ΒΩΜΟΣ ΤΟΥ ΙΟΝΥΣΟΥ ΑΡΧΑΙΟ ΙΚΑΡΙΟΝ Ἐριχθονίου δὲ ἀποθανόντος καὶ ταφέντος ἐν τῷ αὐτῷ τεµένει τῆς Ἀθηνᾶς Πανδίων ἐβασίλευσεν, ἐφ οὗ ηµήτηρ καὶ ιόνυσος εἰς τὴν Ἀττικὴν ἦλθον. ἀλλὰ ήµητρα µὲν Κελεὸς [εἰς τὴν Ἐλευσῖνα] ὑπεδέξατο, ιόνυσον δὲ Ἰκάριος ὃς λαµβάνει παρ αὐτοῦ κλῆµα ἀµπέλου καὶ τὰ περὶ τὴν οἰνοποιίαν µανθάνει.... Απολλόδωρος, βιβλιοθήκη Γ 14, 7 Το αρχαίο Ικάριον, υπήρξε ένας από τους πιο σηµαντικούς αρχαίους δήµους της ανατολικής αττικής, φηµισµένος για το µάρµαρο, ο οποίος εκτεινόταν στους πρόποδες του πεντελικού όρους, στο σηµερινό ιόνυσο. Ανήκε στη φυλή των Αεγέων και εκπροσωπούνταν κάθε χρόνο στη βουλή των πεντακοσίων µε πέντε βουλευτές. Ο µυθογράφος Απολλόδωρος (βλ. πιο πάνω), αναφέρει πως όταν στην αττική µετά το θάνατο του Εριχθονίου τη βασιλεία ανέλαβε ο Πανδίων, ο θεός ιόνυσος και η θεά ήµητρα ήλθαν σε αυτή. Τη µεν ήµητρα την υποδέχτηκε ο Κελεός στην Ελευσίνα, τον δε ιόνυσο ο Ίκαρος στην αττική, όπου έλαβε από αυτόν κλήµα αµπέλου και έµαθε την τέχνη της οινοποιίας. Στα τέλη του 19 ου αιώνα ο Α. Milchhofer, ένας γερµανός περιηγητής, περνώντας από τον οικισµό Ραπεντώσα, (οδός βωµός ιονύσου) στο σηµερινό ιόνυσο, παρατήρησε εντοιχισµένα, στα χαλάσµατα µιας βυζαντινής εκκλησίας, πιθανότατα του Αγίου ιονύσου, πολλά αρχαία µάρµαρα. Ενηµερώνει τότε τον διευθυντή της αµερικάνικης 1
σχολής κλασσικών σπουδών, κύριο Merriam, ο οποίος αναθέτει στον Carl D. Buck να ξεκινήσει ανασκαφές στις 30 Ιανουαρίου του 1888. Μετά τις πρώτες ανασκαφές και τα πρώτα σηµαντικότερα ευρήµατα που ανασκάφθηκαν, διαπιστώθηκε πως ο συγκεκριµένος χώρος αποτελούσε το κέντρο του αρχαίου δήµου της Ικαρίας, εκεί που πρώτα από παντού αλλού στην αττική, φιλοξενήθηκε και λατρεύτηκε ο Θεός ιόνυσος. Ανάµεσα στα σηµαντικότερα ευρήµατα ήταν το λατρευτικό µαρµάρινο άγαλµα του Θεού ιόνυσου, που αναπαριστάται καθισµένος να κρατά στο αριστερό του χέρι ένα βοιωτικό κάνθαρο και µια ανάγλυφη στήλη ενός οπλίτη. Βρέθηκαν επίσης πολλές επιγραφές και χορηγικά µνηµεία του 4 ου π.χ. αιώνος. Μια από τις επιγραφές που επιβεβαιώνει την ύπαρξη του αρχαίου δήµου και της ονοµασίας του, καθώς και την τέλεση θεατρικών έργων, αναφέρεται στον δήµαρχο Νίκωνα τον οποίον στεφάνωσαν κιττό στεφάνω ο δήµος ο Ικαριέων, διότι καλώς και δικαίως τω ιονύσω την εορτήν εποίησεν και τον αγώνα. (ΣΤΗΛΗ IG ii 1178) Στο αρχαίο Ικάριο, κάθε χρόνο τον µήνα Ποσειδεώνα, τελούταν τα εν αγροίς ιονύσια Μετα τις πρώτες ανασκαφές ο χώρος βυθίζεται στην αφάνεια για εκατό περίπου χρόνια, όπου το 1981 γίνεται ένας καθαρισµός του χώρου, περιφράσσεται και σχεδιογραφείται από τους αρχαιολόγους. 2
Το 2001 ξεκίνησε µια προσπάθεια ανάδειξης του χώρου όπου τελείωσε µε την αναστύλωση του χορηγικού µνηµείου του 4 ου π.χ. αιώνος, των Αγνία, Ξανθίππου, Ξανθίδη. Πρόκειται για ένα ηµικυκλικό χορηγικό µνηµείο, το οποίο το ανέγειραν οι τρεις προαναφερθέντες για να θυµίζει τη µεγάλη τους νίκη στα εν αγροίς ιονύσια. Στο επιστήλιο του µνηµείου είναι χαραγµένη η επιγραφή Αγνίας Ξανθίδης Ξάνθιππος νικήσαντες ανέθεσαν (Α). Στο χώρο, επιπλέον, υπήρχε ναός του Πυθίου Απόλλωνος (Η), βωµός του ιονύσου ή του Απόλλωνος (Ι), Θέατρο, το οποίο µαρτυρούν τα έξι µαρµάρινα καθίσµατα της προεδρίας που σώζονται στο χώρο και οι πέτρες της σκηνής που στέκονται στη σειρά, πίσω από την ορχήστρα (Κ), (Ο). Ο ιερός περίβολος (Ε), ένα αγνώστων στοιχείων κτίριο (G), ναός του ιονύσου (D) και δύο µαρµάρινες βάσεις (B, C), πιθανολογουµένος άλλων χορηγικών µνηµείων. Χορηγικό µνηµείο, βωµός 3
Επίσης, από το αρχαίο Ικάριο καταγόταν ο ποιητής Θέσπις, που η αρχαία παράδοση τον θέλει δηµιουργό της τραγωδίας. Ο Θέσπις, στα µέσα περίπου του 6 ου αιώνος π.χ. εισήγαγε τον ρόλο του υποκριτή - ηθοποιού. Ξεχωρίζοντας ένα µέλος από το χορό, εισήγαγε στο διθύραµβο ένα είδος απαγγελίας και φορώντας κάποιο προσωπείο - µάσκα, ξεκινούσε διάλογο µε το χορό αποκρινόµενος στις ερωτήσεις του. Έτσι γεννήθηκε η τραγωδία. Θεατρικό προσωπείο τραγωδίας Σύµφωνα µε τη παράδοση η πρώτη τραγωδία του Θέσπι ανέβηκε στα µεγάλα ή εν άστυ ιονύσια κατά την 61 η Ολυµπιάδα. Είναι σίγουρο όµως, πως ο Θέσπις πριν ακόµα ανεβάσει την πρώτη του τραγωδία στα µεγάλα ιονύσια, είχε εγκαινιάσει αυτό το νέο είδος θεατρικής παράστασης στις εορτές του δήµου του, στα µικρά ιονύσια, στο θέατρο που αναφέρετε εδώ, του αρχαίου Ικάριου. thanosbooks Βιβλιογραφία 1)Απολλόδωρος, βιβλιοθήκη ελληνική μυθολογία τόμος Β (Συνέχεια βιβλίου Γ, Επιτομή), μεταφ.: Ιωάννης Χατζηφώτης, Αθήνα: εκδόσεις Γεωργιάδης, 2005 2) John M. Camp, Οι αρχαιότητες της Αθήνας και της Αττικής, Αθήνα: Ινστιτούτο του βιβλίου Α. Καρδαμίτσα, 2009 3) Elizabeth king Filioti, Διόνυσος, www.filiotis.net/eking/dionysos/ikarion/greek.html 4)olixnos.wordpress.com/2012/01/27/ικαριον-ιερο-του-διονυσου/ 4
5