ΟΜΙΛΙΑ του Υπουργού Παιδείας και Πολιτισμού κ. Κυριάκου Κενεβέζου στην εκδήλωση του Σωματείου «Φίλοι του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου Κύπρου (ΤΕΠΑΚ)» Λεμεσός, 26/09/2013 Τίτλος: Τριτοβάθμια Εκπαίδευση στην Κύπρο, με ιδιαίτερη έμφαση στο ΤΕΠΑΚ. Προβλήματα και Προοπτικές. Αγαπητοί φίλοι, Είναι με ιδιαίτερη χαρά, που αποδέχτηκα την πρόσκληση του Σωματείου «Φίλοι του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου Κύπρο» για να μιλήσω στην αποψινή συγκέντρωση σας. Η δημιουργία και δραστηριοποίηση του Σωματείου σας, έχει συμβάλει τα μέγιστα στην ανάπτυξη του Πανεπιστημίου, έχει βοηθήσει στην ταχύτερη κοινωνική δικτύωσή του στην πόλη της Λεμεσού και έχει δημιουργήσει ένα ιδιαίτερο αίσθημα των Λεμεσιανών για το Πανεπιστήμιό τους, το οποίο έχουν αγκαλιάσει με μια ιδιαίτερη θέρμη. Το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού και εγώ προσωπικά γνωρίζουμε, αναγνωρίζουμε και εκτιμούμε πολύ τη δράση του Σωματείου σας, για την οποία σας αξίζουν τα θερμότερα συγχαρητήρια. Η ανάπτυξη της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης στην Κύπρο, αποτελεί για την παρούσα κυβέρνηση αναπόσπαστο μέρος της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτιστικής ανάπτυξης του τόπου μας. Η επέκταση της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης, ιδιαίτερα στους τομείς της σύγχρονης τεχνολογίας, των εξειδικευμένων θεμάτων και των σύγχρονων αναγκών του τόπου, τροφοδοτεί τις παραγωγικές δυνάμεις με προσοντούχο ανθρώπινο δυναμικό και περιορίζει τις διαρροές αξιόλογων Κύπριων επιστημόνων προς το εξωτερικό. 1
Η υπογραφή του Μνημονίου με την Τρόικα από τη μια και η ανακάλυψη των μεγάλων κοιτασμάτων υδρογονανθράκων στην αποκλειστική οικονομική ζώνη της Κύπρου από την άλλη, καθιστούν ακόμα πιο επιβεβλημένη την ανάπτυξη της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης στο νησί μας. Ταυτόχρονα, η πανεπιστημιακή ανάπτυξη προσελκύει ευρωπαϊκές και άλλες χρηματοδοτήσεις για σκοπούς έρευνας και καινοτομίας, ενισχύει το πολιτισμικό υπόβαθρο του λαού μας και καθιστά την Κύπρο ενεργό μέλος και ισάξιο εταίρο στο ευρωπαϊκό και διεθνές περιβάλλον. Σε μια χώρα που διέρχεται μια πρωτόγνωρη οικονομική κρίση, είναι αναμενόμενη η μείωση των χρηματοδοτήσεων του κράτους σε όλους τους τομείς και σε όλες τις υπηρεσίες και ασφαλώς και στο Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού (ΥΠΠ). Έχουμε όμως ως Υπουργείο και ως κυβέρνηση υπόψη μας ότι οι οποιεσδήποτε περικοπές στον Προϋπολογισμό του ΥΠΠ πρέπει να γίνονται και γίνονται πολύ προσεκτικά, γιατί γνωρίζουμε ότι στο εκπαιδευτικό σύστημα μιας χώρας προετοιμάζεται το μέλλον, το οποίο ποτέ μα ποτέ δεν πρέπει να υποθηκευθεί, ανεξαρτήτως θυσιών. Είναι για το λόγο αυτό που παρόλο που στον Προϋπολογισμό του ΥΠΠ έχει επιβληθεί μείωση 20% σε σύγκριση με το 2013, η μείωση στην Κρατική Χορηγία για το ΤΕΠΑΚ αγγίζει μόλις το 5%. 2
Για όλους αυτούς τους λόγους, η κυβέρνηση αντιμετωπίζει την επένδυση στην παιδεία ως κορυφαία παράμετρο κοινωνικής αναβάθμισης και στηρίζει με κάθε δυνατό τρόπο, στο μέτρο των οικονομικών δυνατοτήτων της Κύπρου, την Τριτοβάθμια Εκπαίδευση και τους φοιτητές στις προπτυχιακές και μεταπτυχιακές σπουδές τους. Στη σημερινή ομιλία μου θα επικεντρωθώ στα θέματα εκείνα, τα οποία αφορούν το ΤΕΠΑΚ και για τα οποία όλοι εσείς που βρίσκεστε εδώ σήμερα ενδιαφέρεστε έντονα. Με την ίδρυσή του, το ΤΕΠΑΚ άρχισε να αναπτύσσεται έχοντας κάποιες ιδιαιτερότητες, συγκρινόμενο με την μέχρι τώρα ανάπτυξη της Ανώτερης Εκπαίδευσης στην Κύπρο. εν αναπτύσσεται στην πρωτεύουσα αλλά στη Λεμεσό. εν αναπτύσσεται σε πανεπιστημιούπολη αλλά στο παραμελημένο κέντρο μιας πόλης και έχει ως κύρια κατεύθυνση του τις τεχνολογικές σπουδές. Η ίδρυση του ΤΕΠΑΚ στη Λεμεσό είχε ως στόχο την αποκέντρωση της Ανώτερης Εκπαίδευσης στο νησί, αλλά και να συμβάλει στην πνευματική, την κοινωνική και την πολιτιστική ανάπτυξη της πόλης. Η λειτουργία του ΤΕΠΑΚ στο κέντρο της πόλης της Λεμεσού αποτελούσε, κατά κάποιο τρόπο, ένα στοίχημα για την Πολιτεία. Ακόμα και σήμερα, 6 σχεδόν χρόνια μετά που το ΤΕΠΑΚ δέχθηκε τους πρώτους φοιτητές του, υπάρχουν αντικρουόμενες επιχειρηματολογίες για το αν η επιλογή αυτή ήταν ορθή ή όχι. 3
Από τη μια, οφείλω να ομολογήσω ότι η ανάπτυξη του Πανεπιστημίου στο κέντρο της Λεμεσού απαιτούσε μεγάλα κονδύλια για αγορά ακινήτων ή για την επιδιόρθωση διατηρητέων οικοδομών, ενώ και τα ενοίκια ήταν ψηλότερα και η εξεύρεση κατάλληλων χώρων δυσκολότερη. Παράλληλα αναμενόταν η δημιουργία προβλημάτων στάθμευσης από το συνωστισμό μεγάλου αριθμού ανθρώπων στο κέντρο της πόλης. υσκολίες αναμένονταν και από τη διασπορά των υπηρεσιών σε διάφορα μέρη της πόλης. Από την άλλη όμως, η ανάπτυξη του Πανεπιστημίου στο κέντρο της πόλης, θα είχε ως συνέπεια την ανάπτυξη του ίδιου του κέντρου της πόλης, ενός κέντρου παραμελημένου που μέρα με τη μέρα καταστρεφόταν. Σήμερα, παρόλο που η ανάπτυξη του Πανεπιστημίου δεν έχει ολοκληρωθεί, ο κάθε Κύπριος μπορεί να διαπιστώσει τα πλεονεκτήματα της ανάπτυξης του ΤΕΠΑΚ στο κέντρο της Λεμεσού. Η οικονομική κρίση που έπληξε το νησί μας τα τελευταία χρόνια καθώς και οι πρόσφατες οδυνηρές εξελίξεις, βρήκαν το Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο σε μια φάση ανάπτυξης, σε μια φάση όπου χρειάζεται, περισσότερο από ποτέ, τη στήριξη της Πολιτείας για να μπορέσει να αναπτυχθεί και να προσφέρει στην κοινωνία αυτά που μπορεί και που θέλει να προσφέρει. Σε αυτές όμως τις δύσκολες συγκυρίες, το ΥΠΠ και η Πολιτεία γενικότερα καλούνται να προβούν σε οδυνηρές οικονομικές περικοπές. Οι Προϋπολογισμοί όλων των οργανισμών, με απαίτηση της Τρόικα, έχουν μειωθεί και το ΤΕΠΑΚ δε θα μπορούσε να βγει αλώβητο. 4
Η μικρή σχετικά μείωση του Προϋπολογισμού του ΤΕΠΑΚ θα μπορούσε να γίνει με διάφορους τρόπους, όπως μείωση των νεοεισερχόμενων φοιτητών, ελάττωση των προσφερόμενων προγραμμάτων σπουδών, μη έναρξη λειτουργίας νέων προγραμμάτων σπουδών, παγοποίηση της ανάπτυξης νέων τμημάτων, περιορισμός της ανάπτυξης μεταπτυχιακών προγραμμάτων. Όλα αυτά όμως θα έπλητταν ανεπανόρθωτα την ακαδημαϊκή ανάπτυξη του Πανεπιστημίου, θα εμπόδιζαν το πανεπιστήμιο να ανοίξει τα φτερά του στον έξω κόσμο και γενικά θα στραγγάλιζαν το πανεπιστήμιο και την ακαδημαϊκή του ανάπτυξη στη νηπιακή του ηλικία. Θεωρήθηκε λοιπόν ορθότερο να περιοριστεί για λίγα χρόνια η στεγαστική ανάπτυξη του Πανεπιστημίου, έστω και αν αυτό υποχρεώνει το Πανεπιστήμιο να αναπτύξει το ωρολόγιο πρόγραμμά του μέχρι αργά το βράδυ, να «ασφυκτιά» στους λιγοστούς του χώρους και να πληρώνει μεγάλα ποσά σε ενοίκια. Με τον τρόπο αυτό, τα κονδύλια που θα δαπανούνταν για το στεγαστικό πρόγραμμα, διατίθενται στην προσπάθεια συνέχισης της αναπτυξιακής πορείας του Πανεπιστημίου στον ακαδημαϊκό τομέα. Ως αποτέλεσμα, ο αριθμός των νεοεισερχόμενων φοιτητών δε μειώθηκε ενώ έχουν δημιουργηθεί νέα Τμήματα, νέα προγράμματα σπουδών και έχει αυξηθεί σημαντικά ο αριθμός των προσφερόμενων Μεταπτυχιακών και ιδακτορικών προγραμμάτων σπουδών. 5
Όλα αυτά συνέβαλαν στην ακαδημαϊκή αναβάθμιση του ΤΕΠΑΚ τόσο εντός Κύπρου όσο και διεθνώς, ενώ το φάσμα των προσφερόμενων προγραμμάτων σπουδών έχει εμπλουτιστεί σημαντικά με Προπτυχιακά, Μεταπτυχιακά και ιδακτορικά προγράμματα. Με τον τρόπο αυτό, το ΤΕΠΑΚ έχει αρχίσει να προσελκύει ξένους φοιτητές και του έχει δοθεί η ευκαιρία να εμπλακεί σε τοπικά, ευρωπαϊκά και διεθνή ερευνητικά προγράμματα και να τοποθετήσει το όνομά του στον παγκόσμιο χάρτη της ακαδημαϊκής και ερευνητικής δραστηριότητας. Παρά τις δυσκολίες των τελευταίων χρόνων, ο αναπτυξιακός σχεδιασμός του ΤΕΠΑΚ προχωρά σταθερά και παράλληλα βοηθά στην ευρύτερη προσπάθεια για καθιέρωση της Κύπρου ως σημαντικού, ποιοτικού περιφερειακού εκπαιδευτικού κέντρου Ανώτερης Εκπαίδευσης. Ταυτόχρονα, η λειτουργία νέων τμημάτων προσφέρει αυξημένες ευκαιρίες στους Κύπριους νέους να σπουδάσουν στην πατρίδα τους, γεγονός που δημιουργεί πολλαπλά οφέλη τόσο για τη χώρα όσο και για τους ανθρώπους της. Αναμένουμε ως πολιτεία από το Πανεπιστήμιο να αναπτύξει ακόμα περισσότερο την ερευνητική του δραστηριότητα, ούτως ώστε μέσα από αυτή να εισρεύσουν εξωτερικά κονδύλια στο Πανεπιστήμιο και να ανοιχτούν θέσεις εργασίας για νέους επιστήμονεςερευνητές. 6
Θα ήθελα όμως να τονίσω με έμφαση ότι σε τέτοιες δύσκολες περιόδους, τα πανεπιστήμια μας τα οποία διαθέτουν ακαδημαϊκούς υψηλού επιπέδου, εγνωσμένου κύρους και διεθνούς εμβέλειας, έχουν τη δυνατότητα να εκμεταλλευτούν τις διακρατικές συμφωνίες που το ΥΠΠ προωθεί, αλλά και τις δικές τους διασυνδέσεις, προς όφελος των ιδίων αλλά και της Κύπρου γενικότερα. Σε τέτοιες δύσκολες οικονομικές συγκυρίες, οι ενέργειες προς αυτή την κατεύθυνση από μέρους των ακαδημαϊκών αναμένεται ότι θα εντατικοποιηθούν και θα πολλαπλασιαστούν. Παράλληλα, μέσω των διασυνδέσεων αυτών αλλά και μέσω της κοινωνικής δικτύωσης και κοινωνικής προσφοράς τους, τα πανεπιστήμια μπορούν και πρέπει να προσπαθήσουν να προσελκύσουν δωρεές και χορηγίες από μεγάλους οργανισμούς, οργανωμένα σύνολα ή μεμονωμένους ευεργέτες, μια πρακτική που εφαρμόζεται σε όλα σχεδόν τα πανεπιστήμια του κόσμου. Για να μπορέσουν τα πανεπιστήμια, να επιβιώσουν μέχρι να ξεπεραστεί αυτή η κρίση, επιβάλλεται να γίνουν κάποιοι οδυνηροί περιορισμοί εξόδων. Οι περιορισμοί αυτοί μπορούν να γίνουν λιγότερο οδυνηροί με τη βελτίωση της παραγωγικότητας και με ορθολογιστικό προγραμματισμό των εργασιών που επιτελούνται. Μέσα σε αυτά τα πλαίσια θα πρέπει να συνεχιστεί η προσπάθεια που κάνει το Πανεπιστήμιο για πιο αποδοτική διαχείριση των υποδομών του, για ακόμα μεγαλύτερο περιορισμό των ενοικίων, για εντατικοποίηση της προσπάθειας για εξοικονόμηση ενέργειας, για μείωση των κονδυλίων για υπερωρίες, αλλά και για άλλες καινοτόμες και έξυπνες λύσεις και εφαρμογές, που τα πανεπιστήμια και οι ακαδημαϊκοί μπορούν να επινοήσουν και να εφαρμόσουν. 7
Θα πρέπει επίσης να γίνει προσπάθεια προσέλκυσης ξένων φοιτητών οι οποίοι θα διεθνοποιήσουν την Ανώτερή μας Εκπαίδευση και θα φέρουν στην Κύπρο πολύτιμο ξένο συνάλλαγμα. Προς την κατεύθυνση αυτή, το ΥΠΠ προβαίνει σε διάφορες ενέργειες όπως η προώθηση Κανονισμών που θα επιτρέπουν την προσφορά προγραμμάτων στην Αγγλική γλώσσα από τα δημόσια πανεπιστήμια, η συμμετοχή σε διάφορες διεθνείς εκπαιδευτικές εκθέσεις ή ημερίδες στο εξωτερικό, η συνομολόγηση συμφωνιών για αμοιβαία αναγνώριση τίτλων σπουδών με χώρες από τις οποίες αναμένεται να προσελκύσουμε φοιτητές και η σύναψη διακρατικών συμφωνιών. Το ΤΕΠΑΚ, πέραν των άλλων οικονομικών προβλημάτων αντιμετωπίζει και το πρόβλημα που δημιουργείται με τις πρόωρες αφυπηρετήσεις των ενταγμένων μελών ιδακτικού Ερευνητικού Προσωπικού που προέρχονται από ιδρύματα άλλων Υπουργείων που εντάχθηκαν στο ΤΕΠΑΚ, όπως το ΑΤΙ και η Νοσηλευτική Σχολή. Οι άνθρωποι αυτοί, που για χρόνια υπηρετούσαν σε άλλα ιδρύματα και υπάγονταν διοικητικά στα Υπουργεία Εργασίας και Υγείας, μεταφέρθηκαν στο ΤΕΠΑΚ χωρίς να ακολουθήσει μεταφορά και των συνταξιοδοτικών τους δικαιωμάτων. Το αποτέλεσμα είναι να καλείται το ΤΕΠΑΚ να πληρώσει τα συνταξιοδοτικά αυτά ωφελήματα, που είναι οι συντάξεις και τα εφ άπαξ φιλοδωρήματα, από το δικό του Προϋπολογισμό, ενώ θα έπρεπε κανονικά ένα σημαντικό μέρος των κονδυλίων αυτών να καταβληθεί από άλλα Υπουργεία. Είμαι γνώστης του γεγονότος αυτού, συμμερίζομαι τις ανησυχίες σας και σας διαβεβαιώνω ότι θα καταβάλω κάθε δυνατή προσπάθεια για να διευθετηθεί με τον σωστό τρόπο. 8
Σε ότι αφορά το μείζον θέμα της Στέγασης του ΤΕΠΑΚ και των προβλημάτων που προκύπτουν από τις απαλλοτριώσεις, σας πληροφορώ ότι το ΥΠΠ βρίσκεται στη διαδικασία σύγκλισης Υπουργικής Σύσκεψης. Σε αυτή θα μελετηθεί όλο το φάσμα του στεγαστικού προβλήματος του ΤΕΠΑΚ που έχει σχέση με τα υπό απαλλοτρίωση ακίνητα και την ανάπτυξη του Πανεπιστημίου στους Χώρους του Παλαιού Νοσοκομείου, της Αστυνομίας, της Γ Αστικής και της Τεχνικής Σχολής. Είμαι αισιόδοξος ότι η Υπουργική Σύσκεψη θα πάρει τις σωστές αποφάσεις και θα τροχιοδρομήσει τις διαδικασίες για επίλυση του προβλήματος αυτού. Το θέμα του πολύ ψηλού κονδυλίου που το ΤΕΠΑΚ πληρώνει κάθε χρόνο για ενοίκια, προβληματίζει το ΥΠΠ. Αντιλαμβανόμαστε βέβαια ότι από τη στιγμή που δεν υπάρχουν διαθέσιμα κονδύλια για ανάπτυξη του Πανεπιστημίου σε ιδιόκτητους χώρους, η πληρωμή ενοικίων είναι αναπόφευκτη. Αυτό όμως, με κανένα τρόπο δε σημαίνει ότι μπορεί να επιτραπεί να ξοδεύονται δημόσια χρήματα για να ενοικιάζονται κτίρια που δε χρησιμοποιούνται ή να ενοικιάζονται κτίρια με ενοίκια ψηλότερα από αυτά που συνηθίζονται στη πόλη. 9
Με αφορμή δημοσιεύματα στον εγχώριο τύπο που είδαν το φως της δημοσιότητας τις τελευταίες μέρες για την Έκθεση της Γενικής Ελέγκτριας για τις οικονομικές καταστάσεις του ΤΕΠΑΚ για τα έτη 2008 και 2009, θέλω να τονίσω ότι αναμένονται οι ξεκάθαρες και σαφείς απαντήσεις του ΤΕΠΑΚ στα ερωτήματα που έχουν τεθεί στην έκθεση της Γενικής Ελέγκτριας, ιδιαίτερα σε ότι αφορά το θέμα των ενοικιαζόμενων κτιρίων και άλλων θεμάτων που πιθανό να συνιστούν σπατάλες. Οι απαντήσεις του ΤΕΠΑΚ θα μελετηθούν πολύ προσεκτικά και εκεί που υπάρχουν ευθύνες, αν υπάρχουν, θα προχωρήσουμε σε καταλογισμό τους. Ένα πρόβλημα που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια και αποτελεί αντικείμενο συζήτησης είναι η ύπαρξη κάποιας επικάλυψης σε ότι αφορά τα προγράμματα σπουδών που προσφέρονται στην Ανώτερη Εκπαίδευση, τόσο σε επίπεδο δημόσιων πανεπιστημίων όσο και μεταξύ δημόσιων και ιδιωτικών πανεπιστημίων. Το πρόβλημα είναι όντως υπαρκτό. Αυτό όμως που δεν είναι γνωστό και χρήζει μελέτης είναι το ερώτημα αν η επικάλυψη αυτή ωθεί περισσότερους νέους να ακολουθήσουν αυτούς τους κλάδους σπουδών ή αν η επικάλυψη βοηθά στην αποκέντρωση με όλα τα ευεργετικά αποτελέσματα. Επίσης είναι άξιο μελέτης το ερώτημα αν η επικάλυψη με συνέπεια την προσφορά περισσότερων θέσεων σε ένα κλάδο σπουδών, βοηθά στην προσέλκυση Κυπρίων φοιτητών που διαφορετικά θα σπούδαζαν στον ίδιο κλάδο στο εξωτερικό με αποτέλεσμα την εξαγωγή πολύτιμου συναλλάγματος. Η μελέτη του θέματος είναι αναγκαία αλλά αποτελεί και πρόκληση για την ερευνητική δραστηριότητα των πανεπιστημίων μας. Αναφέρω χαρακτηριστικά τρία γεγονότα που υποστηρίζουν την θέση αυτή: 10
Πρώτο: Το γεγονός ότι από το 2000 μέχρι σήμερα ο αριθμός των Κυπρίων αλλά και των ξένων φοιτητών που σπουδάζουν στην Κύπρο έχει σχεδόν τριπλασιαστεί. εύτερο: Tο γεγονός ότι από το 2009 ο αριθμός των Κυπρίων φοιτητών που σπουδάζουν στην Κύπρο είναι μεγαλύτερος από αυτό που σπουδάζει στο εξωτερικό και Τρίτο: Το γεγονός ότι από το 2009 και μετά η διαφορά μεταξύ Κυπρίων φοιτητών που σπουδάζουν στην Κύπρο και Κυπρίων φοιτητών που σπουδάζουν στο εξωτερικό διευρύνεται προς όφελος των σπουδών στην Κύπρο. Τελειώνοντας, θα ήθελα να αναφερθώ και στο πολύ σημαντικό και ανθρωπιστικό θέμα της φοιτητικής μέριμνας, ένα θέμα που κάτω από τις σημερινές δύσκολες συνθήκες έχει γίνει πιο έντονο. Η Πολιτεία προσπαθεί και θα συνεχίσει να προσπαθεί να βοηθήσει στο μέγιστο δυνατό βαθμό με διάφορους τρόπους, όπως οι Υποτροφίες με κοινωνικοοικονομικά κριτήρια, η Φοιτητική Χορηγία και το φοιτητικό πακέτο. Γνωρίζω επίσης ότι το ίδιο το Πανεπιστήμιο διατηρεί πολύ ευαισθητοποιημένους εσωτερικούς μηχανισμούς φοιτητικής μέριμνας. Έχω επίσης πληροφορηθεί και τη μεγάλη συμβολή του δικού σας Σωματείου προς την κατεύθυνση αυτή, η οποία παρά το γεγονός ότι επιτελείται αθόρυβα, ξέρω ότι συμβάλλει σημαντικά στην κατεύθυνση της φοιτητικής μέριμνας. 11
Κλείνοντας, σας ευχαριστώ και πάλι για την πρόσκλησή σας, σας συγχαίρω για το έργο που επιτελείτε και για την όλη δραστηριότητά σας προς όφελος του Πανεπιστημίου. Το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού και εγώ προσωπικά θα είμαστε πάντοτε στη διάθεσή σας. 12