ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ (523)
ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Θεωρεία και πρακτική τα αρχιτεκτονικής εσωτερικών χώρων Την λειτουργική οργάνωση των εσωτερικών χώρων Την διαμόρφωση εξωτερικών χώρων μικρής κλίμακας Σχεδιασμό χρηστικών διακοσμητικών αντικειμένων Διαμόρφωση των εσωτερικών χώρων των παραδοσιακών κτιρίων Εσωτερική διακόσμηση των ιστορικών κτιρίων
ΟΡΙΣΜΟΙ Η Διακόσμηση (εσωτερική αρχιτεκτονική) είναι η «ψυχή» ή το έσω της αρχιτεκτονικής (interior design) και την κατατάσσουμε στις εφαρμοσμένες τέχνες. Διέπεται από αρχές και κανόνες και απαιτούνται ειδικές γνώσεις πάνω σε πολλά τεχνικά θέματα, πέραν βέβαια της αισθητικής που είναι απαραίτητη. Η διακόσμηση είναι τέχνη, τρόπος έκφρασης ή τεχνική που εξυπηρετεί τις ανάγκες μας;; Η διακόσμηση είναι στην ουσία, η διαμόρφωση του περιβάλλοντος διαβίωσης ενός ή περισσότερων ανθρώπων προσπαθώντας να εξυπηρετηθούν όσο το δυνατόν καλύτερα οι ανάγκες τους μέσα από τους κανόνες της λειτουργικότητας αλλά και της αισθητικής που πάντα πρέπει να συμβαδίζουν αρμονικά.
Ετυμολογία Η αλήθεια βρίσκεται στην ίδια την λέξη «διακόσμηση» που έχει πανάρχαια ιστορία. Η λέξη «κόσμος» από τον καιρό του Ομήρου ήδη, σημαίνει «τάξη», σημαίνει «σωστή κατάταξη» και «διαρρύθμιση» και «οργάνωση». Η λέξη «διακοσμώ» στην Ιλιάδα (Β 476) σημαίνει τακτοποιώ, παρατάσσω, συντάσσω, ρυθμίζω, δημιουργώ τάξη. Υπάρχουν πολλές αναφορές στα αρχαία κείμενα με την ίδια ακριβώς ερμηνεία. Ενδεικτικά αναφέρω Οδύσσεια (Χ 457) «παν μέγαρον διεκοσμήσαντο»: τακτοποίησαν όλο το παλάτι. Πλάτων, Συμπόσιο (209Α) «διακόσμησιν οικήσως», Νόμους (853Α) «διακόσμησιν νόμων». Θουκυδίδης «διάκοσμος» εννοώντας την τάξη στην μάχη. Δημόκριτος: «Μέγας και Μικρός διάκοσμος» και οι Πυθαγόρειοι που χρησιμοποίησαν την λέξη «διάκοσμο» ως φιλοσοφικό όρο για την εύρυθμη και αρμονική διάταξη του σύμπαντος
Ιστορία της τέχνης και της διακόσμησης Οι πρώτες αναφορές σχετικά με θέματα διακόσμησης εσωτερικών χώρων ανάγονται γύρω στα 1720 κυρίως στη Δυτική Ευρώπη και την ξεκίνησαν άτομα διαφορετικού επιπέδου. Σήμερα γνωρίζουμε ότι ο William Kent, (1685-1748) (αν και είχε διακριθεί ως ζωγράφος) θεωρείται από πολλούς ως ο πρώτος ο οποίος ανέλαβε πλήρως μια διακόσμηση, συμπεριλαμβανομένης και της εσωτερικής αρχιτεκτονικής, της επιλογής επίπλων, και άλλων έργων.
οι «διακοσμητές της Αρχαιότητας», προσέχοντας την εξαίσια λειτουργική αρχιτεκτονική αρχαίων κτηρίων όπως τα παλάτια ή αρχοντικές οικίες.
Κατά την Βυζαντινή και τη Οθωμανική αυτοκρατορία, δημιουργήθηκε το επάγγελμα του «κοσμηματογράφου». Ήταν ο άνθρωπος που συμβούλευε τον νοικοκύρη του σπιτιού, σκεφτόταν μαζί του, προσπαθούσε να τον κάνει να εκφράσει ξεκάθαρα το τι ακριβώς ήθελε, τι χρειαζόταν και τι του άρεσε για να ζει άνετα και να αισθάνεται καλά στο σπίτι του ή στο μαγαζί του. Ταυτόχρονα τον πληροφορούσε για τα τεχνικά προβλήματα που δημιουργούσαν όλα αυτά που ήθελε να γίνουν στον χώρο του καθώς και για το κόστος τους. Οι κοσμηματογράφοι είναι αυτοί που έφτιαξαν όλα τα αριστουργήματα της λαϊκής διακοσμητικής που μας κληροδοτήθηκαν από το 17ο, 18ο και 19ο αιώνα, αρχοντικά και σπίτια απλών νοικοκυραίων και μαγαζιά, σε όλες τις ελληνικές πόλεις που άνθισαν με την άνοδο του νέου ελληνισμού. Τέτοιος ήταν κι ο Θεόφιλος, ένας από τους πιο μεγάλους τις ελληνικής ζωγραφικής. Ήταν επαγγελματίας και από οικογενειακή παράδοση κοσμηματογράφος, δηλαδή διακοσμητής εσωτερικών χώρων.
Στη Δυτική Ευρώπη ο ρόλος του διακοσμητή καλυπτόταν συχνά από κάποιον αναγνωρισμένο έμπορο ο οποίος αναλάμβανε την προμήθεια υλικών του σπιτικού με όλα τα υλικά τα οποία χρειαζόταν. Αργότερα οι αρχιτέκτονες, επίσημα πλέον ήταν εκείνοι οι οποίοι αναλάμβαναν σε πολλές των περιπτώσεων αυτόν το ρόλο. Ο Robert Adam παραδείγματος χάριν ήταν από τους πρώτους αρχιτέκτονες ο οποίος αναλάμβανε ακόμη και τις τελευταίες διακοσμητικές λεπτομέρειες όπως τα πόμολα και τα σύνεργα για το τζάκι. Άλλοι τέτοιοι αρχιτέκτονες - διακοσμητές ήταν οι Sir William Chambers, James Wyatt, Dominique Daguerre και άλλοι ακόμη οι οποίοι έγιναν αργότερα γνωστοί για τα έργα τους.
Robert ADAM (1728 1792)
Ο αρχιτεκτονικός εσωτερικός χώρος
ΧΩΡΟΣ - ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΥΛΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Ο χώρος είναι εξ ορισμού άμορφος και συγκεχυμένος. Ο χώρος δεν προσδιορίζεται. Ο χώρος παίρνει διαστάσεις, γίνεται φανερός, περιγράφεται από τα υλικά στοιχεία που υπάρχουν σε αυτόν. Τα υλικά στοιχεία είναι ο τοίχος και το πάτωμα, είναι το δέντρο, η υφή και το χώμα, το σχήμα, η διαφάνεια ή η αδιαφάνεια. Ακόμα ο χώρος προσδιορίζεται με όλα τα οπτικά στοιχεία και τα κιναισθητικά τα οποία προσδιορίζονται από τα γεωμετρικά τους χαρακτηριστικά χωρίς ιδιαίτερη αναφορά στο σχήμα. Τα γεωμετρικά αυτά στοιχεία προσδιορίζουν τον αρχιτεκτονικό χώρο.
ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΧΩΡΟ Η μορφή, η κλίμακα και η χωρική οργάνωση ενός κτιρίου είναι η απάντηση του σχεδιαστή σε μια σειρά συνθηκών, λειτουργικών απαιτήσεων για τον σχεδιασμό. Η αρχιτεκτονική ενός κτιρίου πρέπει να ανταποκρίνεται στο φυσικό περίγυρο της τοποθεσίας, και να δίνει λύσεις στο ζήτημα του εξωτερικού χώρου.
ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΑΠΟ ΤΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ΣΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΧΩΡΟ Οι εξωτερικοί τοίχοι ενός κτιρίου καθορίζουν τη μετάβαση από το εσωτερικό στον εξωτερικό χώρο. Οριοθετώντας τον εσωτερικό και τον εξωτερικό χώρο, καθορίζουν το χαρακτήρα του καθενός. Οι τοίχοι μπορεί να χοντροί και να εκφράζουν μια σαφή διάκριση μεταξύ εσωτερικού και εξωτερικού χώρου από τον οποίο το απομονώνουν. Μπορεί να είναι λεπτοί, ακόμη και διάφανοι και να προσπαθούν να ενοποιήσουν το εσωτερικό με το εξωτερικό. Τα παράθυρα και οι πόρτες είναι χωρικές μεταβάσεις ανάμεσα στον εσωτερικό και τον εξωτερικό χώρο.
ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ Μπαίνοντας σ ένα κτίριο αισθανόμαστε το καταφύγιο και το περιβάλλον. Η αντίληψη αυτή οφείλεται στα γύρω επίπεδα των πατωμάτων, τοίχων και οροφών του εσωτερικού χώρου. Αυτά είναι τα στοιχεία που ορίζουν τα φυσικά όρια των δωματίων. Τα πατώματα, οι τοίχοι κι οι οροφές οριοθετούν μια απλή ποσότητα του χώρου. Η μορφή, η διαμόρφωση και το σχέδιο των θυρών και των παραθύρων οριοθετούν τον χώρο με ορισμένες χωρικές και αρχιτεκτονικές ιδιότητες. Χρησιμοποιούμε όρους όπως μεγάλο χολ, σοφίτα, ηλιακό δωμάτιο
Διάφορα παραδείγματα οριοθέτησης εσωτερικών χώρων με έμφαση ορισμένων χωρικών ιδιοτήτων Εσωτερικός χώρος αναμονής
ΔΟΜΩΝΤΑΣ ΤΟΝ ΧΩΡΟ Τα περισσότερα κτίρια αποτελούνται από τα παρακάτω στοιχεία και συστήματα. Το σύστημα θεμελίωσης, το οποίο αποτελεί την βάση του κτιρίου και το αγκιστρώνει γερά στο έδαφος. Η ανωδομή του κτιρίου αποτελείται από δομικά συστήματα πατωμάτων, τοίχων, υποστυλώματα, και στεγών.
Περίβλημα κτιρίου Το περίβλημα του κτιρίου αποτελείται από τους εξωτερικούς τοίχους, τα παράθυρα, τις πόρτες και τη στέγη, που προστατεύουν και καλύπτουν τους εσωτερικούς χώρους από το εξωτερικό περιβάλλον.
Γραμμικά δομικά συστήματα Το δομικό σύστημα ενός κτιρίου μορφοποιείται ανάλογα με την γεωμετρία των στοιχείων του. Αυτή η δομική μορφή και γεωμετρία επηρεάζει τις διαστάσεις, τις αναλογίες και την διάταξη των εσωτερικών χώρων μέσα στον όγκο του κτιρίου. Δυο βασικά γραμμικά στοιχεία έχουμε, το δοκάρι και το υποστύλωμα.
Επίπεδα δομικά στοιχεία Δύο τύποι δομικών στοιχείων έχουμε την φέρουσα τοιχοποιία και τις οριζόντιες πλάκες.
Κατασκευές στο χώρο με στοιχεία του εσωτερικού σχεδιασμού Μη φέροντες τοίχοι και ψευδοροφές χρησιμοποιούνται για να οριοθετήσουν και να προσδιορίσουν το χώρο μέσα στο δομικό σκελετό ή στο περίβλημα του κτιρίου. Μέσα σε ένα μεγάλο χώρο, η μορφή και η διάταξη των επίπλων μπορεί να λειτουργήσει σαν τοιχοποιία και να οριοθετήσει τον χώρο. Το φως και τα φωτεινά και σκούρα σχήματα που δημιουργεί, μπορούν να προσελκύσουν την προσοχή μας σε μια περιοχή δωματίου και να υποβαθμίσουν άλλες.
Διαστάσεις του χώρου Οι διαστάσεις του χώρου ακόμα καθορίζουν τις αναλογίες, την κλίμακα ενός δωματίου, κτιρίου και επηρεάζουν την χρήση του. Σήμερα με τα μέσα που υπάρχουν αλλά και από τις τεχνικές που χρησιμοποιούνται, κάθε αρχιτεκτονική κατασκευή είναι τεχνητά δυνατή. Ξύλινα ή χαλύβδινα δοκάρια μπορούν να γεφυρώσουν ανοίγματα 9 μέτρων. Ξύλινα ή χαλύβδινα δικτυώματα μπορούν να γεφυρώσουν ακόμα μεγαλύτερα ανοίγματα, μέχρι τα 18,00μέτρα ή ακόμα και περισσότερα. Μεγαλύτερα ανοίγματα στέγης είναι δυνατόν να επιτευχθούν με χωροδικτυώματα.
Το πλάτος ενός εσωτερικού χώρου μπορεί να περιορίζεται από την κατασκευαστική αναγκαιότητα, θα πρέπει να επιβάλλεται από τις απαιτήσεις των χρηστών του χώρου. Η οριζόντια διάσταση του χώρου, το μήκος του, περιορίζεται από την επιθυμία και την περίσταση. Μαζί με το πλάτος, το μήκος ενός χώρου καθορίζει τις αναλογίες της κ ατοψης ενός δωματίου. Ένα τετράγωνο δωμάτιο, όπου το μήκος του χώρου ισούται προς το πλάτος του. Για να υποτονισθεί η κεντρικότητα ενός τετραγώνου δωματίου, η οροφή μπορεί να πάρει μια ασύμμετρη μορφή η οι επιφάνειες των τοίχων να αντιμετωπισθούν διαφορετικά ή μια απ την άλλη.
Ορθογώνιοι χώροι Ένας ορθογώνιος χώρος που συνήθως γεφυρώνεται κατά την έννοια του πλάτους είναι αξιοσημείωτα ευέλικτος. Ο χαρακτήρας του δεν καθορίζεται μόνο από τις αναλογίες πλάτους προς μήκος αλλά και από την διαμόρφωση της οροφής, το σχήμα των θυρών και των παραθύρων, και ακόμα από την σχέση με τους γειτονικούς χώρους. Όταν το μήκος ενός χώρου είναι μεγαλύτερο από το διπλάσιο του πλάτους, ο χώρος μπορεί να διαιρεθεί σ ένα αριθμό ξεχωριστών αλλά συνδεδεμένων περιοχών.
Ένας χώρος που το μήκος του υπερβαίνει κατά πολύ το πλάτος του ενθαρρύνει την κίνηση κατά μήκος της μεγάλης του διάστασης. Τόσο οι τετράγωνοι όσο και οι ορθογώνιοι χώροι μπορούν να τροποποιηθούν με την προσθήκη ή την αφαίρεση, η με την ενσωμάτωση τους σε γειτονικούς χώρους. Αυτές οι τροποποιήσεις μπορούν να βοηθήσουν στην δημιουργία εσοχών. στοών κλπ
Χώροι και καμπύλες Οι καμπύλοι χώροι αποτελούν εξαίρεση και συνήθως χρησιμοποιούνται σε ειδικές περιπτώσεις. Ο απλούστερος καμπυλόγραμμος χώρος είναι ο κυκλικός. Ένας ελλειψοειδής χώρος είναι δυναμικός. Αφού έχει δύο κέντρα και άνισους άξονες. Οι καμπυλόγραμμοι χώροι μπορεί να θεωρούνται σαν μετασχηματισμοί κυκλικών ή ελλειψοειδών χώρων που έχουν συνδυασθεί με αλληλοεπικάλυψη.
Μέσα σ ένα ορθογωνισμένο περιβάλλον, ένας καμπυλόγραμμος χώρος είναι έντονα εμφανής. Μπορεί να ορίζει ένα χώρο ελεύθερο μέσα σ ένα μεγαλύτερο. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν κεντρικός χώρος που συγκεντρώνει γύρω του άλλα δωμάτια ή ακόμα να εκφράσει το όριο ενός χώρου. Οι κυρτοί τοίχοι είναι δυναμικοί και οπτικά ενεργοί, οδηγώντας τα μάτια μας πάνω στην καμπυλότητα τους. Η κοίλη πλευρά εστιάζει την προσοχή προς το εσωτερικό του χώρου ενώ η κυρτή πλευρά ωθεί το χώρο προς τα έξω. Ένα σημαντικό στοιχείο που πρέπει να αντιμετωπίσουμε είναι η ενσωμάτωση της επίπλωσης του χώρου. Ένας τρόπος επίλυσης είναι η διάταξη των εσωτερικών μορφών σαν ελευθέρα αντικείμενα μέσα στον καμπύλο χώρο. Ένας άλλος τρόπος είναι η ενοποίηση της φόρμας των εντοιχισμένων επίπλων.
Διαμόρφωση υψών οροφής Η Τρίτη διάσταση του εσωτερικού χώρου είναι το ύψος. Οι υψηλές οροφές συχνά δημιουργούν την αίσθηση της έξαρσης, η μεγαλοπρέπειας. Οι χαμηλές οροφές υποδουλώνουν ζεστασιά και οικειότητα. Σταθμός τρένου Saint-Exupéry, Λυών Φιλαρμονική Βερολίνου
Μια οροφή που ορίζεται από την επιφάνεια του υπερκείμενου πατώματος είναι επίπεδη. Μια οροφή που δημιουργείται από τον τρόπο κατασκευή μιας στέγης αντικατοπτρίζει τη μορφή της και τον τρόπο που αυτή γεφυρώνει τον χώρο. Οι μονόρικτες, διριχτες και θολωτές οροφές δίνουν κατεύθυνση στο χώρο, ενώ οι οροφές με μορφή τρούλου ή πυραμίδα τονίζουν το κέντρο του χώρου.
ΧΩΡΙΚΕΣ ΜΕΤΑΒΑΣΕΙΣ Επειδή οι χώροι βρίσκονται μέσα στο περίβλημα ενός κτιρίου για να λειτουργήσουν όταν χρησιμοποιούνται από την ίδια ομάδα ατόμων ή εξυπηρετούν τον ίδιο σκοπό, δεν καθορίζονται μόνο από τη σχετική θέση στη γενικότερη διάταξη του κτιρίου αλλά και από τη φύση των χώρων που τους ενώνει και τα όρια που μοιράζονται μ αυτούς.
Πόρτες - παράθυρα Οι πόρτες παρέχουν φυσική δίοδο από τον ένα χώρο στον άλλο. Όταν είναι κλειστές αποκόπτουν ένα δωμάτιο απ τους γειτονικούς του χώρους. Όταν είναι ανοικτές καθιερώνουν χωρικούς και ακουστικούς δεσμούς μεταξύ των χώρων. Η κλίμακα και η αντιμετώπιση της ίδιας της πόρτας μπορεί να αποτελέσει οπτική ένδειξη για το χώρο που πρόκειται να εισέλθουμε. Ο αριθμός και η θέση των θυρών στη περίμετρο ενός δωματίου επηρεάζει το διάγραμμα των κινήσεων μας μέσα στο χώρο και τον τρόπο διάταξης των επίπλων και την οργάνωση των δραστηριοτήτων.
Τα παράθυρα επιτρέπουν την είσοδο του φωτός και του αέρα στους εσωτερικούς χώρους. Το μέγεθος και η θέση των παραθύρων επηρεάζουν τον βαθμό απομόνωσης ενός εσωτερικού χώρου από το εξωτερικό περιβάλλον. Τα εσωτερικά παράθυρα μπορούν να επεκτείνουν οπτικά ένα δωμάτιο πέρα απ τα φυσικά του όρια και να του επιτρέψουν να γίνει ένα αναπόσπαστο τμήμα του περιβάλλοντα χώρου.
Σκαλοπάτια κλίμακες Οι σκάλες που οδηγούν στην είσοδο ενός κτιρίου μπορεί να είναι χρήσιμο για το διαχωρισμό μιας, ιδιωτικής επικράτειας από ένα χώρο δημόσιας διέλευσης. Το εσωτερικό κλιμακοστάσιο συνδέει τα διάφορα επίπεδα.
Τροποποιώντας τον χώρο Κάθε μεταβολή των φυσικών ορίων ενός χώρου πρέπει πρώτα να μελετηθεί προσεκτικά για να μην διαταχθεί ανεπανόρθωτα η στατική επάρκεια του κτιρίου.