Τύπος παρακολούθησης Εξάµηνο Έτος ΔΜ ECTS ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΟ 1 1 2

Τίτλος µαθήµατος Η ελληνική κωµωδιογραφία από τον 19 ο στον 20ό αιώνα Κωδικός µαθήµατος Ακαδηµαϊκό έτος 2014-2015 Σχολή Φιλοσοφική Τµήµα Θεατρικών Σπουδών Επίπεδο Μεταπτυχιακό Περίοδος διδασκαλίας Χειµερινή Τύπος παρακολούθησης Εξάµηνο Έτος ΔΜ ECTS ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΟ 1 1 2 Διδάσκουσα Αρετή Βασιλείου Γλώσσα διδασκαλίας Ελληνική Γενικές προαπαιτήσεις Γνώσεις ιστορίας και θεωρίας του νεοελληνικού δράµατος και θεάτρου Περιεχόµενο µαθήµατος Το µάθηµα θα επιχειρήσει να καλύψει κατά το δυνατόν σφαιρικά και ευσύνοπτα τις µεταµορφώσεις της κωµωδιογραφίας του νεοελληνικού θεάτρου κατά την πορεία της από τον 19 ο στον 20ό αιώνα. Οι µεταµορφώσεις αυτές λαµβάνουν τη χροιά του ηθοπλαστικού διδακτισµού, της αµιγώς ψυχαγωγικής λειτουργίας του boulevard, της κοινωνικής και πολιτικής σάτιρας, του φαρσικού γκροτέσκου, της κοµεντί, της ηθογραφικής κωµωδίας (αστικής και εξωαστικής), της παρωδίας και της ειρωνείας, τροπισµοί και είδη που κάθε φορά σχετίζονται µε τις ιδιαίτερες ιστορικές και ιδεολογικές συνθήκες της εκάστοτε εποχής. Πρόκειται να εξετασθούν τα θεµατικά µοτίβα και η τυπολογία των ηρώων της κωµωδίας, όπως και τα βασικά ευρωπαϊκά κωµωδιογραφικά πρότυπα, πάνω στα οποία στηρίζονται οι εγχώριοι δραµατουργοί (π.χ. Μολιέρος, Σαίξπηρ,, θέατρο του παραλόγου). Κατά τη διάρκεια του µαθήµατος θα συνεξετάζονται και τα κοινά µονοπάτια πρόκλησης του γέλιου, µέσα από τη µελέτη της θεωρίας του Μ. Μπαχτίν για το καρναβαλικό γέλιο και των ψυχολογικών θεωριών του γέλιου (Freud, Bergson). Οργάνωση Δοµή του Μαθήµατος Το µάθηµα θα πραγµατοποιηθεί στο πλαίσιο έξι (6) τρίωρων συναντήσεων µε τους/τις φοιτητές/φοιτήτριες. Η δοµή του µαθήµατος προδιαγράφεται ως εξής (µε την αναγκαία ευελιξία και την αναπόφευκτη προσαρµοστικότητα, που θα έχει αυτή η δοµή, ανάλογα µε την εξέλιξη του µαθήµατος και τη σύνθεση της οµάδας του ΠΜΣ): 1 η διδακτική ενότητα: Εξέταση της εµφάνισης της πανελλήνιας κωµωδίας και της πρώτης γενιάς των Ελλήνων κωµωδιογράφων κατά την Οθωνική περίοδο (π.χ. Ι.Ρ. Νερουλός, Μ. Χουρµούζης, Δ.Χ. Βυζάντιος, Αλ.Ρ. Ραγκαβής). Θα εξετασθούν τα πιο χαρακτηριστικά έργα τους και θα µελετηθεί η σύντηξη του κοµφορµιστικού µολιερικού διδακτισµού και των ηθογραφικών στοιχείων στο πλαίσιο της πρώιµης εγχώριας κοινωνίας, η οποία αποζητά την οµογενοποίηση και την ευταξία ενός ετερόκλητου συνόλου ανθρώπων που οφείλει να πειθαρχήσει σε κοινούς κοινωνικούς και ηθικούς κανόνες. Θα τεθεί επίσης το ζήτηµα της προβληµατικής ένταξης του αριστοφανικού προτύπου στην εγχώρια κωµωδιογραφία. Μετά το πέρας αυτής της διδακτικής ενότητας, θα δοθούν στους/στις φοιτητές/τριες θεατρικά κείµενα, καθώς και άρθρα της ελληνικής βιβλιογραφίας, που θα πρέπει να µελετήσουν, ώστε να συζητηθούν στις

επόµενες ενότητες, έτσι ώστε να συνδυάζεται η δραµατουργία, από τη µία µεριά, µε το ιστορικό/κοινωνικό πλαίσιο της εποχής και την ένταξη των κωµωδιών στο ρεπερτόριο των θιάσων της εποχής. 2 η διδακτική ενότητα: Η νέα γενιά των εγχώριων κωµωδιογράφων µετά την έξωση του Όθωνα, από τη δεκαετία του 1860 και µετά (π.χ. Άγγ. Βλάχος, Δ. Κοροµηλάς, Ηλ. Καπετανάκης, Μπ. Άννινος). Η δηµιουργία της «εθνικής κωµωδίας»: εξέταση των θεωρητικών απόψεων του Άγγ. Βλάχου σχετικά µε τον συµβιβασµό της διδακτικής κωµωδίας, της ηθογραφίας και του ροµαντικού εθνικισµού. Η πορεία προς την αστική ψυχαγωγική ηθογραφία, µε τη βοήθεια του γαλλικού boulevard και ο εφοδιασµός του ρεπερτορίου των ελληνικών επαγγελµατικών θιάσων µε τις µονόπρακτες κωµωδίες, τις διασκευασµένες «εις τα καθ ηµάς». Η δηµιουργία του εγχώριου boulevard/αστικής ηθογραφίας (Νικ. Λάσκαρης). 3 η διδακτική ενότητα: Η εµφάνιση του Κωµειδυλλίου και της Αθηναϊκής Επιθεώρησης στο τέλος του 19 ου αιώνα και η άνθηση της ελληνικής επαγγελµατικής σκηνής. Το Κωµειδύλλιο ως αποτέλεσµα της ανάπτυξης των λαογραφικών ενδιαφερόντων της γενιάς του Ν. Πολίτη και της εµφάνισης του γαλλικού vaudeville (Δ. Κοροµηλάς, Δ. Κόκκος). Η Επιθεώρηση, τα ευρωπαϊκά της πρότυπα, η πολιτική σάτιρα, η ανάπτυξη του θεάµατος και του γυµνού, η τυποποίηση, η δηµιουργία των ετήσιων Επιθεωρήσεων, οι κοµπέρ. 4 η διδακτική ενότητα: Η κωµωδία στις δύο πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, µέσα από το παράδειγµα του Γρ. Ξενόπουλου. Πρόκειται να εξετασθούν χαρακτηριστικά έργα του συγγραφέα, ο πειραµατισµός του µε το είδος της κοµεντί µέσα στο πλαίσιο του αστικού περιβάλλοντος, η αφοµοίωση του γαλλικού φαρσικού boulevard, η ενασχόληση µε τη γυναικεία αυτοδιάθεση και η µετάβαση από το αστικό περιβάλλον στο λούµπεν προλεταριακό. 5 η διδακτική ενότητα: Τα είδη της κωµωδίας του Μεσοπολέµου. Η σάτιρα της γυναικείας χειραφέτησης (Τ. Μωραϊτίνης) και οι αντιφεµινιστικές κωµωδίες (Θ. Συναδινός). Η «παγκόσµια λογοτεχνική σάτιρα» και η παρακολούθηση της εξέλιξης της τεχνολογίας (Τ. Μωραϊτίνης). Η δραµατική ρεαλιστική σάτιρα της κοινωνικής καταγγελίας του Θ. Συναδινού. Η επιστροφή της ηθογραφικής κωµωδίας (Δ. Μπόγρης) και οι λόγοι επανάκαµψής της. Η σάτιρα της πολιτικής και θρησκευτικής εξουσίας (Π. Χορν) και η συντηρητική στροφή στον µολιερικό διδακτισµό του 19 ου αιώνα (Σπ. Μελάς). 6 η διδακτική ενότητα: Ο µεταπολεµικός πειραµατισµός µε τη σαιξπηρική κωµωδία (Β. Ρώτας) και µε το καραγκιοζικό καρναβαλικό γέλιο (Γ. Θεοτοκάς), µέσα στα χρονικά όρια της Κατοχής και του Εµφύλιου. Η

λειτουργία της παρωδίας και της ειρωνείας στους µεταπολεµικούς συγγραφείς και η επίδραση του θεάτρου του παραλόγου γύρω από την περίοδο της απριλιανής δικτατορίας (π.χ. Ι. Καµπανέλλης, Κ. Μουρσελάς, Γ. Σκούρτης. Β. Ζιώγας). Βιβλιογραφία Πούχνερ Βάλτερ, «Οι όψιµες κωµωδίες του Μ. Χουρµούζη», στο: Σταθµίσεις και ζυγίσµατα. Δέκα θεατρολογικά µελετήµατα, Παπαζήσης, Αθήνα, 2006, σ. 189-206. Άννα Ταµπάκη, «Η ελληνική κωµωδία του 19 ου αιώνα και οι ευρωπαϊκές της επιδράσεις» και «Ο Μολιέρος στην Ελλάδα», στο: Η νεοελληνική δραµατουργία και οι δυτικές της επιδράσεις (18 ος - 19 ος αι.). Μία συγκριτική προσέγγιση, Αφοί Τολίδη, Αθήνα, 1993, σ. 127-164. Χρυσόθεµις Σταµατοπούλου-Βασιλάκου, «Πολιτικές µονόπρακτες κωµωδίες του 19 ου αιώνα. Μία πρώτη προσέγγιση», Πρακτικά Α Πανελλήνιου Θεατρολογικού Συνεδρίου «Το ελληνικό θέατρο από τον 17 ο στον 20ό αιώνα», επιµ. Ιωσήφ Βιβιλάκης, Ergo, Αθήνα, 2002, σ. 121-132. Θόδωρος Χατζηπανταζής, Το Κωµειδύλλιο, Ερµής, Αθήνα, 1981. Θόδωρος Χατζηπανταζής, Η ελληνική κωµωδία και τα πρότυπά της στο 19 ο αιώνα, Πανεπιστηµιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο, 2004. Δηµήτρης Σπάθης, «Έλληνες φιλάργυροι, εχθροί των Φώτων», ανάτυπο από τον τόµο Κοινωνικοί αγώνες και Διαφωτισµός. Μελέτες αφιερωµένες στον Φίλιππο Ηλιού, επιµ. Χρήστος Λούκος, σ. 28-60. Δηµήτρης Σπάθης, «Τα πρώτα βήµατα της νεοελληνικής κωµωδίας. Η ακτινοβολία του Χουρµούζη και η παρουσία του στο βουλγαρικό θέατρο του 19 ου αιώνα», περ. Ο Πολίτης, τχ. 54, 1982, σ. 76-85. Αθανάσιος Μπλέσιος, Το θεατρικό έργο του Δ.Κ. Βυζαντίου, Παπαζήσης, Αθήνα, 2010. Κωνσταντίνα Γεωργιάδη, «Άγγελος Βλάχος: Από τον Μολιέρο στον Λαµπίς», στο: Πρακτικά Β Πανελλήνιου Θεατρολογικού Συνεδρίου «Σχέσεις του νεοελληνικού θεάτρου µε το ευρωπαϊκό», επιµ. Κωνστάντζα Γεωργακάκη, Ergo, Αθήνα, 2004, σ. 145-154. Γεωργία Λαδογιάννη, «Η µεταφρασµένη µονόπρακτη κωµωδία του 19 ου αιώνα», Πρακτικά Α Πανελλήνιου Θεατρολογικού Συνεδρίου «Το ελληνικό θέατρο από τον 17 ο στον 20ό αιώνα», επιµ. Ιωσήφ Βιβιλάκης, Ergo, Αθήνα, 2002, σ. 169-175. Ρέα Γρηγορίου, «Ο Δηµήτριος Κοροµηλάς και η πορεία προς το αστικό δράµα στο νεοελληνικό θέατρο του 19 ου αιώνα», Πρακτικά Α Πανελλήνιου Θεατρολογικού Συνεδρίου «Το ελληνικό θέατρο από

τον 17 ο στον 20ό αιώνα», επιµ. Ιωσήφ Βιβιλάκης, Ergo, Αθήνα, 2002, σ. 169-175. Τηλέµαχος Μουδατσάκις, «Η πρόσληψη του Μολιέρου το 19 ο αιώνα στην Ελλάδα. Η περίπτωση των Précieuses ridicules και η διασκευή τους από το Λάκωνα», Πρακτικά Β Πανελλήνιου Θεατρολογικού Συνεδρίου «Σχέσεις του νεοελληνικού θεάτρου µε το ευρωπαϊκό», επιµ. Κωνστάντζα Γεωργακάκη, Ergo, Αθήνα, 2004, σ. 133-144. Ρέα Γρηγορίου, «Ο Δ. Κοροµηλάς και το ευρωπαϊκό θέατρο της εποχής του», Πρακτικά Β Πανελλήνιου Θεατρολογικού Συνεδρίου «Σχέσεις του νεοελληνικού θεάτρου µε το ευρωπαϊκό», επιµ. Κωνστάντζα Γεωργακάκη, Ergo, Αθήνα, 2004, σ. 239-244. Ιωάννα Παπαγεωργίου, «Η καθιέρωση της βουλεβαρδιέρικης κωµωδίας στην αθηναϊκή σκηνή και ο ρόλος του θεάτρου Νεαπόλεως 1899-1902», Πρακτικά Β Πανελλήνιου Θεατρολογικού Συνεδρίου «Σχέσεις του νεοελληνικού θεάτρου µε το ευρωπαϊκό», επιµ. Κωνστάντζα Γεωργακάκη, Ergo, Αθήνα, 2004, σ. 251-264. Αικατερίνη Κοντεκάκη, «Η Κυβέλη και η µεταγραφή του γαλλικού βουλεβάρτου στην Ελλάδα την περίοδο 1908-1929», Πρακτικά Β Πανελλήνιου Θεατρολογικού Συνεδρίου «Σχέσεις του νεοελληνικού θεάτρου µε το ευρωπαϊκό», επιµ. Κωνστάντζα Γεωργακάκη, Ergo, Αθήνα, 2004, σ. 275-280. Κωνσταντίνος Κυριακός, «Τα έργα του Φεντώ στην ελληνική σκηνή. Από την ελαφρόπετρα της φάρσας στη σπουδή του κωµικού παραλόγου», περ. Θεατρικά Τετράδια, τχ. 53, 2009 (Ο Ζωρζ Φεντώ και το έξυπνο πουλί), σ. 12-29. Χαρά Μπακονικόλα (επιµ.-µτφρ.), Στα όρια της φάρσας, Ελληνικά Γράµµατα, Αθήνα, 2001. Λίλα Μαράκα, «Η ελληνική θεατρική επιθεώρηση ως πολιτικό θέατρο», περ. Παράβασις, τόµ. 6, 2005, σ. 107-121. Λίλα Μαράκα, «Ο χορός στην Ελληνική θεατρική Επιθεώρηση; συστατικό, δοµικό και λειτουργικό στοιχείο του επιθεωρησιακού θεατρικού θεάµατος», περ. Παράβασις, τόµ. 7, 2006, σ. 79-88. Θόδωρος Χατζηπανταζής-Λίλα Μαράκα (εισ.- επιµ.), Η Αθηναϊκή Επιθεώρηση, Ερµής, Αθήνα, 1977. Λίλα Μαράκα, «Το θέατρο της Επιθεώρησης στη µεταβατική περίοδο των µέσων της δεκαετίας του 20 και το Ρωµέικο του Μιλτιάδη Λιδωρίκη», Πρακτικά Α Πανελλήνιου Θεατρολογικού Συνεδρίου «Το ελληνικό θέατρο από τον 17 ο στον 20ό αιώνα», επιµ. Ιωσήφ Βιβιλάκης, Ergo, Αθήνα, 2002, σ. 253-262.

Κωνστάντζα Γεωργακάκη, «Επτά χρόνια φαγούρα Και τώρα τι κάνουµε: Η ελληνική επιθεώρηση στη δικτατορία. Μία πρώτη καταγραφή των παραστάσεων», περ. Παράβασις, τόµ. 8, 2008, σ. 29-77. Κωνστάντζα Γεωργακάκη, 1894-2014. Η εφήµερη γοητεία της Επιθεώρησης, Polaris, Αθήνα, 2013. Χαρά Μπακονικόλα, «Χρώµατα του βωντβίλ στον Ξενόπουλο», στο: Nulla dies sine linea. Προσεγγίσεις στο έργο του Γρηγορίου Ξενόπουλου, επιµ. Γ.Π. Πεφάνης, Ίδρυµα Κώστα & Ελένης Ουράνη, Αθήνα, 2007, σ. 253-272. Αρετή Βασιλείου, Εκσυγχρονισµός ή Παράδοση; Το θέατρο πρόζας στην Αθήνα του Μεσοπολέµου, Μεταίχµιο, Αθήνα, 2005. Θόδωρος Χατζηπανταζής, Η εισβολή του Καραγκιόζη στην Αθήνα του 1890, Στιγµή, Αθήνα, 1984. Γρηγόρης Μ. Σηφάκης, Η παραδοσιακή δραµατουργία του Καραγκιόζη, Στιγµή, Αθήνα, 1984. Γιάννης Κιουρτσάκης, Καρναβάλι και Καραγκιόζης. Οι ρίζες και οι µεταµορφώσεις του λαϊκού γέλιου, Κέδρος, Αθήνα, ²2002. Βάλτερ Πούχνερ, «Το παραδοσιακό κοινό του Θεάτρου Σκιών στην Ελλάδα», στο: Ευρωπαϊκή Θεατρολογία. Ένδεκα Μελετήµατα, Ίδρυµα Γουλανδρή-Χορν, Αθήνα, 1984, σ. 259-274. Γιάννης Κιουρτσάκης, Προφορική παράδοση και οµαδική δηµιουργία. Το παράδειγµα του Καραγκιόζη, Κέδρος, Αθήνα, 1983. Αρετή Βασιλείου, «Ένα µικρό περιθώριο κωµικής αναρχίας: Η επίδραση του θεάτρου σκιών στις κωµωδίες του Γιώργου Θεοτοκά», Νέα Εστία, τχ. 1816, Νοέµβριος 2008, σ. 917-947. Αρετή Βασιλείου, «Βασίλης Ρώτας και Ουίλλιαµ Σαίξπηρ: Ο αγώνας µου µ έναν τιτάνα. Η ιδεολογικοποίηση και ο εκδηµοκρατισµός του σαιξπηρικού θεάτρου», στο: Επί ξυρού ακµής. Ιστορικά Νεοελληνικού Θεάτρου, Παπαζήσης, Αθήνα, 2012, σ. 313-374. Θέατρο σκιών. Παράδοση και νεωτερικότητα, εισ.- επιµ. Στάθης Δαµιανάκος, Πλέθρον, Αθήνα. Οι µεταµορφώσεις του Καραγκιόζη, εισ.-επιµ. Κατερίνα Μυστακίδου, Εξάντας, 1998. Karagöz. Το θέατρο σκιών στην Ελλάδα και στην Τουρκία, εισ.-σχόλια Αικατερίνη Μυστακίδου, Ερµής, Αθήνα, 1982. Βάλτερ Πούχνερ, «Μικρά Καµπανελλικά», στο: Είδωλα και οµοιώµατα. Πέντε θεατρολογικά µελετήµατα, Νεφέλη, Αθήνα. 2000, σ. 113-142. Βάλτερ Πούχνερ, «Ο Βασίλης Ζιώγας και ο

υπερρεαλισµός στο νεοελληνικό θέατρο. Μία πρώτη προσέγγιση στο πρώιµο θεατρικό έργο του», στο: Φιλολογικά και θεατρολογικά ανάλεκτα. Πέντε µελετήµατα, Καστανιώτης, Αθήνα, 1995, σ. 421-446. Βάλτερ Πούχνερ, «Τα άγρια παραµύθια του κανιβαλισµού», στο: Ποίηση και µύθος στα θεατρικά έργα του Βασίλη Ζιώγα. Πανθεϊσµός και φυσιολατρία ως τελεολογικές θεµελιώσεις µιας µυστικιστικής κοσµοθεωρίας. Ερµηνευτικό δοκίµιο, Πολύτροπον, Αθήνα, 2004, σ. 49-169. Κυριακή Πετράκου, «Οι υπερµεγέθεις θεατρικοί ήρωες των πρώτων µεταπολεµικών χρόνων», στο: Θεατρολογικά Miscellanea, Δίαυλος, Αθήνα, 2004, σ. 255-274. Κυριακή Πετράκου, «Ο Βασίλης Ζιώγας και το fin de siècle», στο: Θεατρολογικά Miscellanea, Δίαυλος, Αθήνα, 2004, σ. 353-364. Κυριακή Πετράκου, «Ο µύθος, η ιστορία και η ανατροπή σε δύο πρώιµα έργα του Καµπανέλλη: Οδυσσέα γύρισε σπίτι και Ο µπαµπάς ο πόλεµος», στο: Θεατρικές (Σ)Τάσεις και πορείες. Δεκαέξι µελετήµατα για το νεοελληνικό θέατρο, Παπαζήσης, Αθήνα, 2007, σ. 529-558. Γιώργος Πεφάνης, Η άµµος του κειµένου. Αισθητικά και δραµατολογικά θέµατα στο ελληνικό θέατρο, Παπαζήσης, Αθήνα, 2008, σ. 189-272. Δηµήτρης Τσατσούλης, Σηµεία γραφής, κώδικες σκηνής στο σύγχρονο ελληνικό θέατρο, Νεφέλη, Αθήνα, 2007. Τύποι Εκπαιδευτικού Υλικού Χρήση Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνιών Aξιολόγηση Φοιτητών Μέθοδοι Αξιολόγησης Φοιτητών Σηµειώσεις των παραδόσεων, θεατρικά έργα, µελετήµατα από τη σχετική βιβλιογραφία, ηλεκτρονικοί σύνδεσµοι, DVDs παραστάσεων - Χρήση Τ.Π.Ε. στη Διδασκαλία: προβολή µαγνητοσκοπηµένων αποσπασµάτων από νεώτερες παραστάσεις µε τη χρήση DVDs ή Διαδικτύου - Χρήση Τ.Π.Ε. στην Επικοινωνία µε τους φοιτητές: Επικοινωνία µέσω ηλεκτρονικής τάξης Η αξιολόγηση των φοιτητών/φοιτητριών υπολογίζεται ως εξής: α) Προφορικές παρουσιάσεις θεατρικών έργων και θεωρητικών µελετηµάτων κατά τη διάρκεια των συναντήσεων (25% του τελικού βαθµού) β) Τελική γραπτή θεατρολογική εργασία 3.000-5.000 λέξεων, βιβλιογραφικά τεκµηριωµένη (50% του τελικού βαθµού), που θα παραδοθεί µέσα σε διάστηµα τριών εβδοµάδων µετά το πέρας των µαθηµάτων. γ) Στην τελική βαθµολογία (25% του τελικού βαθµού) λαµβάνεται υπόψη η ανάπτυξη που παρουσίασαν οι φοιτητές/τριες στο πλαίσιο του µαθήµατος (κριτική

συµµετοχή στο µάθηµα, µελέτη και σχολιασµός άρθρων, ενεργός συµµετοχή στην οργάνωση και τη διεξαγωγή της συνάντησης-συζήτησης µε τον καλεσµένο δηµιουργό). Γενικές ικανότητες Ιστορική, αισθητική και ιδεολογική τοποθέτηση των θεατρικών δεδοµένων και πληροφοριών. Σεβασµός στη διαφορετικότητα και στην πολυπολιτισµικότητα Άσκηση κριτικής και αυτοκριτικής Προαγωγή της ελεύθερης, δηµιουργικής και επαγωγικής σκέψης Γλώσσα διδασκαλίας: Ελληνική ***