Συντήρηση και Γιατήρηση Βιβλίων και Αρχειακού Υλικού

ΣΕΦΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΟ ΙΔΡΤΜΑ ΑΘΗΝΨΝ ΦΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΗ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΜΗΜΑ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΟΝΟΜΙΑ & ΤΣΗΜΑΣΨΝ ΠΛΗΡΟΥΟΡΗΗ Συντήρηση και Γιατήρηση Βιβλίων και Αρχειακού Υλικού Σπύρος Ζερβός ΑΘΗΝΑ, 2009 1

Εισαγωγή 2

Κωδικός: LIS ΓΠ 390 Σύπος μαθήματος: Μεικτό Εβδομαδιαίες ώρες διδασκαλίας: 5 (3 θεωρία και 2 εργαστήριο) Πιστωτικές μονάδες: 6 Συπικό εξάμηνο διδασκαλίας: Σ Κατηγορία μαθήματος: Ειδικής Τποδομής Είδος μαθήματος: Τποχρεωτικό 3

χετιζόμενα μαθήματα: Εισαγωγή στην τεχνολογία των πληροφοριών Διοίκηση βιβλιοθηκών και μονάδων πληροφόρησης Εκδοτική Μουσειολογία Διαχείριση αρχειακού υλικού Ιστορία γραφής και τεχνολογίας πληροφοριών Ιστορία βιβλίου και βιβλιοθηκών 4

Γενικοί στόχοι του μαθήματος Η εξοικείωση με τη φυσική υπόσταση των υποστρωμάτων της πληροφορίας μέσω της συστηματικής εξέτασης των ιδιοτήτων τους και των μηχανισμών φθοράς τους Η εκπαίδευση στις σωστές πρακτικές διατήρησης κάθε είδους υποστρώματος πληροφορίας καθώς και στη διαχείριση των διαθέσιμων υπηρεσιών συντήρησης Η εκπαίδευση στη συντήρηση δεν αποτελεί στόχο του μαθήματος 5

Οι απόφοιτοι του τμήματος πρέπει: Να μπορούν σε συνεργασία με ειδικούς επιστήμονες να συντάξουν και να εφαρμόσουν ένα σχέδιο διατήρησης, το οποίο: θα προβλέπει μέτρα για την ασφαλή φύλαξη του υλικού θα τυποποιεί καθημερινές εργασίες ρουτίνας που αμέσως ή εμμέσως επηρεάζουν την κατάσταση διατήρησής του Να είναι σε θέση να λαμβάνουν αποφάσεις που επηρεάζουν την κατάσταση του υλικού που να είναι επιστημονικά ορθές και να στηρίζονται στη διεθνή εμπειρία και τα υπάρχοντα πρότυπα 6

Να γνωρίζουν τις δυνατότητες και τους περιορισμούς της συντήρησης βιβλίων και αρχειακού υλικού, ώστε να μπορούν να συνεργαστούν αποτελεσματικά με τους συντηρητές (διαχείριση των υπηρεσιών συντήρησης) Να γνωρίσουν τα θέματα και την ορολογία της συντήρησης (κοινή γλώσσα, κατανόηση της σχετικής βιβλιογραφίας) Να αποκτήσουν βασικές γνώσεις ιστορίας και επιστήμης και τεχνολογίας των υλικών που φυλάσσονται σε βιβλιοθήκες και αρχεία ώστε να μπορούν να κατανοήσουν τα αίτια και τους μηχανισμούς φθοράς τους καθώς και τις διαφορετικές απαιτήσεις φύλαξης και συντήρησής τους Να είναι σε θέση να εκτελούν μερικές απλές επεμβάσεις συντήρησης, ώστε να μπορούν να σταθεροποιήσουν μηχανικά ένα αντικείμενο μέχρι να επέμβει συντηρητής 7

Σα αντικείμενα 8

Παραδοσιακά: Η χρήση τους ξεκινά τα ιστορικά χρόνια και συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Παράγονται με τη χρήση σχετικά απλής τεχνολογίας και η πρόσβαση στο περιεχόμενο δεν χρειάζεται συσκευές αναπαραγωγής. ύγχρονα: Εμφανίζονται περίπου στα μέσα του 19 ου αιώνα. Η παραγωγή τους απαιτεί σύγχρονη τεχνολογία και η πρόσβαση στη πληροφορία που περιέχουν απαιτεί συσκευές αναπαραγωγής. Χηφιακά: Έχουν περίπου 40 χρόνια ζωής αλλά έχουν πρακτικά αντικαταστήσει τα σύγχρονα. Έχουν κοινά χαρακτηριστικά ανεξάρτητα περιεχομένου (ήχο, εικόνα, κείμενο) και ένα νέο μοναδικό χαρακτηριστικό: μπορούν να αναπαράγουν θεωρητικά απεριόριστο αριθμό αντιγράφων, που μπορούν να μεταδοθούν αναλλοίωτα μέσα σε ελάχιστο χρόνο σε οποιοδήποτε σημείο της γης. 9

Παραδοσιακά Βιβλία και κώδικες Αρχειακοί φάκελοι Λυτά έγγραφα Φειρόγραφα Κουτιά, θήκες και φάκελοι φύλαξης βιβλίων, αρχειακών φακέλων και εγγράφων χέδια Φαρακτικά (ξυλοτυπίες, λιθοτυπίες, τσιγκογραφίες) Πάπυροι 10

ύγχρονα Υωτογραφίες και φωτογραφικά φιλμ (αρνητικά) Κινηματογραφικές ταινίες (φιλμ) Μαγνητικά μέσα (μαγνητοταινίες, κασέτες, βιντεοταινίες) Δίσκοι πικάπ (78, 45 ή 33 στροφών) 11

Χηφιακά Μαγνητικά μέσα (δισκέτες, σκληροί δίσκοι) Μαγνητο-οπτικοί δίσκοι Οπτικοί δίσκοι (CD, DVD) Μνήμες Flash Έγγραφα παραγμένα από εκτυπωτές, φαξ κ.λπ. 12

Σα υλικά 13

Φαρτί και χαρτόνι (κυτταρίνη) Δέρμα (σε εξώφυλλα βιβλίων, κωδίκων και αρχειακών φακέλων) Περγαμηνή (σε μεμονωμένα χειρόγραφα, ως φύλλα βιβλίων, κωδίκων και αρχειακών φακέλων αλλά και ως υλικό βιβλιοδεσίας) υνθετικά πολυμερή (σύγχρονα εξώφυλλα βιβλίων, κουτιά και θήκες φύλαξης, σύγχρονα και ψηφιακά μέσα όπως δίσκοι, φιλμ, CD, DVD κ.λπ.) 14

Μαγνητικά υλικά, συνήθως διεσπαρμένα σε συνθετικά πολυμερή (μαγνητοταινίες, κασέτες, δισκέτες, σκληροί δίσκοι, μαγνητο-οπτικοί δίσκοι) Μελάνια και χρωστικές Κόλλες Ξύλο (στα εξώφυλλα βιβλίων και κωδίκων) Μεταλλικά κλείστρα και διακοσμήσεις (σε εξώφυλλα βιβλίων και κωδίκων) 15

Δομή του μαθήματος Α. Σα αντικείμενα και τα υλικά Β. Γήρανση και φθορά Γ. Μέθοδοι συντήρησης Δ. Διατήρηση 16

ΜΑΘΗΜΑ 1 ο ΚΕΥΑΛΑΙΟ Α ΣΑ ΑΝΣΙΚΕΙΜΕΝΑ ΚΑΙ ΣΑ ΤΛΙΚΑ Μέρος 1 ο 17

Α.1. Σο Φαρτί

Ιστορία του Φαρτιού Λίθοι στην φυσική τους μορφή Κατεργασμένοι λίθοι Πλίνθινες πλάκες Μεταλλικές πλάκες Υύλλα δέντρων (πχ του φοίνικα) Υλοιός ορισμένων δέντρων Περγαμηνή (1500 π.χ.) Αιγυπτιακός πάπυρος 19

Παραγωγή του παπύρου [online] [flv] 20

Ανακάλυψη του χαρτιού από τον Σσάι Λουν περί το 105 μφ στην Κίνα Κατασκευή χαρτιού στη αμαρκάνδη (751) από κινέζους χαρτοποιούς Κατασκευή χαρτιού στη Βαγδάτη κολλαρισμένο με άμυλο (793) Ο πρώτος Ευρωπαϊκός χαρτόμυλος στην Xantiva, (Valencia, Ισπανία, 1151) Ο πρώτος Ιταλικός χαρτόμυλος στο Fabriano της Ιταλίας (1276) Σο κολλάρισμα αρχίζει να γίνεται με ζωική κόλλα (ψαρόκολλα, 13 ος αιώνας) Μεταλλικά κόσκινα, υδατόσημα (τέλος του 13ου αιώνα)

24

25

26

27

Κατασκευή του χαρτιού Κόψιμο των υφασμάτων σε μικρά κομμάτια Ζύμωση για 5 30 ημέρες σε νερό Προσθήκη ασβέστη Φτύπημα (beating) για να χωριστούν σε ίνες Αραίωμα με νερό σε ξύλινους κάδους τράγγισμα χαρτοπολτού στο κόσκινο Σοποθέτηση σε κετσέδες, πίεση, ξήρανση Κολλάρισμα με ζωική κόλλα + στύψη Λείανση με γυαλισμένες πέτρες ή μηχανικό σφυρί

Φτύπημα του χαρτοπολτού [online] [wmv]

Παραγωγή χαρτιού τον 17ο αιώνα στην Δυτική Ευρώπη Απεικονίζονται οι τρεις κύριες ειδικότητες που εκτελούν τις αντίστοιχες εργασίες, αυτές της χρήσης του κόσκινου (vatman), της απόθεσης του υγρού φύλου χαρτιού πάνω σε ένα κετσέ στην κορυφή του σωρού των έτοιμων φύλλων (coucher) και της αφαίρεσης των ενδιάμεσων κετσέδων και δημιουργίας της στοίβας των φύλλων χαρτιού μετά το πρεσάρισμα (layman). Διακρίνονται στη μέση ο κάδος με τον χαρτοπολτό (vat) και το κόσκινο (mould), αριστερά το σύστημα θέρμανσης του πολτού (pistolet) και πίσω δεξιά η μηχανή πολτοποίησης stamper).

Κατασκευή γιαπωνέζικου χαρτιού [online] [flv] [mp4] Κατασκευή χειροποίητου χαρτιού στην Ευρώπη [flv] 33

Σα πρώτα Γερμανικά χειρόγραφα σε χαρτί (1228) Ο πρώτος Γερμανικός χαρτόμυλος (1390) Μηχανή πολτοποίησης Hollander (περί το 1680) Έρευνα για φτηνές πρώτες ύλες (1765) Ξυλοπολτός από κωνοφόρα, αμπέλια και άχυρα Άχρηστο χαρτί (1774) Φαρτί από άχυρο (Γαλλία 1780) Παρουσιάζεται από τον Νίκολας-Λούις Ρόμπερτς μηχανή για παραγωγή μακριών ρολών χαρτιού (15 μέτρα, 1798)

Μηχανή πολτοποίησης Hollander Εμφανίζεται περί το 1680

Η μηχανή παραγωγής χαρτιού του Νίκολας-Λούις Ρόμπερτς (1798)

Σο κολλάρισμα με λουτρό ζωικής κόλλας αντικαθίσταται με κολλάρισμα από ρητίνη κωνοφόρων και στύψη Σελειοποιούνται οι υπάρχουσες μηχανές με την προσθήκη μακριών παραλληλόγραμμων ή κυκλικών κόσκινων (μηχανή Fourdinier 1806) Εισάγεται το στέγνωμα των ρολών του χαρτιού με κυλίνδρους θερμαινόμενους με ατμό καθώς και διάφοροι αυτοματισμοί (1820) 38

Εφεύρεση μηχανής πολτοποίησης του ξύλου (1846), επικράτηση ξυλοπολτού σαν πρώτη ύλη Παράγεται χαρτί με επεξεργασία του ξυλοπολτού με καυστικό νάτριο (soda process, 1851 Hugh Burgess & Charles Watt) Επινοείται η όξινη μέθοδος πολτοποίησης (sulfite process, 1857 Benjamin & Richard Tilgham) Φρησιμοποιούνται θειικά άλατα για επεξεργασία του πολτού (sulfate pulp Kraft process, 1884 Carl Dahl)

Μέθοδοι πολτοποίησης - Κύρια είδη πολτών Μηχανικός Πολτός (Mechanical Pulp, MP) Ξυλοπολτός (Groundwood Pulp) Διυλισμένοι Ξυλοπολτοί (Refiner Wood Pulp) Διυλισμένος Μηχανικός Πολτός (Refiner Mechanical Pulp, RMP) Θερμομηχανικός Πολτός (Thermomechanical Pulp, TMP) Φημιμηχανικός Πολτός (Chemimechanical Pulp, CMP) Πολτοί Αλφαβήτου (Alphabet Pulps) Φημικός Πολτός (Chemical Pulp, CP) Μέθοδος Θειωδών (Sulfite Process) Μέθοδος όδας (Soda Process) Μέθοδος Θειικών (Sulfate Process ή Kraft) Ημιχημικοί πολτοί (Semichemical pulps) 40

Οι μηχανικοί πολτοί είναι κυρίως προϊόντα της μηχανικής λειοτρίβησης του ξύλου, περιέχουν μεγάλα ποσά λιγνίνης και παράγουν κατώτερης ποιότητας χαρτί Οι χημικοί πολτοί, μετά τη λειοτρίβηση του ξύλου έχουν υποστεί χημική επεξεργασία που έχει απομακρύνει μεγάλο μέρος της λιγνίνης και παράγουν χαρτί ανώτερης ποιότητας από του μηχανικούς πολτούς 41

χηματικό διάγραμμα ενός εργοστασίου παραγωγής χαρτιού 1. Λειοτρίβηση του ξύλου 2. Πολτοποίηση 3. Καθαρισμός, έκπλυση χημικών 4. Λεύκανση 5. Φτύπημα του πολτού 42

6. Σροφοδοσία μηχανής Fourdinier 7. χηματισμός χαρτιού, μερική αφαίρεση νερού 8. Ξήρανση και πρεσάρισμα 9. Υινίρισμα 10. Σύλιγμα τελικού προϊόντος σε κυλίνδρους 43

ύσταση του χαρτιού 46

Σο χαρτί μπορεί να περιέχει: Κυτταρίνη: το κύριο συστατικό Ημικυτταρίνες (δύο κατηγορίες) Λιγνίνη Διάφορα πρόσθετα Τλικά επιβάρυνσης και επικάλυψης (fillers - coatings) Τλικά υδροφοβίωσης τυπτηρία Κ-Al (στύψη) ή Θειικό Αργίλιο Διάφορες χρωστικές και ενισχυτικά λαμπρότητας Προσμίξεις από άλατα ορισμένων μετάλλων (σιδήρου, χαλκού), ασβεστίου και μαγνησίου 47

Η κυτταρίνη αποτελείται από πολλά μόρια γλυκόζης ενωμένα με γλυκοζιτικούς δεσμούς 48

Μακρομόριο κυτταρίνης 49

Βαθμός πολυμερισμού (DP: Degree of Polymerization) Βαθμός Πολυμερισμού: ο αριθμός των μορίων γλυκόζης που περιέχεται σε ένα μακρομόριο κυτταρίνης. Όταν χρησιμοποιούμε την έννοια του Βαθμού Πολυμερισμού σε ένα δείγμα κυτταρίνης, εννοούμε τον μέσο αριθμό μορίων γλυκόζης ανά μακρομόριο κυτταρίνης του δείγματος 50

Πολυουρονικές ημικυτταρίνες Άμορφοι πολυσακχαρίτες μικρού σχετικά μοριακού βάρους που αποτελούνται από μεθοξυουρονικά οξέα (γλυκουρονικό και γαλακτουρονικό), πεντόζες (ξυλόζη, αραβινόζη) και εξόζες (γλυκόζη, γαλακτόζη). υμμετέχουν μαζί με τη λιγνίνη στο πορώδες σύστημα που σχηματίζει την μεσοκυτταρική ουσία και στηρίζει το φυτό 51

Κελλουλοζάνες Πολυσακχαρίτες μικρού μοριακού βάρους που αποτελούνται από ένα ή το πολύ δύο απλά σάκχαρα (ξυλόζη, γλυκόζη, μανόζη). υμμετέχουν μαζί με την κυτταρίνη στο σχηματισμό των ινών 52

Λιγνίνη Πολυμερές που σχηματίζεται από τον πολυμερισμό κονιφεριλικής αλκοόλης (coniferyl alcohol στα μαλακά ξύλα), και κονιφεριλικής αλκοόλης και σιναπιλικής αλκοόλης (coniferyl alcohol, sinapyl alcohol στα σκληρά ξύλα) με μικρή συμμετοχή της π-κουμαριλικής αλκοόλης (p-coumaryl alcohol) 53

54

Λειτουργεί σαν υλικό συγκόλησης στις ίνες της κυτταρίνης προσφέροντας σταθερότητα και ακαμψία στο φυτό (ίνες κυτταρίνης = σίδερα, λιγνίνη = τσιμέντο) 55

Λιγνίνη Διάφοροι τρόποι διασύνδεσης των φαινυλοπροπανίων 56

Δομή του Φαρτιού 57

Ενδομοριακοί και Διαμοριακοί Δεσμοί Τδρογόνου 58

59

Υυτικό κύτταρο = ίνα (μέρος του τοιχώματος έχει αφαιρεθεί) Μικροϊνίδιο ~0,5nm διάμετρος Παρακρυσταλλική περιοχή Μακροϊνίδιο ~0,5μm πλάτος Κρυσταλλική περιοχή (μικκύλιο, micelle) τοιχειώδες ινίδιο 7Φ3Φ60 nm Αλυσίδες κυτταρίνης διευθετημένες σε κρυσταλλικό πλέγμα Μονάδα κρυστ. πλέγματος της κυτταρίνης Οργάνωση της κυτταρίνης σε δομές αυξανόμενης πολυπλοκότητας, από το μόριο έως το κυτταρικό τοίχωμα 60

Ίνες ελάτου 61

62

Ιδιότητες του Φαρτιού 63

Φημικές Τδρόλυση Οξείδωση Επίδραση φωτός και θερμότητας Υυσικοχημικές Πορώδες, ρόφηση υγρασίας, κρυσταλλικότητα Μηχανικές Αντοχή σε διάφορες καταπονήσεις Οπτικές Φρώμα, λαμπρότητα, αδιαφάνεια 64

Φημικές ιδιότητες 65

Τδρόλυση (γενικά) Τδρό + λύση = νερό + σπάσιμο Φρειάζεται νερό Έχει σαν αποτέλεσμα το σπάσιμο των δεσμών μεταξύ των μορίων της γλυκόζης στο μακρομόριο της κυτταρίνης Αποτέλεσμα της δράσης των οξέων, των βάσεων ή των ενζύμων 66

Επίδραση οξέων Όξινη Τδρόλυση Πυκνά θερμά ισχυρά οξέα (υδροχλωρικό ΗCl, θειικό Η 2 SO 4 ) Πλήρης υδρόλυση της κυτταρίνης σε μόρια γλυκόζης Αραιά ή ασθενή οξέα Μερική υδρόλυση της κυτταρίνης (ανάλογα με τη θερμοκρασία, την ισχύ του οξέος και με την βοήθεια του οξυγόνου του αέρα) 67

Πλήρης υδρόλυση: σπάσιμο όλων των δεσμών το μακρομόριο της κυτταρίνης διασπάται ολοκληρωτικά σε μόρια γλυκόζης Μερική υδρόλυση: σπάσιμο κάποιων δεσμών το μακρομόριο της κυτταρίνης διασπάται σε μικρότερα μόρια κυτταρίνης (δηλ. που το καθένα αποτελείται από λιγότερα μόρια γλυκόζης ή αλλιώς έχει μικρότερο βαθμό πολυμερισμού) Γενικά, η ελάττωση του βαθμού πολυμερισμού ονομάζεται αποπολύμερισμός 68

69

Πλήρης υδρόλυση: Μακρομόριο κυτταρίνης με βαθμό πολυμερισμού 10 διασπάται σε 10 μόρια γλυκόζης Μερική υδρόλυση: Μακρομόριο κυτταρίνης με βαθμό πολυμερισμού 10 διασπάται σε 2 μικρότερα μακρομόρια κυτταρίνης με βαθμό πολυμερισμού 4 και 6 αντίστοιχα 70

υνέπειες της υδρόλυσης Ελάττωση μήκους μακρομορίων της κυτταρίνης Μείωση αντοχής του χαρτιού Χαθυροποίηση (το χαρτί τρίβεται) 71

Επίδραση βάσεων Ισχυρά, πυκνά και θερμά διαλύματα βάσεων προκαλούν αλκαλική υδρόλυση (σπάσιμο των γλυκοζιτικών δεσμών) Αραιά διαλύματα βάσεων επιδρούν σε κυτταρίνη που έχει υποστεί οξείδωση και μπορούν να προκαλέσουν σπάσιμο της αλυσίδας σε μικρότερα κομμάτια στα σημεία που έχει επιδράσει το οξυγόνο 72

Οξείδωση Οξείδωση: η αντίδραση με το οξυγόνο, ή η αφαίρεση υδρογόνων Οφείλεται στην επίδραση του οξυγόνου ή άλλων οξειδωτικών παραγόντων, στο φως ή τις υψηλές θερμοκρασίες 73

Σα υδροξύλια (-ΟΗ) της κυτταρίνης οξειδώνονται σε αλδεϋδομάδες (-CH=O) κετονομάδες (>C=O) καρβοξυλομάδες (-COOH, όξινες οξυκυτταρίνες) Άνοιγμα δακτυλίου της γλυκόζης Απόσπαση μικρών μορίων (οξέα και άλλες οργανικές ενώσεις) Τδρόλυση γλυκοζιτικών δεσμών 74

75

Όπως είδαμε και παραπάνω, το ελαφρά αλκαλικό περιβάλλον επιδρά σε κυτταρίνη που έχει υποστεί οξείδωση και προκαλεί σπάσιμο της αλυσίδας σε μικρότερα κομμάτια στα σημεία που έχει επιδράσει το οξυγόνο. Σα σημεία αυτά είναι ακόμα πιο ευαίσθητα και στην όξινη υδρόλυση 76

Άρα: Η οξείδωση εξασθενίζει τους δεσμούς (σε σημεία που έχει επιδράσει το οξυγόνο) στο μόριο της κυτταρίνης. Έτσι, η οξειδωμένη κυτταρίνη είναι πιο ευαίσθητη στη δράση των οξέων και των βάσεων. 77

υνέπειες της οξείδωσης Εξασθένηση δεσμών Δημιουργία οξέων (ελάττωση του ph) - υδρόλυση Φρωματικές αλλαγές Μείωση αντοχής του χαρτιού Χαθυροποίηση (το χαρτί τρίβεται) 78

Η υδρόλυση και η οξείδωση λειτουργούν συνεργιστικά και ο ένας μηχανισμός υποβοηθά τον άλλο: Η οξείδωση εξασθενεί τους γλυκοζιτικούς δεσμούς σε σημεία που έχει επιδράσει το οξυγόνο (άρα διευκολύνει την υδρόλυση) Η οξείδωση προκαλεί τον σχηματισμό οξέων Σα οξέα αυτά προστίθενται στα υπάρχοντα και ενισχύουν την όξινη υδρόλυση Ο κύκλος αυτός συνεχώς επιταχύνεται 79

Επίδραση της θερμότητας Επιτάχυνση: Σης υδρόλυσης της κυτταρίνης Σης οξείδωσης της κυτταρίνης, λιγνίνης και ημικυτταρινών υνέπειες μείωση του βαθμού πολυμερισμού ελάττωση των μηχανικών αντοχών ελάττωση του ph υποβάθμιση των οπτικών ιδιοτήτων (κιτρίνισμα) ε υψηλές θερμοκρασίες (άνω των 250 C) ξεκινά η θερμική διάσπαση και σε υψηλότερες η καύση της κυτταρίνης 80

Επίδραση του φωτός Υωτοχημικές αντιδράσεις οξείδωσης και αποπολυμερισμού της κυτταρίνης ελάττωση του βαθμού πολυμερισμού υποβάθμιση των μηχανικών αντοχών, ψαθυροποίηση ελάττωση του ph Οξείδωση των υδροξυλομάδων (-ΟΗ) σε καρβονυλομάδες (-CH=O) που δίνουν κίτρινο χρωματισμό σε μικρότερο βαθμό σε καρβοξυλομάδες (-COOH) που αυξάνουν την οξύτητα του χαρτιού Οξείδωση της λιγνίνης, κιτρίνισμα, ψαθυροποίηση Φρωματικές αλαγές (λεύκανση, κιτρίνισμα) 81

Επίδραση του Νερού Τδατοαπορρόφηση 20-25 C, 50-60%RH 5-10% νερό 20-25 C, 100%RH 25-27% νερό 100% RH, διόγκωση κατά 25% βύθιση σε νερό, διόγκωση κατά 25% ακόμη η διόγκωση συμβαίνει με αύξηση της διαμέτρου της ίνας το μήκος της παραμένει σχετικά ανεπηρέαστο η απορρόφηση του νερού γίνεται κυρίως στην άμορφη περιοχή της ίνας, το δε νερό συνδέεται με την ίνα με δεσμούς υδρογόνου 82

Οπτικές Ιδιότητες Λαμπρότητα (Brightness) Αδιαφάνεια (Opacity) Φρώμα στο σύστημα CIEL*a*b* L* θέση στον άξονα λευκού - μάυρου a* θέση στον άξονα κόκκινου - πράσινου b* θέση στον άξονα κίτρινου - μπλε 83

84

Μηχανικές Ιδιότητες Αντοχή στις αναδιπλώσεις (folding endurance) Εκτατικές ιδιότητες (tensile properties): Εφελκυστική αντοχή (tensile strength) Μέγιστη επιμήκυνση (stretch at break) Απορρόφηση ενέργειας κατά τον εφελκυσμό (tensile energy aborption, TEA) Αντίσταση στο σκίσιμο (tearing resistance) Αντοχή στη διάρρηξη (bursting strength) 85

86

87

Ανισοτροπία του χαρτιού Κατεύθυνση των νερών (MD: machine direction), παράλληλη με την κίνηση του κόσκινου της χαρτοποιητικής μηχανής παράλληλη με τις γραμμές αλυσίδας το χαρτί σχίζεται ευκολότερα σε κατεύθυνση παράλληλη με τα νερά Κατεύθυνση κάθετα στα νερά (CD: cross direction) 88

2 τύποι χειροποίητου χαρτιού Laid paper: χαρτί με ορατές τις γραμμές του κόσκινου Wove paper: ομοιόμορφο χαρτί, οι γραμμές του κόσκινου δεν είναι ορατές 89

90