήθηκε η συχνότητα εµφάνισης του ακέραιου αριθµού που ανατέθηκε στην εκάστοτε απάντηση για κάθε ερώτηση και εξήχθησαν σε ραβδογράµµατα η σχετική συχνότητα των απαντήσεις των µαθητών σε ποσοστιαία µορφή. εν υπήρξε περίπτωση µη απάντησης κάποιας ερώτησης δεδοµένου ότι στη µη δυαδικές κλειστές ερωτήσεις που δεν µετρούσαν συχνότητα επίσκεψης, το ερωτηµατολόγιο έδινε τη δυνατότητα στο µαθητή να επιλέξει την επιλογή «Άλλο» και προαιρετικά να το περιγράψει. Στην περίπτωση αυτή, εκτός από τον ακέραιο αριθµό που ανατέθηκε στην απάντηση «Άλλο», καταγράφηκε και η απάντηση του µαθητή. Για τις δυο ερωτήσεις που µετρούσαν συχνότητα χρήσης των υπηρεσιών και ήταν διαβαθµισµένες από το 1-5 µε τη µορφή κλίµακας Likert, δεν εξήχθησαν κάποια στατιστικά µέτρα, εκτός της δειγµατικής κορυφής (Mode) η οποία είναι εµφανής από τα ραβδογράµµατα για τις ερωτήσεις αυτές. Αυτό έγινε δεδοµένου της διατάξιµης µορφής των µεταβλητών αυτών κάτι που δεν επιτρέπει τον χειρισµό τους ως συνεχείς µεταβλητές που επιτρέπουν την εξαγωγή περισσότερων στατιστικών µέτρων (Jamieson, 2004). 3

4 7 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Καθηγητών Πληροφορικής Αποτελέσµατα της έρευνας Ο λογαριασµός του µαθητή στο Πανελλήνιο Σχολικό ίκτυο (ΠΣ ) επιτρέπει τη χρήση ηλεκτρονικού ταχυδροµείου σε προσωπική θυρίδα του µαθητή αλλά επιπλέον τη χρήση και άλλων υπηρεσιών, όπως της υπηρεσίας Εκπαιδευτικές Κοινότητες και Ιστολόγια (blogs.sch.gr) στην οποία συµµετέχουν ήδη τα υπόλοιπα µέλη του Πανελλήνιου Σχολικού ικτύου. Η υπηρεσία των Εκπαιδευτικών Κοινοτήτων και Ιστολογίων αποτελεί µια πλατφόρµα κοινωνικής δικτύωσης για τα µέλη του Πανελλήνιου Σχολικού ικτύου, η οποία δίνει τη δυνατότητα στους χρήστες, της δηµιουργίας προσωπικού ιστολογίου, οµάδων (δηµόσιων, ιδιωτικών και κρυφών), χώρους συζητήσεων αλλά και προσωπικών µηνυµάτων µεταξύ των µελών. Αρχίζοντας από την τάξη µόλις 3 στους 26 (12%) των µαθητών από αυτούς που απάντησαν στο ερωτηµατολόγιο κατέχουν ηλεκτρονικό ταχυδροµείο εκτός ΠΣ και από αυτούς 1 στους 3 (33%) προτιµάει το ΠΣ σε σχέση µε την εναλλακτική διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδροµείου. Οι υπόλοιποι δύο απάντησαν ότι έχουν συνηθίσει την εναλλακτική διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδροµείου και για το λόγο αυτό την προτιµάνε. Επίσης 2 στους 26 (8%) δήλωσαν ότι έχουν εγγραφεί στο Facebook παρότι ξέρουν και οι δυο ότι δεν επιτρέπεται για άτοµα κάτω των 13 ετών σύµφωνα µε τους όρους χρήσης του. Ένας από τους δυο παρόλα αυτά τελικά προτιµάει τις Εκπαιδευτικές Κοινότητες του ΠΣ από το Facebook ενώ ο άλλος µαθητής δήλωσε ότι προτιµάει το Facebook διότι έχει περισσότερους φίλους εκεί. Οι µαθητές σε ποσοστό 85% απάντησαν ότι γνωρίζουν τη µη επιτρεπόµενη χρήση του Facebook σε άτοµα κάτω των 13 ετών. H συχνότητα χρήσης των δυνατοτήτων επικοινωνίας ηλεκτρονικού ταχυδροµείου και Εκπαιδευτικών Κοινοτήτων για τους µαθητές της τάξης φαίνονται στο Σχήµα 1. email blogs Τάξη - Χρήση Ψηφιακής Επικοινωνίας ΠΣ 5 4 3 2 1 12% 12% 12% 8% Καθηµερινά Κάθε υο - Τρεις Μέρες 46% 38% 31% 15% 19% 8% Κάθε Εβδοµάδα Σπάνια Καθόλου Σχήµα 1. Τάξη - Συχνότητα Χρήσης Κατά την χρήση των Εκπαιδευτικών Κοινοτήτων και Ιστολογίων οι µαθητές της Τάξης στην πλειοψηφία τους απάντησαν ότι κυρίως στέλνουν προσωπικά µηνύµατα (35%) και διαβάζουν δηµοσιεύσεις (35%). Επιπλέον ότι κάνουν φίλους (19%) και γράφουν σχόλια και αναρτήσεις σε οµάδες (12%). Κανείς δεν απάντησε ότι γράφει δηµοσιεύσεις σε ιστολόγιο (). Όσον αφορά τη χρήση των δυνατοτήτων των Εκπαιδευτικών Κοινοτήτων και Ιστολογίων οι απαντήσεις των µαθητών της Τάξης φαίνονται στο Σχήµα 2.

5 Ναι Οχι Τάξη - Εκπαιδευτικές Κοινότητες ΠΣ 9 8 7 6 5 4 3 2 1 23% 77% 27% Έχετε φτιάξει κάποιο οµάδα Έχετε φτιάξει δικό σας Ιστολόγιο Έχετε διαβάσει χρήσιµη δηµοσίευση; 73% 31% 69% Σχήµα 2. είκτες ραστηριότητας Τάξης Στην Ε Τάξη οι 26 στους 33 µαθητές (79%) δήλωσαν ότι έχουν ήδη εναλλακτική διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδροµείου και µόνο 7 στους 26 (27%) δήλωσαν ότι τελικά προτιµούν το ΠΣ στη χρήση του ηλεκτρονικού ταχυδροµείου. Οι υπόλοιποι 19 προτιµούν την εναλλακτική διεύθυνση τους κυρίως γιατί το έχουν συνηθίσει (37%) και διότι προσφέρει άµεσα µηνύµατα και άλλες δυνατότητες (32%). Επιπλέον 10 στους 33 (3) µαθητές της Ε Τάξης έχουν λογαριασµό στο Facebook και 25 στους 33 (76%) γνωρίζουν ότι δεν επιτρέπεται η χρήση του Facebook από άτοµα κάτω των 13 ετών. Από τους µαθητές που έχουν Facebook δήλωσαν όλοι ότι προτιµούν το Facebook σε σχέση µε τις Εκπαιδευτικές Κοινότητες του ΠΣ κυρίως διότι έχει δυνατότητα άµεσων µηνυµάτων (6) αλλά και επειδή προσφέρει παιχνίδια (2). Η συχνότητα χρήσης των υπηρεσιών επικοινωνίας του ΠΣ των µαθητών της Ε Τάξης φαίνεται στο Σχήµα 3. email blogs Ε Τάξη - Χρήση Ψηφιακής Επικοινωνίας ΠΣ 35% 3 25% 2 15% 1 5% 9% 12% 15% 15% Καθηµερινά Κάθε υο - Τρεις Μέρες 3 27% 27% 24% 21% 18% Κάθε Εβδοµάδα Σπάνια Καθόλου Σχήµα 3. Ε Τάξη - Συχνότητα Χρήσης Κατά την χρήση των Εκπαιδευτικών Κοινοτήτων και Ιστολογίων οι µαθητές της Ε Τάξης στην πλειοψηφία τους απάντησαν ότι κυρίως διαβάζουν δηµοσιεύσεις σε ιστολόγια και οµάδες (3),

6 7 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Καθηγητών Πληροφορικής κάνουν φίλους (27%), στέλνουν προσωπικά µηνύµατα (15%) και γράφουν σχόλια και αναρτήσεις σε οµάδες (15%) και τέλος ότι γράφουν δηµοσιεύσεις σε ιστολόγιο (12%). Όσον αφορά χρήση των δυνατοτήτων των Εκπαιδευτικών Κοινοτήτων και Ιστολογίων οι απαντήσεις των µαθητών της Ε Τάξης φαίνονται στο Σχήµα 4. Ναι Οχι Ε Τάξη - Εκπαιδευτικές Κοινότητες ΠΣ 8 7 6 5 4 3 2 1 27% 73% Έχετε φτιάξει κάποιο οµάδα 48% 52% Έχετε φτιάξει δικό σας Ιστολόγιο 58% 42% Έχετε διαβάσει χρήσιµη δηµοσίευση; Σχήµα 4. είκτες ραστηριότητας Ε Τάξης Στην ΣΤ Τάξη 17 στους 37 µαθητές (46%) δήλωσαν ότι έχουν ήδη εναλλακτική διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδροµείου και από αυτούς 3 στους 17 (18%) δήλωσαν ότι τελικά προτιµούν το ΠΣ στη χρήση του ηλεκτρονικού ταχυδροµείου. Οι υπόλοιποι 14 προτιµούν την εναλλακτική διεύθυνση τους κυρίως διότι προσφέρει άµεσα µηνύµατα και άλλες δυνατότητες (29%), έχουν ήδη τις επαφές τους εκεί (29%) και για κάποιο άλλο λόγο (2). Επιπλέον 15 στους 37 (41%) των µαθητών της ΣΤ Τάξης έχουν λογαριασµό στο Facebook και 32 στους 37 (86%) γνωρίζουν ότι δεν επιτρέπεται η χρήση του Facebook από άτοµα κάτω των 13 ετών. Από τους µαθητές που έχουν Facebook οι 13 στους 15 (87%) δήλωσαν ότι προτιµούν το Facebook σε σχέση µε τις Εκπαιδευτικές Κοινότητες του ΠΣ και αυτό διότι έχουν τη δυνατότητα άµεσων µηνυµάτων (46%) αλλά και επειδή έχουν περισσότερους φίλους εκεί (23%). Επιπλέον διότι προσφέρει παιχνίδια (23%). Η συχνότητα χρήσης των υπηρεσιών επικοινωνίας του ΠΣ των µαθητών της Ε Τάξης φαίνεται στο Σχήµα 5. email blog ΣΤ Τάξη - Χρήση Ψηφιακής Επικοινωνίας ΠΣ 6 5 4 3 2 1 8% 16% 11% 22% Καθηµερινά Κάθε υο - Τρεις Μέρες 57% 24% 27% 14% 11% 11% Κάθε Εβδοµάδα Σπ άνια Καθόλου Σχήµα 5. ΣΤ Τάξη - Συχνότητα Χρήσης

7 Κατά την χρήση των Εκπαιδευτικών Κοινοτήτων και Ιστολογίων οι µαθητές της ΣΤ Τάξης στην πλειοψηφία τους απάντησαν ότι κυρίως διαβάζουν δηµοσιεύσεις σε ιστολόγια και οµάδες (46%), κάνουν φίλους (24%), στέλνουν προσωπικά µηνύµατα (16%) και γράφουν σχόλια και αναρτήσεις σε οµάδες (11%) και τέλος ότι γράφουν δηµοσιεύσεις σε ιστολόγιο (3%). Όσον αφορά χρήση των δυνατοτήτων των Εκπαιδευτικών Κοινοτήτων και Ιστολογίων οι απαντήσεις των µαθητών της Ε Τάξης φαίνονται στο Σχήµα 6. Ναι Οχι ΣΤ Τάξη - Εκπαιδευτικές Κοινότητες ΠΣ 8 6 4 2 65% 68% 35% 32% Έχετε φτιάξει κάπ οιο οµάδα Έχετε φτιάξει δικό σας Ιστολόγιο 76% 24% Έχετε διαβάσει χρήσιµη δηµοσίευση; Σχήµα 6. είκτες ραστηριότητας ΣΤ Τάξης Συµπεράσµατα Όπως φαίνεται από τα αποτελέσµατα του ερωτηµατολογίου στις δυο τελευταίες τάξεις του ηµοτικού οι µαθητές αναζητούν εντονότερα την ψηφιακή επικοινωνία, κάνοντας όλο και συχνότερη τη χρήση των υφιστάµενων υπηρεσιών. Στην Τάξη το ποσοστό των µαθητών που χρησιµοποιούν καθηµερινά έως και εβδοµαδιαία την ψηφιακή επικοινωνία είναι 35% στην καλύτερη περίπτωση, ενώ στην Ε τάξη είναι 54% και στη ΣΤ τάξη 62%. Επιπλέον στις δυο µεγαλύτερες τάξεις εµφανίζεται ήδη ένα σηµαντικό και αυξανόµενο ποσοστό µαθητών (περίπου ένας στους τρεις) µε προφίλ στο Facebook, κάτι που δεν συµβαίνει στην τάξη που το ποσοστό είναι πολύ µικρό (8%). Το ποσοστό των µαθητών αυτών έρχεται σε συµφωνία µε το αντίστοιχο ποσοστό της έρευνας που αναφέραµε νωρίτερα για τον Ελληνικό χώρο στις ηλικίες 9-12 ετών. Παρόλα αυτά οι µαθητές εµφανίζονται ενηµερωµένοι για την µη επιτρεπτή χρήση του Facebook από νέους κάτω των 13 ετών, µε ποσοστά από 85%, 76% και 86% ανά τάξη. Η συχνότητα χρήσης του ηλεκτρονικού ταχυδροµείου εµφανίζεται αντίστοιχη µε την συχνότητα χρήσης των Εκπαιδευτικών Κοινοτήτων και Ιστολογίων του ΠΣ, ειδικά στις δυο µικρότερες τάξεις κάτι που έρχεται σε αντιστοιχία µε τα αποτελέσµατα της πανευρωπαϊκής έρευνας για τη χρήση του ηλεκτρονικού ταχυδροµείου και της κοινωνικής δικτύωσης. Στην ΣΤ Τάξη το ηλεκτρονικό ταχυδροµείο του ΠΣ εµφανίζεται να µην χρησιµοποιείται ιδιαίτερα και οι µαθητές να στρέφονται στην συχνότερη χρήση των Εκπαιδευτικών Κοινοτήτων για την επικοινωνία τους στο ΠΣ. Η συχνότητας χρήσης των υπηρεσιών ψηφιακής επικοινωνίας αυξάνει όσο αυξάνει η ηλικία των µαθητών. Στη η συντριπτική πλειοψηφία απαντά ότι τα χρησιµοποιούν σπάνια. Η Ε Τάξη απαντά σπάνια για το ταχυδροµείο αλλά εβδοµαδιαία ή καθόλου για τις Εκπαιδευτικές Κοινότητες. Στην ΣΤ Τάξη υπερτερεί το σπάνια και για τις δυο µορφές ψηφιακής επικοινωνίας αλλά όλες οι υπόλοιπες συχνότερες βαθµίδες χρήσης εµφανίζουν αντίστοιχα κοντινά ποσοστά µε αυτή. Όπως προτείνει πρόσφατη έρευνα (Smahel, 2012) ο χρόνος που αφιερώνουν οι µαθητές στο ιαδίκτυο δεν είναι από µόνο του κριτήριο για να χαρακτηριστεί υπερβολική και παθολογική η χρήση του ιαδικτύου. Προβληµατική χρήση εµφανίζεται όταν υπάρχει ανεξέλεγκτη, επαναλαµβανόµενη και αναγκαστική χρήση του ιαδικτύου που στην Ελλάδα, σύµφωνα µε την ίδια

8 7 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Καθηγητών Πληροφορικής έρευνα, εµφανίζεται σε ένα ποσοστό 1% των νέων. Η συχνότητα χρήσης που εµφανίζουν οι µαθητές στη έρευνα µας δεν είναι όπως εκτιµούµε σε υψηλά και ανησυχητικά επίπεδα, µιας και εµφανίζονται ελάχιστοι, ειδικότερα στις δυο µικρότερες τάξης να κάνουν καθηµερινή χρήση των υπηρεσιών επικοινωνίας. Παρόλα αυτά δεδοµένου ότι δεν διερευνήσαµε τους υπόλοιπους παράγοντες που χαρακτηρίζουν µια συµπεριφορά χρήσης του ιαδικτύου ως προβληµατική, δεν µπορούµε να εξάγουµε ασφαλές συµπέρασµα επί τούτου. Όσον αφορά τη χρήση εξωτερικών υπηρεσιών επικοινωνίας, διαπιστώνουµε ότι οι µαθητές που ήδη κατείχαν διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδροµείου εκτός ΠΣ προτιµούν στη συντριπτική πλειοψηφία τους να τη χρησιµοποιούν, κυρίως για το λόγο ότι έχουν τη δυνατότητα άµεσης συνοµιλίας µέσω γραπτών µηνυµάτων µε άλλα συνδεδεµένα µέλη, αλλά και λόγω των εξελιγµένων δυνατοτήτων που προσφέρουν αυτές οι σελίδες. Εµπειρικά διαπιστώσαµε ότι οι µαθητές ανταλλάσσουν µέσω ηλεκτρονικού ταχυδροµείου συνδέσµους προς βίντεο του παγκόσµιου ιστού και το βρίσκουν πολύ εξυπηρετικό ότι µπορούν να δουν άµεσα τα βίντεο χωρίς να εγκαταλείψουν και να φορτώσουν διαφορετική σελίδα εκτός ηλεκτρονικού ταχυδροµείου, δυνατότητα που υποστηρίζεται από όλες τις µεγάλες ιστοσελίδες παροχής λογαριασµών ηλεκτρονικού ταχυδροµείου. Αντίστοιχη τάση διαπιστώσαµε και στη χρήση κοινωνικών δικτύων. Οι µαθητές που κατείχαν λογαριασµό Facebook, στην συντριπτική πλειοψηφία τους, τον προτιµούν σε σχέση µε τις Εκπαιδευτικές Κοινότητες και Ιστολόγια του ΠΣ, κυρίως πάλι για την δυνατότητα συζήτησης µέσω γραπτών µηνυµάτων που προσφέρεται αλλά και για τα παιχνίδια. Η τελευταία ερώτηση του ερωτηµατολογίου ήταν ανοικτού τύπου και ζητούσε από τους µαθητές τις προτάσεις τους ώστε οι Εκπαιδευτικές Κοινότητες του ΠΣ να γίνουν πιο ενδιαφέρουσες. Η συντριπτική πλειοψηφία δήλωσε ότι θα επιθυµούσε την προσθήκη δυνατότητας συνοµιλίας µε άµεσα µηνύµατα και παιχνίδια κάτι απόλυτα αναµενόµενο µε βάση τις προηγούµενες απαντήσεις τους. Οι προτάσεις µας Οι προτάσεις µας αφορούν εύκολα υλοποιήσιµες τακτικές ώστε η πλατφόρµα των Εκπαιδευτικών Κοινοτήτων και Ιστολογίων να προσφέρει περισσότερες δυνατότητες επικοινωνίας και να γίνει πιο ελκυστική για τους µαθητές. Βασιζόµενοι και στις απαντήσεις των µαθητών αναγνωρίζουµε την µεγάλη ανάγκη των µαθητών για άµεση επικοινωνία µέσω γραπτών µηνυµάτων. Το σχολικό δίκτυο υποστηρίζει την υλοποίηση του πρωτοκόλλου XMPP µέσω jabber για την επικοινωνία µέσω άµεσων γραπτών µηνυµάτων µεταξύ των µελών του. Η υπηρεσία παρέχεται αυτή τη στιγµή µέσω αυτόνοµου προγράµµατος άµεσων γραπτών µηνυµάτων όπως π.χ. το PSI. Η ενσωµάτωση ενός Web Client για το πρωτόκολλο αυτό (όπως το JWchat) στις Εκπαιδευτικές Κοινότητες και Ιστολόγια πιστεύουµε ότι θα ενίσχυε την εντονότερη δέσµευση των µαθητών στη πλατφόρµα κοινωνικής δικτύωσης του ΠΣ. Επιπλέον σηµαντική κρίνουµε τη δυνατότητα ανάρτησης πολυµεσικού περιεχοµένου (π.χ. βίντεο) στις Εκπαιδευτικές Κοινότητες του ΠΣ µε δυνατότητα διαχείρισης πολιτικών πρόσβασης και ιδιωτικότητας του περιεχοµένου αυτού από τους χρήστες. Αυτή τη στιγµή ανάρτηση βίντεο µπορεί να γίνει στα ιστολόγια των εκπαιδευτικών κοινοτήτων αλλά ο χώρος αυτός είναι δηµόσιος και προσβάσιµος από όλους και όχι µόνο τα µέλη των Εκπαιδευτικών Κοινοτήτων του ΠΣ. Προς την κατεύθυνση της ιδιωτικότητας κινούνται οι οµάδες µέσα στις Εκπαιδευτικές Κοινότητες του ΠΣ. Οι οµάδες µπορεί να είναι δηµόσιες, ιδιωτικές ή κρυφές, προσφέροντας µε αυτό τον τρόπο ιδιωτικότητα στις αναρτήσεις εντός οµάδας, αλλά χωρίς να επιτρέπουν στο χρήστη την ανάρτηση πολυµεσικού περιεχόµενου. Αναβάθµιση των οµάδων ώστε να υποστηρίζουν πολυµεσικό περιεχόµενο θα ήταν ένα ενδιαφέρον χαρακτηριστικό του ΠΣ. Με αυτό τον τρόπο δίνεται στους µαθητές µια πλήρης πλατφόρµα υλοποίησης πολιτικών προφύλαξης των προσωπικών τους δεδοµένων, κάτι ιδιαίτερα απαραίτητο για την εξοικείωση τους µε την ιδιωτικότητα στο ιαδίκτυο. Εναλλακτικά ή επιπροσθέτως, στα Ιστολόγια, τα οποία ήδη υποστηρίζουν πολυµεσικό περιεχόµενο, θα µπορούσαν να υλοποιηθούν πολιτικές διαχείρισης της ιδιωτικότητας του χρήστη, µέσω δυνατότητας ορισµού ορατότητας της κάθε ανάρτηση. Αυτό µπορεί να γίνει µε την ενσωµάτωση υπαρχόντων προσθέτων που δίνουν αυτή τη δυνατότητα και τα οποία η τεχνολογία του Wordpress που χρησιµοποιείται για την υλοποίηση των ιστολογίων τα υποστηρίζει. Επιπλέον αναµένεται νεότερη έκδοση του Wordpress

9 µε δυνατότητες ορισµού πολιτικών ιδιωτικότητας, οπότε µια άµεση αναβάθµιση στην επόµενη έκδοση θα έδινε νέες δυνατότητες και στην κοινωνική δικτύωση του ΠΣ. Αναγνωρίζοντας την ύπαρξη των Εκπαιδευτικών Κοινοτήτων και Ιστολογίων ως πλατφόρµα κοινωνικής επαφής των µελών του ΠΣ και όχι σαν ανταγωνιστή των υπόλοιπων δηµοφιλών κοινωνικών δικτύων, οι προτάσεις µας είναι προς την κατεύθυνση της περαιτέρω εκπαιδευτικής αξιοποίησης τους. Με την ενσωµάτωση της υπηρεσίας των άµεσων µηνυµάτων και την υποστήριξη της δυνατότητας ανάρτησης βίντεο κάνουµε το περιβάλλον των Εκπαιδευτικών Κοινοτήτων πιο ελκυστικό, ώστε οι µαθητές να έχουν περισσότερες δυνατότητες για επικοινωνία αλλά επίσης να προβάλουν και να ανταλλάξουν υλικό που τους ενδιαφέρει. Με τον τρόπο αυτό ενισχύουµε τους παράγοντες που επιτρέπουν εντονότερη αλληλεπίδραση των µαθητών (Burke, 2009) ώστε να διατηρήσουµε το ενδιαφέρον τους σε ένα περιβάλλον εκπαιδευτικό και ελεγχόµενο. Αποκτάνε µε την ενασχόληση τους τις απαραίτητες δεξιότητες και εµπειρίες που απαιτούνται πριν εισέλθουν σε ευρύτερα κοινωνικά δίκτυα. Επιπλέον µε την εισαγωγή πολιτικών ιδιωτικότητας τους επιτρέπουµε να εξασκηθούν και να κατανοήσουν την απαραίτητη έννοια της ιδιωτικότητας στο σύγχρονο ιαδίκτυο. Αναφορές Burke, M., Marlow, C., & Lento, T. (2009). Feed me: Motivating newcomer contribution in social network sites. ACM CHI 2009: Conference on Human Factors in Computing Systems, p. 945-954. Haddon, L., Livingstone, S. & EU Kids Online network (2012). EU Kids Online: National perspectives, Eu Kids Online report, Retrieved 5 January 2012 from http://tinyurl.com/bcgrte6. Livingstone, S., & Haddon, L. (2011). Risks and safety on the internet: the perspective of european children. Full findings. Eu Kids Online Report, Retrieved 5 January 2012 from http://tinyurl.com/66q3bmm. Livingstone, S., Ólafsson, K., & Staksrud, E. (2011) Social networking, age and privacy. EU Kids Online Network, Retrieved 10 March from http://eprints.lse.ac.uk/35849/1/social networking, age and privacy (LSERO.pdf Lobe, B., Livingstone, S., Ólafsson, K., & Vodeb, H. (2011). Cross-national comparisons of risks and safety on the internet. Eu Kids Online Report, Retrieved 5 January 2012 from http://tinyurl.com/aosmow7. Smahel, D., Helsper, E., Green, L., Kalmus, V., Blinka, L. & Ólafsso K.(2012). Excessive internet use among european children http://tinyurl.com/csj26cu Jamieson, S. (2004). Likert Scales: How to (Ab)use Them, Medical Education Vol. 38(12), pp.1217-1218. Κατερέλος, Ι. (2002). Εισαγωγή στην κοινωνική έρευνα, Πάντειο Πανεπιστήµιο Τµήµα Ψυχολογίας, Αθήνα, σ. 105-118. Πανσεληνάς, Γ. (2010). Ασφαλής χρήση του ιαδικτύου-αποτελεσµατικές διδακτικές παρεµβάσεις και ο ρόλος του εκπαιδευτικού Πληροφορικής, 4o Πανελλήνιο Συνέδριο Καθηγητών Πληροφορικής, Σέρρες. Παρατηρητήριο για την Κοινωνία της Πληροφορίας (2009). Ανάλυση αποτελεσµάτων έρευνας για τη χρήση των νέων τεχνολογιών από τα παιδιά 8-15 ετών. Ανακτήθηκε στις 3 Μαρτίου 2011 από http://tinyurl.com/6ca5amj. Σταγάκης, Γ. (2011). Κοινωνική ικτύωση: εµπόδιο ή νέες προοπτικές στην µάθηση. Πρακτικά 5ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Καθηγητών Πληροφορική, Ανακτήθηκε στις 6 Ιανουαρίου 2012 από http://pdkap.sch.gr/2011/praktika2011/ergasies/4.pdf. Τσαλίκη, Λ., Χρονάκη,. & Κοντογιάννη, Σ.(2012). Παιδιά και διαδίκτυο στην Ελλάδα GRKGO: ερευνητικό πρόγραµµα µε τη µερική χρηµατοδότηση της Γενικής Γραµµατείας Νέας Γενιάς, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών, Τµήµα Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενηµέρωσης, Ανακτήθηκε στις 1 Μαρτίου 2013 από http://tinyurl.com/tsaliki-kids-internet Υπουργείο Παιδείας ια Βίου Μάθησης και Θρησκευµάτων, (2011). Πρόγραµµα σπουδών για τις ΤΠΕ στην Πρωτοβάθµια Εκπαίδευση. Ανακτήθηκε στις 6 Ιανουαρίου 2012 από http://tinyurl.com/tpedimοtiko-pdf.