ΤΟ ΡΑ ΙΟΦΩΝΟ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α.

ΑΛΕΞΑΝ ΡΕΙΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ Ι ΡΥΜΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΤΜΗΜΑ ΕΜΠΟΡΙΑΣ ΙΑΦΗΜΙΣΗΣ ΤΟ ΡΑ ΙΟΦΩΝΟ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α. ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΣ ΑΛΤΙΠΑΡΜΑΚΙ ΟΥ ΟΝΟΜΑ ΠΑΤΡΟΣ : ΠΑΣΧΑΛΗΣ Α.Μ. : 204/06 ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : ΤΑΥΛΑΡΙ ΗΣ Ε. ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2010

ΑΛΕΞΑΝ ΡΕΙΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ Ι ΡΥΜΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΤΜΗΜΑ ΕΜΠΟΡΙΑΣ ΙΑΦΗΜΙΣΗΣ ΤΟ ΡΑ ΙΟΦΩΝΟ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α. ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΣ ΑΛΤΙΠΑΡΜΑΚΙ ΟΥ ΟΝΟΜΑ ΠΑΤΡΟΣ : ΠΑΣΧΑΛΗΣ Α.Μ. : 204/06 ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : ΤΑΥΛΑΡΙ ΗΣ Ε. ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2010

ΑΛΕΞΑΝ ΡΕΙΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ Ι ΡΥΜΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΤΜΗΜΑ ΕΜΠΟΡΙΑΣ ΙΑΦΗΜΙΣΗΣ ΤΟ ΡΑ ΙΟΦΩΝΟ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α. ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΣ ΑΛΤΙΠΑΡΜΑΚΙ ΟΥ 1 ος ΒΑΘΜΟΛΟΓΗΤΗΣ : 2 ος ΒΑΘΜΟΛΟΓΗΤΗΣ : 3 ος ΒΑΘΜΟΛΟΓΗΤΗΣ : Α.Μ. : 204/06 ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : ΤΑΥΛΑΡΙ ΗΣ Ε. ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2010

Η παρούσα πτυχιακή εργασία µε τίτλο Το ραδιόφωνο στην Ελλάδα εκπονήθηκε από την Αλτιπαρµακίδου Αναστασία, φοιτήτρια του 8 ου εξαµήνου του τµήµατος Εµπορίας και ιαφήµισης υπό την επίβλεψη του επίκουρου καθηγητή του κυρίου Εµµανουήλ Ταυλαρίδη και ολοκληρώθηκε τον µήνα Νοέµβριο του 2010. Η συγκεκριµένη εργασία περιλαµβάνει µία δευτερογενή έρευνα γύρω από το ραδιόφωνο. Επιπλέον η εργασία έχει µεγαλύτερο εύρος και µικρότερο βάθος. Η βιβλιογραφία που αφορά το ραδιόφωνο είναι σχετικά µικρή αφού το µέσο αυτό είναι µόνο ακουστικό και δεν υπάρχουν πολλά στοιχεία που να αποδεικνύουν τη σηµαντική του παρουσία στην ζωή των Ελλήνων. Αυτό το γεγονός δυσκόλεψε αρκετά την έρευνα. Μικρό µου κουτί Που µου κρατούσες συντροφιά Στις αποδράσεις µου Κι εγώ σε φρόντιζα Μην πάθεις τίποτα Και σ' έπαιρνα µαζί µου Απ' το σπίτι στο καράβι Κι απ' το καράβι στο τραίνο... Θέλω να µου υποσχεθείς Πως δεν θα σωπάσεις ξαφνικά. BERTHOLD BRECHT Η µπαλάντα του Ραδιοφώνου

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΣΕΛ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ...8 1 Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ. Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΡΑ ΙΟΦΩΝΟΥ...10 1. Ένα συλλογικό δηµιούργηµα...10 2. Η αρχή της ελληνικής ραδιοφωνίας...12 3. Η ιστορία της διαφήµισης στο ραδιόφωνο...18 3.1. Τα πρώτα ραδιοφωνικά µηνύµατα...20 2 Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ. ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΡΑ ΙΟΦΩΝΟ...23 1. Κοινωνικά ζητήµατα και ραδιοφωνία...23 1.1. Η διαµόρφωση της κοινής γνώµης...24 1.2. Εκπαίδευση...25 1.3. Ψυχαγωγία...26 2. Περιορισµοί ραδιοφωνικής επικοινωνίας...27 3 0 ΚΕΦΑΛΑΙΟ. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΡΑ ΙΟΦΩΝΙΚΟΥ ΣΤΑΘΜΟΥ ΚΑΙ ΙΑΧΩΡΙΣΜΟΣ...32 1. Οργανόγραµµα...32 2. Είδη ραδιοφωνικών σταθµών και εκποµπών...33

4 Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΡΑ ΙΟΦΩΝΟΥ...35 1. Ποιοτική αξιολόγηση...35 2. Ποσοτική αξιολόγηση...36 3. Επιλογή µέσων...38 5 Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ. ΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟ ΤΟΥ ΡΑ ΙΟΦΩΝΙΚΟΥ SPOT...40 1. Μορφές, κόστος και νοµοθεσία...41 2. Ραδιοφωνικό κείµενο...43 3. Υλοποίηση ραδιοφωνικού µηνύµατος...45 3.1 Η φωνή...45 3.2 Η µουσική...46 3.3 Τα ηχητικά εφέ...47 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ...49 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...50

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τις δεκαετίες από το 1860 ως το 1890 το ραδιόφωνο άρχισε να εκπέµπει σιγά - σιγά στην Ευρώπη µετά από µεγάλες εφευρέσεις σπουδαίων επιστηµόνων στα ραδιοκύµατα και τον συντονισµό ραδιοσυχνοτήτων. 1 Η ιστορία του ραδιοφώνου στην Ελλάδα ξεκινάει σε πειραµατικό στάδιο από την Θεσσαλονίκη το 1926 µε το πρώτο ραδιοσταθµό στα Βαλκάνια ο οποίος ονοµαζόταν ραδιοσταθµός Τσιγγιρίδη. Το ραδιόφωνο ως µέσο επικοινωνίας έχει παίξει σηµαντικό ρόλο στην ελληνική κοινωνία µέχρι σήµερα, ιδιαίτερα στην εποχή του Β Παγκοσµίου πολέµου. Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας το 1944, την ανάπτυξη του ραδιοφώνου ακολούθησε και η εµφάνιση της διαφήµισης στο ραδιόφωνο. 2 Το ραδιόφωνο για αρκετές δεκαετίες ήταν το κυρίαρχο µέσο µαζικής επικοινωνίας, άρα και ο µόνος διαµορφωτής της κοινής γνώµης. Η εισαγωγή της τηλεόρασης στην ζωή των ανθρώπων περιόρισε τη χρήση του, αλλά φυσικά το καινούργιο αυτό οπτικοακουστικό µέσο δε µπόρεσε να αντικαταστήσει τον ήχο του ραδιοφώνου που αφήνει τη φαντασία του ακροατή ελεύθερη να πλάσει όποιες εικόνες θέλει εκείνος. 3 Η πλειοψηφία των Ελλήνων ακροατών σήµερα είναι ικανοποιηµένοι από το ραδιόφωνο σύµφωνα µε έρευνα της εταιρίας focus bari. Οι περισσότεροι προτιµούν το ραδιόφωνο ως µέσο επικοινωνίας, καθώς το θεωρούν παραδοσιακό και ευέλικτο µέσο. Όσον αφορά τη διαφήµιση στο ραδιόφωνο οι ακροατές φαίνεται να ζητούν περισσότερο σύγχρονες και λιγότερες σε αριθµό διαφηµίσεις. 4 1 http://www.mediainfo.gr/radio/history/index.html [5/5/2010] 2 http://www.oldradiorepairs.com/el/historyofradio?showall=1 [5/5/2010] 3 Ινστιτούτο Οπτικοακουστικών Μέσων, 2006, Τετράδια επικοινωνίας, Το ραδιόφωνο στην Ελλάδα, (σελ. 36) 4 http://www.marketingweek.gr/default.asp?pid=9&la=1&cid=3&arid=20879 [6/5/2010]

Η διαφήµιση στο ραδιόφωνο έχει τις ιδιαιτερότητές της όσον αφορά το δηµιουργικό κοµµάτι, το κόστος και άλλα. Σκοπός αυτής της εργασίας είναι να διερευνήσει όλα αυτά τα ζητήµατα καθώς και να πληροφορήσει για όλα τα θέµατα που αφορούν τη ραδιοφωνική διαφήµιση. Μερικά ακόµη σχετικά θέµατα που αναλύονται στη παρούσα εργασία είναι τα είδη της ραδιοφωνικής διαφήµισης και η υλοποίηση του ραδιοφωνικού σποτ αναλυτικά. Στην εργασία αυτή λοιπόν αναλύεται η ραδιοφωνική διαφήµιση από τη µεριά του σχεδιασµού του spot, των ακροατών και των επιχειρήσεων. Επιπλέον γίνετε αναφορά και σε ιστορικά στοιχεία για τη λειτουργία του ραδιοφώνου όπως επίσης και κοινωνικά στοιχεία και αποτελέσµατα ερευνών για τη χρήση του ραδιοφώνου από τους Έλληνες ακροατές. Αυτά τα στοιχεία είναι απαραίτητα για την καλύτερη κατανόηση της λειτουργίας του ραδιοφώνου στην Ελλάδα.

1 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΡΑ ΙΟΦΩΝΟΥ 1.1. Ένα συλλογικό δηµιούργηµα. Ο προσδιορισµός της χρονικής στιγµής, όπως και του επιστήµονα που έκανε την εφεύρεση του ραδιόφωνου δεν είναι εύκολο να εντοπιστεί. Αυτό συµβαίνει επειδή το ραδιόφωνο είναι ακόµα µία συλλογική εφεύρεση, αποτέλεσµα επιστηµονικής προόδου ερευνών σε διάφορες χώρες και εµπλοκής δύο τεχνολογιών: της ασύρµατης τηλεφωνίας και της ασύρµατης τηλεγραφίας. 1 Γύρω στο 1873 ο Μάξγουελ πρότεινε την θεωρία του ηλεκτροµαγνητισµού, σύµφωνα µε την οποία ένα ηλεκτροµαγνητικό κύµα µπορεί να µεταδοθεί χωρίς να µεσολαβεί κάποιο φυσικό µέσο. Το 1883 ο Χερτς επαλήθευσε τη θεωρία του Μάξγουελ για τον ηλεκτροµαγνητισµό και ανακάλυψε τα ραδιοκύµατα. Το 1895 ο αποκαλούµενος και πατέρας της ραδιοφωνίας Γουλιέλµος Μαρκόνι, κατόρθωσε να µεταδώσει σήµατα Μορς διαµέσου ερτζιανών κυµάτων. Αυτή ήταν κι η απαρχή µιας σειράς εφευρέσεων που συνετέλεσαν στο δηµιούργηµα του ραδιοφώνου. Ο Ρέτζιναλντ Φέσεντεν και ο Λη ντε Φόρεστ εξέλιξαν τη θεωρία των ερτζιανών κυµάτων, καθώς και τη µετάδοσή τους. 2 Για τον Μαρκόνι, η προσφορότερη, από πλευράς κέρδους και επιχειρησιακής ανάπτυξης αγορά ήταν η επικοινωνία που αφορούσε τη ναυσιπλοΐα. Η ασύρµατη επικοινωνία είχε θεωρηθεί τότε ότι αποτελούσε πιο πολύ ένα µέσο επικοινωνίας των Ενόπλων υνάµεων, παρά ένας τρόπος 1 Ινστιτούτο Οπτικοακουστικών Μέσων, 2006, Τετράδια επικοινωνίας, Το ραδιόφωνο στην Ελλάδα, σελ. 19 2 http://el.wikipedia.org/wiki/%ce%a1%ce%b1%ce%b4%ce%b9%cf%8c%cf%86%cf%89 %CE%BD%CE%BF [5/5/2010]

µετάδοσης προγραµµάτων ψυχαγωγίας και ενηµέρωσης. Σιγά σιγά όµως το κοινό και η βιοµηχανία άρχισαν να αντιλαµβάνονται τις σηµαντικές δυνατότητες χρήσης που προσέφερε το νέο αυτό µέσο. Η πρώτη µετάδοση µουσικής και λόγου παγκοσµίως πραγµατοποιήθηκε την παραµονή των Χριστουγέννων του 1906 από τον πρωτοπόρο της αµερικανικής ραδιοφωνίας, τον Reginald Aubrey Fessenden, ένα Αµερικάνο φυσικό και ηλεκτρολόγο. Αυτή η πρώιµη µετάδοση εκποµπής ξεκίνησε από το ραδιοφωνικό σταθµό της εταιρείας National Electrical Signaling στο Μπράιαντ Ροκ, της Μασαχουσέτης. Το 1907 ο Λι Ντε Φόρεστ είχε θέσει σε εφαρµογή την ηλεκτρονική λυχνία κενού που έκανε εφικτή την ανάπτυξη των σύγχρονων ηλεκτρονικών επικοινωνιών. Το 1910 κάποιοι ερασιτέχνες αναστάτωσαν την Αµερική, καταφέρνοντας δύο χρόνια αργότερα, το 1912, να ψηφιστεί ο Ραδιοφωνικός Κανονισµός, µε τον οποίο προβλεπόταν η διαδικασία χορήγησης των ραδιοφωνικών αδειών. Στις 20 Νοεµβρίου 1920 λειτούργησε ο πρώτος ιδιωτικός ραδιοφωνικός σταθµός, ο K.D.K.A., ο οποίος λειτουργεί ακόµη και σήµερα. Τη δεκαετία του '20 οι πιο ευκατάστατοι άρχισαν να λαµβάνουν τις πρώτες ραδιοφωνικές εκποµπές στις δικές τους ραδιοφωνικές συσκευές. Το 1926 εµφανίστηκε στην αγορά ραδιοφωνικός δέκτης αρκετά εύχρηστος, ποιοτικός και φθηνός. Από τότε το ραδιόφωνο κατέκτησε το ευρύ κοινό. Η εδραίωση, όµως, του ραδιοφώνου έγινε µετά το 1930. Σε αυτή την περίοδο βελτιώθηκε το ήδη οργανωµένο δίκτυο σταθµών (κρατικών και ιδιωτικών) τόσο στην Αµερική όσο και στην Ευρώπη. 3 Κατά τη διάρκεια του Β' παγκοσµίου πολέµου το ραδιόφωνο και ο Τύπος υπήρξαν δύο µέσα ανταγωνιστικά µεταξύ τους, γιατί το ραδιόφωνο απέκτησε µεγάλο ειδησεογραφικό περιεχόµενο. Η λήξη του Μεγάλου Πολέµου έφερε το ραδιόφωνο στην αρχική του ιδιότητα και έτσι έγινε ξανά ένα µέσο κυρίως ψυχαγωγικό. Στα τέλη της δεκαετίας του 1940 µε αρχές της δεκαετίας του 1950 το ραδιόφωνο βρέθηκε µπροστά σε ένα νέο ανταγωνιστή, την τηλεόραση η οποία είχε στα χέρια της ένα πολύ δυνατό όπλο έναντι του ραδιοφώνου, την εικόνα. Η ακροαµατικότητα του ραδιοφώνου έπεσε κατακόρυφα και οι ραδιοφωνικοί σταθµοί έψαχναν λύσεις για να διορθώσουν την κατάσταση. Η λύση ήρθε λίγο αργότερα µε την εµφάνιση της δηµοφιλέστατης µουσικής Rock 'n 3 http://www.oldradiorepairs.com/el/historyofradio?showall=1 [5/5/2010]

Roll. Η κρίση ξεπεράστηκε και το ραδιόφωνο καθιερώθηκε ως αποκλειστικά ψυχαγωγικό-µουσικό µέσο. 4 Το 1947 οι John Bardeen, Walter Brattain και William Shockley εφηύραν το τρανζίστορ και την αµέσως επόµενη χρονιά η επιχείρηση Bell το ανακοινώνει. Η εφεύρεση του τρανζίστορ τη δεκαετία του 1950 είχε τεράστιες επιπτώσεις στην βιοµηχανία των ηλεκτρονικών ειδών και στο κόστος παραγωγής τους, αφού επέτρεψε να κατασκευαστούν µικρότερα και φθηνότερα ραδιόφωνα. Αναφορικά µε την ραδιοτηλεοπτική µετάδοση τα στοιχεία (τρανζίστορ) αντικατέστησαν την τεχνολογία λυχνίας και αναµφίβολα αποτέλεσαν τη µεγαλύτερη αιτία στη βελτίωση του τεχνικού εξοπλισµού ο οποίος χρησιµοποιείται είτε για επεξεργασία στο στούντιο, είτε για το ρεπορτάζ στους εξωτερικούς χώρους. Το 1960 υπήρχαν 350 εκατοµµύρια ραδιοδέκτες σ' ολόκληρο τον κόσµο ενώ το 1970 έφτασαν τα 750 εκατοµµύρια. Η τεχνολογία των ολοκληρωµένων κυκλωµάτων συνέχισε µε συνέπεια να οδηγεί στη µείωση του όγκου, του βάρους και της κατανάλωσης ενέργειας ενός µεγάλου φάσµατος ειδών εξοπλισµού, ενώ την ίδια στιγµή, οδηγούσε στη σηµαντική αύξηση της σταθερότητας και της αξιοπιστίας του. Το 1980 υπήρχαν περισσότεροι από 1 δισεκατοµµύριο ραδιοδέκτες σε όλο τον κόσµο. Το ραδιόφωνο είχε καθιερωθεί πια ως ένα από τα πιο σηµαντικά µέσα µαζικής επικοινωνίας. 5 1.2. Η αρχή της ελληνικής ραδιοφωνίας. Η Ελλάδα γνώρισε σχετικά νωρίς τα πλεονεκτήµατα του ραδιοφώνου, είτε για χάρη πανεπιστηµιακών ή ιδιωτικών πρωτοβουλιών, είτε για τις ανάγκες εκσυγχρονισµού των πολεµικών 4 http://el.wikipedia.org/wiki/%ce%a1%ce%b1%ce%b4%ce%b9%cf%8c%cf%86%cf%89 %CE%BD%CE%BF [5/5/2010] 5 http://www.oldradiorepairs.com/el/historyofradio?showall=1 [5/5/2010]

δυνάµεων. Οι εξελίξεις στην Ελλάδα σχετικά µε την ραδιοτηλεγραφία έγιναν µε καθυστέρηση περίπου δέκα χρόνων σε σχέση µε τις παγκόσµιες. Οι πρώτες απόπειρες πραγµατοποιήθηκαν το 1907 από το Πολεµικό Ναυτικό, το οποίο εφοδιάστηκε µε ασυρµάτους τηλέγραφους και ίδρυσε την ιεύθυνση Ραδιοηλεκτρολογίας του Υπουργείου Ναυτικών. 6 Μετά τον Α' Παγκόσµιο Πόλεµο το ελληνικό κράτος µε νόµο εξασφάλισε την αποκλειστική χρήση της ασύρµατης τεχνογνωσίας και των πληροφοριών που έρχονταν από το εξωτερικό. Την ίδια περίοδο στο εξωτερικό το ραδιόφωνο χρησιµοποιούταν ήδη σαν ψυχαγωγικό µέσο µε τον πρώτο οργανωµένο ιδιωτικό ραδιοφωνικό σταθµό στην Αµερική και τον πρώτο δηµόσιο στην Ολλανδία. Αυτές οι ειδήσεις ενθάρρυναν τις ιδιωτικές πρωτοβουλίες στην χώρα µας. 7 Το 1923 µε πρωτοβουλίες του επιµελητή της έδρας φυσικής του Πανεπιστηµίου Αθηνών Κ. Πετρόπουλου, δηµιουργήθηκε ένας πυρήνας ερασιτεχνών ασυρµάτου οι οποίοι ασχολήθηκαν αποκλειστικά µε ραδιοφωνικά µηχανήµατα την εποχή που ελάχιστοι γνώριζαν την ύπαρξη ραδιοφώνου στην Ελλάδα. Τον ίδιο χρόνο έγινε η πρώτη πειραµατική ραδιοφωνική εκποµπή στην Ελλάδα από το σταθµό του Βοτανικού, όπου χρησιµοποιήθηκε ποµπός ασύρµατης τηλεφωνίας ισχύος 200 watt της εταιρείας Aktiebolaget. Η κατασκευή ραδιοφωνικών δεκτών για εµπορία άρχισε το 1925. Το ίδιο έτος πουλήθηκε από τα εργαστήρια «Μέτρον» το πρώτο ραδιόφωνο επτά λυχνιών µε πλαίσιο, που λειτουργούσε µε συσσωρευτές. Ακολούθησαν αρκετοί που αντέγραψαν αυτή τη τεχνολογία παρά τη δυσχερή και πολύπλοκη χρήση του. Η εισαγωγή ραδιοφώνων στην Ελλάδα άρχισε το 1925 από τον Σ. Στυλιανίδη. Η κίνηση και το ενδιαφέρον για το ραδιόφωνο πολλαπλασιάστηκε, και το 1927, η ίδρυση του «Οµίλου Φίλων του Ασυρµάτου» µε πρόεδρο τον καθηγητή ηµήτριο Χονδρό άνοιξε νέους ορίζοντες στον τοµέα της ραδιοφωνίας. 8 6 Ινστιτούτο Οπτικοακουστικών Μέσων, 2006. Τετράδια επικοινωνίας, Το ραδιόφωνο στην Ελλάδα, σελ. 21 7 Ινστιτούτο Οπτικοακουστικών Μέσων, 2006. Τετράδια επικοινωνίας, Το ραδιόφωνο στην Ελλάδα, σελ. 22 8 http://www.oldradiorepairs.com/el/historyofradio?showall=1 [5/5/2010]

Το 1928 ιδρύθηκε από τον ιδιώτη Χρήστο Τσιγγιρίδη ο πρώτος ραδιοφωνικός σταθµός στην Ελλάδα και τα Βαλκάνια και ο µόνος που λειτουργούσε συστηµατικά µέχρι το 1936. Το γεγονός της έναρξης της ιεθνούς Έκθεσης της Θεσσαλονίκης έδωσε αφορµή για την πρώτη ραδιοφωνική µετάδοση από την Ελλάδα. Ο ραδιοφωνικός σταθµός Τσιγγιρίδη είχε έδρα στον εκθεσιακό χώρο της ΕΘ και έκπεµπε κάθε χρόνο κατά την εικοσαήµερη διάρκεια της έκθεσης. Ο ραδιοσταθµός όπως αναφέρει η εφηµερίδα Μακεδονία είχε πολύ µεγάλη εµβέλεια, τόση που ακουγόταν στην Κρήτη, στη Σµύρνη, στο Βελιγράδι, στην 1.1. ιαφηµιστική αφίσα Αλεξάνδρεια, ακόµη και στο Παρίσι. του σταθµού Τσιγγιρίδη. Ο πρωτοπόρος της ελληνικής ραδιοφωνίας Χρήστος Τσιγγιρίδης σπούδασε ηλεκτρολογία στο πανεπιστήµιο της Στουτγάρδης. Το όνειρο του όµως ήταν το ραδιόφωνο. Κατά την περίοδο της κατοχής φυλακίστηκε από τους Γερµανούς. Μετά την απελευθέρωση κατάφερε µε πολλούς κόπους να επαναφέρει σε λειτουργία τον σταθµό του. Ο Χ. Τσιγγιρίδης πέθανε το 1947. 9 Από το έτος 1932 µέχρι το 1935 γινόταν κατά περιόδους µερικές ραδιοφωνικές εκποµπές στην περιοχή των Αθηνών από το ραδιοφωνικό σταθµό Πειραιά, ο οποίος ανήκε στη Ραδιοτηλεγραφική Υπηρεσία του Υπουργείου Ταχυδροµείων Τηλεγράφων και Τηλεφώνων. Τον Ιούλιο 1936 επί πρωθυπουργού Ιωάννη Μεταξά προκηρύχθηκε διεθνής διαγωνισµός ο οποίος κατοχυρώθηκε στην εταιρεία Telefunken. Στις 25 Ιανουαρίου 1938 υπογράφτηκε η τελική συµφωνία µεταξύ της Telefunken και του ελληνικού κράτους για την εγκατάσταση ραδιοφωνικού σταθµού. Η Telefunken εγκατέστησε τον ποµπό του πρώτου κρατικού Ραδιοφωνικού Σταθµού Αθηνών, ισχύος 15 κιλοβάτ. Την εκµετάλλευση της ραδιοφωνίας ανέλαβε η «Υπηρεσία 9 Ινστιτούτο Οπτικοακουστικών Μέσων, 2006. Τετράδια επικοινωνίας, Το ραδιόφωνο στην Ελλάδα, σελ. 23

Ραδιοφωνικών Εκποµπών - Υ.Ρ.Ε.» Ο αγοραστής ραδιοφώνου τότε ήταν υποχρεωµένος, µέσα σε δέκα ηµέρες από την αγορά του να το δηλώσει στο Εθνικό Ίδρυµά Ραδιοφωνίας. Η συνδροµή το 1945 ανά τρίµηνο ήταν 1.000 δραχµές ενώ ένα χρόνο αργότερα έγινε 9.000 δραχµές. Το 1947 έγινε 15.000 δραχµές και µέχρι το 1950 έφτασε τις 30.000 δραχµές. Σήµερα η συνδροµή για τα εθνικά δίκτυα ραδιοφωνίας και τηλεόρασης εξοφλείτε 1.2. Ραδιοφωνική λυχνία του 1940. µέσω του λογαριασµού της ΕΗ. 10 Από το 1939 έως και το 1941 εκδιδόταν το «Εβδοµαδιαίον Πρόγραµµα Ραδιοφωνικού Σταθµού Αθηνών» από το Υπουργείο Τύπου. Η πρώτη προσπάθεια εκποµπής ραδιοσταθµού βραχέων κυµάτων έγινε αµέσως µετά την έκρηξη του ελληνοϊταλικού πολέµου, τον Οκτώβριο του 1940. Στις 27 Απριλίου του 1941, κι αφού τα γερµανικά στρατεύµατα κατέλαβαν την πρωτεύουσα της Ελλάδος, ο ραδιοφωνικός σταθµός Αθηνών εξέπεµψε το τελευταίο δελτίο του: «Από στιγµής εις στιγµήν ο Ελληνικός Ραδιοφωνικός Σταθµός θα παύσει να είναι Ελληνικός». Επί 42 µήνες και µέχρι την απελευθέρωση (13 Οκτωβρίου 1944) ο Ραδιοφωνικός Σταθµός Αθηνών λειτουργούσε υπό την κατοχή των Γερµανών. Το 1943 δηµοσιεύτηκε η διαταγή των γερµανικών αρχών κατοχής για το σφράγισµα των ραδιοφώνων, ώστε οι ακροατές να πιάνουν µόνο τον σταθµό των Αθηνών που λειτουργούσε κάτω από τον έλεγχο των δυνάµεων κατοχής. Υπολογίζεται ότι κατά το διάστηµα της κατοχής σφραγίστηκαν 43.000 περίπου ραδιόφωνα. 11 Το 1951 ολοκληρώνεται το πρώτο θεσµικό σχέδιο ο ν. 1775/1951 περί <<Οργανώσεως και Λειτουργίας της Εθνικής Ραδιοφωνίας της Ελλάδας>>. Με αυτό το νόµο επιβεβαιώνεται η οργάνωση, η διοίκηση, η διαχείριση και η αποκλειστική εκµετάλλευση του ραδιοφωνικού δικτύου 10 http://www.oldradiorepairs.com/el/historyofradio?showall=1 [5/5/2010] 11 Ινστιτούτο Οπτικοακουστικών Μέσων, 2006. Τετράδια επικοινωνίας, Το ραδιόφωνο στην Ελλάδα, σελ. 23-24

της χώρας από το Εθνικό Ίδρυµα Ραδιοφωνίας. Εκείνη την περίοδο αντιστοιχούσαν 27 συσκευές ανά 1000 κατοίκους στην Ελλάδα, 162 στο Βέλγιο, 302 στη ανία και 500 στις Η.Π.Α. Μία δεκαετία αργότερα µε την εµφάνιση του τρανζίστορ το ραδιόφωνο πέτυχε µεγάλη απήχηση ειδικά από τους νέους. Εκείνη την περίοδο τελειοποιήθηκε και το σήµα µε την στερεοφωνική πλέον µετάδοση. 12 Τη δεκαετία του 1960 µε την δικτατορία το ραδιόφωνο έπαψε να είναι αντικειµενικό µέσο αφού θυσιάστηκε στο βωµό της προπαγάνδας από το κράτος. Τότε οι Έλληνες δεν χάσανε το ενδιαφέρον τους για το ραδιόφωνο αλλά οδηγήθηκαν στη δηµιουργία πειρατικών σταθµών. Ένας από αυτούς ήταν κι ο σταθµός του Πολυτεχνείου απ' που ξεκίνησε και η εξέγερση. Το ραδιόφωνο απέδειξε τα πλεονεκτήµατά του ως µέσο πληροφόρησης και έτσι µετατράπηκε από µέσο ψυχαγωγίας και σε ενηµερωτικό µέσο. 13 Οι πειρατικοί ραδιοφωνικοί σταθµοί αυξήθηκαν σηµαντικά σε αριθµό και τη δεκαετία του 1970 υπήρχαν πια πολλοί µουσικοί σταθµοί. Μετά το 1975 δηµοσιεύτηκαν οι πρώτες ποιοτικές σφυγµοµετρήσεις. Μέχρι τότε το ακροαµατικό κοινό δεν ήταν γνωστό στο ραδιόφωνο. Όταν η ελληνική ραδιοφωνία έκλεισε µισό αιώνα, το 1987 δηλαδή, απελευθερώθηκαν τα ερτζιανά και δηµιουργήθηκαν πολλοί δηµοτικοί, διαδηµοτικοί και ιδιωτικοί ραδιοφωνικοί σταθµοί. Ελεύθερη ραδιοφωνία σηµαίνει πως ο καθένας θα µπορούσε να έχει νόµιµα τον δικό του ραδιοφωνικό σταθµό. 14 Ο νόµος 1730/1987 επέτρεπε την ίδρυση δηµοτικών και ιδιωτικών ραδιοφωνικών σταθµών. Ο ενδιαφερόµενος έπρεπε να πάρει άδεια από το κράτος. Υπήρχαν δύο ειδών άδειες : η άδεια εκποµπής συγκεκριµένης ραδιοσυχνότητας (τοπικοί σταθµοί) και η άδεια εκποµπής περιορισµένης 12 Ινστιτούτο Οπτικοακουστικών Μέσων, 2006. Τετράδια επικοινωνίας, Το ραδιόφωνο στην Ελλάδα, σελ. 31 13 Ινστιτούτο Οπτικοακουστικών Μέσων, 2006. Τετράδια επικοινωνίας, Το ραδιόφωνο στην Ελλάδα, σελ. 32 14 Ινστιτούτο Οπτικοακουστικών Μέσων, 2006. Τετράδια επικοινωνίας, Το ραδιόφωνο στην Ελλάδα, σελ. 39-41

ισχύος (για ραδιοερασιτέχνες). Αφού κάποιος έπαιρνε την άδεια ήταν απαραίτητο να ελέγχεται από το κράτος, από την Επιτροπή για την Τοπική Ραδιοφωνία και να ανανεώνει την άδειά του. Η ελευθερία του λόγου στο ραδιόφωνο ακόµα και σήµερα δε προστατεύεται από το Σύνταγµα όπως γίνεται στον Τύπο. 15 Από το 1987 µέχρι και την δεκαετία αρχή της δεκαετίας του 1990 τα δηµοτικά ραδιόφωνα λειτουργούσαν πολύ οργανωµένα χωρίς να είναι κερδοσκοπικά. Τα δηµοτικά ραδιόφωνα βασιζόταν τότε στο τρίπτυχο <<ενηµέρωση, ψυχαγωγία, επιµόρφωση>>, δηλαδή το πρόγραµµά τους είχε κοινωνικούς σκοπούς και στήριζε την πολυφωνία. Οι δηµοτικοί ραδιοφωνικοί σταθµοί ήταν επιδοτούµενοι για την ανάπτυξη και την επιµόρφωση της κάθε τοπικής κοινωνίας. Το κοινό ανταποκρίθηκε στις προσπάθειες των δηµοτικών σταθµών και τους προτιµούσε για πολλά χρόνια. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 η δηµοτική ραδιοφωνία προχώρησε σε µεγάλες αλλαγές στο πρόγραµµα που µέχρι τότε υπήρχε. Καθιέρωσε την 24-ώρη συνεχή µετάδοση προγράµµατος και την επικοινωνία απ' ευθείας και ζωντανά µε το ακροαµατικό κοινό. Μετά το 1990 όµως, µπλέχτηκαν πολιτικές σκοπιµότητες στο περιεχόµενο του προγράµµατος και έτσι το δηµοτικό ραδιόφωνο έχασε σιγά σιγά το κοινό του. Τότε αναπτύχθηκαν και πάλι σε µεγάλο βαθµό οι ιδιωτικές πρωτοβουλίες. Το 1987 η ελληνική πολιτεία νοµιµοποίησε εκ των υστέρων τα δηµοτικά ραδιόφωνα λίγους µήνες µετά την απελευθέρωση των ερτζιανών και αυτό σηµατοδότησε την <<Άνοιξη της ραδιοφωνίας>>. 16 Πάνω στο νέο µοντέλο προγράµµατος που εγκαινίασε η δηµοτική ραδιοφωνία άρχισε η ανάπτυξη της ιδιωτικής ραδιοφωνίας. Ο ανταγωνισµός των εµπορικών σταθµών ώθησε τους σταθµούς των δήµων σε υποχώρηση στις ακροαµατικότητες, άρα και στα έσοδά τους. Ο µεγάλος αυτός ανταγωνιστής των δηµοτικών σταθµών έφερε σε δύσκολη θέση τους δήµους οι οποίοι µέχρι 15 Ινστιτούτο Οπτικοακουστικών Μέσων, 2006. Τετράδια επικοινωνίας, Το ραδιόφωνο στην Ελλάδα, σελ. 83 16 Ινστιτούτο Οπτικοακουστικών Μέσων, 2006. Τετράδια επικοινωνίας, Το ραδιόφωνο στην Ελλάδα, σελ. 47-49

τα µέσα της δεκαετίας του 1990 µεταβίβασαν τους σταθµούς τους σε ιδιώτες ή άλλους κρατικούς φορείς. Εκτός από τον οικονοµικό µαρασµό των δηµοτικών ραδιοφώνων, εκείνη την εποχή τα µέσα της δεκαετίας του 1990 µεταβίβασαν τους σταθµούς τους σε ιδιώτες ή άλλους κρατικούς φορείς. Εκτός από τον οικονοµικό µαρασµό των δηµοτικών ραδιοφώνων, εκείνη την εποχή υπήρχαν πολιτικές σκοπιµότητες που οδήγησαν στο να χάσει η δηµοτική ραδιοφωνία τις αρχές της αλλά και το κοινό της. 17 Οι ιδιωτικοί ραδιοφωνικοί σταθµοί από την δεκαετία του 1990 έως σήµερα µελετούν τις προτιµήσεις του ακροαµατικού κοινού και προσαρµόζουν το περιεχόµενό τους σ' αυτές. Από τα µέσα της δεκαετίας του 1990 οι σταθµοί στοχεύουν το κοινό τους. Λίγο αργότερα και ως τις αρχές του 2000 παρατηρείται ένα δεύτερο κύµα εξειδίκευσης ιδιαίτερα των µουσικών σταθµών ανάλογα µε το είδος της µουσικής που µεταδίδουν. Σήµερα κυρίαρχη τάση είναι η µείξη διάφορων περιεχοµένων σ' ένα σταθµό ή ακόµα και σε µία εκποµπή. Για παράδειγµα σε µία εκποµπή ενηµερωτικού ή αθλητικού περιεχοµένου συχνά υπάρχουν και µουσικά διαλείµµατα. Παράλληλα υπάρχουν και πολλοί ιδιωτικοί σταθµοί µε σταθερό και εξειδικευµένο περιεχόµενο. Οι δύο αυτές τάσεις, η µείξη και η εξειδίκευση φαίνεται πως χαρακτηρίζουν γενικότερα το ραδιόφωνο σήµερα. 18 1.3. Η ιστορία της διαφήµισης στο ραδιόφωνο. Η πρώτη διαφήµιση στο ραδιόφωνο µεταδόθηκε το 1920, την ίδια εποχή περίπου που λειτούργησε και ο πρώτος ραδιοφωνικός σταθµός παγκοσµίως. Η πρώτη διαφήµιση µεταδόθηκε από τον Φρανκ Κόνραντ ο οποίος θεωρείται και ο πατέρας της ραδιοφωνίας. Ήταν κατά τη 17 Ινστιτούτο Οπτικοακουστικών Μέσων, 2006. Τετράδια επικοινωνίας, Το ραδιόφωνο στην Ελλάδα, σελ. 48 18 Ινστιτούτο Οπτικοακουστικών Μέσων, 2006. Τετράδια επικοινωνίας, Το ραδιόφωνο στην Ελλάδα, σελ. 52

διάρκεια της µετάδοση ενός αθλητικού αγώνα και αφορούσε ένα µαγαζί στη γειτονιά του Κόνραντ. 19 Όταν το ραδιόφωνο είχε καθιερωθεί στην Ελλάδα ως µέσο επικοινωνίας, γύρω στη δεκαετία του 1950 δηλαδή, το νέο αυτό µέσο είχε κυρίως ρόλο εκπαιδευτικό και πολιτιστικό εκτός από την ενηµέρωση. Οι εκποµπές που µεταδίδονταν είχαν περιεχόµενο πνευµατικό. Αυτή η συνείδηση είχε µεταδοθεί και στις διαφηµιστικές εταιρείες της εποχής, οι οποίες υλοποιούσαν εξ ολοκλήρου τις ραδιοφωνικές εκποµπές που πρόσφερε ο διαφηµιζόµενος. Αξίζει να σηµειωθεί ότι εκείνη την εποχή υπήρχαν µόνο δύο διαφηµιστικές εταιρείες που ασχολούνταν µε το ραδιόφωνο, η έλτα έλτα ήµου και η Α ΕΛ. Ο στόχος για την πνευµατική και πολιτιστική ανάδειξη του µέσου ήταν κοινός, τόσο για την κρατική ραδιοφωνία αλλά όσο και για τις διαφηµιστικές εταιρείες. 20 Όσον αφορά τους πειρατικούς ραδιοφωνικούς σταθµούς στην Ελλάδα δεν υπάρχουν πολλές πληροφορίες για τη λειτουργία τους. Αυτό συµβαίνει επειδή ήταν παράνοµοι αλλά και γιατί οι ιδιοκτήτες των σταθµών δεν ήταν αρκετά οργανωµένοι. Οι περισσότεροι ήταν ερασιτέχνες και λίγοι είχαν σκεφτεί να κάνουν το χόµπι τους επάγγελµα. Ακόµη κι αυτοί όµως µετέδιδαν µε προσοχή διαφηµίσεις. Το περιεχόµενό τους ήταν κυρίως διάφορες τοπικές εκδηλώσεις που απευθυνόταν στο συγκεκριµένο κοινό των ραδιοφώνων κάθε φορά. Αυτήν την εποχή, γύρω στο 1960 δηλαδή, το κρατικό ραδιόφωνο είχε χάσει το κοινό του και τα έσοδα από διαφηµίσεις ήταν από λίγα έως µηδαµινά. Σε αντίθετη περίπτωση οι πειρατικοί ραδιοφωνικοί σταθµοί κατείχαν ένθερµο κοινό και ήταν ιδιαίτερα δηµοφιλείς στους νέους. 21 Από το 1987 µε τους δηµοτικούς ραδιοφωνικούς σταθµούς ενισχύθηκε ο θεσµός των διαφηµίσεων σε µικρό βαθµό. Από τότε γίνεται προσπάθεια να είναι σχετικές µε το ύφος του 19 http://el.wikipedia.org/wiki/%ce%a1%ce%b1%ce%b4%ce%b9%cf%8c%cf%86%cf%8 9%CE%BD%CE%BF [5/5/2010] 20 Ινστιτούτο Οπτικοακουστικών Μέσων, 2006. Τετράδια επικοινωνίας, Το ραδιόφωνο στην Ελλάδα, σελ. 34 21 Ινστιτούτο Οπτικοακουστικών Μέσων, 2006. Τετράδια επικοινωνίας, Το ραδιόφωνο στην Ελλάδα, σελ. 41

σταθµού και αυτό ήταν ένα µεγάλο βήµα. Επίσης οι ραδιοφωνικοί σταθµοί ενισχύονταν οικονοµικά από χορηγίες από το Υπουργείο Πολιτισµού, τους ήµους αλλά και από ιδιώτες µε χορηγίες. 22 Ο διαφηµιστικός χρόνος σύµφωνα µε το νόµο 1730/1987 δε µπορούσε να ξεπερνάει το 5% του συνολικού χρόνου που λειτουργούσε. 23 Το πέρασµα από τη ραδιοπειρατεία στην ελεύθερη ελληνική ραδιοφωνία, µέσα από µία διαδικασία εξέλιξης, έφερε τη ραδιοφωνική διαφήµιση στη σηµερινή της µορφή. 24 Οι ιδιωτικοί σταθµοί στο ξεκίνηµά τους προσπάθησαν να ανταποκριθούν σε όλες τις απόψεις και τις διαφορετικές µουσικές προτιµήσεις. Προοδευτικά οι ραδιοφωνικοί σταθµοί στοχοποίησαν το κοινό τους. Εκείνη την εποχή γινόταν προσπάθεια από µεριάς των ιδιωτών για εξισορρόπηση ανάµεσα στις κοινωνικές οφειλές και στο κέρδος. 25 1.3.1. Τα πρώτα ραδιοφωνικά µηνύµατα. Οι πρώτες ραδιοφωνικές διαφηµίσεις στα τέλη της δεκαετίας του 1940 είχαν έντονο εθνικό χαρακτήρα, αφορούσαν εστιατόρια και τοπικά πολιτιστικά δρώµενα. Οι πρώτες διαφηµίσεις ήταν απλή αναφορά στον διαφηµιζόµενο. Το 1948 µία διαφήµιση που αφορούσε εστιατόριο στην Αθήνα έλεγε στο τέλος της Εις το βάθος κήπος. Τη δεκαετία του 1950 τα πρώτα δοµηµένα µηνύµατα εµφανιστήκαν και διαφήµιζαν διάφορα προϊόντα όπως η µπύρα ΦΙΞ και η ηλεκτρική σκούπα HOOVER. To 1954 µεταδόθηκε το εξής µήνυµα σε ρυθµό µαρς: Ελβετίνη, Μαρέλ, Ελβετίνη, Μαρέλ, Ελβετίνη, Μαρέλ, Ελβετίνη: µαγειρεύει καλύτερα, Μαρέλ: αντί φρέσκο βούτυρο. Το 1958 22 Ινστιτούτο Οπτικοακουστικών Μέσων, 2006. Τετράδια επικοινωνίας, Το ραδιόφωνο στην Ελλάδα, σελ. 34 23 Ινστιτούτο Οπτικοακουστικών Μέσων, 2006. Τετράδια επικοινωνίας, Το ραδιόφωνο στην Ελλάδα, σελ. 84 24 http://www.psithiri.gr/magazine/article/67/, [6/5/2010] 25 Ινστιτούτο Οπτικοακουστικών Μέσων, 2006. Τετράδια επικοινωνίας, Το ραδιόφωνο στην Ελλάδα, σελ. 167

σε µία άλλη ραδιοφωνική διαφήµιση γυναικεία φωνή φωνάζει ηµητράκη... και συνεχίζει το κακάο σου... έλα και είναι ΙΟΝ! Κακάο ΙΟΝ. Ένα ρόφηµα αλλά και µια πλήρη τροφή. Εκείνη την εποχή ακουγόταν πολύ συχνά στο ραδιόφωνο το µήνυµα Προσοχή στις αποµιµήσεις! 26 Την δεκαετία του 1960 πραγµατοποιήθηκαν πολλές αλλαγές στη ζωή των Ελλήνων. Οι πόλεις δέχτηκαν µεγάλο κύµα αστυφιλίας, τα νοικοκυριά εξοπλίστηκαν πλήρως µε ηλεκτρικές συσκευές, εµφανιστήκαν τα πρώτα super market µε τυποποιηµένα προϊόντα και η τηλεόραση έγινε γνωστή στο ευρύ κοινό. 27 Για πρώτη φορά η διαφήµιση πρόβαλε τον εαυτό της και η εταιρεία Γκρέκα µετέδιδε δωρεάν µάρκετινγκ. Ένα χαρακτηριστικό µήνυµα του 1962 για την Ασπιρίνη έλεγε Πάρε µία Ασπιρίνη έλεγαν και θα γίνεις περδίκι. Όλο χαρά ειν' η ζωή µε Ασπιρίνη Bayer. Ασπιρίνη µε το σταυρό Bayer. 28 Τη δεκαετία του 1970 η διαφηµιστική δαπάνη στράφηκε στην τηλεόραση, διευρύνθηκε η σηµασία της έρευνας και οι πρώτες ευρωπαϊκές και αµερικάνικες διαφηµιστικές εταιρείες εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα. Η εκτέλεση των διαφηµίσεων ήταν πιο οργανωµένη, χρησιµοποιούνταν ηθοποιοί και περισσότερες τεχνικές ηχογράφησης απ' ότι µέχρι τότε. Η γνωστή εταιρεία AVA µετάδωσε το 1970 το ραδιοφωνικό µήνυµα Αγαπώ τα µάτια σου, τα µαλλιά σου, το χαµόγελό σου, µα πιο πολύ αγαπώ τα χέρια σου από αντρική φωνή φυσικά, η επιµέλεια ήταν από την έλτα έλτα ήµου. 29 Τη δεκαετία του1980 εµφανίστηκαν τα πρώτα video club καθώς και η γιορτή του Αγίου Βαλεντίνου που ήρθε κατευθείαν σαν µία εµπορική γιορτή. Ένα χαρακτηριστικό µήνυµα της 26 Φιλήµων Παπαπολύζος και Κώστας Μαρτζούκος, 1997, HELLADS: Η Ελλάδα µέσα από τη διαφήµιση. 1940-1989, σελ. 50-53 27 Φιλήµων Παπαπολύζος και Κώστας Μαρτζούκος, 1997, HELLADS: Η Ελλάδα µέσα από τη διαφήµιση. 1940-1989, σελ. 94-95 28 Φιλήµων Παπαπολύζος και Κώστας Μαρτζούκος, 1997, HELLADS: Η Ελλάδα µέσα από τη διαφήµιση. 1940-1989, σελ. 97-98 29 Φιλήµων Παπαπολύζος και Κώστας Μαρτζούκος, 1997, HELLADS: Η Ελλάδα µέσα από τη διαφήµιση. 1940-1989, σελ. 153-155

εποχής από την εταιρεία bold advertising είναι το εξής ΕΝΑ το κρατούµενο! ΕΝΑ και να καίει! ΕΝΑ σου και ΕΝΑ µου! ΕΝΑ και καλό! ΕΝΑ δε µοιάζει µε κανένα! ΕΝΑγωνείως κάθε Πέµπτη! 30 Τα τέλη της δεκαετίας του 1980 και οι αρχές του 1990 το ραδιόφωνο χρησίµευε ευρέως για πολιτικές διαφηµίσεις, όπως άλλωστε γινόταν πάντα και γίνεται µέχρι σήµερα. 31 Από το 1990 ως σήµερα οι ραδιοφωνικές διαφηµίσεις έχουν αλλάξει σε µικρό βαθµό. Το ραδιόφωνο επιτρέπει την χρήση χιούµορ και λογοπαιγνίων. Φυσικά, τα διαφηµιστικά γραφεία είναι πιο οργανωµένα, όπως και οι διαφηµιστικές εκστρατείες των επιχειρήσεων. 30 Φιλήµων Παπαπολύζος και Κώστας Μαρτζούκος, 1997, HELLADS: Η Ελλάδα µέσα από τη διαφήµιση. 1940-1989, σελ. 204-206 31 Φιλήµων Παπαπολύζος και Κώστας Μαρτζούκος, 1997, HELLADS: Η Ελλάδα µέσα από τη διαφήµιση. 1940-1989, σελ. 209

2 o ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΡΑ ΙΟΦΩΝΟ 2.1. Κοινωνικά ζητήµατα και ραδιοφωνία. Μέχρι να εφευρεθεί το ραδιόφωνο, όλα τα άλλα µέσα επικοινωνίας µετέφεραν ένα γεγονός αφού συνέβαινε και µετά. Με το ραδιόφωνο ο ακροατής έχει την αίσθηση της συµµετοχής του σε όλα τα γεγονότα σ' ολόκληρο τον κόσµο. Αυτό επιτυγχάνεται µε τις ζωντανές εκποµπές. 32 Η διαφορά του ραδιοφώνου από τα µέχρι τότε µέσα µαζικής επικοινωνίας ήταν ότι για πρώτη φορά ένα µήνυµα ξεκινούσε από µία πηγή για να καταλήξει σε πολλούς δέκτες ταυτόχρονα. Ο καθένας είχε τη δυνατότητα να δεχτεί το εκπεµπόµενο µήνυµα, να το αναλύσει και να διαµορφώσει τη δική του γνώµη. «Έτσι η καθαρά προσωπική και διπολική σχέση δέκτη και ποµπού απέκτησε τη βαρύτητα ενός κοινωνικού γεγονότος ισχυρότερης διείσδυσης σε βάθος και ευρύτερης σηµασίας σε πλάτος.» Κατ' επέκταση το ραδιόφωνο είναι ένα µέσο επικοινωνίας και διαµορφωτής της κοινής γνώµης που χρησιµοποιείται ως στήριγµα και έκφραση του προφορικού λόγου. 33 Ο Bertolt Brecht υποστήριξε πως το ραδιόφωνο εφευρέθηκε πριν η κοινωνία είναι έτοιµη να το δεχτεί. Πιο συγκεκριµένα αναφέρει ότι «δεν ήταν η δηµοσιότητα που περίµενε το ραδιόφωνο, αλλά το ραδιόφωνο που περίµενε τη δηµοσιότητα» εννοώντας ότι η τεχνική ήταν έτοιµη πριν να δηµιουργηθεί η ανάγκη για ένα τέτοιο µέσο. Επιπροσθέτως επισηµαίνει «ξαφνικά είχε κανείς τη δυνατότητα να πει τα πάντα σε όλους, αλλά, όταν το σκέφτηκε, δεν είχε τίποτα να πει». Εκεί αποδίδει ο Μπρεχτ το γεγονός ότι το ραδιόφωνο στη πρώτη φάση του ήταν ένα υποκατάστατο του θεάτρου, της όπερας, της κάθε εκδήλωσης, καθώς και του τοπικού τύπου. 32 Εµµανουήλ Ταυλαρίδης, 1990, ιαφήµιση, σελ. 108 33 Εµµανουήλ Ταυλαρίδης, 1990, ιαφήµιση, σελ. 106

Ο Μπρεχτ καταλήγει πως το ραδιόφωνο έπρεπε να µετατραπεί από µηχανισµό διανοµής σε µηχανισµό επικοινωνίας. Αυτό σηµαίνει πως το ραδιόφωνο έπρεπε να κάνει τους ακροατές όχι µόνο να ακούνε αλλά και να επιδιώκουν να επικοινωνούν µε το ραδιόφωνο δηλαδή όχι να τους αποµονώνει αλλά να τους φέρνει σε σχέση. 34 Σήµερα τα πράγµατα έχουν αλλάξει λίγο, οι περισσότεροι ραδιοφωνικοί σταθµοί µελετούν τις ανάγκες του ακροαµατικού κοινού, φτιάχνουν το πρόγραµµά τους βάση αυτών των αναγκών και το κοινό ανταποκρίνεται συµµετέχοντας ενεργά στις εκποµπές. Η συµµετοχή του κοινού στο πρόγραµµα γίνεται µε πολλούς τρόπους σήµερα. Ο πιο συνηθισµένος είναι η άµεση ή έµµεση επικοινωνία στον αέρα µε τηλεφωνήµατα, γραπτά µηνύµατα και e-mail. Υπάρχουν κι άλλοι τρόποι όµως για την επικοινωνία του κοινού µε τους ραδιοφωνικούς παραγωγούς, µερικοί είναι η συµµετοχή σε διοργανώσεις των σταθµών, όπως για παράδειγµα σε χορηγίες και η συµµετοχή σε διάφορους διαγωνισµούς µε κάποιο έπαθλο. Οι ραδιοφωνικοί σταθµοί σήµερα στοχεύουν στην ακόµα περισσότερο ενεργή συµµετοχή του ακροατή και στο να τον πετύχουν την κατάλληλη στιγµή, εκείνη τη στιγµή δηλαδή που θα είναι όσο πιο δεκτικός γίνεται. 35 2.1.1. Η διαµόρφωση της κοινής γνώµης. Η διαµόρφωση κοινής γνώµης είναι ένα ζήτηµα που µελετάται εδώ και πολλά χρόνια. Τα πιο σηµαντικά στοιχεία που συµβάλλουν στον καθορισµό της κοινή γνώµης είναι: η γνώση του κόσµου και των γεγονότων, τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας ως δίαυλος και πληροφοριοδότης και το κοινό. Όσον αφορά τη γνώση είναι απαραίτητο να είναι πραγµατική και πολύπλευρη όταν πρόκειται για ένα θέµα. Η γ νώση είναι το σύνολο των πληροφοριών που υπάρχουν για ένα θέµα. Η σηµασία που θα δοθεί σε κάθε πληροφορία δηµιουργεί διαφορές στη γνώση και κατά συνέπεια και στη 34 Μαρία Κοµνηνού και Χρήστος Λυριντζής, 1989, Κοινωνία, εξουσία και µέσα µαζικής επικοινωνίας: Θεωρία και πράξη, σελ. 225 35 http://www.marketingweek.gr/default.asp?pid=9&la=1&cid=3&arid=20879, [6/5/2010]

διαµόρφωση της κοινής γνώµης. 36 Πολύ σηµαντικό ρόλο στο καθορισµό της κοινής γνώµης παίζουν τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας (Μ.Μ.Ε.). Τα Μ.Μ.Ε. είναι υπεύθυνα για το ποιες πληροφορίες και ποιες γνώσεις τελικά θα µεταδοθούν στην κοινωνία. Οι άνθρωποι όµως από τη µεριά τους δεν είναι καθόλου παθητικοί δέκτες. Το κοινό δέχεται τις πληροφορίες και τις επεξεργάζεται σύµφωνα µε τις δικές του εµπειρίες, τα κίνητρα και το ενδιαφέρον του για περισσότερες πληροφορίες. 37 Το ραδιόφωνο είναι πληθωρικό, πανταχού παρών αλλά ταυτόχρονα είναι διακριτικό επειδή χρησιµοποιεί µε οικονοµία τον χρόνο του ακροατή. Η γνώµη του κυρίου. Ρέππα είναι ότι το ραδιόφωνο θα επικρατήσει στη λεγόµενη πρωινή ζώνη της ενηµέρωσης. Το ραδιόφωνο δίνει πληροφορίες αλλά σαν ενηµερωτικό µέσο δεν είναι το ίδιο αναλυτικό όπως η τηλεόραση και ο τύπος. Ο ρόλος του ραδιοφώνου στη διαµόρφωση της κοινής γνώµης αφορά περισσότερο θέµατα πολιτιστικά και συνοπτικά τους τίτλους των ειδήσεων. 38 2.1.2. Εκπαίδευση Για κάθε κοινωνία η παιδεία είναι πολύ σηµαντικό ζήτηµα. Τα µορφωτικά ιδρύµατα είναι από τους σηµαντικότερους παράγοντες µιας κοινωνίας. Η εκπαίδευση σαν θέµα απασχολεί συχνά τα Μ.Μ.Ε., άρα και το ραδιόφωνο. Στο πλαίσιο της γνώσης και της αναζήτησης πληροφοριών η µόρφωση παρέχει µια βάση πληροφοριών που συµβάλλει στη διαµόρφωση των πεποιθήσεων, συµπεριφορών και αξιών. Η σύγχρονη εκπαίδευση διδάσκει την αξία της ενηµέρωσης, τις ικανότητες που χρειάζονται για την αναζήτηση πληροφοριών και τις µεθόδους επεξεργασίας τους. Η άλλη όψη του νοµίσµατος είναι φυσικά ότι η έλλειψη µόρφωσης αποτελεί εµπόδιο και για τα 36 Μαξουελ Μακκοµπς, Έντνα Εϊνσιντελ και Ντεϊβιντ Ουιβερ, 1996, Τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης και η διαµόρφωση της κοινής γνώµης, σελ. 91-92 37 Μαξουελ Μακκοµπς, Έντνα Εϊνσιντελ και Ντεϊβιντ Ουιβερ, 1996, Τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης και η διαµόρφωση της κοινής γνώµης, σελ. 91 38 ηµήτρης Ρέππας, 1999, Πρόσωπο µε πρόσωπο µε τα µαζικά µέσα ενηµέρωσης, σελ.79

τρία αυτά. 39 Σήµερα, στην εποχή των πληροφοριών ο άνθρωπος για να είναι ενεργό µέλος της κοινωνίας, είναι απαραίτητο να ενηµερώνεται και να εκπαιδεύεται στα καινούργια ζητήµατα που προκύπτουν. Πολλά από τα κοινωνικά ζητήµατα στα οποία το ραδιόφωνο µπορεί να παρέχει εκπαίδευση είναι τα ναρκωτικά, το AIDS, ο ρατσισµός, τα ψυχολογικά προβλήµατα και φυσικά τα θέµατα της επικαιρότητας. 2.1.3. Ψυχαγωγία. Το ραδιόφωνο σύµφωνα µε έρευνα της focus bari καλύπτει πολλές από τις ψυχολογικές ανάγκες των ανθρώπων. Μερικές από αυτές είναι η χαλάρωση, η ηρεµία, η διασκέδαση και η συντροφιά. Το σύνολο του κοινού θεωρεί σε ποσοστό πάνω από 80% ότι τον συντροφεύει παντού και του φτιάχνει τη διάθεση. Σε µικρότερο βαθµό αλλά και πάλι σε ποσοστά πάνω από 60% τον ενηµερώνει και τον ταξιδεύει. Επιπλέον µε βάση την αναφερόµενη έρευνα το ραδιόφωνο χαρακτηρίζεται ως Το ήπιο µέσο που συνοδεύει, συντροφεύει, ψυχαγωγεί, βοηθά στην απόδραση, στην εκτόνωση & στην φυγή, και ενηµερώνει χωρίς να επιβάλλεται 40 Το ραδιόφωνο προσφέρει ψυχαγωγία κάθε είδους και για κάθε ηλικία. Επιπροσθέτως είναι το µόνο µέσο που αφήνει την φαντασία του ακροατή ελεύθερη να πλάσει της δικές της εικόνες. Αυτός πιστεύω πως είναι ένας από τους λόγους που το κάνουν ιδιαίτερα αγαπητό. Άλλος ένας σηµαντικός λόγος της επιτυχίας του µέσου αυτού είναι ότι παράλληλα µε την ψυχαγωγία παρέχει και ενηµέρωση. Γι' αυτό όλο και περισσότεροι σταθµοί ακολουθούν τη συγκεκριµένη τάση στο πρόγραµµά τους και την ονοµάζουν infotainment. Η ονοµασία προέρχεται από τις αγγλικές λέξεις information και entertainment που σηµαίνουν πληροφορία και διασκέδαση αντίστοιχα. Στην ουσία, σ' αυτό το φαινόµενο δεν υπάρχει διαχωριστική γραµµή ανάµεσα στην ενηµέρωση και τη 39 Μαξουελ Μακκοµπς, Έντνα Εϊνσιντελ και Ντεϊβιντ Ουιβερ, 1996, Τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης και η διαµόρφωση της κοινής γνώµης, σελ. 95-96 40 http://www.marketingweek.gr/default.asp?pid=9&la=1&cid=3&arid=20879, [6/5/2010]

διασκέδαση. Το infotainment ξεκίνησε από τα ξένα ενηµερωτικά blog στο διαδίκτυο και γρήγορα εξαπλώθηκε στα παραδοσιακά ηλεκτρονικά µέσα (τηλεόραση και ραδιόφωνο). Το ραδιόφωνο είναι το µοναδικό µέσο µαζικής επικοινωνίας που αποδίδει αυτή την τάση στις τοπικές ειδήσεις. 41 2.2. Περιορισµοί ραδιοφωνικής επικοινωνίας. Ο κοινωνικός ρόλος του ραδιοφώνου όπως και της τηλεόρασης επηρεάζει υποχρεωτικά τις σχέσεις µεταξύ των δύο µέσων, το κοινωνικό τους περιβάλλον όπως επίσης και τον τρόπο δοµής, οργάνωσης και λειτουργίας τους. Οι περιοριστικοί παράγοντες για την ανάπτυξη και την πρόοδο της ραδιοφωνίας µπορούν να διαχωριστούν σε εσωτερικούς και εξωτερικούς. Καταρχήν όσον αφορά τους εξωτερικούς παράγοντες να διευκρινιστεί πως η ίδια η κοινωνία είναι στενά συνδεδεµένη µε το ραδιόφωνο και υπάρχει µία σχέση αµοιβαία αιτιατή. 42 Οι εσωτερικοί παράγοντες είναι συνοπτικά τα συµβουλευτικά όργανα, οι λειτουργικές δεσµεύσεις, το πρόγραµµα, ο προϋπολογισµός και το προσωπικό. Οι συγκεκριµένοι παράγοντες αφορούν τη λειτουργία και την οργάνωση κάθε σταθµού χωριστά. Η εµπλοκή τους στη διαδικασία της αναδιάρθρωσης προκαλεί τις ανάλογες επιδράσεις και αυτό φαίνεται από τα αποτελέσµατα που προκαλεί. Το πρόβληµα µε τους εσωτερικούς παράγοντες, όµως είναι ότι τα αποτελέσµατά τους δεν είναι και τόσο φανερά σε αντίθεση µε τις υπόλοιπες εµπορικές επιχειρήσεις. Η ανάλυση της λειτουργίας των ραδιοφωνικών οργανισµών θα γίνει στο επόµενο κεφάλαιο. 43 Ίσως ο πιο σηµαντικός εξωτερικός παράγοντας να είναι ο ανταγωνισµός. Ο έντονος ανταγωνισµός και το κυνήγι της ακροαµατικότητας οδήγησαν τους ραδιοφωνικούς οργανισµούς (δηµόσιους και ιδιωτικούς) στη µεγαλύτερη τυποποίηση των εκποµπών τους και δυστυχώς στην 41 Carolyn Lin και David Atkin, 2007, Communication Technology and Social Change, σελ.190-191 42 Σταύρος Κάστορας, 1994, Ραδιόφωνο και τηλεόραση (Οργάνωση και λειτουργία), σελ. 34 43 Σταύρος Κάστορας, 1994, Ραδιόφωνο και τηλεόραση (Οργάνωση και λειτουργία), σελ. 56

υποβάθµιση της ποιότητάς τους. Έτσι συµπεραίνεται ότι η πολυφωνία δεν εξαρτάται απόλυτα από τον αριθµό των ραδιοφωνικών επιχειρήσεων αλλά από τους στόχους και τα συµφέροντα που αυτοί εξυπηρετούν. 44 Ένας ακόµη σηµαντικός εξωτερικός παράγοντας είναι η νοµοθεσία. Αναλύοντας τη νοµοθεσία που διέπει την αδειοδότηση και τη λειτουργία ενός ραδιοφωνικού σταθµού γίνεται κατανοητό πως οι πιο πολλοί και σηµαντικοί περιορισµοί προκύπτουν από εκεί. Το προεδρικό διάταγµα 235/2003 είναι ο πιο πρόσφατος νόµος που ρυθµίζει την αδειοδότηση, εγκατάσταση και λειτουργία ραδιοφωνικών σταθµών ελεύθερης λήψης στην Ελλάδα. 45 Οι διαθέσιµες συχνότητες ανά νοµό προκηρύσσονται κάθε Σεπτέµβριο, καθώς και όποτε υπάρχουν καινούργιες ελεύθερες συχνότητες µεταξύ των 87,5 και 107,7 Μεγακύκλους (MHZ). Οι αιτήσεις πρέπει να υποβάλλονται σε προθεσµία ενός µηνός από τη δηµοσίευση της προκήρυξης. Το Εθνικό Συµβούλιο Ραδιοτηλεόρασης βαθµολογεί συγκριτικά για κάθε νοµό και µοριοδοτεί κάθε σταθµό σύµφωνα µε τη παράγραφο 6, του άρθρου 7 του νόµου 2328/1995. Έπειτα από την αξιολόγηση εκδίδονται βαθµολογικοί πίνακες για κάθε νοµό καθώς και πλήρη αιτιολογηµένες εκθέσεις για κάθε µία επιχείρηση χωριστά. ικαίωµα συµµετοχής στη διαγωνιστική διαδικασία έχουν άτοµα και οργανώσεις της Ελλάδας ή της Ευρωπαϊκής Ένωσης. 46 Πιο συγκεκριµένα: Α)Φυσικά πρόσωπα µε ιθαγένεια ελληνική ή άλλου κράτους µέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης Β)Εταιρείες κάθε νοµικής µορφής που έχουν συσταθεί σύµφωνα µε το ελληνικό δίκαιο από Έλληνες ή Ευρωπαίους υπηκόους. Γ)Επιχειρήσεις που έχουν συσταθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση και έχει διαπιστωθεί ο µόνιµος δεσµός τους µε την οικονοµία του κράτους µέλους. 44 Σταύρος Κάστορας, 1994, Ραδιόφωνο και τηλεόραση (Οργάνωση και λειτουργία), σελ. 36 45 http://nomothesia.ependyseis.gr/eu-law/getfile/%ce%a0%ce%94+235+2003.pdf?bodyid=846, [2/6/2010] 46 http://nomothesia.ependyseis.gr/eu-law/getfile/%ce%9d+2328+1995.pdf?bodyid=332310, [2/6/2010]

) Εταιρείες των Οργανισµών Τοπικής Αυτοδιοίκησης (Ο.Τ.Α.), αµιγείς ή µικτές που έχουν έδρα εντός γεωγραφική περιοχής για την οποία έχουν εκδοθεί οι αντίστοιχες άδειες. Ε)Νοµικά Πρόσωπα ηµοσίου ικαίου που έχουν συνταγµατική κατοχύρωση. Στ)Κοινοπραξίες ατόµων που εµπίπτουν σε µία από τις παραπάνω κατηγορίες. Εφόσον η αιτούσα επιχείρηση είναι κεφαλαιουχική εταιρεία, το καταβεβληµένο µετοχικό κεφάλαιο ή το µετοχικό κεφάλαιο που καταβάλλεται µετά την υποβολή της αίτησης, πρέπει να είναι ανάλογο µε την ήδη πραγµατοποιηθείσα ή τη σχεδιαζόµενη επένδυση. Η παράγραφος αυτή εφαρµόζεται αναλόγως και για τις προσωπικές εταιρείες και τις ατοµικές επιχειρήσεις. Οι µετοχές των ανωνύµων εταιρειών που συµµετέχουν στη διαγωνιστική διαδικασία πρέπει να είναι ονοµαστικές στο σύνολό τους. Εάν κύριος ή συγκύριος µετοχών του προηγούµενου εδαφίου είναι άλλη εταιρεία, οι µετοχές και αυτής της εταιρείας πρέπει να είναι υποχρεωτικά ονοµαστικές και να ανήκουν υποχρεωτικά σε φυσικά πρόσωπα. Οι εταίροι ή οι µέτοχοι της αιτούσας επιχείρησης, ή το φυσικό πρόσωπο που υποβάλλει την αίτηση εφόσον πρόκειται για ατοµική επιχείρηση, πρέπει να έχουν διαθέσει ή να διαθέσουν πράγµατι τα οικονοµικά µέσα τα οποία δηλώνουν, µε βάση τα προσκοµιζόµενα λογιστικά και λοιπά στοιχεία για τη συµµετοχή τους στο κεφάλαιό της. Φυσικά και σε κάθε περίπτωση, τα οικονοµικά µέσα που διέθεσαν ή πρόκειται να διαθέσουν οι εταίροι ή οι µέτοχοι για τη συµµετοχή τους δεν επιτρέπεται να αποτελούν προϊόν εγκληµατικής δραστηριότητας. Για παράδειγµα απαγορεύεται να χρησιµοποιηθούν παράνοµα κέρδη από δραστηριότητες της παραοικονοµίας. Οι αιτούσες επιχειρήσεις στα πλαίσια της διαγωνιστικής διαδικασίας πρέπει να υποβάλλουν τα εξής δικαιολογητικά στοιχεία: α) Ειδικότερα στοιχεία της ταυτότητας της εταιρείας όπως επωνυµία φυσικού ή νοµικού προσώπου, διακριτικός τίτλος σταθµού. β)επίσηµο αντίγραφο του κωδικοποιηµένου καταστατικού της εταιρείας και άλλα νοµιµοποιητικά έγγραφα συστάσεώς της ή στην περίπτωση καινούργιας εταιρείας, το προβλεπόµενο στην οικεία νοµοθεσία έγγραφο της συµφωνίας που έχει συναφθεί µεταξύ των εταίρων.

γ) Επίσηµα έγγραφα από τα οποία να προκύπτει η σύνθεση του οργάνου διοίκησης της αιτούσας εταιρείας (ΦΕΚ, πρακτικά γενικής συνέλευσης, διοικητικού συµβουλίου κ.λπ.), καθώς και υπεύθυνη δήλωση στην οποία θα αναφέρονται τα ονόµατα και η συγκεκριµένη επαγγελµατική ιδιότητα των προσώπων του διοικητικού συµβουλίου. δ) Κατάσταση στην οποία θα αναφέρονται τα ονόµατα των µετόχων της ανωνύµου εταιρείας και το ποσοστό της συµµετοχής τους στη σύνθεση του µετοχικού κεφαλαίου ή σε περίπτωση που η επιχείρηση δεν είναι ανώνυµη εταιρεία, ονοµαστική κατάσταση όλων των εταίρων στην οποία θα αναφέρεται η εταιρική εισφορά τους ή το µερίδιό τους. Ανάλογη κατάσταση υποβάλλεται και για τους µετόχους, ή εταίρους των εταιρειών που συµµετέχουν στην αιτούσα εταιρεία, κ.ο.κ., µέχρι φυσικού προσώπου. Εφόσον η αιτούσα εταιρεία είναι επιχείρηση Ο.Τ.Α. (µικτή ή αµιγής) ή συµµετέχει σε αυτήν επιχείρηση Ο.Τ.Α., στις καταστάσεις µετόχων περιλαµβάνονται τα ονόµατα και η επαγγελµατική ιδιότητα των µελών του συµβουλίου διοίκησης του αντίστοιχου Ο.Τ.Α.. Για τον έλεγχο της προέλευσης και εν γένει του τρόπου απόκτησης των οικονοµικών µέσων που διατέθηκαν ή προγραµµατίζεται να διατεθούν για τη λειτουργία της αιτούσας επιχείρησης από τους εταίρους ή µετόχους της, η επιχείρηση οφείλει, στο πλαίσιο της συµµετοχής στη διαγωνιστική διαδικασία, να υποβάλλει όλα τα στοιχεία προέλευσης των χρηµάτων για τη λειτουργία του σταθµού. Πιο αναλυτικά απαιτούνται τα στοιχεία που αναφέρονται ακολούθως: α) Νοµιµοποιητικά έγγραφα από τα οποία να αποδεικνύεται η πραγµατική καταβολή του µετοχικού κεφαλαίου εφόσον πρόκειται για ανώνυµες εταιρείες, η ύπαρξη αντίστοιχου ύψους εταιρικής περιουσίας εφόσον πρόκειται για άλλης νοµικής µορφής εταιρεία ή η ύπαρξη αντίστοιχου ύψους ατοµικής περιουσίας εφόσον πρόκειται για φυσικό πρόσωπο. Σε περίπτωση εισφορών σε είδος, υποβάλλεται επίσης και η εκτίµηση της επιτροπής του άρθρου 9 του Κ.Ν. 2190/1920 ή ορκωτού ελεγκτή εφόσον πρόκειται για άλλης νοµικής µορφής εταιρεία. β) Οργανόγραµµα από το οποίο να προκύπτει η θέση της αιτούσας επιχείρησης σε όµιλο επιχειρήσεων στον οποίο αυτή τυχόν ανήκει. γ) Στοιχεία από τα οποία να προκύπτει η καθ' οποιονδήποτε τρόπο συµµετοχή της αιτούσας

επιχείρησης σε άλλα νοµικά πρόσωπα (εκτός επιχειρήσεων εκµετάλλευσης µέσων ενηµέρωσης). δ) ήλωση φορολογίας εισοδήµατος ή τα αντίστοιχα εκκαθαριστικά σηµειώµατα της εταιρείας για τα δέκα τελευταία οικονοµικά έτη λειτουργίας της, καθώς και των µετόχων ή εταίρων που συµµετέχουν στο κεφάλαιο της αιτούσας εταιρείας. Επίσης, προσκοµίζεται και κάθε άλλο στοιχείο από το οποίο να προκύπτει µε σαφήνεια ο τρόπος απόκτησης των οικονοµικών µέσων που διαθέτει η αιτούσα εταιρεία καθώς και ο τρόπος απόκτησης των οικονοµικών µέσων που διέθεσαν οι ανωτέρω µέτοχοι ή εταίροι για την απόκτηση των µετοχών τους ή του εταιρικού µεριδίου τους. ε) Επαρκή οικονοµικά στοιχεία (π.χ. φορολογικές δηλώσεις, κατάσταση περιουσιακών στοιχείων) από τα οποία να προκύπτει η οικονοµική αυτοτέλεια των εταίρων ή µετόχων, των διαχειριστών, των µελών του οργάνου διοίκησης της εταιρείας, των διευθυντικών στελεχών καθώς και όσων κατέχουν οποιαδήποτε άλλη συναφή ιδιότητα. 47 47 http://nomothesia.ependyseis.gr/eu-law/getfile/%ce%9d+2328+1995.pdf?bodyid=332310, [2/6/2010]

3 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΡΑ ΙΟΦΩΝΙΚΟΥ ΣΤΑΘΜΟΥ ΚΑΙ ΙΑΧΩΡΙΣΜΟΣ 3.1. Οργανόγραµµα. Ένας ραδιοφωνικός σταθµός όπως και οι περισσότερες επιχειρήσεις αποτελείται από πολλά και διαφορετικά τµήµατα. Ωστόσο, υπάρχουν διαφορές ανάµεσα στους ραδιοφωνικούς σταθµούς και τις υπόλοιπες εµπορικές επιχειρήσεις όσον αφορά την οργάνωσή τους. Οι παράγοντες αξιολόγησης της οργάνωσης του ραδιοφώνου είναι δύσκολο να διερευνηθούν επειδή δεν είναι συγκεκριµένοι όπως για παράδειγµα στις εµπορικές εταιρείες η ποιότητα των προϊόντων κ.α. Το ραδιόφωνο ανάλογα µε το ποιος το µελετά, τις γνώσεις του και τα τυχόν συµφέροντά του, κάθε φορά παρουσιάζει διαφορετικούς παράγοντες. Οι ραδιοφωνικές εταιρείες χρησιµοποιούν πολύ συχνά τις σφυγµοµετρήσεις για την εκτίµηση της επιτυχίας τους. Παρ' όλα αυτά, ακόµα και τα αποτελέσµατα των ερευνών της κοινής γνώµης δεν ερµηνεύονται πάντα σωστά. 48 Στους περισσότερους ραδιοφωνικούς σταθµούς υπάρχουν τα εξής τµήµατα: το τµήµα marketing, το εµπορικό τµήµα, το τµήµα της δηµοσιογραφίας, το τµήµα των τεχνικών και η διεύθυνση προγράµµατος. Η διεύθυνση προγράµµατος του σταθµού είναι υπεύθυνη για τη δηµιουργία του προγράµµατος και για τη σωστή υλοποίηση του. Το εµπορικό τµήµα της επιχείρησης ασχολείται µε τις διαφηµίσεις που αναπαράγονται στον σταθµό. Επίσης, διαπραγµατεύονται µε τους πελάτες που θέλουν να διαφηµιστούν ως προς το κόστος και το διαφηµιστικό µήνυµα. Τα περισσότερα κέρδη της επιχείρησης προέρχονται από το εµπορικό τµήµα. 48 Σταύρος Κάστορας, 1994, Ραδιόφωνο και τηλεόραση (Οργάνωση και λειτουργία), σελ. 50

Το τµήµα µάρκετινγκ αναλαµβάνει την προβολή της επιχείρησης στην αγορά. Αυτό πραγµατοποιείται µε διάφορους τρόπους όπως διαγωνισµούς, κινηµατογραφικές πρεµιέρες, χορηγίες κτλ. Το δηµοσιογραφικό τµήµα αποτελείται από δηµοσιογράφους που ασχολούνται αποκλειστικά µε την ενηµέρωση. Η πολυθεµατική ενηµέρωση γίνεται µέσα από τις εκποµπές καθώς και µέσω του site. Οι τεχνικοί του τµήµατος είναι υπεύθυνοι για την καλή λειτουργία των ηλεκτρονικών και ηλεκτρολογικών συστηµάτων µέσα στον σταθµό. 49 Πολύ σηµαντικός παράγοντας σε έναν ραδιοφωνικό οργανισµό είναι η ψυχολογική ένταση που επικρατεί ανάµεσα στους υπαλλήλους. Η ένταση που δηµιουργείται κατά τη διάρκεια της παραγωγής µιας εκποµπής πρέπει να ελέγχεται και να είναι όσο το δυνατόν πιο ανώδυνη για όλους. Αυτό επιτυγχάνεται µε την εξασφάλιση ορισµένων συνθηκών και προϋποθέσεων, οι οποίες διαφέρουν βέβαια από εκποµπή σε εκποµπή. 50 3.2. Είδη ραδιοφωνικών σταθµών και εκποµπών. Ο διαχωρισµός των ραδιοφωνικών σταθµών αν και δεν είναι χρήσιµος ουσιαστικά βοηθά τους διαφηµιζόµενους να επιλέξουν τον σταθµό που θα διαφηµιστούν. Ένας καλός τρόπος διαχωρισµού είναι αυτός µε βάση το πρόγραµµα του σταθµού. Σύµφωνα µ' αυτό το διαχωρισµό διακρίνονται σε περισσότερο γενικού ή ειδικού ενδιαφέροντος. Ο διαχωρισµός που γίνεται µε βάση τον τόπο που µεταδίδουν οι σταθµοί κατηγοριοποιεί σε τοπικούς ή εθνικούς. Τέλος, ανάλογα µε τη µουσική που µεταδίδουν τα ραδιόφωνα χωρίζονται σε ελληνικούς ή ξένους και επιµέρους σε λαϊκούς, ποπ, ροκ κ.λπ. 51 49 Αλτιπαρµακίδου, Παρτούλας, Τσατσούλης, 2007, Μελέτη της λειτουργίας του ραδιοσταθµού ZOO radiο. Εργασία στα πλαίσια του µαθήµατος επιχειρησιακή επικοινωνία, σελ.5 50 Σταύρος Κάστορας, 1994, Ραδιόφωνο και τηλεόραση (Οργάνωση και λειτουργία), σελ.54 51 Dell Dennison, 1998, ιαφήµιση για όλους. Αποτελεσµατική & ανέξοδη προβολή για την αναπτυσσόµενη επιχείρηση, σελ.183

Τα τελευταία χρόνια οι περισσότεροι ραδιοφωνικοί σταθµοί, εκτός από τον κλασικό τρόπο µέσα από κάποια ραδιοφωνική συσκευή, εκπέµπουν και από το διαδίκτυο. Αυτό το στοιχείο τους κάνει παγκόσµιους καθώς ο οποιοσδήποτε από οπουδήποτε στον κόσµο µπορεί να ακούσει τον κάθε ραδιοφωνικό σταθµό ακόµη κι αν είναι µικρής εµβέλειας. Υπάρχουν όµως και κάποιοι που είναι αποκλειστικά ιντερνετικοί. Οι ραδιοφωνικοί σταθµοί στο internet υπόκεινται σε διαφορετική νοµοθεσία και πρέπει να έχουν άδεια από την Ελληνική Εταιρεία Προστασίας της Πνευµατικής Ιδιοκτησίας (Α.Ε.Π.Ι.) για να λειτουργούν νόµιµα. Σύµφωνα µε το νόµο 2121/1993 προαπαιτείται έγγραφη άδεια από την Α.Ε.Π.Ι. για την µετάδοση µουσικής και ραδιοφωνικής εκποµπής. Για την διαδικτυακή παρουσίαση ραδιοφωνικής εκποµπής το κόστος είναι 2,2% επί των συνολικών κερδών του site. Σε πολλές περιπτώσεις οι ιντερνετικοί ραδιοφωνικοί σταθµοί δεν έχουν διαφηµίσεις επειδή δεν τους ενδιαφέρει το κέρδος, αλλά µόνο η µουσική και η διαδραστική επικοινωνία µε τους ακροατές. Σ' αυτές τις περιπτώσεις η αµοιβή της Α.Ε.Π.Ι. είναι ετήσια και σταθερή και αφορά µόνο τα πνευµατικά δικαιώµατα της µουσικής. Οι ραδιοφωνικοί σταθµοί που έχουν σύµβαση µε την Α.Ε.Π.Ι. οφείλουν να στέλνουν playlist για να είναι πιο δίκαιη η απόδοση των δικαιωµάτων. 52 Όσον αφορά τις ραδιοφωνικές εκποµπές ο διαχωρισµός τους µπορεί να είναι σε ζωντανές ή ηχογραφηµένες. Ζωντανές χαρακτηρίζονται οι εκποµπές που µεταδίδονται τη στιγµή που παράγονται ενώ, οι ηχογραφηµένες µεταδίδονται αργότερα. Ωστόσο ο πιο συνηθισµένος διαχωρισµός των ραδιοφωνικών εκποµπών γίνεται µε βάση το περιεχόµενό του. Μερικές από τις κατηγορίες εκποµπών είναι ενηµερωτικές εκποµπές, ψυχαγωγικές εκποµπές, εκποµπές επιµορφωτικού χαρακτήρα, µουσικές εκποµπές, αθλητικές κ.λπ. 52 http://aepi.gr/images/pdf_aepi/amivologio_epigramikes_xrisis_online.pdf [30/10/2010]