ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΑΝΤΙΔΗΜΑΡΧΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ ΚΑΛΥΨΩΣ ΓΟΥΛΑ ΣΤΟ 1 ο ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΔΗΜΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Ενότητα: Κοινωνική πολιτική και Αλληλεγγύη «Ενεργητικές πολιτικές για την αντιμετώπιση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού, αλληλεγγύη και δομές και παρεμβάσεις» Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η φτώχεια πλήττει τους νέους, τους ηλικιωμένους, τους άνεργους και τις ειδικές ομάδες πληθυσμού (ΑΜΕΑ κ.λπ.). Συγκεκριμένα, ποσοστό που ανέρχεται στο 36% του πληθυσμού της Ελλάδας ζει κάτω από το όριο της φτώχειας (ετήσιο εισόδημα 4.608 ευρω για το 2014) σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, ενώ αν δεν υπήρχαν τα επιδόματα και οι λοιπές κοινωνικές ενισχύσεις το ποσοστό θα έφτανε το 52,2% του πληθυσμού. Το κατώφλι φτώχειας διαμορφώθηκε σε ετήσιο εισόδημα 8.879 ευρώ για άγαμο και σε 17.270 ευρώ για τετραμελή οικογένεια, σύμφωνα με την έρευνα του 2014. Ο κίνδυνος φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού είναι υψηλότερος στη περίπτωση των ατόμων ηλικίας 18-64 ετών. Στο 27,4%, που αποτελεί νέο ρεκόρ, έφτασε η ανεργία τον Σεπτέμβριο 2015, σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, ενώ οι άνεργοι ανήλθαν σε 1.376.463 άτομα και ο οικονομικά μη ενεργός πληθυσμός ανήλθε σε 3.327.859 άτομα. Όσον αφορά την κατοικία, σε περίπτωση άρσης της απαγόρευσης των πλειστηριασμών της πρώτης κατοικίας περίπου 110.000 νοικοκυριά θα χάσουν άμεσα το σπίτι τους. Παράλληλα, πολλά νοικοκυριά ζουν σε άθλιες συνθήκες, χωρίς ρεύμα, θέρμανση και νερό.
Η αύξηση των αναγκών των τοπικών κοινωνιών οδήγησε στην ανάγκη αλλαγών και δομικών παρεμβάσεων με στόχο την αποκέντρωση και την ευελιξία, σε αντίθεση με το δυσκίνητο κρατικό σύστημα. Η έξαρση αυτή, τα τελευταία χρόνια με δραματικό τρόπο, ανέδειξε τους Δήμους σε πρωταγωνιστές, οι οποίοι λαμβάνοντας άμεσα μέτρα για την αντιμετώπιση της φτώχιας και του κοινωνικού αποκλεισμού είναι οι φορείς που έχουν τη δυνατότητα εκπόνησης αξιόπιστων, σύγχρονων προγραμμάτων και ισχυρού πλαισίου ανάπτυξης, βρισκόμενοι σε άμεση επαφή με τον πολίτη. Εκείνο όμως που επίσης αναδείχθηκε από την κρίση είναι ότι απαιτούνται στοχευμένες δράσεις στον τομέα της πρόνοιας και της υγείας, για την ενίσχυση υφισταμένων δομών και την ανάπτυξη νέων αλλά και για τη δικτύωσή τους με δράσεις άλλων φορέων με τελικό στόχο τη διασφάλιση της κοινωνικής συνοχής και την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού. Η βαθιά και παρατεταμένη κρίση, με την φτώχεια και την ανεργία να καταλαμβάνουν όλο και μεγαλύτερα στρώματα του πληθυσμού, ενέτεινε τον ρόλο της αυτοδιοίκησης. Το χαρακτηριζόμενο ως δίχτυ κοινωνικής προστασίας που αναπτύσσουν οι δήμοι, καλούνται να το ισχυροποιήσουν και να γίνει πιο αποτελεσματικό, για να επιτύχουν τη συνοχή της τοπικής κοινωνίας και να αντιμετωπίσουν τον κίνδυνο του κοινωνικού αποκλεισμού. Το κράτος, είναι δυσκίνητο, γραφειοκρατικό, και αναποτελεσματικό. Αντίθετα, η αυτοδιοίκηση και ιδιαίτερα οι δήμοι, διαθέτουν τα χαρακτηριστικά της εύκολης προσβασιμότητας, της εγγύτητας, και της δυνατότητας να φτάσουν στα σπίτια, στα άτομα και στις οικογένειες που έχουν ανάγκη. Πρέπει να αξιοποιήσουμε με καλύτερο τρόπο τις υπάρχουσες δομές, να εξορθολογίσουμε ακόμη περισσότερο τη δράση μας, να αναζητήσουμε περισσότερους εξωτερικούς πόρους, να επιχειρήσουμε ευρύτερες συνεργασίες με τις τοπικές κοινωνίες των πολιτών, να συνεργαστούμε με όμορους δήμους για καλύτερα αποτελέσματα, να δημιουργήσουμε ισχυρότερα δίκτυα κοινωνικής προστασίας και αλληλεγγύης για τους αδύναμους συνδημότες μας. Σκοπός είναι να λαμβάνει ο ωφελούμενος ουσιαστικές υπηρεσίες και όχι παροχές. Να μπορεί να μεταβεί από τον αποκλεισμό στην επανένταξη. Β. ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Με τον νόμο του Καλλικράτη (ν.3852/2010), προβλέφθηκαν ρητά αλλαγές στις αρμοδιότητες και στην οργάνωση της άσκησης κοινωνικής πολιτικής από την τοπική αυτοδιοίκηση και συγκεκριμένα οι δήμοι ανέλαβαν αρμοδιότητες της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης ως προς την παροχή επιδομάτων, την άδεια ίδρυσης και εποπτείας ιδρυμάτων πρόνοιας, παιδικών σταθμών και επιχειρήσεων περίθαλψης ηλικιωμένων και ΑΜΕΑ, καθώς επίσης δημόσιας υγείας και υγιεινής. Η άσκηση της κοινωνικής πολιτικής του Δήμου Θεσσαλονίκης εμπλουτίστηκε με παροχή υπηρεσιών, ενώ παρέμειναν σε λειτουργία νομικά πρόσωπα για τομείς κοινωνικής προστασίας, μετά τη συγχώνευση των νομικών προσώπων που παρέχουν κοινωνικές υπηρεσίες στους Δήμους, και συγκεκριμένα όλα τα ΚΑΠΗ σε ένα, τα ΚΕΦΟ και οι πρώην κρατικοί παιδικοί σταθμοί με τον αντίστοιχο της Τριανδρίας σε ένα (ΟΒΡΕΠΟΜ), η κοινωφελής επιχείρηση, μετά τη συγχώνευση
νομικών προσώπων των κοινωφελών επιχειρήσεων των συνενωμένων Δήμων σε μια (ΚΕΔΗΘ). Ο Δήμος Θεσσαλονίκης διαμορφώνοντας τον νέο Οργανισμό Εσωτερικής Υπηρεσίας έχει προβλέψει στις αρμοδιότητες που υλοποιούνται από την Διεύθυνση Κοινωνικής Προστασίας και Δημόσιας Υγείας, αυτές που σχετίζονται με το σχεδιασμό και την εφαρμογή της κοινωνικής πολιτικής, των πολιτικών ισότητας των φύλων καθώς και την προστασία και προαγωγή της δημόσιας υγείας στην περιοχή του Δήμου. Εξάλλου, μέσω της Διεύθυνσης Παιδικών Σταθμών εξασφαλίζεται η ομαλή σωματική, νοητική, συναισθηματική και κοινωνική ανάπτυξη των παιδιών προσχολικής ηλικίας, τα οποία φιλοξενούνται στους δημοτικούς βρεφονηπιακούς σταθμούς, και τη διασφάλιση της ομαλής μετάβασής τους από το οικογενειακό στο σχολικό περιβάλλον καθώς και την παροχή ενιαίας και σύγχρονης προσχολικής αγωγής. Τα Τμήματα που απαρτίζουν τη Διεύθυνση Κοινωνικής Προστασίας και Δημόσιας Υγείας είναι τα εξής: α) Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων β) Τμήμα Προνοιακών Επιδομάτων γ) Τμήμα Κοινωνικής Αρωγής δ) Τμήμα Προστασίας και Προαγωγής της Δημόσιας Υγείας δ1) Γραφείο Δημοτικών Πολυιατρείων ε) Τμήμα Διοικητικής Υποστήριξης. Τα τμήματα της Διεύθυνσης Παιδικών Σταθμών που είναι : α) Τμήμα Παιδικών Σταθμών και Εποπτείας, β) Τμήμα Παιδικών Σταθμών Α, Β, Γ, Δ Δημοτικής Κοινότητας και Δημοτικής Ενότητας Τριανδρίας, γ) Τμήμα Παιδικών Σταθμών Ε Δημοτικής Κοινότητας, και δ) Τμήμα Διοικητικής Υποστήριξης. Η υλοποίηση του σχεδιασμού της Διοίκησης για την κοινωνική πολιτική πραγματώνεται και μέσω δομών που σχεδιάστηκαν με αφορμή Ευρωπαϊκά προγράμματα (Βοήθεια στο σπίτι, ΚΔΑΠ και ΚΔΑΠ ΑΜΕΑ μέσω της ΚΕΔΗΘ), από πρωτοβουλίες των ΟΤΑ (ΚΑΠΗ), από δομές που προήλθαν από την κεντρική διοίκηση στους ΟΤΑ Δήμους (παιδικοί σταθμοί), από συνεργασίες με φορείς (όπως τα Κέντρα Πρόληψης ΣΕΙΡΙΟΣ) και φυσικά από τις νέες δομές που δημιουργούνται από τους Δήμους με χρηματοδοτικούς πόρους από τα αρμόδια υπουργεία για την παροχή κοινωνικών υπηρεσιών σε άστεγους, άπορους, κακοποιημένες γυναίκες, πρόσφυγες, μετανάστες (ΔΟΜΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗ ΤΗΣ ΦΤΩΧΙΑΣ, ΞΕΝΩΝΑΣ ΚΑΚΟΠΟΙΗΜΕΝΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΤΟΥΣ, ΦΙΛΟΞΕΝΕΙΟ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΩΝ ΑΙΤΟΥΝΤΩΝ ΑΣΥΛΟ). Οι δράσεις αυτές, πλαισιώνονται σε κάποιες περιπτώσεις με εθελοντές Η εισαγωγή σύγχρονων αντιλήψεων με την ανάπτυξη εταιρικών σχημάτων και τη συμμετοχή εκπροσώπων της κοινωνίας των πολιτών σε συνεργασία με τις κοινωνικές υπηρεσίες του Δήμου αποτελεί το χαρακτηριστικό της σύγχρονης κοινωνικής πολιτικής που έχει πλέον έντονο τον χαρακτήρα της αλληλεγγύης. Είναι προφανές ότι βρισκόμαστε μπροστά σε ένα νέο μοντέλο άσκησης της κοινωνικής πολιτικής. Γ. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ Τα λειτουργικά προβλήματα στην ουσιαστική άσκηση της κοινωνικής πολιτικής είναι :
Η έλλειψη ευελιξίας στις αναθέσεις, προμήθειες και προσλήψεις του απαραίτητου διοικητικού και επιστημονικού προσωπικού με συνέπεια την υποστελέχωση των υπηρεσιών δυσλειτουργικές γραφειοκρατικές δομές Είναι αναγκαίος ο χρηματο-οικονομικός σχεδιασμός σε αυτοδιοικητικό επίπεδο, ο οποίος μπορεί να διασφαλίσει τακτικές χρηματορροές που με τη σειρά τους συνιστούν κίνητρο για ενεργή συμμετοχή των ΜΚΟ και της κοινωνίας των πολιτών σε προγράμματα, και αναδεικνύεται ως ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα για την επάρκεια και συνέχεια των χρηματοδοτήσεων. Πλέον πρόσφατο παράδειγμα αυτό των «Δομών Για την Καταπολέμηση της Φτώχιας», για τη συνέχιση των οποίων μόλις σήμερα ενημερωθήκαμε, μετά κόπων και βασάνων να συμπληρώσω, μέχρι την 31.12.2015. Αυτό αναδεικνύει τη διερεύνηση των δυνατοτήτων χρηματοδότησης με τη χρηματοδοτική κατοχύρωση, μέσω της αυτόνομης γραμμής του προϋπολογισμού και του συνδυασμού χρηματοδοτικών μέσων (ίδιοι πόροι, ΚΑΠ, πόροι από μεταφορά αρμοδιοτήτων, χορηγίες, δωρεές, κληροδοσίες), και χρηματοδοτικά εργαλεία, όπως η Τράπεζα Επενδύσεων, από ιδρύματα (Ιδρυμα Νιάρχος, Μποδοσάκη), οργανισμούς (Solidarity), από Ευρωπαικούς πόρους (ΕΣΠΑ, ΠΕΠ κλπ.) και εθνικούς πόρους (Υπουργείο Εργασίας-όπως είναι το πρόγραμμα των δομών για τη φτώχια, το Στέγαση και Επανένταξη). Το μοντέλο του κράτους των προνοιακών επιδομάτων και των βιβλιαρίων της πρόνοιας απαιτεί την αντικατάστασή του από ένα μοντέλο προνοιακού πλουραλισμού: δικτύωση φορέων κρατικού, ιδιωτικού προσωπικού χώρου και εμπλοκή πολλαπλών συντελεστών παροχής κοινωνικών υπηρεσιών (εθελοντικοί φορείς, ομάδες αυτοβοήθειας, οικογένεια). Τέλος, υπάρχει ανάγκη συντονισμού των υφιστάμενων και σχεδιασμός και υλοποίηση νέων προγραμμάτων κοινωνικού χαρακτήρα τα οποία να ανταποκρίνονται στα αιτήματα των ευπαθών κοινωνικών ομάδων του πληθυσμού και στη δυναμική τους ένταξη/επανένταξη στην οικονομική και κοινωνική ζωή συμβάλλοντας ουσιαστικά στην ανάπτυξη και αναβάθμιση της ποιότητας ζωής. Δ. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Απαιτείται η δημιουργία ενός «συστήματος κοινωνικής προστασίας» ή όπως προβλέπεται από τον νόμο του Καλλικράτη και τον ΟΕΥ μας, ενός «τοπικού συμφώνου κοινωνικής πολιτικής», το οποίο θα δρα σε τοπικό επίπεδο, με βάση το όραμα των αυτοδιοικητικών αλλά λαμβάνοντας υπόψει τις απόψεις και σκέψεις τόσο των κυβερνητικών όσο και των μη κυβερνητικών δομών και δράσεων κοινωνικής φροντίδας σε επίπεδο Δήμου. Στο πλαίσιο αυτό, το πρώτο αναπτυξιακό συνέδριο του Δήμου Θεσσαλονίκης και η παρούσα θεματική, στόχο έχει εκτός από την παρουσίαση του σχεδιασμού του Δήμου, τη διαβούλευση με όλους εσάς, τους φορείς που υλοποιείτε δράσεις και διατηρείτε δομές κοινωνικής στήριξης και φροντίδας. Το σύμφωνο αυτό θα περιλαμβάνει : o στρατηγικό σχεδιασμό των πολιτικών κοινωνικής προστασίας
o o o o τις μεθόδους για τη συστηματική παρακολούθηση και αξιολόγηση των αποτελεσμάτων των πολιτικών και προγραμμάτων χρηματο-οικονομικό σχεδιασμό, ο οποίος θα διασφαλίζει τις απαιτούμενες τακτικές χρηματορροές δικτύωση των ευπαθών κοινωνικών ομάδων του πληθυσμού και συνεχή διαβούλευση και συμμετοχή για τη διαμόρφωση των πολιτικών και προγραμμάτων που αντιμετωπίζουν συγκεκριμένα τοπικά προβλήματα και φυσικά δεν επικεντρώνονται αποκλειστικά στην επιδοματική στήριξη των ομάδων πίεσης δικτύωση των εμπλεκόμενων δημόσιων υπηρεσιών και φορέων Οι προτάσεις του Δήμου συνδέονται : Με την εκπόνηση σχεδίων χρηματοδότησης Με προτάσεις για τη συνέχιση της συνέργιας και δικτύωσης με τους φορείς άσκησης κοινωνικής πολιτικής (κοινωνικές υπηρεσίες του Δήμου με Μ.Κ.Ο, κρατικές υπηρεσίες, αντιπροσωπευτικά σώματα των ομάδων-χρηστών) Επένδυση στο προσωπικό/εξειδικευμένο προσωπικό Οργανωμένη συνεργασία με τους εθελοντές για την καλύτερη απόδοση των παρεχομένων υπηρεσιών τους Ηλεκτρονική Δικτύωση μεταξύ των τοπικών φορέων για να αποφευχθεί η αλληλοεπικάλυψη των αρμοδιοτήτων και οργανωτική μορφή της (για την τήρηση αρχείων, την παρακολούθηση παραπομπών, τη διασύνδεση με άλλες υπηρεσίες) Δημιουργία βάσης δεδομένων με τους χρήστες των υφισταμένων και διάσπαρτων κοινωνικών δομών/τακτική επικαιροποίησή της/ διατύπωση γνωμών-προτάσεων σύνδεση με δημοτικές κοινότητες. Παρακολούθηση και αξιολόγηση των δράσεων (follow up). Ειδικότερα, έργα και δράσεις που υλοποιεί ο Δήμος σε συνεργασία με ΜΚΟ και φορείς και χρηματοδότηση από τα αρμόδια υπουργεία αλλά και νέα που έχει την πρόθεση να υλοποιήσει για την αντιμετώπιση της φτώχειας κα του κοινωνικού αποκλεισμού, περιλαμβάνουν : Ανάπτυξη υφιστάμενων κοινωνικών δομών -Μετεγκατάσταση του ειδικού ψυχαγωγικού κέντρου Αμεα και ενίσχυση των προγραμμάτων του με δράσεις επαγγελματικής κατάρτισης και δημιουργικής απασχόλησης, -Προγράμματα εκπαίδευσης δεξιοτήτων αυτόνομης διαβίωσης -Συνέχιση της λειτουργίας των κοινωνικών δομών καταπολέμησης της φτώχιας (ανοικτό κέντρο ημερησίας υποδοχής άστεγων, υπνωτήριο αστέγων, κοινωνικό παντοπωλείο, δομή παροχής συσσιτίων, κοινωνικό φαρμακείο και δημοτικός λαχανόκηπος). Δημιουργία νέων κοινωνικών δομών -Δημιουργία ξενώνων βραχύβιας φιλοξενίας και υποστηριζόμενης διαβίωσης για ΑμεΑ -Δημιουργία δομής διαμερισμάτων φιλοξενίας οικογενειών με προβλήματα στέγασης -Κατασκευή δημοτικού γηροκομείου
-Ενίσχυση των βρεφονηπιακών σταθμών με δημιουργία νέων κτιριακών εγκαταστάσεων και βελτίωση των υφισταμένων. Ανάπτυξη υφιστάμενων κοινωνικών Υπηρεσιών -Συνέχιση της λειτουργίας του Ξενώνα διαμονής γυναικών θυμάτων βίας και των παιδιών τους -Παροχή συσσιτίου σε απόρους κατοίκους και παροχή δεκατιανού στα σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης -Συνέχιση της λειτουργίας Φιλοξενείου αιτούντων άσυλο -Συνέχιση της δράσης στέγαση και επανένταξη με την προσθήκη της εκπαίδευσης -Εφαρμογή δράσεων προαγωγής υγείας των ευάλωτων κοινωνικά ομάδων πληθυσμού με την πραγματοποίηση προγραμμάτων παροχής υπηρεσιών πρωτοβάθμιας υγείας στις πέντε (5) δημοτικές κοινότητες -Λειτουργία δημοτικών ιατρείων στη Δημοτική Ενότητα Τριανδρίας -Εκσυγχρονισμός των αυτοκίνητων μεταφοράς Αμεα του προγράμματος Αινείας -Λειτουργία του κοινωνικού πνευματικού κέντρου "Πορτοκαλιάν" για ενισχυτική διδασκαλία απόρων μαθητών Δημιουργία νέων κοινωνικών υπηρεσιών -Ενίσχυση και προώθηση της κοινωνικής κατοικίας με την επισκευή διαμερισμάτων και διάθεση τους σε ευπαθείς ομάδες -Ενίσχυση των δράσεων αντιμετώπισης έκτακτης ανθρωπιστικής κρίσης. Συγκεκριμένα : στελέχωση ομάδας υποδοχής, ενοικίαση δωματίων ξενοδοχείων για στέγαση μετακινούμενου πληθυσμού προσφύγων, παροχή υπηρεσιών υγειονομικής, κοινωνικής και νομικής περίθαλψης -Δημιουργία ηλεκτρονικής πλατφόρμας πληροφόρησης και δικτύωσης όλων των κοινωνικών υπηρεσιών του πολεοδομικού συγκροτήματος -Λειτουργία κέντρου αρωγής εξαρτημένων και ενδυνάμωση των δράσεων του δικτύου πρόληψης των εξαρτήσεων -Δημιουργία ενός επιπλέον κέντρου πρόληψης ΣΕΙΡΙΟΣ και ενίσχυση των δράσεων του Δικτύου Πρόληψης των Εξαρτήσεων. Τέλος, αναγκαία για την ενημέρωση των δημοτών/ωφελουμένων για όλα τα προγράμματα που παρέχονται είναι η δημιουργία ενός Γραφείου Υποστηρικτικού των Κοινωνικών Υπηρεσιών, με στόχο τη «φιλοξενία» όλων των θεματικών δράσεων και δομών στα Κέντρα Εξυπηρέτησης Πολιτών, με σύγχρονη τη χρήση των τεχνολογιών της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης. Το Γραφείο αυτό θα είναι επιφορτισμένο με : Τη δικτύωση της κοινωνικής προστασίας και την ενίσχυση των εξατομικευμένων πολιτικών κοινωνικής προστασίας σε επίπεδο Δήμου Την παροχή στοχευμένων και εξατομικευμένων υπηρεσιών κοινωνικής προστασίας σε τοπικό αυτοδιοικητικό επίπεδο Την οργάνωση της τοπικής κοινωνικής διαβούλευσης Κλείνοντας την εισήγησή μου, θέλω να τονίσω ότι ένας από τους πρωταρχικούς στόχους της Διοίκησης του Δήμου είναι να συμβάλει στην ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας και στη δημιουργία ευκαιριών προς απασχόληση, ώστε να
είναι εφικτή μεσο-μακροπρόθεσμα η εξάλειψη ή έστω η ουσιαστική συρρίκνωση του φαινομένου του κοινωνικού αποκλεισμού, τομείς που θα αναπτυχθούν από τους συναδέλφους μου των οικονομικών και της επιχειρηματικότητας.