ΘΕΜΑ: ΑΝΕΡΓΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ

ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΣΕΡΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΘΕΜΑ: ΑΝΕΡΓΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ Επιμέλεια Πτυχιακής : Καθηγητής : ΦΡΑΓΚΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΜΑΤΑΚΟΣ ΤΣΙΟΥΚΑΡΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΣΕΡΡΕΣ, ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2009

Η ΑΝΕΡΓΙΑ ΕΝ ΜΕΣΩ ΤΗΣ ΠΙΣΤΩΤΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΑΝΕΡΓΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΚΑΙ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ

ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΧΑΡΤΗΣ ΤΗΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ ΠΗΓΗ: NCSU COLLEGE OF AGRICULTURE & LIFE SCIENCES ΣΤΟΝ ΠΑΡΑΠΑΝΩ ΧΑΡΤΗ ΠΑΡΑΤΙΘΕΝΤΑΙ ΤΑ ΠΟΣΟΣΤΑ ΤΗΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ ΔΙΕΘΝΩΣ (ΠΛΗΝ ΤΗΣ ΑΦΡΙΚΑΝΙΚΗΣ & ΑΣΙΑΤΙΚΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ) ΕΝΤΟΣ ΤΟΥ 2009 & ΩΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΤΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΠΙΣΤΩΤΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ 2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ 6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1..8 ΘΕΜΕΛΙΩΔΕΙΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ.9 ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΕΡΓΑΣΙΜΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ ΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΟΙ ΆΝΕΡΓΟΙ ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΔΥΝΑΜΙΚΟ 10 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΜΗ-ΕΝΕΡΓΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΔΕΙΚΤΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ ΠΟΣΟΣΤΟ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΠΟΣΟΣΤΟ ΑΝΕΡΓΙΑΣ ΠΛΗΡΗΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ / ΜΕΡΙΚΗ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΕΓΓΕΓΡΑΜΜΕΝΗ ΑΝΕΡΓΙΑ ΜΑΚΡΟΧΡΟΝΙΑ ΑΝΕΡΓΙΑ ΝΕΟΕΙΣΕΡΧΟΜΕΝΟΣ ΑΝΕΡΓΟΣ - ΠΑΛΑΙΟΣ ΑΝΕΡΓΟΣ ΈΡΕΥΝΑ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ (ΕΕΔ) 11 ΔΙΑΡΘΡΩΤΙΚΗ ΑΝΕΡΓΙΑ ΑΝΕΡΓΙΑ ΤΡΙΒΗΣ.12 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 13 Η ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΜΕΓΕΘΟΥΣ ΤΗΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ ΣΕ ΔΙΕΘΝΗ ΚΛΙΜΑΚΑ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ.15 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 18 Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ.19 3

Η ΑΔΥΝΑΜΙΑ ΤΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ ΓΙΑ ΑΤΟΜΑ ΜΕ ΥΨΗΛΕΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ ΝΑ ΣΥΜΠΟΡΕΥΤΕΙ ΜΕ ΤΗΝ ΠΡΟΣΦΟΡΑ Η ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ ΤΩΝ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ 20 Η ΥΨΗΛΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΑΦΑΝΕΣ ΚΟΣΤΟΣ ΤΩΝ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ Η ΑΝΕΛΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 22 Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ [2008-2009]& ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ- ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΤΗΣ ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ.23 Η ΑΝΕΡΓΙΑ ΚΑΙ Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΣΤΙΣ Η.Π.Α.29 Ο ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΑΝΤΙΚΤΥΠΟΣ ΤΗΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ.30 ΟΙ ΕΚΤΙΜΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΔΝΤ 34 Η ΕΚΘΕΣΗ ΤΟΥ ΙΟΒΕ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΑΝΤΙΚΤΥΠΟ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΕ ΤΟ 4Ο ΤΡΙΜΗΝΟ ΤΟΥ 2008 36 Η ΕΚΘΕΣΗ ΤΟΥ ΙΟΒΕ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΑΝΤΙΚΤΥΠΟ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 3Ο ΤΡΙΜΗΝΟ ΤΟΥ 2008 39 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 42 Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ & Ο ΑΝΤΙΚΤΥΠΟΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ [2004-2009] ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ..43 ΒΑΣΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ (2004-2009) ΑΝΤΙΠΑΡΑΒΟΛΗ ΑΝΕΡΓΙΑΣ ΚΑΙ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ [1998-2009] 47 ΑΝΤΙΠΑΡΑΒΟΛΗ ΤΟΥ ΜΕΓΕΘΟΥΣ ΤΗΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ & ΕΥΡΩΠΑΙΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ 48 Η ΈΚΤΑΣΗ ΤΗΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΕΝ ΜΕΣΩ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ 50 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 52 4

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ & ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΤΗΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ Η ΈΚΤΑΣΗ ΤΗΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΈΝΩΣΗ ΕΝ ΜΕΣΩ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ..53 ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ «ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ & ΕΠΑΓΓΕΛΜ. ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ» 2000-06 56 ΆΞΟΝΑΣ 1: ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΗΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ.57 ΑΞΟΝΑΣ 2: ΙΣΟΤΗΤΑ ΕΥΚΑΙΡΙΩΝ ΑΞΟΝΑΣ 3: ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗΣ ΑΞΟΝΑΣ 4: ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΑΞΟΝΑΣ 5: ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ..58 ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ (ΕΣΑ).60 ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΤΗΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ..61 ΑΞΙΟΛΟΓΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ.62 Η ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΓΣΕΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΚΩΝ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΣΤΗΝ Ε.Ε.64 Η ΕΕ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ & ΔΙΕΘΝΩΝ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΩΝ.66 ΟΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 69 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΚΤΑΚΤΗΣ ΈΡΕΥΝΑΣ ΤΟΥ ΙΟΒΕ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΣΤΙΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ 72 ΚΡΙΤΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ.74 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 76 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ.84 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 5

Πρόλογος Το 2008 οι κεφαλαιαγορές δοκιμάστηκαν απο τη χειρότερη (βάσει ιστορικών δεδομένων) οικονομική κρίση που γνώρισε η παγκόσμια οικονομία απο τη δεκαετία του 30. Η κρίση προέκυψε απο την αγορά στεγαστικής πίστης των ΗΠΑ η οποία είχε εκτεθεί σε υψηλό πιστωτικό κίνδυνο με την έκδοση δανείων σε άτομα χαμηλής πιστοληπτικής ικανότητας. Η μετατροπή των προαναφερομένων δανείων σε ομόλογα μέσω σύνθετων χρηματοοικονομικών εργαλείων όπως τα πιστωτικά παράγωγα (credit derivatives) μετέδωσαν την τοξικότητά τους στα πιστωτικά ιδρύματα αναπτυσσόμενων αλλα και ανεπτυγμένων οικονομιών μεταφέροντας κι αυτά με τη σειρά τους τον αναλαμβανόμενο κίνδυνο στις οικονομίες που επιχειρούσαν με την παύση χορήγησης πιστωτικών προιόντων. Η διεθνής οικονομική κρίση επιδεινώθηκε τόσο απο την άνοδο των τιμών βασικών αγαθών καθώς όσο και απο την άνοδο των τιμών των καυσίμων προκαλώντας με αυτό το τρόπο μια ατμόσφαιρα αμηχανίας η οποία δε θα μπορούσε να αφήσει ανεπηρέαστη την αγορά εργασίας. Αυτό έγινε αντιλπτό μέσα απο μία ραγδαία αύξηση των απολύσεων ανα το κόσμο τόσο στον τραπεζικό κλάδο όσο και σε άλλους όπως αυτός της αυτοκινητοβιομηχανίας. Οι επενδύσεις, η παραγωγή και η κατανάλωση παρουσίασαν ραγδαία μείωση σε διεθνή κλίμακα μετά το πάγωμα των χορηγήσεων των πιστωτικών ιδρυμάτων εντείνοντας τις ανησυχίες για τις επερχόμενες κοινωνικές ανισορροπίες που θα προέκυπταν μέσα απο ένα αναπόφευκτο κύμα απολύσεων. Αποτελεί ήδη γεγονός οτι τόσο πολυεθνικές όσο και επιχειρήσεις ανεξαρτήτου μεγέθους έχουν διαγράψει απο το μεσομακροπρόθεσμο προγραμματισμό τους την ενσωμάτωση νέου ανθρώπινου δυναμικού. Την 15η Νοεμβρίου του 2008 οι ηγέτες-μέλη της G-20 συνεδρίασαν στην Ουάσιγκτον για να συζητήσουν την έξοδο απο τη κρίση μεσα απο συντονισμένες πολιτικές. Στη σύσκεψη με τίτλο Declaration of the Summit on Financial Markets and the World Economy, οι 20 ηγέτες αποφάσισαν να δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στη διοικητική και λογιστική διαφάνεια, στην ανάπτυξη υγειών πολιτικών ελέγχου, στην ανάπτυξη ενός κλίματος διεθνού συνεργασίας καθώς και σε θεμελιώδεις μεταρυθμίσεις σετικά με τον ρόλο και τη δράση των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων. Στα πλαίσια αυτής της εργασίας, αναλύεται ο αντίκτυπος της τρέχουσας οικονομικής συγκυρίας στο μέγεθος της απασχόλησης διεθνώς. 6

Η εργασία αυτή εκπονείται ώστε να ταυτοποιηθούν οι άμεσες επιπτώσεις της οικονομικής συγκυρίας που διανύουμε στον ευαίσθητο τομές της απασχόλησης. Κρίνεται ωστόσο σκόπιμο να αναφερθεί οτι αδυναμία της εργασίας αποτελεί το γεγονός οτι η διεθνής κρίση δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί και συνεπώς τα δεδομένα που είναι έως τώρα διαθέσιμα είναι εξαιρετικά περιορισμένα. Συγκεκριμένα, οι μελέτες αξιόπιστων οργανισμών (όπως Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, Οργανισμός Οικονονικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης, ΙΟΒΕ, International Labor Organisation) που χρησιμοποιούνται για να τεκμηριώσουν επιστημονικά την πτυχιακή εργασία, κάνουν αναφορά στις πρώτες αντιδράσεις της παγκόσμιας αγοράς εργασίας τόσο με εκτεταμένες προβλέψεις όσο και με παρά πραγματικά αριθμητικά δεδομένα. 7

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΘΕΜΕΛΙΩΔΕΙΣ ΕΝΝΟΙΕΣ 8

Εισαγωγή Στα πλαίσια αυτής της μελέτης κρίνεται απαραίτητος ο ορισμός βασικών εννοιών οι οποίες εμπειέχονται στην ανάλυση που ακολουθεί. Οι ορισμοί που ακολουθούν βρίσκονται στις ετήσιες εκδόσεις της Στατιστικής Επετηρίδας της Ελλάδας. στην έκδοση OECD Glossary of Statistical Terms, ΟΟΣΑ, Παρίσι 2004 και στην επίσημη ιστοσελίδα της Ευρωπαϊκής Στατιστικής Υπηρεσίας http://europa.eu.int/comm/eurostat/ramon. Πληθυσμός εργάσιμης ηλικίας Η έννοια του πληθυσμού εργάσιμης ηλικίας συνδέεται με την έννοια της προσφοράς εργασίας. Ο καθορισμός της εργάσιμης ηλικίας βασίζεται στον καθορισμό ενός κατώτατου ορίου ένταξης στην αγορά εργασίας με βάση τα εκπαιδευτικά, νομοθετικά και αναπτυξιακά πρότυπα μιας κοινωνίας. Ορισμένες φορές καθορίζεται και ανώτατο όριο ηλικίας συμμετοχής στην αγορά εργασίας. Η Eurostat υιοθετεί το διάστημα 15-64 ετών για τον καθορισμό εργάσιμης ηλικίας στις αναλύσεις της. Η ΕΣΥΕ μέχρι το 1998 χρησιμοποιούσε την ηλικία των 14 ετών ως το κατώτατο όριο συμμετοχής στην αγορά εργασίας στην Ελλάδα και δεν καθόριζε ανώτατο όριο. Από το 1998 υιοθετήθηκαν οι ορισμοί της Eurostat. Απασχολούμενοι Ως απασχολούμενοι ορίζονται άτομα τα οποία εργάζονται με σχέση εξαρτημένης εργασίας, δηλαδή οι μισθωτοί και όσοι εργάζονται με σχέση μη εξαρτημένης εργασίας, δηλαδή οι αυτοαπασχολούμενοι. Άνεργοι Ως άνεργοι ορίζονται τα άτομα τα οποία δεν έχουν κάποια απασχόληση, αναζητούν εργασία κάνοντας συγκεκριμένες ενέργειες και μπορούν να αναλάβουν αμέσως την εργασία που τυχόν θα εύρισκαν. Δεν θεωρούνται άνεργοι όσοι για οποιονδήποτε λόγο δεν εργάζονται και παράλληλα δεν επιθυμούν να εργαστούν. Ο ορισμός της έννοιας του ανέργου έχει υπάρξει αφορμή για θεωρητικούς διαξιφισμούς. Πιο συγκεκριμένα, η ΕΣΥΕ υιοθετεί τον ορισμό του Διεθνούς Γραφείο Εργασίας των Ηνωμένων Εθνών (ΙInternational Labour Organisation) σύμφωνα με τον οποίο άνεργος ορίζεται εκείνος οπου: Δεν εργάστηκε καθόλου την εβδομάδα αναφοράς των στοιχείων της έρευνας. Αναζητεί εργασία. Αναφέρει τις συγκεκριμένες ενέργειες που έκανε για το σκοπό αυτό κατά τις 4 εβδομάδες που προηγούνται από αυτήν της αναφοράς των στοιχείων. Είναι έτοιμος να εργασθεί την επόμενη εβδομάδα. 9

Εργατικό Δυναμικό Ως εργατικό δυναμικό ορίζεται το σύνολο των απασχολουμένων και των ανέργων (ή τον οικονομικά ενεργό πληθυσμό). Οικονομικά Μη-Ενεργός Πληθυσμός Άτομα 15 ετών και άνω τα οποία δεν εργάζονται και δεν αναζητούν εργασία (άεργα). Δείκτης Δραστηριότητας Ό λόγος των ατόμων που απαρτίζουν το εργατικό δυναμικό προς τον συνολικό πληθυσμό εργάσιμης ηλικίας (ποσοστό συμμετοχής) Ποσοστό Απασχόλησης Το ποσοστό των απασχολουμένων ατόμων στον πληθυσμό εργάσιμης ηλικίας. Ποσοστό Ανεργίας Ορίζεται ως ο αριθμός των ανέργων στο σύνολο του εργατικού δυναμικού. Πλήρης απασχόληση / μερική απασχόληση Η έννοια της πλήρους απασχόλησης αφορά τους μισθωτούς και όχι τους αυτοαπασχολούμενους. Πλήρης θεωρείται η απασχόληση όταν ο εργαζόμενος απασχολείται κάθε βδομάδα όσες ώρες προβλέπει το ωράριο που ισχύει στην εργασία αυτή, ενώ μερική θεωρείται η απασχόληση όταν ο εργαζόμενος απασχολείται λιγότερες ώρες κάθε εβδομάδα από τις ώρες που προβλέπει το ωράριο στην εργασία του (Γεώργιος Κοντέος, 2008). Εγγεγραμμένη ανεργία Ονομάζεται η ανεργία που καταγράφουν οι υπηρεσίες του ΟΑΕΔ. Πρέπει να σημειωθεί ότι στην παρούσα στιγμή ο ΟΑΕΔ καταγράφει ως ανέργους μόνο τα άτομα τα οποία προσέρχονται στα γραφεία του και τα οποία ζητούν εξαρτημένη σχέση εργασίας, δηλαδή μισθωτή απασχόληση. Τα στοιχεία της εγγεγραμμένης ανεργίας συλλέγονται σε μηνιαία βάση(γεώργιος Κοντέος, 2008).. Μακροχρόνια ανεργία Μακροχρόνια θεωρείται η ανεργία η διάρκειά της ξεπερνά το διάστημα των 12 μηνών. Νεοεισερχόμενος άνεργος - Παλαιός άνεργος 10

Νεοεισερχόμενος ονομάζεται ο άνεργος ο οποίος εισέρχεται για πρώτη φορά στην αγορά εργασίας, ανεξαρτήτως της ηλικίας του. Παλαιός ονομάζεται ο άνεργος ο οποίος έχει εργαστεί στο παρελθόν. Οι νεοεισερχόμενοι και οι παλαιοί άνεργοι αποτελούν το σύνολο των ανέργων(γεώργιος Κοντέος, 2008).. Έρευνα Εργατικού Δυναμικού (ΕΕΔ) 1 Η ΕΕΔ αποτελεί μια από τις βασικότερες πηγές πληροφόρησης για την αγορά εργασίας. Είναι δειγματοληπτική έρευνα (γενικό κλάσμα δειγματοληψίας 1,5%) και από το 1971 μέχρι το 1998 διενεργούνταν από την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος (ΕΣΥΕ) κατ' έτος. Από το 1998 διενεργείται κάθε τρίμηνο, ωστόσο στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες διενεργείται αντίστοιχη έρευνα κάθε μήνα. Το πεδίο της Έρευνας, δηλαδή τα υπό έρευνα χαρακτηριστικά, όπως και οι ορισμοί και τα εννοιολογικά τους στοιχεία, καθορίζονται από σχετικό κανονισμό της Ε.Ε. (577/98). Ειδικότερα με την έρευνα επιδιώκεται : η μελέτη της κατάστασης απασχόλησης του πληθυσμού των μελών του νοικοκυριού ηλικίας 14 ή 15 ετών και άνω σε συνδυασμό με το φύλο, την ηλικία, το επίπεδο εκπαίδευσης, στο σύνολο της χώρας και κατά περιφέρειες. η μελέτη της διάρθρωσης του εργατικού δυναμικού (απασχολούμενοι, άνεργοι) κατά κλάδους οικονομικής δραστηριότητας, ομάδες ατομικών επαγγελμάτων, θέση στο επάγγελμα, ώρες εργασίας, κλπ. η μελέτη της χρονικής διάρκειας της ανεργίας, σε συνδυασμό με το φύλο, την ηλικία, το επίπεδο εκπαίδευσης, την περιοχή και ορισμένα χαρακτηριστικά της τελευταίας τους εργασίας όπως κλάδος οικονομικής δραστηριότητας και ομάδες ατομικών επαγγελμάτων. η μελέτη της κατάστασης απασχόλησης των μελών του νοικοκυριού ένα χρόνο πριν, η μελέτη της ύπαρξης ή μη δεύτερης εργασίας για τους απασχολούμενους, κλπ. Διαρθρωτική ανεργία 2 Όταν σε μια οικονομία υπάρχουν άνεργοι και κενές θέσεις εργασίας, αλλά οι άνεργοι δεν μπορούν να απασχοληθούν στις υπάρχουσες κενές θέσεις, επειδή υπάρχει αναντιστοιχία 1 Γεώργιος Κοντέος, Οικονομετρικές Μέθοδοι Αξιολόγησης Ενεργητικών Πολιτικών Απασχόλησης στην Ελλάδα ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ, Διδακτορική Διατριβή, Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας 2 http://users.teilam.gr/~emastrogianni/anergia.htm 11

ανάμεσα στα προσόντα και την εξειδίκευση των ανέργων και σε αυτά που απαιτούνται για την κάλυψη των κενών θέσεων, η ανεργία αυτή ονομάζεται διαρθρωτική. Οφείλεται σε τεχνολογικές μεταβολές, οι οποίες δημιουργούν νέα επαγγέλματα και αχρηστεύουν άλλα, και σε αλλαγές στη διάρθρωση της ζήτησης, οι οποίες αυξάνουν τη ζήτηση ορισμένων προϊόντων και ταυτόχρονα μειώνουν τη ζήτηση άλλων. Όπως είναι φανερό, η διαρθρωτική ανεργία δημιουργείται από την δυσαναλογία που υπάρχει προσφοράς και ζήτησης των διαφόρων ειδικεύσεων. Η μείωσή της απαιτεί επανεκπαίδευση των ανέργων, ώστε να αποκτήσουν τις ειδικεύσεις στις οποίες υπάρχει έλλειψη. Διαφορετικά, η διαρθρωτική ανεργία μπορεί να είναι μεγάλης διάρκειας. Ανεργία τριβής 3 Ανεργία τριβής είναι εκείνη η οποία οφείλεται στην αδυναμία της αγοράς να απορροφήσει άμεσα ανέργους, παρότι υπάρχουν κενές θέσεις εργασίας, για τις οποίες οι άνεργοι έχουν τα απαραίτητα προσόντα και επαγγελματική εξειδίκευση. Η ανεργία τριβής οφείλεται στην αδυναμία των εργατών να εντοπίσουν αμέσως τις επιχειρήσεις με τις κενές θέσεις και στην αδυναμία των επιχειρήσεων να εντοπίσουν τους άνεργους εργάτες. Επίσης, μπορεί να οφείλεται στη γεωγραφική απόσταση μεταξύ της περιοχής όπου υπάρχει ανεργία και αυτής όπου υπάρχουν κενές θέσεις εργασίας. Γενικότερα οφείλεται στην έλλειψη ενός επαγγελματικού συστήματος πληροφοριών για ύπαρξη ανέργων και επιχειρήσεων με κενές θέσεις εργασίας. 3 http://users.teilam.gr/~emastrogianni/anergia.htm 12

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Η ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΜΕΓΕΘΟΥΣ ΤΗΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ ΣΕ ΔΙΕΘΝΗ ΚΛΙΜΑΚΑ 13

Το φαινόμενο της ανεργίας δεν αποτελούσε μείζον ζήτημα για την πλειονότητα των κρατικών οικονομιών παγκοσμίως έως και τις αρχές της δεκαετίας του 70. Οι πετρελαικές κρίσεις που ακολούθησαν και τα προβλήματα που προκάλεσαν στα μακροοικονομικά μεγέθη των κρατών επηρέασαν και τους δελικτες απασχόλησης προκαλώντας αύξηση της ανεργίας τόσο στην Ευρώπης και στην Ιαπωνία όσο και στις ΗΠΑ. Μελέτη του Θεόδωρου Κατσανέβα 4 και του Ηλία Λιβανού με τίτλο «Η πορεία και τα αίτια της ανεργίας στην Ελλάδα» παραπέμπει σε μελέτη του Layard et al. (1994, 1991) για λογαριασμό του ΟΟΣΑ οδήγησε σταακόλουθα συμπεράσματα: Η ανεργία παρουσιάζει διακυμάνσεις κατά την πορεία ενός οικονομικού κύκλου αλλά και μεταξύ των οικονομικών κύκλων, παρόλα αυτά σε μακροχρόνιο διάστημα παραμένει σταθερή. Οι μεταβολές της ανεργίας είναι μικρές αλλά παρουσιάζουν μεγάλο βαθμό συσχέτισης μεταξύ των διαδοχικών ετών. Δηλαδή η ανεργία του σήμερα επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από το χθες. Τα ποσοστά της ανεργίας διαφέρουν σημαντικά από χώρα σε χώρα. Η διάρκεια της ανεργίας διαφέρει σημαντικά ανάμεσα στις ανεπτυγμένες οικονομίες. Κατά τις τελευταίες δεκαετίες η διάρκεια της ανεργίας ήταν πολύ μεγαλύτερη στην Ευρώπη από ότι στις ΗΠΑ και την Ιαπωνία. Τα ποσοστά ανεργίας διαφέρουν σημαντικά μεταξύ των διαφόρων ομάδων ηλικίας, επιπέδων εκπαίδευσης, περιοχών αλλά και φυλών. Μολονότι η εξέλιξη του μεγέθους της ανεργίας δείχνει να είναι παρόμοια στις πιο σημαντικές οικονομίες του κόσμου (ΗΠΑ, Ιαπωνια, Ευρώπη), τα αίτια της δείχνουν να διαφέρουν ανα οικονομία αλλα και ανάμεσα στις χώρες της Ευρώπης. Η Κευσιανή και η Νεοκλασσική θεωρία προσπαθούν να ταυτοποιήσουν τις βασικές αιτίες που προκαλούν την μεγέθυνση του δείκτη της ανεργίας. Σύμφωνα με την Κευνσιανή θεωρία, η ανεργία αποδίδεται στην ανεπαρκή ζήτηση υποστηρίζωντας με άλλα λόγια οτι είναι ακούσια και συνεπώς φαινόμενο το οποιο μπορεί να αντιμετωπιστεί με την αύξηση των θέσεων εργασίας μέσα απο μακροοικονομικές 4 Ο Θόδωρος Κατσανέβας είναι καθηγητής του Πανεπιστημίου Πειραιώς, ο Ηλίας Λιβανός είναι διδακτορικός ερευνητής στο Institute for Employment Research στο πανεπιστήμιο Warwick της Μεγάλης Βρετανίας. 14

πολιτικές των κυβερνήσεων. Αντίθετα, σύμφωνα με την νεοκλασσικά θεωρία, η αγορά εργασίας περιορίζεται από θεσμικούς παράγοντες με αποτέλεσμα να μην μπορεί να λειτουργήσει ελεύθερα προκειμένου να έρθει σε ισορροπία. Όπως γίνεται αντιληπτό, ακόμα και σε θεωρητικό επίπεδο δεν υπάρχει κοινή αντίληψη για τα αίτια που διαμορφώνουν και μεγενθύνουν την ανεργία. Γενικά, θα μπορούσε να γίνει αποδεκτή η αντίληψη οτι «η άνοδος της οφείλεται στην ανοδική τάση του φυσικού ποσοστού της ανεργίας. Δηλαδή, του ποσοστού εκείνου πέρα από το οποίο κάθε προσπάθεια για μείωση της ανεργίας δύναται να οδηγήσει σε αύξηση του πληθωρισμού» (Κατσανέβας, Λιβανός, 2003). Σύμφωνα με τον Paul Krugman (1994) η ανεγία επηρεάζεται άμεσα απο την τεχνολογία η οποία απαιτεί εργαζομένους με υψηλές δεξιότητες (skill based technological change), μειώνοντας όμως αντίστοιχα τη ζήτηση για άτομα με χαμηλού επιπέδου κατάρτιση. Παρόλαυτα, το φαινόμενο αυτό δείχνει να έχει διαφορετικό αντίκτυπο σε ΗΠΑ και Ευρώπη. Στης ΗΠΑ, μεγάλο ποσοστό των εργαζομένων αναγκάζονται να δεχθούν εργασίες με χαμηλούς μισθούς εξαιτίας της ραγδαίας τεχνολογικής εξέλιξης την οποία οι ίδιοι αδυνατούν να ενσωματώσουν και να διαχειριστούν. Στην άλλη όχθη του ωκεανού (Ευρώπη) όπου τα συστήματα κρατικής πρόνοιας δείχνουν να είναι περισσότερο κοινωνικά, τα ίδια άτομα δεν δέχονται να υποστούν μείωση του μισθού τους και λόγω των προνομίων (welfare benefits) δεν αντιμετωπίζουν την ανεργία ως μια εφιαλτική κατάσταση. Σε αυτό το σημείο αξίζει να σημειωθεί οτι η άποψη αυτή έχει βρει πολλούς επικριτές (Jackman et al. 1997). Διεθνείς Τάσεις της Ανεργίας Όπως γίνεται αντιληπτό και απο τα δυο διαγράμματα που ακολουθούν, έπειτα απο 4 συναπτά έτη διαρκούς μείωσης, η ανεργία σε διεθνές επίπεδο παρουσίασε αυξητικές τάσεις και συγκεκριμένα απο 5.7% το 2007 σε 6% το 2008 με την ανεργία των ανδρών να διαμορφώνεται στο 5.8% και των γυναικών στο 6.3%. Ο αριθμός των ανέργων διαμορφώθηκε στα 190 εκ. παρουσιάζοντας μια αύξηση της τάξης των 10.7 εκ. με τους άνδρες ανέργους στα 109εκ. και τις γυναίκες στα 81εκ. 15

Πηγη: ILO, Trends Econometric Models, December 2008 Διεθνής Τάση της Ανεργίας [1998-2008] Όπως γίνεται αντιληπτό απο το διάγραμμα που ακολουθεί, ο παγκόσμιος δείκτης απασχολούμενοι πρός συνολικός πληθυσμός (δείκτης που με άλλα λόγια αποτυπώνει το ποσοστό απασχόλησης) μειώθηκε κατα 0.2% μεταξύ του 2007 και του 2008 γεγονός το οποίο οφείλεται σύμφωνα με τη Διεθνή Οργάνωση Εργασίας (ILO) στην απότομη αύξηση της ανεργίας του τεταρτου τριμήνου του 2008. Πηγη: ILO, Trends Econometric Models, December 2008 Διεθνής Τάση της Απασχόλησης [1998-2008] 16

Πηγη: ILO, Trends Econometric Models, December 2008 17

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 18

Εισαγωγή Η πορεία της ανεργίας στην Ελλάδα παρουσιάζει την ίδια τάση με αυτή των υπολοίπων χωρών της Ευρώπης. Ιστορικά στοιχεία δείχνουν το μέγεθος της ανεργίας στον ελληνικό χώρο πρίν την πρώτη πετρελαική κρίση σε ιδιαίτερα χαμηλά επίπεδα. Έπειτα, η ανεργία παρουσίασε αυξητικές τάσεις εξαιτίας του χαμηλού ρυθμού ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 η ανεργία αυξάνεται ξεπερνώντας ανησυχητικα τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Αυτά τα ποσοστά ανεργίας παραμένουν μέχρι και σήμερα. Μελέτη του Θεόδωρου Κατσανέβα και του Ηλία Λιβανού αποδίδουν την διόγκωση της ανεργίας στην Ελλάδα (α) στην αδυναμία της ζήτησης για άτομα με υψηλές δεξιότητες να συμπορευτεί με την προσφορά (β) στην ανεπάρκεια των ενεργητικών πολιτικών απασχόλησης (γ) στην υψηλή προστασία και το αφανές κόστος των εργαζομένων (δ) στην ανελαστικότητα της αγοράς εργασίας καθώς επίσης και τέλος (ε) στο ρόλο των μεταναστών. Τα αίτια που αναλύονται στις ακόλουθες παραγράφους είναι δανεισμένα απο τη μελέτη του Θεόδωρου Κατσανέβα και του Ηλία Λιβανού με τίτλο «Η πορεία και τα αίτια της ανεργίας στην Ελλάδα». Η Αδυναμία της Ζήτησης για Άτομα με Υψηλές Δεξιότητες να Συμπορευτεί με την Προσφορά Αυτό το υψηλό ποσοστό ανεργίας μεταξύ των «λευκών κολάρων» έχει χαρακτηριστεί ως ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα της ελληνικής αγοράς εργασίας από πολλά ερευνητικά κέντρα και οργανισμούς όπως το Παρατηρητήριο Απασχόλησης της Ελλάδος (2003), την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος (ΕΣΥ) (2003), την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2003) και το Cedefop (2003) Ωστόσο, το φαινόμενο αυτό όχι μόνο υφίσταται αλλά φαίνεται να έχει και ανοδική τάση. Συγκεκριμένα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην μελέτη «European education production functions» τονίζει ότι η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα (μεταξύ των 18 αναπτυγμένων χωρών που εξέτασε η μελέτη) στην οποία η ανεργία των πτυχιούχων αυξάνεται σε ετήσια βάση (σε ποσοστό 2%). Σε παρόμοια μελέτη, το CEDEFOP υποστηρίζει ότι μέχρι το 2010 η ζήτηση για πτυχιούχους δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στην Ελλάδα αναμένεται να αυξηθεί περισσότερο από ότι για απόφοιτους πανεπιστημίων 2. Στο ίδιο συμπέρασμα καταλήγει και σχετική έρευνα της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας της Ελλάδος (2003). 19

Η Ανεπάρκεια των Ενεργητικών Πολιτικών Απασχόλησης Ο ρόλος των ενεργητικών πολιτικών απασχόλησης στη διατήρηση των υψηλών ποσοστών ανεργίας είναι κρίσιμος καθώς δεν φαίνεται να παρέχει ούτε επαρκή ταίριασμα (matching process) μεταξύ των διαθέσιμων ελεύθερων θέσεων και αυτών που αναζητούν εργασία, αλλά ούτε και καλοσχεδιασμένα προγράμματα εκπαίδευσης για τους άνεργους. Επιπρόσθετα, οι δαπάνες της κυβέρνησης για τις συγκεκριμένες πολιτικές είναι σχετικά χαμηλές σε σύγκριση με άλλες χώρες. Η Υψηλή Προστασία και το Αφανές Κόστος των Εργαζομένων Το φαινόμενο αυτό δυσκολεύει κυρίως τους νέους να βρουν εργασία (Layard, Nickell and Jackman 1991). Με άλλα λόγια, οι εργαζόμενοι έχουν υψηλότερη νομική προστασία και έτσι οι νεοεισερχόμενοι αναγκάζονται να μείνουν περισσότερο χρόνο άνεργοι προτού βρουν εργασία (ibid). Αυτό φαίνεται να συμβαίνει έντονα στην Ελλάδα καθώς η νομική προστασία των εργαζομένων είναι ιδιαίτερα υψηλή. Συγκεκριμένα, η απόλυση προσωπικού είναι ιδιαίτερα πολύπλοκη ενώ οι νέες προσλήψεις έχουν σχετικά μεγάλο κόστος (KEΠΕ 2003). Πράγματι, ο Van de Velden and Wolbers (2001), συγκρίνοντας τον βαθμό προστασίας των εργαζομένων μεταξύ των Ευρωπαϊκών χωρών κατατάσσουν την Ελλάδα στην δεύτερη θέση μετά την Πορτογαλία. Η Ανελαστικότητα της Αγοράς Εργασίας Η Ελληνική αγορά εργασίας μπορεί να χαρακτηριστεί ως ιδιαίτερα ανελαστική, αν και κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών υπάρχουν ισχυρές πιέσεις για πιο ελαστικές πρακτικές. Παρόλα αυτά, η αυστηρή ρύθμιση των πλαισίων της αγοράς εργασίας έχει εμποδίσει την γρήγορη αύξηση της απασχόλησης σε σύγκριση με λιγότερο ρυθμισμένες χώρες. (Crouch et al. 1999). Παρόλαυτα, μελέτες του Παρατηρητηριου της Απασχόλησης δείχνουν τα τελευταία μια σαφή τάση για πιο ελαστικές πρακτικές. Ο Ρόλος τον Μεταναστών Αν και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή βλέπει την συμμετοχή των μεταναστών στο εργατικό δυναμικό και ειδικά στον πρωτογενή τομέα ως ένα πρόβλημα που αντιμετωπίζει η Ελληνική αγορά εργασίας 5, εμπειρικά στοιχεία υποστηρίζουν ότι ο αντίκτυπός τους στην αγορά εργασία είναι μάλλον θετικός. Ο Κασσίμης και οι συνεργάτες του (2002) υποστηρίζουν ότι στις αγροτικές 20

περιοχές, οι μετανάστες όχι μόνο δεν προκαλούν προβλήματα αλλά αντιθέτως παρέχουν σημαντικές λύσεις στις τοπικές οικονομίες. Ειδικότερα, οι μετανάστες προσέφεραν μια ανέλπιστη λύση στη χρόνια έλλειψη εργατικού δυναμικού που αποτελούσε μια πιεστική, διαρθρωτική κυρίως ανάγκη πρωτίστως στις περιοχές με αναπτυγμένη τη γεωργία. συνεισφορά του ξένου εργατικού δυναμικού στην τοπική οικονομία συνολικά. Παρομοίως, το Ινστιτούτο Εργασίας στην τελευταία έκθεση για την ελληνική οικονομία και απασχόληση (2003) τονίζει το γεγονός ότι η μετανάστευση καλύπτει τις ανάγκες της αγοράς εργασίας για φτηνά εργατικά χέρια ενώ η ζήτηση της θεωρείται συνεχής. Επίσης μελέτες (Lianos et al. 1996) έχουν δείξει πως οι μετανάστες λαμβάνουν κατά κανόνα χαμηλότερους μισθούς από τους Έλληνες εργαζομένους και επομένως το κατά πόσο οι μετανάστες έχουν πάρει τις θέσεις των Ελλήνων εργαζομένων είναι αμφισβητήσιμο. Συμπερασματικά, η μελέτη καταλήγει στο οτι η ανεργία ως κοινωνικο φαινόμενο διέπεται απο μια πολυπλοκότητα αφου οι αιτίες αναπτυξης και υπαρξής της ποικίλλουν απο οικονομία σε οικονομία. Θεσμικοί παράγοντες φαίνεται να ευθύνονται για το πρόβλημα της ανεργίας στον Ελλαδικό χώρο καθώς επίσης παράγοντες κουλτούρας όπως η τάση των Ελλήνων για ανώτερη εκπαίδευση ή ο προσανατολισμός του εκπαιδευτικού συστήματος προς το δημόσιο τομέα. Οι προαναφερόμενοι παράγοντες έχουν συντελέσει σημαντικά στην αύξηση της προσφοράς πτυχιούχων χωρίς εκείνοι να βρίσκουν αντίστοιχη ανταπόκριση απο την πλευρά της ζήτησης. Στα βασικά αίτια της ανεργίας στην Ελλάδα συγκαταλέγεται και η υψηλή προστασία των εργαζομένων και το υψηλό μη μισθολογικό κόστος αφού δυσκολεύουν την πρόσβαση των νεοεισερχομένων στον κόσμο της εργασίας. Επιλογικά, είναι απαραίτητο να αναφερθεί οτι η ροή των μεταναστών κατά τα τελευταία χρόνια δεν δείχνει να έχει ασκήσει σημαντική επίδραση στο μέγεθος της ανεργία ενώ ενεργεί μάλλον θετικά στην παραγωγικότητα του αγροτικού τομέα. «Το πρόβλημα της ανεργίας στην Ελλάδα είναι σε μεγάλο βαθμό διαρθρωτικό και επομένως η καταπολέμηση του απαιτεί την ενεργοποίηση μικροοικονομικών πολιτικών σε συνδυασμό φυσικά με άλλους παράγοντες όπως η προσπάθεια προσέλκυσης επενδύσεων σε τομείς με διεθνείς ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα. 21

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ [2008-2009] & ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΤΗΣ ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ 22

Χαρτογραφώντας την Παγκόσμια Οικονομική Κρίση Η οικονομική κρίση άρχισε να υποβόσκει απο το 2007 όπου η παγκόσμια χρηματοπιστωτική αγορά άρχισε να εμφανίζει τα πρώτα σημάδια αστάθειας με τις πτωχεύσεις μεγάλων χρηματοπιστωτικών και ασφαλιστικών εταιριών όπως η AIG, η Bear Stearns και η Lehman Brothers. Μετά τα προαναφερόμενα γεγονότα η χρηματιστηριακή αγορά μπήκε σε μια τροχία πανικού με τις μετοχές να εμφανίζουν έντονες πτωτικές τάσεις και σημαντικούς χρηματιστηριακούς δείκτες να υποχωρούν. Ακαδημαικοί και οικονομολόγοι στη προσπάθεια τους να λύσουν το μίτο της οικονομικής κρίσης, κατέληξαν στα ακόλουθα τρίας συμπεράσματα: η ανάληψη μεγάλου ρίσκου απο τις τράπεζες με τη χρήση τοξικών ομολόγων, η έλλειψη περιορισμών και κανόνων απο τις εθνικές ελεγκτικές αρχές των τοπικών κεφαλαιαγορών και η αμετροέπεια στην απόδοση μισθών και bonus, οδήγησε την παγκόσμια οικονομία στην παρούσα κατάσταση της οικονομικής επιβράδυνσης. Η τρέχουσα οικονομική συγκυρία έχει τα αίτια της σύμφωνα με μελέτη 5 της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (International Labor Office) στις απαρχές της δεκαετίας του 90 με δυσαναλογίες στο λόγο αποταμίευσεις προς επενδύσεις. Πιο συγκεκριμένα, παρατηρήθηκε στασιμότητα των μισθών και των εισοδημάτων για την πλειοψηφία των εργαζομένων σε ορισμένες χώρες γεγονός που ώθησε τους καταναλωτές στο να διατηρήσουν το υπάρχον καταναλωτικό τους προφίλ όπως αυτό αποτυπώνεται απο τις καταναλωτικές τους συνήθειες και την επιθυμία απόκτησης μίας μόνιμης κατοικίας μέσω δανεισμού. Στις χώρες όπου οι εισοδηματικές ανισότητες είχαν αρχίσει να αυξάνονται, αποκαλύφθηκε μια αύξηση των υπερχρεωμένων νοικοκυριών. Αυτό αποδόθηκε στις ελαστικές οικονομικές πρακτικές πρακτικές που επέτρεψαν την υπερβολική συσσώρευση χρέους (υπέρμετρο δανεισμό) εστιάζοντας την προσοχή τους περισσότερα στα βραχυπρόθεσμα αποκομισθέντα οφέλη παρά στις μακροχρόνιες επενδύσεις στην πραγματική οικονομία. Η κρίση σύμφωαν με τη μελέτη του ILO εξαπλώθηκε στην πραγματική οικονομία ακόμα και των ανεπτυγμένων χωρών, μέσω τριών καναλιών. Πρώτον, η κρίση εξαπλώθηκε μέσω του χρηματοπιστωτικού συστήματος, και συγκεκριμένα μέσα από τη διαδικασία της τιτλοποίησης των προιόντων υψηλού ρίσκου. Η έκθεση σε τοξικά επενδυτικά στοιχεία οδήγησε σε λανθασμένες επενδυτικές επιλογές των τραπεζών και έπειτα στη δραματική μείωση των 5 The financial and Economic Crisis: A Decent Work Response, 2009, σελ. 4 23

χορηγήσεων τους οι οποίες στόχευαν στην αντιστάθμιση του ήδη υψηλού αναληφθέντος κινδύνου. Ακόμα και επιχειρήσεις με μεγάλη πιστολητπική ικανότητα δυσκολέυτηκαν στην πώληση των ομολόγων τους. Εν τέλει η όλη αυτή κατάσταση αδυναμίας των εταιριών να συγκεντρώσουν κεφάλαια έστω και για φαινομενικά κερδοφόρες επιχειρηματικές ευκαιρίες και επενδυτικά σχέδια, οδήγησε στην κατάρρευση της πιστωτικής αγοράς. Δεύτερον, η γενικότερη κρίση είχει αποκτήσει δική της δυναμική στην πραγματική οικονομία επηρεάζοντας τον βασικό προσδιοριστικό παράγοντα των επενδύσεων ο οποίος δεν είναι άλλος απο την πίστη (εμπιστοσύνη). Τρίτον, η κρίση διαδόθηκε σε διεθνές επίπεδο μέσω των διεθνών εμπορικών σχέσεων ασκώντας αρνητική επιρροή ακόμα και σε οικονομίες με υγιή οικονομικά στοιχεία. Ακολουθεί η έντονη ανησυχία στις αγορές των αγαθών (commodity markets) όπως σε αυτή των μετάλλων ή του πετρελαίου η τιμή του οποίου μειώθηκε αποκλειστικά εξαιτίας της επερχόμενης κρίσης. Συγκεκριμένα, χώρες που βασίζονταν στο εμπόριο του πετρελαίου και του φυσικού αερίου, όπως το Μεξικό, οι χώρες της Μέσης Ανατολής, της Ρωσικής Ομοσπονδίας και της Δημοκρατίας της Βενεζουέλας, ήρθαν αντιμέτωπες με μια ξαφνική μείωση των εσόδων τους από τις εξαγωγές. Μειώσεις σημειώθηκαν και στις τιμές των βιομηχανικών μετάλλων όπως είναι το νικέλιο, ο μόλυβδος και ο ψευδάργυρος επηρέαζοντας σε μεγάλο βαθμό τις οικονομίες μεγάλων παραγωγών-χωρών όπως είναι η Αυστραλία, η Βραζιλία και η Νότια Αφρική. Μεγάλη επιρροή ασκήθηκε και στίς άμεσες ξένες επενδύσεις (foreign direct investments). Σύμφωνα με την έκθεση της ΙLO, οι ροές ιδιωτικών κεφαλαίων προς τις αναδυόμενες οικονομίες μειώθηκαν σε 165 δισεκατομμύρια δολάρια το 2009 συγκρίνοντάς το με τα υψηλά επίπεδα των 929 δισεκατομμύρια δολάρια του 2007 γεγονός που αποκαλύπτει μια άνευ προηγουμένου πτώση. Δεν θα μπορούσε οπότε να μείνει ανεπηρέαστη η ανάπτυξη μιας και το ένα τρίτο της ανάπτυξης των αναδυόμενων χωρών προέρχονταν από ξένες επενδύσεις. Η μειωμένη ροή των κεφαλαίων είθισται να έχει δραματικές επιπτώσεις στίς οικονομίες των χωρών που χαρακτηρίζονται για τα μεγάλα ελλείμματα τρεχουσών συναλλαγών και που παρουσιάζουν περιορισμένη δυνατότητα δανεισμού απο το εξωτερικό. Πολλές χώρες ανά τον κόσμο έχουν υιοθετήσει πρωτοφανή μέτρα για την αντιμετώπιση της παγκόσμιας οικονομικής επιβράδυνσης, λαμβάνοντας υπόψη τις δυσοίωνες οικονομικές προοπτικές, τον κίνδυνο της ευρείας αγοράς εργασίας και τις κοινωνικές συνέπειες. 24

Διορθωτικές κινήσεις για την βελτίωση της κατάστασης γίνανε σε δύο επίπεδα. Πρώτον σε διεθνές επίπεδο με τη σύγκλιση του συμβουλίου των 20 ισχυροτέρων χωρών (G20) στην Ουάσινγκτον τον Νοέμβριο του 2008. Το συμβούλιο των G20 έδωσε ιδιαίτερη έφμαση στην ανεργία και τις πολιτικές προστασίας της απασχόλησης. Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε και σε μακροοικονομικά μεγέθη και στον συντονισμό των εθνικών πολιτικών με άμεσο σκοπό την ελαχιστοποίηση των μεγάλων κοινωνικών αποκλίσεων. Δεύτερον, σε ευρωπαικό επιπεδο με το ευρωπαικό Συμβούλιο να εγκρίνει σχέδιο ανάκαμψης της τάξεως των 200δις ευρώ το οποίο αποσκοπούσε στην τόνωση της ζήτησης μέσω της κοινής φορολογικής δράσης, στην προσωρινή στήριξη των ανέργων μέσα από μεταβιβάσεις μετρητών και στην επέκταση των επιδομάτων ανεργίας. Τέλος, απεύθυνε έκκληση για μείωση των φόρων και των κοινωνικών εισφορών και έλαβε μέτρα που είχαν ως στόχο τις μικρές επιχειρήσεις. Σημαντικό ρόλο διαδραμάτησε και το ΔΝΤ 6 το οποίο προσέφερε οικονομική βοήθεια σε κράτηοικονομίες που σημαδεύτηκαν απο την τρέχουσα πιστωτική κρίση. Οι πολιτικές που χαράκτηκαν για την αντιμετώπιση της κρίσης, οι οποίες χαρακτηρίζονται απο μια αυστηρότητα, στόχευαν στην αποκατάσταση της εμπιστοσύνης στην αγορά λειτουργώντας έτσι επικουρικά στο έργο του ΔΝΤ το οποίο επεδίωκε την διάσωση των διεθνών πιστωτικών ιδρυμάτων και την στήριξη των επενδυτών. Σύμφωνα πάντα με τη μελέτη της ILO, μέχρι σήμερα, οι κυβερνήσεις της Λευκορωσίας, της Ουγγαρίας, της Ισλανδίας, της Λετονίας, του Πακιστάν και της Ουκρανίας δανείστηκαν απο το ΔΝΤ για την αποκατάσταση των εθνικών τους οικονομιών. Το ΔΝΤ έχει διαθέσει περίπου 200 δισεκατομμυρίων δολαρίων για άμεσο δανεισμό και υπάρχει δυνατότητα διάθεσης επιπλέον 50 δισεκατομμυρίων δολαρίων, εάν κριθεί απαραίτητο. Μέχρι τώρα έγινε αναφορά σε πρωτοβουλίες όπως αυτή των G20, του Ευρωπαικού Συμβουλίου και του ΔΝΤ. Μεγαλεπίβολες πρωτοβουλίες ελήφθησαν και σε κρατικό επίπεδο με τις κυβερνήσεις να δίνουν μεγάλη έμφαση στην άμεση στήριξη του χρηματοπιστωτικού συστήματος. 6 Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) είναι ένας διεθνής οργανισμός ο οποίος επιβλέπει το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα παρακολουθώντας τις συναλλαγματικές ισοτιμίες και τα ισοζύγια πληρωμών και προσφέροντας οικονομική και τεχνική βοήθεια όταν του ζητηθεί. ΤΟ ΔΝΤ ιδρύθηκε στις 27 Δεκεμβρίου του 1945 στην Ουάσιγκτον, πρωτεύουσα των ΗΠΑ κατόπιν συνομολόγησης 39 Χωρών. Η ίδρυση του Οργανισμού αυτού είχε προπαρασκευαστεί κατά τη Διεθνή Νομισματική και Χρηματοδοτική Συνδιάσκεψη που συνήλθε στο Μπρέτον Γουντς, του Νιού Χαμσάιρ των ΗΠΑ, ενάμισι χρόνο πριν, από 1ης Ιουλίου μέχρι 22 Ιουλίου του 1944. Έδρα του Οργανισμού ορίσθηκε η Ουάσιγκτον ως πρωτεύουσα της χώρας με το μεγαλύτερο ποσοστό συμμετοχής (Πηγή: http://el.wikipedia.org/wiki/διεθνές_νομισματικό_ταμείο) 25

Οι επεμβάσεις των κυβερνήσεων δεν είχαν μαζικό χαρακτήρα. Με άλλα λόγια, δεν παρασχέθηκε βοήθεια στο τραπεζικό κλάδο έπειτα απο αξιολόγηση του ώς ολότητα. Αντίθετα, μελετήθηκε ο ισολογισμός κάθε τράπεζας ξεχωριστά με τις ενέσεις ρευστότητας να ακολουθούν, διαφοροποιημένες ανα τραπεζικό ίδρυμα. Αναφέρεται χαρακτηριστικά το παράδειγμα των ΗΠΑ και των κυβερνήσεων της Ευρωπαικής Ένωσης όπου παρασχέθηκε ρευστότητα μέσω ενισχυτικών κεφαλαίων μεμονωμένες τράπεζες, είτε εντέχνως με την προώθηση εξαγορών και συγχωνεύεσεων προσδοκώντας την αναβίωση της πιστωτικής αγοράς. Παρόλα αυτά η εμπιστοσύνη στην αγορά συνέχισε να μειώνεται με τις πιστωτικές αγορές παρέμειναν άκαμπτες, υπογραμμίζοντας την ανάγκη για καίρια παρέμβαση στο σύστημα Σύμφωνα με στοιχεία της ILO, Η Αυστραλία, ο Καναδάς, η Γερμανία, η Νορβηγία, η Ισπανία, η Ελβετία και το Ηνωμένο Βασίλειο δρομολόγησαν μέτρα για την προστασία περιουσιακών στοιχείων αβέβαιης αξία, με τις Ηνωμένες Πολιτείες να απορρίπτουν το έν λόγω σχέδιο δίνοντας έμφαση στιίς στοχευμένες ενέσεις ρευστότητας. Το πακέτο στήριξης που προτάθηκε απο τις ΗΠΑ εμπεριείχε ενέσεις ρευστότητας (απο το κράτος) στα μεγαλύτερα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα παρέχοντας ταυτόχρονα διευκολύνσεις δανεισμού απο κοινού με την Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ για την στήριξη τόσο των καταναλωτών όσο και των επιχειρήσεων. Στον πίνακα που ακολουθεί στη σελ. 27, αποτυπώνονται οι τρόποι που επέλεξεαν τα μέλη του ΟΟΣΑ για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης. Παρόλο που οι έν λόγω ενέργειες ανήκουν ήδη στο παρελθόν, η σταθεροποίηση του διεθνούς πιστωτικού και συστήματος δεν έχει ακόμα επιτευχθεί με τις τράπεζες να συνεχίζουν να αντιμετωπίζουν ένα πλήθος προβλημάτων αφού ήδη θεμελιώδη μεγέθη τους (ρευστότητα, επισφάλειες, προβλέψεις, κερδοφορία κ.α.) δείχνουν να είναι εξασθενημένα. Οι ΗΠΑ για πρώτη φορά στην σύγχρονη ιστορία τους θέτουν σαν εναλλακτική πρόταση την κρατικοποίηση των τραπεζών με τα μέλη της Ε.Ε. να εξετάζουν το σενάριο της κρατικής παρέμβασης. 26

Πηγη: The Financial Crisis, Reform and EWxit Strategies, OECD Μετά απο τις κυβερνήσεις ακολουθούν οι πρωτοβουλίες των κεντρικών τραπεζων οι οποίες έχουν σαφή προσανατολισμό την τόνωση της ρευστότητας και την χάραξη πιο ελαστικών νομισματικών πολιτικών, τέτοιων που να μην ελοχέυονται κίνδυνοι για την βιωσιμότητα και αποτελεσματικότητατων βασικών πολιτικών ανάρωσης. Τόσο η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ, η Ευρωπαική Κεντρική Τράπεζα, όσο και οι λοιπές μεγάλες κεντρικές τράπεζες όπως αυτή της Αγγλίας, της Ιαπωνίας, προχώρησαν σε συντονισμένες κινήσεις στοχεύοντας στη στήριξη των εμπορικών τραπεζών και του μείζονος επιχειρηματικού κόσμου με την παροχή χαμηλότοκων χορηγήσεων. Γίνεται συνεπώς αντιληπτή η διεθνής συντονισμένη προσπάθεια για τη μείωση των επιτοκίων στοχεύοντας στην τόνωση της κατανάλωσης και τη μείωση του πληθωρισμού. Σύμφωνα με στοιχεία της Διεθνού Οργάνωσης Εργασίας, η μείωση του πληθωρισμού ελοχεύει τον κίνδυνο του αποπληθωρισμού για ένα σημαντικό αριθμό χωρών. 27

Τονίζεται μάλιστα οτι και μεταξύ των αναδυόμενων οικονομιών, υπάρχει ο φόβος υποχώρησης του πληθωρισμού με την ταχεία μείωση των τιμών των βασικών προϊόντων. Στα πλαίσια ανάλυσης της τρέχουσας οικονομικής συγκυρίας έχει δημοσιυτεί πληθώρα μελετών απο ακαδημαικούς, ερευνητικά ιδρύματα αλλα και αξιόπιστους οργανισμούς όπως το ΔΝΤ, ο ΟΗΕ ή η Ευρωπαική Κεντρική Τράπεζα. Στα πλαίσια της ανάλυσης που ακολουθεί, γίνεται παράθεση θεμελιωδών μεγεθών όπως αυτά παρουσιάστηκαν στο Διεθνές Συνέδριο Εργασίας 7 (Γενευή). Το τέταρτο τρίμηνο του 2008 και το πρώτο τρίμηνο του 2009 υπήρξε δραματική μείωση στις επενδύσεις, την κατανάλωση, την παραγωγή και το εμπόριο σε διεθνές επίπεδο, οδηγώντας την ανεργία σε υψηλά επίπεδα. Συγκεκριμένα, το 2008 η παγκόσμια ανεργία αυξήθηκε κατά 14 εκατομμύρια. Στα κράτη μέλη του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ), πάνω από 7 εκατομμύρια άτομα έμειναν άνεργα μεταξύ Ιανουαρίου 2008 και Ιανουαρίου 2009. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, χάθηκαν 5,4 εκατομμύρια θέσεις εργασίας μεταξύ Ιουλίου 2008 και Φεβρουαρίου 2009. Η ανεργία έφθασε το 8,5% του εργατικού δυναμικού το Μάρτιο του 2009, αν και το πραγματικό ποσοστό είναι πάνω από 14% εάν προστεθούν τα άτομα που εργάζονται με μερική απασχόληση χωρίς τη θέλησή τους. Η Ισπανία έχασε 766.000 θέσεις εργασίας κατά το πρώτο τρίμηνο του 2009 και η ανεργία εκτινάχθηκε στο 17,4%. Η ανεργία έφθασε το 10% στην Ιρλανδία το Φεβρουάριο του 2009, επάνω από 4,9% κατά το πρώτο τρίμηνο του 2008. Στη Σουηδία και την Τουρκία παρουσιάστηκε επίσης ταχεία απώλεια θέσεων εργασίας. Στη Ρωσική Ομοσπονδία, ο αριθμός των ανέργων έφτασε τα 2 εκατομμύρια άτομα μεταξύ Μαΐου 2008 και τον Ιανουάριο 2009. Στη Δημοκρατία της Κορέας, 1,2 εκατομμύρια θέσεις εργασίας χάθηκαν μεταξύ Ιουνίου 2008 και Φεβρουαρίου 2009. Στη Νότια Αφρική, η συνολική ανεργία αυξήθηκε μόνο οριακά κατά το τέταρτο τρίμηνο του 2008 (0,3 τοις εκατό), αλλά 39.000 αμειβόμενες θέσεις εργασίας χάθηκαν στην εξόρυξη, τη μεταποίηση και τις χρηματοοικονομικές υπηρεσίες. Η ανεργία ανήλθε σε 21.3% κατά το τέταρτο τρίμηνο και αυξήθηκε κατά 9,1% το τρίτο τρίμηνο του 2008. Στην Κίνα, η εκτεταμένη μετανάστευση των εργαζομένων εκτιμάται σε 20 εκατομμύρια εργαζόμενους. Η Ινδία, το Πακιστάν, οι Φιλιππίνες, ο Ισημερινός, το Ελ Σαλβαδόρ και χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, έχουν πληγεί σκληρά από την επιστροφή των χιλιάδωνεργαζόμενων μεταναστών. Στη Λατινική Αμερική, η ανεργία έφτασε στο 8,5% κατά το πρώτο τρίμηνο του 2009 από το μέσο όρο των 7.5% το 2008. 7 Tackling the global jobs crisis, International Labour Conference, 98 th Session 2009, Report I(A) 28

Οι κλάδοι των εξαγωγών και των κατασκευών επλήγησαν περισσότερο απο του λοιπούς με άμεσο αντίκτυπο την μείωση της ζήτησης και την αύξησητης ανεργίας. Όπως γίνεται αντιληπτό, δεν θα μπορούσαν να απουσιάζουν οι πτωχεύσεις με το ΔΝΤ να επισημαίνει οτι βασικά μεγέθη των ισολογισμών των εταιριών άρχισαν να χειροτερεύουν απο τον Σεπτέμβρη του 2008 χωρίς να αποκλείεται η ολική τους απαξίωση έν μέσω της πιστωτικής κρίσης. Αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι, στις Ηνωμένες Πολιτείες, η συρρίκνωση της απασχόλησης 2.2% (3.1 εκατομμύριο εργασίες) ανάμεσα στο Δεκέμβριο του 2007 και το Δεκέμβριο του 2008 προέκυψε σχεδόν εξ ολοκλήρου (πάνω από 92%) από απώλεια εργασίας στον κλάδο των κατασκευών, στις υπηρεσίες επιχείρησης και στο λιανικό εμπόριο. Παρόμοια αποτελέσματα εμφανίζοται και σε άλλες χώρες. Η Ανεργία και η Οικονομική Κρίση στις Η.Π.Α Η οικονομική κρίση αποτέλεσε την αφορμή ώστε να μιλάνε στις ΗΠΑ για ριζικές διαρθωτικές αλλαγές στον εργασιακό χώρο. Το νεοεισερχόμενο εργατικό δυναμικό αντιμετωπίζει πολλαπλά προβλήματα αφού την δυσκολία εύρεσης θέσεων εργασίας έρχεται να συμπληρώσουν οι απολύσεις νέων παρά παλαιοτέρων εργαζομένων. Σύμφωνα με άρθρο που δημοσιεύτηκε στην ηλεκτρονική έκδοση της εφημερίδας Καθημερινή 8, Το 40% των εργαζομένων στις ΗΠΑ είναι 55 ετών και άνω οι οποίοι με την επιλογή τους να μην συνταξιοδοτηθούν κατοχυρώνουν θέσεις τις οποίες θα μπορούσαν να κατείχαν νεότεροι. Ανεξάρτητα απο τα άν πρόκειται για διοικητικούς ή ανειδίκευτους υπαλλήλους, η ανασφάλεια για το μέλλον είναι η ίδια αφού έχουν καταργηθεί πολλές θέσεις εργασίας τόσο στη βιομηχανίας και τις υπηρεσίες όσο και στο λιανικό εμπόριο. Μάλιστα όσον αφορά το τελευταίο, εκτιμάται οτι δεν θα υπάρχει ανάπτυξη λόγω της αναμενόμενης μείωσης των οικογενειακών δαπανών και της έλλειψης ρευστότητας που προκάλεσε το κλείσμο της πιστωτικής στρόφυγγας. Απο την άλλη αναμένεται αύξηση των θέσεων εργασίας στον τομέα της κλωστουφαντουργίας καθώς και σε αυτόν των υπηρεσιών κυρίως όμως σε χώρες του εξωτερικού λόγω του χαμηλότερου κόστους εργασίας. «Βρισκόμαστε έν μέσω οξείας εργασιακής κρίσης, απο την οποία δεν θα εξέλθουμε ακόμη» 8 http://portal.kathimerini.gr/4dcgi/4dcgi/_w_articles_kathextra_1_30/09/2009_300099 29

(George William, Harvard University, Prof. Management) Η αμερικάνικη εργοδοσία στην προσπαθειά της να μην προβεί σε απολύσεις εφάρμοσε μια δεσμίδα μέτρων τα οποία διαμόρφωσαν όπως διαφαίνεται την αυριανή εργασιακή αγορά των ΗΠΑ. Αυτή δεσμίδα μέτρων περιέλαβε υποχρεωτικές άδειες άνευ αποδοχών και μείωση των βαρδιών με αποτέλεσμα να έχουμε μια μετάβαση απο το καθιερωμένο 40ωρο/ εβδομάδα σε 33.1 ώρες εργασίας. Όσο άδικη κι άν χαρακτηρίζεται η έν λόγω συρρίκνωση στα εισοδήματα των εργαζομένων, αποτελεί μια εναλλακτική της απόλυσης η οποία οδηγεί στην ένδοια. Αποτελεί ήδη γεγονός οτι εκατομμύρια εργαζομένοι στις ΗΠΑ βιώνουν τις αρνητικές συνέπειες της ανεργίας στην καθημερινότητά τους. Με εξαίρεση τον αγροτικό τομέα, οι εργαζόμενοι τον τελευταίο χρόνο στις ΗΠΑ υπολογίζονται στα 131 εκατομμύρια. Εκτιμάται οτι 5.8 εκατομμύρια εργάτες έχασαν τη δουλειά τους ενώ τους τελευταίους δώδεκα μήνες απαλοίφθηκαν 1.6 εκατομμύρια θέσεις εργασίας στο κλάδο της βιομηχανίας. Ταυτόχρονα, 4.8 εκατομμύρια άνθρωποι παρέμειναν άνεργοι για περισσότερο απο 27 εβδομάδες σύμφωνα με στοιχεία που δημοσιεύονται στην ηλεκτρονική έκδοση της εφημερίδας Καθημερινή 9. Ο Κοινωνικοοικονομικός Αντίκτυπος της Ανεργίας Δεν πρέπει να παραβλέπονται και βασικά κοινωνικοοικονομικά μεγέθη όπως είναι η φτώχεια, ο υποσιτισμός, το κατα κεφαλήν εισόδημα και η εκπαίδευση, μεγέθη που σύμφωνα με μελέτη της Παγκόσμιας Τράπεζας, θα μπούν σε αρνητική τροχιά. Αναλυτικότερα 10, οι Υπουργοί Γεωργίας της G8, μαζί με τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO), παρουσίασαν τον Απρίλιο του 2009 μελέτη σύμφωνα με την οποία ο αριθμός των υποσιτιζόμενων ανθρώπων θα επέλθει περίπου στο 1 δισεκατομμύριο. Στις χώρες που αντιπροσωπεύουν τα τρία τέταρτα της παγκόσμιας οικονομίας, προβλέπεται να μειωθεί το κατά κεφαλήν εισόδημα με την Παγκόσμια Τράπεζα να εκτιμά ότι 53 εκατομμύρια άνθρωποι επιπλεόν θα βιώσουν καταστάσεις φτώχειας (λιγότερο από 1,25 δολάρια την ημέρα), ως αποτέλεσμα της κρίσης του 2009. Το εργατικό δυναμικό των 3,3 δισεκατομμυρίων ατόμων αυξάνεται ετησίως κατά περίπου 45 εκατομμύρια νεοεισερχόμενουςσε παγκόσμια κλίμακα. Δεκάδες εκατομμύρια νέοι είναι έτοιμοι να εγκαταλείψουν το σχολείο και να εισέλθουν στην αγορά εργασίας. Λυπηρή διαπίστωση είναι πως η έλλειψη ευκαιριών αξιοπρεπούς εργασίας σε νεαρή ηλικία, γεγονός καθόλου σπάνιο λόγω της οικονομικής κρίσης, μπορεί να βλάψει μόνιμα τις μελλοντικές προοπτικές απασχόλησης των νέων. 9 http://portal.kathimerini.gr/4dcgi/4dcgi/_w_articles_kathextra_1_30/09/2009_300099 10 βλ. Tackling the global jobs crisis, International Labour Conference, 98 th Session 2009, Report I(A), σελ. 6 30

Μπορεί εύκολα να γίνουν αντιληπτές οι προεκτάσεις της κρίσης στο επίπεδο της ατομικής ζωής των ατόμων και των διαπροσωπικών σχέσεων. Είναι λογικό η μείωση των εισοδηματων προερχόμενη απο γεγονότα όπως οι απολύσεις να εμποτίζει με ανασφάλεια την καθημερινότητα των ατόμων προκαλώντας ένα κύμα αλυσιδωτών αντιδράσεων σε τομείς όπως η ατομική ψυχολογία. Η απομάκρυνση απο το χώρο εργασίας θλίβει το άτομο προκαλώντας του συναισθήματα μειωμένης αυτοεκτίμησης τα οποία το αποδυναμώνουν απο τη διαδικάσια επανένταξης στον εργασιακό χώρο. Επιπλέον, είναι λογικό οι εργαζόμενοι που απέχουν για μεγάλο χρονικό διάστημα απο το εργασιακό περιβάλλον να χάνουν μέρος των δεξιοτήτων τους. Το σύνολο των προαναφερόμενων παραγόντων οδηγούν ακόμα και σε έξαρση των ποσοστών αυτοκτονιών και των περιστατικών κατάθλιψης. Στον πίνακα που ακολουθεί αναπαριστάται η παραγωγικότητα των εργαζομένων που είναι πολίτες κρατών-μελών της Ευρωπαικής Ένωσης. Είναι φανερό οτι η παραγωγικότητα έχει μειωθεί αισθητά εξαιτίας των ψυχολογικών παραγόντων που αναλύθηκαν πρωτίτερα. Πηγή: ILO Αρνητικά επηρεασμένο φαίνεται να είναι και η κοινότητα της οικογένειας αφού μόλις το 20% του παγκόσμιου πληθυσμού έχει πρόσβαση σε συστήματα κοινωνικής ασφάλισης και πρόνοιας 11. Το εντυπωσιακό είναι οτι αυτή η διαπίστωση δεν ισχύει μόνο για τα αναπτυσσόμενα κράτη αλλα και για ανεπτυγμένα. Στόν πίνακα που ακολουθεί καταγράφονται το ποσοστό των ανέργων ανα χώρα, που δεν λαμβάνουν επιδόματα ανεργίας. 11 βλ. Tackling the global jobs crisis, International Labour Conference, 98 th Session 2009, Report I(A), σελ. 6 31

Επιπροσθέτως πλήττεται και ο θεσμός της συνταξιοδότησης γεγονός το οποίο έχει τις ρίζες του σε παλαιότερες δεκαετίες με τα συνταξιοδοτικά ταμεία να αντιμετωπίζουν μείζονα οικονομικά προβλήματα. Το Διεθνές Γραφείο Εργασίας εκτιμά οτι μπορεί να περάσουν ακόμη και χρόνια ώστε τα ιδιωτικά συνταξιοδοτικά ταμεία να ανακτήσουν τις πρότινες αξίες τους. Έτσι, θα επηρεαστούν αρνητικά τα συνταξιοδοτικά δικαιώματα των ατόμων που βρίσκονται μία δεκαετία πριν από τη συνταξιοδότηση. Τα δημόσια συνταξιοδοτικά συστήματα που είναι καλύτερα οργανωμένα και προστατευμένα απο τις διακυμάνσεις των κεφαλαιαγορών στις οποίες επενδύουν, επηρεάζονται λιγότερο από την αστάθεια της αγοράς μετοχών, αν και η κρίση μπορεί να τα επηρεάσει μελλοντικά. Πρέπει να υπογραμμιστεί οτι η οικονομική ύφεση ασκεί διαφορετική επιρροή στα δύο φύλα εξαιτίας των κοινωνικών δομών της συγχρονης κοινωνίας η οποία μεταπολεμικά έχει υποστεί σημαντικές δομικές αλλαγές. Συγκεκριμένα, παρατηρείται πως τα νοικοκυριά πολύ χαμηλής εισοδηματικής κλίμακας πλήττονται σημαντικά απο την απώλεια του εισοδήματος των γυναικών κυρίως λόγω του μεγάλου χρονικού διαστήματος που παρεμβάλλεται μέχρι την επανένταξη της γυναίκας στον εργασιακό χώρο. Ας μην ξεχνάμε οτι η ανεργία πλήττει πολύ περισσότερο το γυναικείο φύλο. Σύμφωνα με τη μελέτη του ILO, η μεσαία τάξη που θεωρείται το θεμέλιο της κοινωνικής και πολιτικής σταθερότητας, αποδυναμώνεται λόγω της μείωσης της συνεισφοράς της γυναίκας στο συνολικό οικογενειακό εισόδημα. Δε θα μπορούσαν να μείνουν ανεπηρέαστα τα εργασιακά δικαιώματα απο την έξαρση της ανεργίας. Χαρακτηριστικά αναφέρεται η δυσκολία που αντιμετωπίζουν τα νέα άτομα στην 32

πρώτη είσοδό τους στην αγορά εργασίας. Η ΓΣΕΕ στη μελέτη 12 που εκπόνησε για την αξιολόγηση των πολιτικών απασχόλησης στην Ευρωπαική ένωση, αναφέρει χαρακτηριστικά ότι: Ως προς τους νέους ηλικίας 15-24 ετών, αξιοσημείωτη είναι η εξάπλωση των συμβάσεων ορισμένου χρόνου μεταξύ των ατόμων της συγκεκριμένης ηλικιακής κατηγορίας εξάπλωση, η οποία συνδέεται με τη γενικότερη διάδοση των ευέλικτων μορφών απασχόλησης. Αν και σε ορισμένες περιπτώσεις ο θεσμός της μερικής απασχόλησης ενδέχεται να διευκολύνει την απασχόληση ειδικών κατηγοριών των εργαζομένων (π.χ. ΑΜΕΑ, φοιτητές, γυναίκες με επιβαρημένες οικογενειακές υποχρεώσεις) η ραγδαία αύξησή της κατά τατελευταία έτη έχει ως αποτέλεσμα τη συνεχιζόμενη αύξηση (17%σε ευρωπαϊκό επίπεδο από το 2002 και μετά) του ποσοστού των ατόμων που εργάζονται με μερική απασχόληση επειδή δεν έχουν εναλλακτική επιλογή απασχόλησης. Παρά το ότι θεσμός της πλήρους και σταθερής απασχόλησης εξακολουθεί να αποτελεί τη βασική και κύρια μορφή απασχόλησης στην Ε.Ε. η εξάπλωση των ευέλικτων μορφών απασχόλησης υποσκάπτει και αποδομεί τις προϋποθέσεις διατήρησης της σταθερής απασχόλησης και της κοινωνικής συνοχής Επίσης κλονίζονται θεμελιώδη εργασιακά δικαιώματα όπως αυτό των συλλογικών συμβάσεων εργασίας αφού συχνά οι επιχειρήσεις παρέχουν διαφορετικά δικαιώματα, μισθούς και κριτήρια αξιολόγησης σε εργαζόμενους οι οποίοι απασχολούνται ακόμα και στο ίδιο αντικείμενο. Το φαινόμενο των ατομικών συμβάσεων εργασίας δε συντελεί στο να εξασφαλίσουν οι εργαζόμενοι αξιοπρεπείς μισθούς και παροχές ικανές να τους προσφέρουν ένα υψηλό βιοτικό επίπεδο. Όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως, οι νέοι και οι γυναίκες δείχνουν να αντιμετωπίζουν τις μεγαλύτερες συνέπειες με άμεσο κίνδυνο την πιθανότητα αύξησης φαινομένων όπως αυτό της παράνομης και ανασφάλιστης εργασίας. Η μελέτη του ILO κάνει λόγο ακόμα και για αύξηση των φαινομένων της παιδικής της υποχρεωτικής καθώς και της αναγκαστικής εργασίας, χωρίς να προσδιοριζει όμως τις γεωγραφικές περιοχές. Στις δυτικές κοινωνίες και γενικότερα στα ανεπτυγμένα κράτη, προβλέπεται η παροχή επιδομάτων για την ενίσχυση των ανέργων. Αυτό δε συμβαίνει όμως πάντοτε και στα 12 Βλ. Δ. Σωτηρόπουλος, 2008 33

αναπτυσσσόμενα κράτη στα οποία συχνά διαπιστώνονται βασικές ελλείψεις σε θέματα κοινωνικής πρόνοιας και κοινωνικής ασφάλισης. Ο αριθμός των ατόμων που λαμβάνουν επίδομα ανεργίας αυξήθηκε κατα μεσο όρο κατα 53% μεταξύ Μαιου 2008 και Φεβρουαρίου 2009 σε 19 βιομηχανικές χώρες. Οι Εκτιμήσεις του ΔΝΤ Σύμφωνα με το ΔΝΤ, η συνύπαρξη της ανεργίας με τις ανοδικές τιμές των τροφίμων είναι ικανές να οδηγήσουν σε ένα ντόμινο κοινωνικών αναταραχών. Στόν πίνακα που ακολουθεί αναπαραστώνται οι διακυμάνσεις και πιο συγκεκριμένα οι ανοδικές τάσεις των τιμών βασικών αγαθών όπως τα τρόφιμα. Το ΔΝΤ ανακοίνωσε τον Απρίλιο του 2009 ότι η παγκόσμια ύφεση θα είναι μακρά και θα ακολουθήσει αργή ανάκαμψη. Σύμφωνα με τις προβλέψεις του ΔΝΤ η παγκόσμια ανάπτυξη θα φτάσει στο 1,9% το 2010 (κατά μέσο όρο από 4% στις αναπτυσσόμενες χώρες και 0% στις προηγμένες οικονομίες). Σημαντικό ρόλο σε αυτό θα κατέχουν τα μέτρα που θα ληφθούν για την αναδιάρθρωση του χρηματοπιστωτικού τομέα. Παρόλα αυτά προβλέπεται πως η αύξηση της ανεργίας θα συνεχιστεί σε παγκόσμιο επίπεδο ως και το 2011. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις σημαντικών οργανισμών όπως το ΔΝΤ, ο ΟΟΣΑ και η Παγόσμια Τράπεζα, οι απώλειες των θεσεων εργασίας σε διεθνές επίπεδο θα συνεχίζουν να αυξάνονται μέχρι και τα τέλη του 2011, με την φτώχεια να ακολουθεί παρόμοια πορεία. Για το ΔΝΤ, η 34

αποτελεσματική αντιμετώπιση του θέματος της ανεργίας θα αποτελέσει τον παράγοντα που θα οδηγήσει τις οικονομίες στην καταγραφή θετικών ρυθμών ανάπτυξης. Το ίδιο εκτιμά πάλι οτι «μόνο μέσα από τη συνδυασμένη επίδραση των εσωτερικών πολιτικών θα αρχίσει πάλι το εμπόριο να συμβάλει στην οικονομική ανάκαμψη και αυτό θα ξεκινήσει από το κάθε νοικοκυριό χωριστά, μέσω φορολογικών και νομισματικών πολιτικών για τη μείωση της ζήτησης». Πηγή: ILO 35