Βασικές διαπιστώσεις και συστάσεις για την εκπαίδευση και την κατάρτιση σε θέματα ασφάλειας των ασθενών σε ολόκληρη την Ευρώπη

Βασικές διαπιστώσεις και συστάσεις για την εκπαίδευση και την κατάρτιση σε θέματα ασφάλειας των ασθενών σε ολόκληρη την Ευρώπη Εργασίες της υποομάδας για την εκπαίδευση και την κατάρτιση σε θέματα ασφάλειας των ασθενών της ομάδας εργασίας για την ασφάλεια των ασθενών και την ποιότητα της περίθαλψης, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Η έκθεση περιλαμβάνει την ανάλυση των προγραμμάτων, των ενοτήτων, των μαθημάτων, των εργαστηρίων, των συστημάτων και των σεμιναρίων, όπως έχουν παρασχεθεί από τα μέλη της ομάδας εργασίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την ασφάλεια των ασθενών και την ποιότητα της περίθαλψης (PSQCWG) που είναι επιφορτισμένη με το έργο, υπό τον συντονισμό της υποομάδας για την εκπαίδευση και κατάρτιση σε θέματα ασφάλειας των ασθενών της PSQCWG. Οι πρωτοβουλίες που αναφέρονται χρησιμοποιούνται σε διάφορα επίπεδα (τοπικό, περιφερειακό, εθνικό, άλλο), επικεντρώνονται σε Σελίδα 1

διαφορετικές έννοιες της παροχής ασφαλούς περίθαλψης και έχουν ως στόχο ποικίλους τύπους ακροατηρίου. Ως τέτοιες, χρησιμεύουν περισσότερο για την ενημέρωση του κοινού, του εκπαιδευτικού περιβάλλοντος και των υπευθύνων για τη χάραξη πολιτικής και λιγότερο ως επιρροές ή παραδείγματα. Κάθε πρωτοβουλία προϋποθέτει την προσαρμογή στο εθνικό περιβάλλον, τις προσδοκίες και τη χρηματοδότηση. ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ 1. ΙΣΤΟΡΙΚΟ... 4 2. MEΘΟΔΟΣ... 5 3. Ο ΣΚΟΠΟΣ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗΣ ΣΤΗΝ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ... 6 4. ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ... 8 4.1 Κυριότητα και διακυβέρνηση... 8 4.2 Εθνική ρύθμιση... 12 4.3 Είδος εκπαίδευσης στην ασφάλεια των ασθενών... 16 4.4 Ακροατήριο-στόχος... 16 4.5 Δυνατότητες ανά σχολή... 18 4.6 Οργάνωση... 18 4.7 Αξιολόγηση... 19 5. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ... 19 5.1 Κύρια μαθησιακά αποτελέσματα... 22 6. ΣΥΝΑΦΕΙΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΚΑΙ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ... 23 6.1 Παράδειγμα από τη Γερμανία... 27 6.2 Παράδειγμα από τη Δανία (1)... 28 6.3 Παράδειγμα από τη Δανία (2)... 30 6.4 Παράδειγμα από την Ισπανία:... 32 6.5 Παράδειγμα από το ISQua... 33 7. ΦΡΑΓΜΟΙ ΣΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ... 36 8. ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ... 37 9. ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ... 41 Παραρτήματα... 42 Παράρτημα 1 Υπόδειγμα... 42 Παράρτημα 2 Γλωσσάριο... 48 Πίνακες... 51 Πίνακας 1 Παραδείγματα εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων που στάλθηκαν από τους ερωτηθέντες... 51 Πίνακας 2 Επίπεδο φορέων οργάνωσης... 69 Πίνακας 3 Είδος εκπαίδευσης και κατάρτισης... 71 Πίνακας 4 Ακροατήριο-στόχος... 72 Πίνακας 5 Ικανότητες σχολής, κατάρτιση και ενδιαφέρον... 74 Πίνακας 6 Πλατφόρμα παροχής, διάρκεια και προσόντα των συμμετεχόντων... 76 Πίνακας 7 Αξιολόγηση του προγράμματος εκπαίδευσης και προσόντα για τους συμμετέχοντες... 83 Πίνακας 8 Φραγμοί για την εφαρμογή... 86 Σελίδα 2

Σελίδα 3

1. ΙΣΤΟΡΙΚΟ Το 2013 η ομάδα εργασίας για την ασφάλεια των ασθενών και την ποιότητα της περίθαλψης 1 (PSQCWG) ανέλαβε την πρωτοβουλία να εκπονήσει συστάσεις για την εκπαίδευση και κατάρτιση σε θέματα ασφάλειας των ασθενών. Η απόφαση βασίστηκε στον χαμηλό βαθμό συμμόρφωσης των κρατών μελών με τις απαιτήσεις της σύστασης του Συμβουλίου 2009/C 151/01 2. Η σύσταση προέβλεπε ότι τα κράτη μέλη θα προβούν σε: Προώθηση της εκπαίδευσης και της κατάρτισης των εργαζομένων στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης σε θέματα ασφάλειας των ασθενών: α) μέσω προώθησης της πολυεπιστημονικής εκπαίδευσης και κατάρτισης, σε θέματα ασφάλειας των ασθενών, όλων των επαγγελματιών στον τομέα της υγείας, των λοιπών εργαζομένων στην υγειονομική περίθαλψη, καθώς και του αρμόδιου διευθυντικού και διοικητικού προσωπικού στους χώρους παροχής υγειονομικής περίθαλψης β) μέσω ένταξης της ασφάλειας των ασθενών στην προπτυχιακή και τη μεταπτυχιακή εκπαίδευση, εκπαίδευσης στα πλαίσια της εργασίας και συνεχούς επαγγελματικής ανάπτυξης των επαγγελματιών του τομέα της υγείας γ) μέσω εξέτασης των δυνατοτήτων ανάπτυξης βασικών ικανοτήτων στον τομέα της ασφάλειας των ασθενών, δηλαδή των βασικών γνώσεων, συμπεριφορών και ικανοτήτων που απαιτούνται για την επίτευξη ασφαλέστερης περίθαλψης, με στόχο τη διάδοσή τους στο σύνολο των εργαζομένων στην υγειονομική περίθαλψη καθώς και του αρμόδιου διευθυντικού και διοικητικού προσωπικού δ) μέσω παροχής και διάδοσης πληροφοριών προς όλους τους εργαζομένους στην υγειονομική περίθαλψη σχετικά με τις προδιαγραφές ασφαλείας των ασθενών, τους κινδύνους και τα μέτρα που εφαρμόζονται για τον περιορισμό ή την πρόληψη των σφαλμάτων, στα οποία συγκαταλέγονται οι βέλτιστες πρακτικές, και μέσω προώθησης της συμμετοχής τους ε) μέσω συνεργασίας με οργανισμούς επαγγελματικής εκπαίδευσης στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης, προκειμένου η ασφάλεια των ασθενών να τυγχάνει της δέουσας προσοχής στο πλαίσιο των προγραμμάτων σπουδών της ανώτατης εκπαίδευσης και της συνεχούς εκπαίδευσης και κατάρτισης των επαγγελματιών στον τομέα της υγείας, επίσης δε μέσω της ανάπτυξης των απαραίτητων δεξιοτήτων για την καθοδήγηση και την επίτευξη των αλλαγών συμπεριφοράς που απαιτούνται για να βελτιωθεί η ασφάλεια των ασθενών μέσω αλλαγών στο σύστημα. Η έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής του 2012 3 για την εφαρμογή της σύστασης του Συμβουλίου έδειξε ότι ο τομέας της εκπαίδευσης και της κατάρτισης σημειώνει τον μικρότερο βαθμό υλοποίησης μεταξύ όλων των τομέων που προβλέπει η σύσταση, μαζί με τη χειραφέτηση των ασθενών και την καθιέρωση συστημάτων υποβολής εκθέσεων και αποκόμισης διδαγμάτων για ανεπιθύμητα συμβάντα. Το παρόν έγγραφο παρέχει καθοδήγηση στα κράτη μέλη, υπό μορφή συστάσεων, με σκοπό την καθιέρωση και την εφαρμογή εκπαίδευσης και κατάρτισης σε θέματα ασφάλειας των ασθενών για τους επαγγελματίες και το διοικητικό προσωπικό της υγειονομικής περίθαλψης, όπως απαιτείται από τη σύσταση του Συμβουλίου του 2009. Οι συστάσεις λαμβάνουν υπόψη τις αναφερόμενες πρωτοβουλίες για την εκπαίδευση και κατάρτιση σε θέματα ασφάλειας των ασθενών, με παραδείγματα και εμπειρίες από 27 ευρωπαϊκές χώρες (26 1 http://ec.europa.eu/health/patient_safety/policy/index_en.htm 2 http://ec.europa.eu/health/patient_safety/docs/council_2009_en.pdf 3 http://ec.europa.eu/health/patient_safety/docs/council_2009_report_en.pdf Σελίδα 4

κράτη μέλη της ΕΕ και τη Νορβηγία) και 9 ευρωπαϊκές επαγγελματικές ενώσεις (ΜΚΟ) και βασίζονται στην προηγούμενη εμπειρία από τις εργασίες που πραγματοποιήθηκαν από την ομάδα εργασίας για την εκπαίδευση του έργου «Ευρωπαϊκό Δίκτυο για την Ασφάλεια των Ασθενών» (EUNetPaS 4 ) και λαμβάνει υπόψη τον πολυεπαγγελματικό οδηγό προγραμμάτων σπουδών για την ασφάλεια των ασθενών της ΠΟΥ. Οι συστάσεις περιγράφουν την εμπειρία της αναφερόμενης δραστηριότητας εκπαίδευσης και κατάρτισης και παραθέτουν τους παράγοντες που είναι αναγκαίοι για την εφαρμογή τους αυτό το μέρος βασίζεται στα συμφωνημένα χαρακτηριστικά όπως ορίζονται στο υπόδειγμα του παραρτήματος. 2. MEΘΟΔΟΣ Η έκθεση εκπονήθηκε σε διάφορες φάσεις υπό την καθοδήγηση εμπειρογνωμόνων: Καθ. Cordula Wagner, Κάτω Χώρες Καθ. Doris Østergaard, Δανία Καθ. Brian Capstick, Ηνωμένο Βασίλειο. Το έργο άρχισε με τη χαρτογράφηση των πρόσφατων δραστηριοτήτων και παραδείγματα ορθής πρακτικής όσον αφορά την ευρωπαϊκή εμπειρία στην εκπαίδευση και κατάρτιση σε θέματα ασφάλειας των ασθενών. Για τον σκοπό αυτό, ένα σχέδιο υποδείγματος για την υποβολή εκθέσεων σχετικά με την εκπαίδευση και την κατάρτιση απεστάλη προς σχολιασμό της υποομάδας για την εκπαίδευση και την κατάρτιση (υποομάδα ΕΚ). Η τροποποιημένη έκδοση που λαμβάνει υπόψη τις παρατηρήσεις της υποομάδας στάλθηκε στη συνέχεια όχι μόνο στα μέλη της υποομάδας ΕΚ, αλλά επίσης και σε άλλα μέλη της PSQCWG. Οι απαντήσεις συζητήθηκαν κατά τη διάρκεια τηλεδιάσκεψης στις 29 Οκτωβρίου 2013 και παρουσιάστηκαν κατά τη συνεδρίαση της PSQCWG στις 4 Νοεμβρίου 2013. Το αποτέλεσμα της εργασίας αυτής συζητήθηκε στη συνεδρίαση της υποομάδας στις 13 Φεβρουαρίου και παρουσιάστηκε στην PSQCWG κατά τις συνεδριάσεις της 14ης Φεβρουαρίου και της 13ης Μαρτίου 2014. 27 χώρες (26 κράτη μέλη και η Νορβηγία) και 9 ευρωπαϊκές επαγγελματικές ενώσεις μοιράστηκαν την πλούσια πληθώρα παραδειγμάτων που αφορούν την εκπαίδευση και κατάρτιση σε θέματα ασφάλειας των ασθενών. Εντούτοις, πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι η έκθεση δεν παρουσιάζει το πλήρες φάσμα των δραστηριοτήτων εκπαίδευσης και κατάρτισης που σχετίζονται με την ασφάλεια των ασθενών στην Ευρώπη. Υπό το πρίσμα της συζήτησης που πραγματοποιήθηκε στις συνεδριάσεις της PSQCWG, έχει ληφθεί απόφαση σχετικά με τα είδη και τις κατηγορίες δραστηριοτήτων/πρωτοβουλιών που περιλαμβάνονται στην έκθεση: δηλαδή, κατά πόσον θα πρέπει να περιλαμβάνονται οι καταρτίσεις στον χώρο εργασίας που παρέχονται στην πρωτογενή και νοσοκομειακή περίθαλψη, η πρακτική των οδοντιάτρων και η συνεχής επαγγελματική εκπαίδευση (ΣΕΕ), υποθέτοντας ότι κατάρτιση σχετικά με τον έλεγχο των λοιμώξεων, την ασφάλεια της φαρμακευτικής αγωγής, την ανάνηψη, την επιθετικότητα ή τις πτώσεις 4 http://ns208606.ovh.net/~extranet/ Σελίδα 5

παρέχεται τακτικά σε διεπαγγελματικό ακροατήριο εντός των εσωτερικών εκπαιδευτικών συστημάτων σε όλα τα κράτη μέλη και την Ευρώπη. Συνεπώς, αποφασίστηκε να διατηρηθούν ορισμένες εισφορές του διοργανικών δραστηριοτήτων κατάρτισης που παρέχουν τα κράτη μέλη και οι επαγγελματικές ενώσεις στους πίνακες που παρατίθενται στο παράρτημα και οι οποίοι απεικονίζουν τις περιοχές που καλύπτονται από τις δραστηριότητες αυτές και ως αναγνώριση των συνεισφερόντων στην παρούσα έκθεση. Πρέπει να καταστεί σαφές ότι, λόγω της αδυναμίας ρύθμισης τέτοιων καταρτίσεων, δεν συμμεριζόμαστε τις δραστηριότητες κατάρτισης που αναφέρονται στην παρούσα σύσταση. Αρχή: Η έκθεση δεν προτίθεται να παράσχει πλήρη εικόνα όλων των δραστηριοτήτων/πρωτοβουλιών εκπαίδευσης και κατάρτισης για την ασφάλεια των ασθενών στην Ευρώπη, αλλά περιλαμβάνει πρακτικές λύσεις για τον τρόπο με τον οποίο θα εφαρμοστούν οι διατάξεις της σύστασης του Συμβουλίου και επεξηγείται με τα αναφερθέντα παραδείγματα και τα παραδείγματα ορθής πρακτικής στην εκπαίδευση και/ή την κατάρτιση σε θέματα ασφάλειας των ασθενών από ευρωπαϊκές χώρες. Αυτό περιλαμβάνει δραστηριότητες/πρωτοβουλίες εκπαίδευσης και κατάρτισης που προσφέρονται στο πλαίσιο των προγραμμάτων σπουδών της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης τυπικές και άτυπες δραστηριότητες ΣΕΕ που προσφέρονται από διάφορους φορείς οργάνωσης και δραστηριότητες που παρέχονται σε εσωτερικές δομές υγειονομικής περίθαλψης. Επιπλέον, η έκθεση περιλαμβάνει θέματα όπως: πόροι οργανισμών/φορέων που είναι αναγκαίοι για την εκτέλεση της δραστηριότητας εκπαίδευσης, δυνατότητες ανά σχολή σπουδαιότητα της εστίασης στους σπουδαστές ως μελλοντικούς επαγγελματίες του τομέα της υγείας σπουδαιότητα της συμπερίληψης της κατάρτισης για το διοικητικό προσωπικό και τους επαγγελματίες της υγειονομικής περίθαλψης, όπως η ευκαιρία διά βίου μάθησης συμμετοχή των ασθενών (π.χ. πώς χρησιμοποιούνται οι εμπειρίες ή οι ιστορίες ασθενών ως εκπαιδευτικά εργαλεία) επικοινωνία μεταξύ επαγγελματικών ομάδων και μεταξύ επαγγελματιών και ασθενών, αξίες όπως η λογοδοσία και συμπόνοια. 3. Ο ΣΚΟΠΟΣ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗΣ ΣΤΗΝ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ Οι επαγγελματίες της υγειονομικής περίθαλψης, συμπεριλαμβανομένων ιατρών, οδοντιάτρων, νοσηλευτών, μαιών και φαρμακοποιών, παρακολουθούν εκτενή εκπαίδευση, προτού τους επιτραπεί να προβαίνουν σε διάγνωση, θεραπεία και περίθαλψη των ασθενών. Η βασική εκπαίδευση αυτών των επαγγελματιών στις ευρωπαϊκές χώρες είναι εν μέρει συγκρίσιμη ως προς το περιεχόμενό της για την ασφάλεια των ασθενών, πράγμα που θα ενθαρρύνει την υποστήριξη της ανταλλαγής επαγγελματιών στο πλαίσιο διασυνοριακών προγραμμάτων μάθησης και επιτρέπει την αυτόματη αναγνώριση των προσόντων επαγγελματιών που μετακινούνται σε άλλο κράτος μέλος της ΕΕ. Πρόσφατα, δεν γίνονται γνωστά πολλά στοιχεία σχετικά με την εκπαίδευση για την ασφάλεια των ασθενών, τα οποία να λαμβάνουν οι επαγγελματίες του τομέα αυτού κατά τη διάρκεια της βασικής τους εκπαίδευσης, ή αργότερα, όταν ακολουθούν συνεχή εκπαίδευση. Η εκπαίδευση για την ασφάλεια των ασθενών επικεντρώνεται στην απόκτηση γνώσεων, συμπεριφορών και δεξιοτήτων για την υποστήριξη αλλαγών συμπεριφοράς για την παροχή ασφαλέστερης περίθαλψης. Οι αρχές της ασφάλειας των ασθενών περιλαμβάνουν μη τεχνικές δεξιότητες, που δεν αφορούν ειδικά κάποιον επιστημονικό κλάδο και, ως εκ τούτου, είναι συναφείς για όλους τους επαγγελματίες της υγειονομικής περίθαλψης, αν και οι γνώσεις που παρέχονται συνδέονται μερικές φορές με την εξειδίκευση των επαγγελματιών. Παραδείγματα εκπαιδευτικών Σελίδα 6

θεμάτων ασφάλειας των ασθενών είναι: η υποβολή εκθέσεων για περιστατικά, η μηχανική ανθρώπινων παραγόντων και η μετάδοση πληροφοριών μεταξύ επαγγελματιών της υγειονομικής περίθαλψης και προς τους ασθενείς (Jansma, 2011 5 ). Η υποβολή εκθέσεων για περιστατικά έχει αποδείξει τη χρήση τους σε τομείς υψηλού κινδύνου, όπως η βιομηχανία αερομεταφορών ή η βιομηχανία πετροχημικών. Ένα αποτελεσματικό σύστημα υποβολής εκθέσεων εξαρτάται από τους επαγγελματίες της υγειονομικής περίθαλψης, οι οποίοι αναγνωρίζουν επικίνδυνες καταστάσεις, έχουν επίγνωση της σημασίας της υποβολής εκθέσεων και αποκόμισης διδαγμάτων από περιστατικά και γνωρίζουν πώς να υποβάλουν ένα περιστατικό στο σύστημα. Η εκπαίδευση θα μπορούσε να αποδειχθεί χρήσιμη για την εκπλήρωση αυτών των προϋποθέσεων και την επίτευξη ενεργού πνεύματος υποβολής εκθέσεων. Οι ανθρώπινες αστοχίες που σημειώνονται στην επιστήμη των ανθρώπινων παραγόντων είναι ένα άλλο σημαντικό θέμα το οποίο πρέπει να κατανοήσουν οι επαγγελματίες της υγειονομικής περίθαλψης, αλλά που συχνά δεν είναι μέρος της βασικής εκπαίδευσης και των προγραμμάτων σπουδών. Η επικοινωνία με τους ασθενείς περιλαμβάνεται σε ορισμένα προγράμματα διδασκαλίας, αλλά η επικοινωνία μεταξύ των επαγγελματιών της υγειονομικής περίθαλψης και τα υποκείμενα αίτια αστοχίας επικοινωνίας και ανεπαρκούς διεπιστημονικής συνεργασίας δεν είναι ακόμη μέρος των κανονικών προγραμμάτων σπουδών. Η διεπιστημονική συνεργασία συνίσταται σε διάφορα στοιχεία και απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή στην εκπαίδευση για την ασφάλεια των ασθενών (Jansma, 2011 6 ): Ύπαρξη ομαδικού πνεύματος, και εκτός του περιβάλλοντος εργασίας Ενεργή συμμετοχή των ασθενών και των νοσηλευτών τους ως εταίρων στην ομάδα περίθαλψης και κάλεσμα για συμβολή στην ασφαλή περίθαλψη Ελεύθερη έκφραση Συζήτηση για τις διενέξεις Χρήση όλων των χαρακτηριστικών της ομάδας Συμβολή στον συντονισμό των εργασιών και της επικοινωνίας της ομάδας Άσκηση ηγετικού ρόλου της κατάστασης ή παροχή δυνατότητας σε άλλους να το κάνουν, ανεξάρτητα από την ιεραρχία Χρήση όλων των πόρων της ομάδας και του περιβάλλοντος (όπως πληροφορίες, μέλη της ομάδας, ασθενείς, ιατροτεχνολογικά προϊόντα και εγκαταστάσεις υποστήριξης) για ασφαλή και αποτελεσματική εργασία Η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (ΠΟΥ) έχει αναπτύξει τον οδηγό του προγράμματος σπουδών για την ασφάλεια των ασθενών: http://www.who.int/patientsafety/education/curriculum/tools-download/en/index.html (η διεπαγγελματική έκδοση). Ο οδηγός έχει σχεδιαστεί ώστε να ενσωματώνεται σε υφιστάμενα εκπαιδευτικά προγράμματα σπουδών υγειονομικής περίθαλψης, αλλά, παρά το γεγονός αυτό, 5 Jansma JD, Wagner C, Bijnen AB. A patient safety curriculum for medical residents based on the perspectives of residents and supervisors. Journal of Patient Safety 2011, 7(2), 99-105 6 Jansma JD. Patient safety education for medical residents. Διδακτορική διατριβή. Amsterdam, VUmc, 2011 Σελίδα 7

υπάρχουν εμπόδια στην εφαρμογή του. Ο οδηγός περιέχει 11 θέματα (πλαίσιο 1) για την εκπαίδευση στην ασφάλεια των ασθενών. Για τους εκπαιδευτές, παρουσιάζονται διάφορες εκπαιδευτικές προσεγγίσεις, όπως διαλέξεις, μάθηση στο πλαίσιο μικρών ομάδων, συζητήσεις σε περιπτωσιολογική βάση, παιχνίδια ρόλων και προσομοιώσεις. Πλαίσιο 1 Θέμα 1: Τι είναι η ασφάλεια των ασθενών; Θέμα 2: Γιατί είναι σημαντική η εφαρμογή ανθρώπινων παραγόντων για την ασφάλεια των ασθενών. Θέμα 3: Κατανόηση των συστημάτων και του αποτελέσματος της πολυπλοκότητας στην περίθαλψη ασθενών Θέμα 4: Αποτελεσματικό ομαδικό πνεύμα. Θέμα 5: Αποκόμιση διδαγμάτων από σφάλματα για την αποτροπή ζημίας. Θέμα 6: Κατανόηση και διαχείριση του κλινικού κινδύνου. Θέμα 7: Χρήση μεθόδων βελτίωσης ποιότητας για τη βελτίωση της περίθαλψης. Θέμα 8: Συνεργασία με ασθενείς και νοσηλευτές. Θέμα 9: Πρόληψη και έλεγχος των λοιμώξεων. Θέμα 10: Ασφάλεια των ασθενών και επεμβατικές διαδικασίες. Θέμα 11: Βελτίωση της ασφάλειας της φαρμακευτικής αγωγής 4. ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ 4.1 Κυριότητα και διακυβέρνηση Τα μέλη της υποομάδας ΕΚ και τα υπόλοιπα μέλη της PSQCWG περιέγραψαν τους φορείς που φέρουν την κύρια ευθύνη για την εκπαίδευση και την κατάρτιση των προπτυχιακών σπουδαστών, των επαγγελματιών του τομέα της υγείας και του διοικητικού προσωπικού του τομέα της υγείας. Οι επιλογές απάντησης περιλάμβαναν: Υπουργείο Υγείας Υπουργείο Παιδείας Διοικητικές μονάδες, π.χ. περιφέρειες Επιστημονικές ιατρικές εταιρείες Οργανισμοί υγειονομικής περίθαλψης Άλλοι (να προσδιοριστεί) Οι περισσότερες από τις αναφερόμενες δραστηριότητες εκπαίδευσης και κατάρτισης στην ΕΕ είναι οργανωμένες σε εθνικό (υπουργεία, πανεπιστήμια και ενώσεις υγειονομικής περίθαλψης/επαγγελματικές ενώσεις) και τοπικό (οργανισμός υγειονομικής περίθαλψης) επίπεδο. Οι περιφέρειες ως διοικητικές μονάδες είναι αρμόδιες για τη μεταπτυχιακή και συνεχή κατάρτιση σε ορισμένα κράτη μέλη και στη Νορβηγία (πίνακας 2 στο παράρτημα). Η εκπαίδευση για την ασφάλεια Σελίδα 8

των ασθενών σε εθνικό επίπεδο πηγάζει κυρίως από τα υπουργεία υγείας και παιδείας, τα πανεπιστήμια, τα κολέγια υγειονομικής περίθαλψης, τα εθνικά ιδρύματα, τις επαγγελματικές οργανώσεις, τις εθνικές υπηρεσίες για την ποιότητα και την ασφάλεια των ασθενών, τους εθνικούς φορείς πιστοποίησης, τους εθνικούς ρυθμιστικούς φορείς, τις επιστημονικές ιατρικές και νοσηλευτικές εταιρείες και ενώσεις και τους οργανισμούς παροχής συμβουλευτικών υπηρεσιών. Η κατάρτιση σε τοπικό επίπεδο σχετίζεται με το σύστημα ενδοοργανικής εκπαίδευσης σε νοσοκομεία και σε άλλους οργανισμούς και ιδρύματα υγειονομικής περίθαλψης. Το πλαίσιο 2 παρακάτω παρουσιάζει τις πιο λεπτομερείς πληροφορίες και παρατηρήσεις σχετικά με τη διακυβέρνηση και την κυριότητα. Πλαίσιο 2 Αυστρία: όλα τα εν λόγω θεσμικά όργανα (Υπουργείο Υγείας, Υπουργείο Παιδείας, διοικητικές μονάδες π.χ. περιφέρειες, επιστημονικές ιατρικές εταιρείες, οργανισμοί υγειονομικής περίθαλψης), έχουν ορισμένες αρμοδιότητες, όπως και τα πανεπιστήμια που διαθέτουν κάποια αυτονομία κατά την κατάρτιση των προγραμμάτων σπουδών τους. Το Υπουργείο Υγείας παρέχει το νομικό πλαίσιο για την εκπαίδευση ιατρών και άλλων εργαζομένων στην υγειονομική περίθαλψη. Το διοικητικό προσωπικό του τομέα της υγείας δεν εμπίπτει στην αρμοδιότητα του Υπουργείου Υγείας. Βέλγιο: η ομοσπονδιακή (εθνική) κυβέρνηση αποφασίζει για το βασικό περιεχόμενο, αλλά οι περιφέρειες/κοινότητες οργανώνουν και διαχειρίζονται τα διάφορα προγράμματα στα πανεπιστήμια και στα ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (νοσηλευτική κ.λπ.). Βουλγαρία: την ευθύνη για την εκπαίδευση των επαγγελματιών της υγειονομικής περίθαλψης φέρει το Υπουργείο Υγείας το Υπουργείο Παιδείας και οι οργανισμοί υγειονομικής περίθαλψης, σε τοπικό επίπεδο. Κροατία: Υπουργείο Επιστημών, Παιδείας και Αθλητισμού επιστημονικές ιατρικές εταιρείες (κατάρτιση για επαγγελματίες του τομέα της υγείας) οργανισμοί υγειονομικής περίθαλψης και επιμελητήρια ιατρών, νοσηλευτών και μαιών. Επίσης, η Υπηρεσία για την Ποιότητα και την Πιστοποίηση στην Υγειονομική Περίθαλψη και την Κοινωνική Πρόνοια είναι αρμόδια για την εκπαίδευση και κατάρτιση σε θέματα ασφάλειας των ασθενών. Κύπρος: Το Υπουργείο Παιδείας είναι αρμόδιο για την προπτυχιακή εκπαίδευση για τους επαγγελματίες της υγειονομικής περίθαλψης και το διοικητικό προσωπικό της υγειονομικής περίθαλψης την ευθύνη έχει το Υπουργείο Υγείας, καθώς και οι επιστημονικές εταιρείες και οι ενώσεις επαγγελματιών στον τομέα της υγείας και οι ρυθμιστικοί φορείς. Δανία: Τα πανεπιστήμια και οι ιατρικές σχολές είναι υπεύθυνα για την προπτυχιακή εκπαίδευση (και για την ασφάλεια των ασθενών), ενώ η κατάρτιση των επαγγελματιών της υγειονομικής περίθαλψης είναι ευθύνη του Εθνικού Συμβουλίου Υγείας, των περιφερειών και των οργανισμών υγειονομικής περίθαλψης. Η ευθύνη της κατάρτισης ειδικών ιατρών επιμερίζεται μεταξύ περιφερειών, εμπειρογνωμόνων και του φορέα δημόσιας διοίκησης. Εσθονία: Υπουργείο Παιδείας, οργανισμοί υγειονομικής περίθαλψης. Φινλανδία: Το Υπουργείο Υγείας είναι υπεύθυνο για τη μεταπτυχιακή εκπαίδευση ιατρών και οδοντιάτρων το Υπουργείο Παιδείας για τις προπτυχιακές σπουδές οι διοικητικές μονάδες π.χ. περιφέρειες και οι επιστημονικές ιατρικές εταιρείες είναι αρμόδιες για τη συνεχή επαγγελματική εκπαίδευση. Σελίδα 9

Γαλλία: το Υπουργείο Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης είναι αρμόδιο για τους ιατρούς, τους φαρμακοποιούς, τους οδοντιάτρους και τις μαίες. Το Υπουργείο Υγείας είναι αρμόδιο για τους άλλους επαγγελματίες της υγειονομικής περίθαλψης (συμπεριλαμβανομένων των τεχνικών και διοικητικών καθηκόντων). Συνεργάζονται και άλλοι φορείς, μεταξύ των οποίων η Εθνική Αρχή για την Υγεία. Γερμανία: το Υπουργείο Υγείας έχει την κύρια ευθύνη για την εκπαίδευση και την κατάρτιση των προπτυχιακών σπουδαστών: ιατρών, οδοντιάτρων, φαρμακοποιών και φυσιοθεραπευτών. Το Υπουργείο Υγείας έχει, επίσης, την κύρια ευθύνη για την εκπαίδευση και την κατάρτιση νοσηλευτών και μαιών. Υποβάλλονται σε ένα είδος επαγγελματικής κατάρτισης σε σχολές νοσηλευτικής. Ουγγαρία: την ευθύνη φέρει το Υπουργείο Ανθρώπινων Πόρων (περιλαμβάνει γραμματέα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης υπεύθυνο για τους προπτυχιακούς σπουδαστές και γραμματέα υγειονομικής περίθαλψης υπεύθυνο για την κατάρτιση επαγγελματιών του τομέα της υγείας και διοικητικού προσωπικού του τομέα της υγείας). Ιταλία: το Υπουργείο Παιδείας και τα πανεπιστήμια είναι αρμόδια για την εκπαίδευση και κατάρτιση των προπτυχιακών σπουδαστών. Μετά το πανεπιστημιακό πτυχίο, είναι υποχρεωτικό για όλους τους επαγγελματίες του τομέα της υγείας να συμμετέχουν στο πρόγραμμα συνεχούς εκπαίδευσης για να αποκτούν έναν ορισμένο αριθμό μονάδων κάθε έτος, σε συγκεκριμένα θέματα που ορίζονται σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο η ασφάλεια των ασθενών είναι ένα από τα θέματα αυτά. Από πέρυσι το Υπουργείο Υγείας επαληθεύει πόσα μαθήματα διοργανώνονται σύμφωνα με τα συγκεκριμένα θέματα ένα μέρος από αυτά αφορούν την ασφάλεια των ασθενών. Λετονία: την ευθύνη της ιατρικής εκπαίδευσης των προπτυχιακών σπουδαστών, των επαγγελματιών του τομέα της υγείας και του διοικητικού προσωπικού της υγείας έχουν το Υπουργείο Υγείας και το Υπουργείο Παιδείας. Τα πανεπιστήμια είναι υπεύθυνα για τη διαδικασία προπτυχιακής εκπαίδευσης και κατάρτισης. Μάλτα: πρόκειται για επιμερισμένη ευθύνη μεταξύ του Υπουργείου Υγείας, των επιστημονικών ιατρικών εταιρειών, των οργανισμών υγειονομικής περίθαλψης και του πανεπιστημίου, σχετικά με τα προγράμματα μεταπτυχιακής κατάρτισης. Νορβηγία: την αρμοδιότητα για την εκπαίδευση και την κατάρτιση των επαγγελματιών της υγειονομικής περίθαλψης έχει το Υπουργείο Παιδείας και Έρευνας. Πρόσφατα έγιναν αλλαγές στο σύστημα της εκπαίδευσης. Η Διεύθυνση Υγείας αναθεωρεί τη δομή και το περιεχόμενο της εξειδικευμένης ιατρικής κατάρτισης και η ασφάλεια των ασθενών θα είναι πιθανόν μέρος της εν λόγω αναθεώρησης. Σήμερα, η ασφάλεια των ασθενών είναι υποχρεωτική σε μία από τις τέσσερις ιατρικές σχολές (Πανεπιστήμιο του Όσλο). Υπάρχει επίσης ένα πενταετές εθνικό πρόγραμμα για την ασφάλεια των ασθενών, συμπεριλαμβανομένης της βελτίωσης της ποιότητας και της εστίασης στην ασφάλεια των ασθενών κατά την παροχή υγειονομικής περίθαλψης. Πολωνία: συνολική ευθύνη του Υπουργείου Υγείας, καθώς και των πανεπιστημίων για τα προπτυχιακά προγράμματα. Το Κέντρο για τη Μεταπτυχιακή Εκπαίδευση στην Υγειονομική Περίθαλψη (CMKP) είναι αρμόδιο για τη μεταπτυχιακή και τη διά βίου μάθηση. Η ασφάλεια των ασθενών δεν αποτελεί ακόμα ενότητα άμεσα εκπεφρασμένη σε όλα τα επίπεδα εκπαίδευσης και κατάρτισης. Ρουμανία: Το Υπουργείο Παιδείας έχει την ευθύνη για τους προπτυχιακούς φοιτητές οι επαγγελματίες και το διοικητικό προσωπικό του τομέα της υγείας υπάγονται στο Υπουργείο Υγείας και στην αρμοδιότητα των επιστημονικών ιατρικών εταιρειών. Σελίδα 10

Σλοβακία: το Υπουργείο Παιδείας, Επιστημών, Έρευνας και Αθλητισμού έχουν την ευθύνη για την εκπαίδευση των επαγγελματιών της υγειονομικής περίθαλψης στην τριτοβάθμια εκπαίδευση σε πανεπιστήμια και κολέγια. Η ασφάλεια των ασθενών στην παροχή υγειονομικής περίθαλψης ενσωματώνεται στα επιλεγμένα θέματα ιδίως, με έμφαση στις πρακτικές δεξιότητες, όπως η πρόληψη και ο έλεγχος των λοιμώξεων, η υγειονομική περίθαλψη που παρέχεται με εργαλεία βελτίωσης της ποιότητας, συμπεριλαμβανομένης της νοσηλευτικής φροντίδας, οι κίνδυνοι των επεμβατικών διαδικασιών και πρακτικών, οι ανεπιθύμητες ενέργειες των φαρμάκων. Το Υπουργείο Υγείας είναι υπεύθυνο για την προπτυχιακή εκπαίδευση σχετικά με την ασφάλεια των ασθενών. Η ασφάλεια και η ποιότητα της υγειονομικής περίθαλψης περιλαμβάνονται στις ελάχιστες προδιαγραφές εκπαίδευσης που δημοσιεύτηκαν στο διάταγμα του Υπουργείου Υγείας αριθ. 12422/2010 - OL σχετικά με τον καθορισμό ελάχιστων προδιαγραφών για εξειδικευμένα προγράμματα σπουδών, ελάχιστων προδιαγραφών για προγράμματα πιστοποίησης, καθώς και ελάχιστων προδιαγραφών για προγράμματα συνεχούς εκπαίδευσης και τη δομή τους, όπως τροποποιήθηκε. Δεν υπάρχει χωριστό εθνικό πρόγραμμα σπουδών για την ασφάλεια των ασθενών. Οι επαγγελματικές οργανώσεις στον τομέα της υγείας ασχολούνται με το θέμα αυτό στο πλαίσιο της συνεχούς διά βίου μάθησης. Ισπανία: Το Υπουργείο Παιδείας έχει την αρμοδιότητα για την προπτυχιακή εκπαίδευση των επαγγελματιών του τομέα της υγείας. Το Υπουργείο Υγείας (σε ορισμένες πτυχές) και οι περιφέρειες είναι αρμόδια για τη συνεχή κατάρτιση των επαγγελματιών του τομέα της υγείας. Σουηδία: Το κράτος είναι υπεύθυνο για την τριτοβάθμια εκπαίδευση σε προπτυχιακό επίπεδο και επίπεδο πτυχίου. Ωστόσο, τα εκπαιδευτικά ιδρύματα έχουν σχετικά υψηλό βαθμό ανεξαρτησίας στην ανάπτυξη του προγράμματος σπουδών, εφόσον πληρούνται οι γενικές απαιτήσεις (κάθε πτυχίου) του διατάγματος για την τριτοβάθμια εκπαίδευση. Υπάρχουν διάφορες ιατρικές και νοσηλευτικές σχολές. Στη σουηδική υγειονομική περίθαλψη, ο πάροχος υγειονομικής περίθαλψης είναι υπεύθυνος για την ενδοϋπηρεσιακή κατάρτιση. Η Σουηδία έχει 21 ανεξάρτητα επαρχιακά συμβούλια/περιφέρειες που χρηματοδοτούν και οργανώνουν την υγειονομική περίθαλψη, στα οποία συμμετέχουν και πάροχοι ιδιωτικής υγειονομικής περίθαλψης. Το ανωτέρω καθιστά περίπλοκη την περιγραφή της εκπαίδευσης και της κατάρτισης σε θέματα ασφάλειας των ασθενών για διάφορες κατηγορίες επαγγελματιών στον τομέα της υγείας και σπουδαστών. Οι απαντήσεις που ακολουθούν θα πρέπει να εξεταστούν υπό το πρίσμα της πολυπλοκότητας αυτής και θα πρέπει να θεωρηθούν ως γενική περιγραφή και παραδείγματα. Το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικών Υποθέσεων μέσω του Εθνικού Συμβουλίου Υγείας και Πρόνοιας εκδίδει κανονισμούς για το προσωπικό υγειονομικής περίθαλψης. Το Υπουργείο Παιδείας και Έρευνας έχει την ευθύνη της εκπαίδευσης των προπτυχιακών σπουδαστών μέσω διαφόρων πανεπιστημίων και νοσηλευτικών σχολών. Δεν υπάρχει επίσημο εθνικό πρόγραμμα σπουδών στην ασφάλεια των ασθενών για τις διάφορες κατηγορίες σπουδαστών. Ωστόσο, όλες οι ιατρικές και νοσηλευτικές σχολές περιλαμβάνουν την ασφάλεια των ασθενών στην ημερήσια διάταξη, αλλά ο τρόπος με τον οποίο διδάσκεται το θέμα διαφέρει. Διοικητικές μονάδες, π.χ. περιφέρειες: η αρμοδιότητα των επαρχιακών συμβουλίων για την παροχή υγειονομικής περίθαλψης περιλαμβάνει την εξασφάλιση της ασφάλειας των ασθενών και την ενδοϋπηρεσιακή κατάρτιση για όλους τους εργαζομένους στην υγειονομική περίθαλψη. Επιστημονικές ιατρικές εταιρείες: η Σουηδική Εταιρεία Ιατρικής και η Σουηδική Εταιρεία Νοσηλευτικής ξεκίνησαν συνεργασία σχετικά με τις βασικές ικανότητες στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης. Οι βασικές ικανότητες για την ομαδική εργασία και την εργασία βελτίωσης έχουν Σελίδα 11

περιγραφεί. Οι βασικές ικανότητες για την ασφάλεια των ασθενών και τη φροντίδα που επικεντρώνεται στους ασθενείς θα περιγραφούν κατά τη διάρκεια του 2014. Οι οργανισμοί υγειονομικής περίθαλψης παρέχουν επίσης δραστηριότητες κατάρτισης για το προσωπικό. Ηνωμένο Βασίλειο: η ευθύνη ανήκει στο Υπουργείο Υγείας διοικητικές μονάδες επιστημονικές ιατρικές εταιρείες οργανισμοί υγειονομικής περίθαλψης και άλλοι οργανισμοί. Προπτυχιακοί και ειδικευόμενοι ιατροί: το Γενικό Ιατρικό Συμβούλιο (GMC) δημοσιεύει κάθε 5 έτη έγγραφο με τον τρέχοντα τίτλο «Οι ιατροί του αύριο», το οποίο καθορίζει τα απαιτούμενα μαθησιακά αποτελέσματα που πρέπει να καταδεικνύουν οι ιατροί για να ασκούν το επάγγελμα. Κάθε ιατρική σχολή χρησιμοποιεί τις εν λόγω γνωμοδοτήσεις για να σχεδιάσει το δικό της πρόγραμμα σπουδών. Ειδικευμένοι ιατροί/σύμβουλοι: κάθε 5 έτη το Royal College (ρυθμιστικός φορέας) δημοσιεύει ειδικό πρόγραμμα σπουδών αυτό δεν συμβαίνει ταυτόχρονα, αλλά κλιμακωτά. Ένα μέρος του παραδίδεται από το Royal College και ένα άλλο μέρος του από άλλους παρόχους, αλλά οι εν λόγω πάροχοι πρέπει να είναι πιστοποιημένοι από το Royal College. Νοσηλευτές και παραϊατρικά επαγγέλματα: παρόμοια ο ρυθμιστικός φορέας τους δημοσιεύει τα μαθησιακά αποτελέσματα και οι πάροχοι σχεδιάζουν τα προγράμματα σπουδών ώστε να τα περιλαμβάνουν. Διοικητικό προσωπικό πολύ πιο ειδικά. Αρχική κατάρτιση για τους νεοεισερχόμενους στο εθνικό σύστημα υγείας (NHS) ορισμένοι διευθυντές είναι κλινικοί ιατροί που έχουν μετακινηθεί από τον κλινικό τομέα τους επομένως, η ευθύνη για την εκπαίδευσή τους τείνει να παρουσιάζει διαφορές. 4.2 Εθνική ρύθμιση Η εθνική νομοθεσία και ρύθμιση δεν αντιμετωπίζουν άμεσα τις δραστηριότητες εκπαίδευσης και κατάρτισης σε θέματα της ασφάλειας των ασθενών, ωστόσο οι σχετικές έννοιες και τα θέματα αναφέρονται συχνά ως διασκορπισμένα σε διάφορες κανονιστικές πράξεις και κανονισμούς των κρατών μελών. Αυτές συνδέονται κυρίως με την ποιότητα και τον έλεγχο των λοιμώξεων. Τροφή για σκέψη: Τέθηκε το ζήτημα κατά πόσον τα κράτη μέλη έχουν ανάγκη από μια εθνική νομοθεσία για την καθιέρωση και την ανάπτυξη εκπαίδευσης και κατάρτισης όσον αφορά την ασφάλεια των ασθενών και κατά πόσον αυτό θα πρέπει να ρυθμίζεται από τον νόμο. Αυτό είναι πολύ διαφορετικό από την απλή αλλαγή των προγραμμάτων σπουδών. Στη Δανία και σε ορισμένες άλλες χώρες, η ασφάλεια των ασθενών αποτελεί μέρος της εξειδίκευσης για ορισμένες ειδικότητες. Το πλαίσιο 3 περιλαμβάνει λεπτομερείς πληροφορίες σχετικά με την εθνική ρύθμιση των προγραμμάτων για την ασφάλεια των ασθενών. Πλαίσιο 3 Η εκπαίδευση και κατάρτιση σε θέματα ασφάλειας των ασθενών εμπίπτουν στην εθνική νομοθεσία και ρύθμιση; ΝΑΙ: Αυστρία: (Η εκπαίδευση και κατάρτιση είναι η νομική αρμοδιότητα του Υπουργείου Υγείας και ρυθμίζεται). Σελίδα 12

Γαλλία: Η εκπαίδευση και η κατάρτιση είναι νομική αρμοδιότητα τόσο του Υπουργείου Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης όσο και του Υπουργείου Υγείας και ρυθμίζεται η διδασκαλία για την ασφάλεια των ασθενών και την ποιότητα της περίθαλψης. Γερμανία: η εκπαίδευση και κατάρτιση σε θέματα ασφάλειας των ασθενών σε περίπου 20 επαγγέλματα υγείας -μεταξύ άλλων, ιατρών (βασική ιατρική κατάρτιση), οδοντιάτρων, φαρμακοποιών, νοσηλευτών και μαιών- εμπίπτει στην εθνική νομοθεσία και ρύθμιση. Για όλα τα άλλα επαγγέλματα του τομέα της υγείας -μεταξύ άλλων, ειδικών ιατρών (ειδικευμένη ιατρική κατάρτιση)- η εκπαίδευση και κατάρτιση σε θέματα ασφάλειας των ασθενών εμπίπτουν στη νομοθεσία και τη ρύθμιση των 16 ομοσπονδιακών κρατών. Σλοβακία: Η εκπαίδευση στην ασφάλεια των ασθενών περιλαμβάνεται εν μέρει σε διάφορα προγράμματα μεταπτυχιακών σπουδών που εκδίδει το διάταγμα του Υπουργείου Υγείας αριθ. 12422/2010-OL, το οποίο καθορίζει τις ελάχιστες προδιαγραφές για τα προγράμματα σπουδών, τις ελάχιστες προδιαγραφές για τα προγράμματα πιστοποίησης και τις ελάχιστες προδιαγραφές για τα προγράμματα συνεχούς εκπαίδευσης και τη δομή τους, όπως τροποποιήθηκε. Τα θέματα της ασφάλειας των ασθενών περιλαμβάνονται στην προπτυχιακή εκπαίδευση, η οποία ρυθμίζεται από τον κυβερνητικό κανονισμό αριθ. 296/210 σχετικά με την ικανότητα άσκησης του ιατρικού επαγγέλματος. Σουηδία: ο νόμος για την ασφάλεια των ασθενών (2010 659) ορίζει σαφώς ότι οι πάροχοι υγειονομικής περίθαλψης έχουν ευθύνη για την ασφάλεια των ασθενών. Ηνωμένο Βασίλειο (κυμαίνεται από επάγγελμα σε επάγγελμα δείκτες περιλαμβάνονται σε κάθε πρόγραμμα σπουδών, αλλά η έκταση και οι λεπτομέρειες διαφέρουν). ΟΧΙ: Βέλγιο (η ασφάλεια των ασθενών δεν ορίζεται άμεσα στο πρόγραμμα σπουδών των ιατρών και νοσηλευτών). Ωστόσο, η ομοσπονδιακή δημόσια υπηρεσία υγείας ανέπτυξε ένα εθνικό πρόγραμμα καθοδήγησης και στήριξης σχετικά με θέματα που αφορούν την ασφάλεια των ασθενών. Το πρόγραμμα αυτό περιλαμβάνει εργαστήρια σε βασικές δεξιότητες για την ασφάλεια των ασθενών (όπως RCA και HFMEA), καθώς και σε πιο συγκεκριμένα θέματα που σχετίζονται με το δεύτερο πολυετές πρόγραμμα για την ποιότητα και την ασφάλεια των ασθενών (2013-2017), όπως η φαρμακευτική αγωγή υψηλού κινδύνου, η ασφαλής χειρουργική πράξη, η ταυτοποίηση ασθενών, η στέρηση της ελευθερίας, η χειραφέτηση των ασθενών και των οικογενειών τους και η ολοκληρωμένη φροντίδα. Για τις δραστηριότητες αυτές εδραιώθηκε στενή συνεργασία με 8 βελγικά πανεπιστήμια). Βουλγαρία (στοιχεία της εκπαίδευσης και της κατάρτισης για την ασφάλεια των ασθενών είναι διασκορπισμένα σε διάφορες κανονιστικές πράξεις και προγράμματα, ωστόσο δεν υφίσταται ενιαίο έγγραφο για την εκπαίδευση και κατάρτιση σε θέματα της ασφάλειας των ασθενών). Κροατία (η εκπαίδευση στην ασφάλεια των ασθενών περιλαμβάνεται εν μέρει στην εθνική νομοθεσία: νόμος σχετικά με την ποιότητα της υγειονομικής περίθαλψης και της κοινωνικής πρόνοιας). Κύπρος (εν μέρει: η εκπαίδευση στην ασφάλεια των ασθενών σημειώνεται στους κανονισμούς του νοσηλευτικού και μαιευτικού νόμου 1988-2012. Στους κανονισμούς αναφέρεται σαφώς ότι οι νοσηλευτές και οι μαίες πρέπει να διαθέτουν τις γνώσεις και την εκπαίδευση για τη διατήρηση της ασφάλειας των ασθενών. Στον ίδιο νόμο, η ανανέωση της άδειας άσκησης επαγγέλματος για Σελίδα 13

νοσηλευτές και μαίες είναι υποχρεωτική κάθε 4 έτη. Αυτό εξασφαλίζει ΣΕΕ με απώτερο κίνητρο την ασφάλεια των ασθενών). Δανία (από το 2015, η ασφάλεια των ασθενών θα είναι μέρος του προγράμματος σπουδών για τους φοιτητές ιατρικής σε ένα από τα πανεπιστήμια της Δανίας. Στην κατάρτιση εξειδίκευσης των ιατρών, αναφερόμαστε στους 7 ρόλους ενός ιατρού (τροποποιημένους από τους ρόλους Can Med). Οι ρόλοι αυτοί περιλαμβάνουν τον ρόλο του συνεργάτη, του υπεύθυνου επικοινωνίας, του ηγέτη και του επαγγελματία. Οι εν λόγω ρόλοι ενσωματώνουν την ασφάλεια των ασθενών και τις μη τεχνικές δεξιότητες. Οι μη τεχνικές δεξιότητες περιλαμβάνουν την επίγνωση της κατάστασης, τη λήψη αποφάσεων, την επικοινωνία, την ομαδική εργασία και την ηγεσία. Η εξειδικευμένη κατάρτιση υπάγεται στο Εθνικό Συμβούλιο Υγείας). Εσθονία Φινλανδία Ουγγαρία (η κατάρτιση σε θέματα ασφάλειας των ασθενών δεν ορίζεται άμεσα στα ιατρικά εκπαιδευτικά προγράμματα. Ωστόσο, τα ιδρύματα επιτρέπεται να οργανώνουν μαθήματα κατάρτισης (π.χ. για την ασφάλεια των ασθενών), εάν πιστοποιούνται από την Ουγγρική Επιτροπή Πιστοποίησης (στο πλαίσιο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης) ή το Συμβούλιο Πιστοποίησης Εκπαίδευσης και Κατάρτισης Ενηλίκων (στο πλαίσιο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης). Ιταλία (η εκπαίδευση και κατάρτιση σε θέματα ασφάλειας των ασθενών δεν εμπίπτουν στην εθνική νομοθεσία και ρύθμιση αυτή τη στιγμή δεν υπάρχουν κανόνες που διέπουν την εκπαίδευση σχετικά με τα θέματα αυτά. Ωστόσο, με τη νέα συμφωνία μεταξύ του κράτους και των περιφερειών στις 20/12/2012, το ιταλικό Υπουργείο Υγείας παρέχει σαφείς κατευθύνσεις στις περιφέρειες όσον αφορά την παρουσία προγράμματος κατάρτισης σχετικά με την ασφάλεια των ασθενών. Επιπλέον, ορισμένα πανεπιστήμια προβλέπουν τον ορισμό μεταπτυχιακού τίτλου στο θέμα αυτό). Λετονία (εν μέρει. Μπορεί να είναι χρήσιμο να υπάρχει νομοθεσία σχετικά με την εκπαίδευση και την κατάρτιση σε θέματα ασφάλειας των ασθενών και την πιστοποίηση των προγραμμάτων). Μάλτα Νορβηγία (μια πρόσφατη λευκή βίβλος για τη μελλοντική οργάνωση και δομή ορισμένων εκπαιδεύσεων που σχετίζονται με την υγεία και την περίθαλψη προσδιόρισε την ανάγκη να γίνουν ορισμένες αλλαγές, ώστε να εξασφαλιστεί ότι οι εν λόγω εκπαιδεύσεις είναι σύμφωνες με τις ανάγκες υγείας και περίθαλψης του πληθυσμού. Προτάθηκαν διάφορα μέτρα, και βρίσκονται στο στάδιο της εφαρμογής. Ένα μέτρο είναι να παρασχεθεί στους διάφορους παράγοντες στις υπηρεσίες υγείας και περίθαλψης ευρύτερη και πιο δομημένη επίδραση στο περιεχόμενο των διαφορετικών εκπαιδεύσεων. Επιπλέον, υπάρχουν διαδικασίες για τη βελτίωση της ποιότητας της πρακτικής κατάρτισης για διάφορα επαγγέλματα. Τούτο απαιτεί συνεργασία μεταξύ των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και του τομέα υγείας και περίθαλψης, όπου πραγματοποιείται η πρακτική κατάρτιση). Πολωνία (εκτός από την κατάρτιση για τον έλεγχο λοιμώξεων). Πορτογαλία Ρουμανία Σελίδα 14

Σλοβακία (η εκπαίδευση στην ασφάλεια των ασθενών περιλαμβάνεται εν μέρει σε διάφορα προγράμματα μεταπτυχιακών σπουδών που εκδόθηκαν με το διάταγμα του Υπουργείου Υγείας αριθ. 12422/2010). Ισπανία (ορισμένα πανεπιστήμια έχουν συμπεριλάβει ενότητες για την ασφάλεια των ασθενών για φοιτητές ιατρικής. Δεν υπάρχει ειδική ρύθμιση για το θέμα αυτό). Τα ανωτέρω συμπεράσματα αντανακλούν το θέμα της τοποθέτησης της εκπαίδευσης και κατάρτισης σε θέματα της ασφάλειας των ασθενών ως υποχρεωτικών: κανένα από τα κράτη μέλη δεν αναγνωρίζει ότι αποτελεί υποχρέωση βλ. πλαίσιο 4 για λεπτομέρειες. Πλαίσιο 4 Είναι η εκπαίδευση και κατάρτιση σε θέματα ασφάλειας των ασθενών υποχρεωτικές στη χώρα; ΝΑΙ: Αυστρία (σε κάποιο βαθμό), Δανία (ορισμένες περιφέρειες απαιτούν οι κοινωνικοί λειτουργοί οι οποίοι χειρίζονται ανεπιθύμητα συμβάντα να έχουν ολοκληρώσει έναν βασικό κύκλο μαθημάτων για την ασφάλεια των ασθενών. Η ασφάλεια των ασθενών αποτελεί μέρος του προγράμματος σπουδών στο πρόγραμμα εξειδίκευσης των ιατρών.). Γαλλία (η ασφάλεια των ασθενών είναι υποχρεωτική για τη μη ιατρική εκπαίδευση επί αρκετά έτη. Έχει ενισχυθεί σε βάθος πρόσφατα στις ιατρικές σπουδές - εθνική ρύθμιση, Απρίλιος 2013). Γερμανία (η εκπαίδευση και κατάρτιση σε θέματα ασφάλειας των ασθενών είναι σιωπηρά υποχρεωτική στη Γερμανία ο γενικός στόχος όλων των μαθημάτων κατάρτισης για τα επαγγέλματα υγείας στη Γερμανία είναι η ασφάλεια των ασθενών. Έστω και αν η διατύπωση «ασφάλεια των ασθενών» δεν αναφέρεται ρητά στις διάφορες νομοθετικές πράξεις όσον αφορά την κατάρτιση και τις εξετάσεις των επαγγελμάτων υγείας, υπάρχουν θέματα στις πράξεις που καλύπτουν την ασφάλεια των ασθενών. Αυτό συμβαίνει, για παράδειγμα, στην περίπτωση του θέματος «διασφάλιση ποιότητας»). Πορτογαλία (σε οργανισμούς υγείας και σε ορισμένα επαγγέλματα υγείας.) Σλοβακία (η ασφάλεια των ασθενών είναι μέρος του προγράμματος σπουδών στην προπτυχιακή εκπαίδευση και στη συνεχή εκπαίδευση των επαγγελματιών υγειονομικής περίθαλψης). ΟΧΙ: Βέλγιο, Βουλγαρία, Κροατία, Κύπρος, Φινλανδία, Ουγγαρία Ιταλία, Λετονία (εκτός από την κατάρτιση για τον έλεγχο των λοιμώξεων) Μάλτα, Νορβηγία, Πολωνία, Ρουμανία, Σλοβακία, Ισπανία, Σουηδία (στην εκπαίδευση των προπτυχιακών σπουδαστών, των επαγγελματιών του κλάδου της υγείας ή του διοικητικού προσωπικού υγείας δεν υπάρχουν τυπικές απαιτήσεις που να περιλαμβάνουν ειδικές ενότητες ή κατάρτιση για την ασφάλεια των ασθενών. Ωστόσο, αυτό γίνεται όλο και περισσότερο τόσο σε προπτυχιακό όσο και σε μεταπτυχιακό επίπεδο. Παραδίδονται μαθήματα στην ιατρική προσομοίωση, την ανάλυση των πρωταρχικών αιτίων, την ανάλυση κινδύνου, την αναθεώρηση ιατρικών φακέλων, τη μέτρηση του πνεύματος της ασφάλειας κ.λπ. Ένα εθνικό πρόγραμμα για τους επικεφαλής ιατρικών υπηρεσιών ξεκίνησε πρόσφατα από τη Σουηδική Εταιρεία Ιατρικής). Ηνωμένο Βασίλειο (η ασφάλεια των ασθενών δεν είναι υποχρεωτική, αλλά υπάρχει στα προγράμματα σπουδών). Τροφή για σκέψη: Στη Νορβηγία, υπάρχουν διαδικασίες για την τροποποίηση της εκπαίδευσης στην υγειονομική περίθαλψη, ωστόσο είναι υποχρεωτικό για την οργάνωση υπηρεσιών υγείας να εργάζονται συστηματικά με την ασφάλεια των ασθενών και την ποιότητα, πράγμα που σημαίνει ότι οι επαγγελματίες και τα διευθυντικά στελέχη του τομέα της υγείας πρέπει να μάθουν πώς να το πράξουν. Επομένως, ίσως τα κράτη μέλη να μην χρειάζονται ρύθμιση, αλλά το εθνικό πρόγραμμα ως εργαλείο; Σελίδα 15

4.3 Είδος εκπαίδευσης στην ασφάλεια των ασθενών Οι περισσότερες από τις αναφερθείσες δραστηριότητες εκπαίδευσης και κατάρτισης παρέχονται σε μεταπτυχιακό επίπεδο και στο πλαίσιο των ενοτήτων συνεχούς εκπαίδευσης. Οδηγοί για την προπτυχιακή εκπαίδευση έχουν παρασχεθεί μόνο από 8 κράτη μέλη και τη Νορβηγία, πράγμα που τονίζει την ανάγκη να ζητηθούν περαιτέρω παραδείγματα ενοτήτων εκπαίδευσης σε προπτυχιακό επίπεδο και μάθησης από τα υπόλοιπα κράτη μέλη που το εφαρμόζουν ήδη. Στη Γερμανία, υπάρχει μια εν εξελίξει ευρεία πρωτοβουλία με τίτλο «Nationaler Kompetenzbasierter Lernzielkatalog für die Medizin» (Gesellschaft für Medizinische Ausbildung/ GMA, Medizinischer Fakultätentag/MFT). Ένας από τους στόχους είναι να ενσωματωθεί η ασφάλεια των ασθενών σε επίπεδο πανεπιστημίου / ιατρικών σχολών. Στον πίνακα 3 παρουσιάζονται συνοπτικά τα είδη εκπαίδευσης στην ασφάλεια των ασθενών, όπως εστάλησαν από τους ερωτηθέντες. Τροφή για σκέψη: Δεν έχουν υποβληθεί παραδείγματα της εκπαίδευσης και της κατάρτισης στις πολιτιστικές αλλαγές πώς μπορεί να ενσωματωθεί η ασφάλεια των ασθενών στο επαγγελματικό πνεύμα και να συνυπάρξει με το πνεύμα της ασφάλειας των ασθενών που δεν είναι τέλειο, περιλαμβανομένων των πολιτιστικών/εθνικών διαφορών μεταξύ του πνεύματος των κρατών μελών, των περιφερειών και των επαγγελματιών. Αυτό αφορά επίσης την εμπειρία από τα εργαλεία για τη διαμόρφωση πνεύματος. Ορισμένες χώρες, π.χ. το Βέλγιο, η Νορβηγία, η Δανία, το Ηνωμένο Βασίλειο, έχουν ήδη αρχίσει να σκέπτονται σχετικά με αυτό ως διαρκή διαδικασία και συμμετέχουν στις έρευνες για το πνεύμα της ασφάλειας των ασθενών. Ένα άλλο ζήτημα είναι ποιο θα είναι το πιο καίριο σημείο για να συμπεριληφθεί η ασφάλεια των ασθενών. 4.4 Ακροατήριο-στόχος Οι πληροφορίες που παρέχονται αντιστοιχούν στα είδη εκπαίδευσης που αναφέρονται στον πίνακα 4. Η πλειονότητα των αναφερόμενων δραστηριοτήτων εκπαίδευσης και κατάρτισης σε θέματα ασφάλειας των ασθενών παρέχονται για διοικητικό προσωπικό της υγειονομικής περίθαλψης, και όχι για νοσηλευτές, ιατρούς, οδοντιάτρους, μαίες και άλλους επαγγελματίες της υγειονομικής περίθαλψης (σε αυτούς περιλαμβάνονται το νέο νοσοκομειακό προσωπικό και το ενδιαφερόμενο προσωπικό ειδικευόμενοι ιατροί επαγγελματίες κλινικοί ιατροί σε ηγετικές θέσεις, μεταπτυχιακοί σπουδαστές). Στην Ιταλία, τα περισσότερα μαθήματα για την ασφάλεια των ασθενών είναι διαθέσιμα για όλους τους επαγγελματίες του τομέα της υγείας, παρόλο που ορισμένα από αυτά στοχεύουν σε ειδικό ακροατήριο και είναι διαθέσιμα μόνο για νοσηλευτές ή ιατρούς ή διοικητικά στελέχη της υγειονομικής περίθαλψης λόγω των ειδικών αρμοδιοτήτων κάθε κατηγορίας. Σε πολλές χώρες, οι λιγότερες δραστηριότητες εκπαίδευσης και κατάρτισης που αναφέρονται αφορούν τους φαρμακοποιούς. Τροφή για σκέψη: Όσον αφορά την επικοινωνία: η ευρεία μάθηση σχετικά με την επικοινωνία για την ασφάλεια των ασθενών θα πρέπει να γίνεται σε έγκαιρο και ευρύ στάδιο. Η επικοινωνία περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, τον ανοικτό χαρακτήρα της διαδικασίας για την παρότρυνση των ασθενών να υποβάλλουν ερωτήσεις. Ωστόσο, όσον αφορά την προπτυχιακή εκπαίδευση, η ευθύνη των εκπροσώπων των ασθενών που είναι αρμόδιοι για την εκπαίδευση επαγγελματιών στον τομέα της υγείας είναι δύσκολη διαδικασία, με πολλά εμπόδια και, ως εκ τούτου, πολύ περιορισμένο πρακτικό ενδιαφέρον. Ωστόσο, δεδομένου ότι οι ασθενείς είναι οι τελικοί δικαιούχοι της κατάρτισης σε θέματα ασφάλειας των ασθενών, η συμμετοχή τους στην ανάπτυξη των προγραμμάτων σπουδών είναι ζωτικής σημασίας και θα πρέπει να εκτιμάται και να ενθαρρύνεται σε κάθε ευκαιρία. Σελίδα 16

Ο ρόλος των ασθενών και των οργανώσεών τους Οι ασθενείς με χρόνια νοσήματα αποκτούν εμπειρικές γνώσεις σχετικά με την κατάσταση και τη θεραπεία τους, οι οποίες μπορεί να είναι πολύτιμος πόρος για τους επαγγελματίες της υγειονομικής περίθαλψης στην κατανόηση των προσδοκιών και των προοπτικών τους και στην ανάπτυξη λύσεων με επίκεντρο τον ασθενή. Η χειραφέτηση και η συμμετοχή τους σε όλα τα επίπεδα υγειονομικής περίθαλψης είναι αποφασιστικής σημασίας για την καλλιέργεια του «πνεύματος ασφάλειας των ασθενών» στο σύστημα υγειονομικής περίθαλψης και την επίτευξη ασφαλούς περίθαλψης τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο. Σε ατομικό επίπεδο, η προσωπική εμπειρία των ασθενών είναι πολύτιμος πόρος για τον προσδιορισμό κενών και αποτυχιών στο σύστημα και λειτουργεί ως ο «τελευταίος φραγμός ασφαλείας». Τα βασικά στοιχεία χειραφέτησης περιλαμβάνουν ενημέρωση υψηλής ποιότητας, στοιχειώδεις γνώσεις σε θέματα υγείας και σεβασμό των δικαιωμάτων των ασθενών. Οι επαγγελματίες θα πρέπει να εκπαιδεύονται ώστε να ακούν τους ασθενείς και να επικοινωνούν αποτελεσματικά μαζί τους, αναγνωρίζοντας τα οφέλη της σύμπραξης με τους ασθενείς. Μεμονωμένοι ασθενείς μπορούν να υποστηριχθούν μέσω της κατάρτισης σχετικά με την κατάστασή τους, τις επιλογές θεραπείας και την ασφάλεια των ασθενών. Παραδείγματα εκπαιδευτικού υλικού που έχει αναπτυχθεί για τους ασθενείς περιλαμβάνουν το «Βιβλίο των ασθενών» της Δανικής Εταιρείας για την Ασφάλεια των Ασθενών και το πρόσφατα δημοσιευμένο «Γεια σου υγειονομική περίθαλψη» ή «Το νοσοκομείο μου είναι πιστοποιημένο» του Πολωνικού Εθνικού Κέντρου για την Αξιολόγηση της Ποιότητας στην Υγειονομική Περίθαλψη (NCQA). Οι οργανώσεις ασθενών παρέχουν επίσης κατάρτιση. Ένα παράδειγμα προέρχεται από τη Βουλγαρία, όπου η Εθνική Οργάνωση Ασθενών διαχειρίζεται ένα «Πανεπιστήμιο για ασθενείς», το οποίο παρέχει πληροφορίες και υποστήριξη προσαρμοσμένα σε διάφορα νοσήματα με στόχο τη χειραφέτηση των ασθενών σχετικά με τον τρόπο διαχείρισης του νοσήματος και την περιήγηση στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης. Η κατάρτιση περιλαμβάνει εκπαιδευτικές πληροφορίες που δημιουργούνται ειδικά για τους ασθενείς, ειδική κατάρτιση για κάθε νόσημα και ανταλλαγή εμπειριών με άλλους ασθενείς 7. Στην Ισπανία το νεοϊδρυθέν σχολικό δίκτυο για τους ασθενείς περιλαμβάνει σχολεία ασθενών από διαφορετικές περιφέρειες (Χώρα των Βάσκων, Καταλωνία, Ανδαλουσία, Μούρθια και Γαλικία). Στόχος του είναι: η συνεργασία, η ανταλλαγή εμπειριών και η προώθηση της δικτύωσης, το περιεχόμενο της κατάρτισης και προγράμματα για τη διευκόλυνση της απόκτησης δεξιοτήτων με στόχο την προώθηση της ευθύνης του πολίτη για την ατομική προφύλαξη και τη διαχείριση του νοσήματος. Σε συλλογικό επίπεδο, οι οργανώσεις ασθενών διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στη διοχέτευση των εμπειριών των μελών τους, στην εκπροσώπηση των απόψεων και των ανησυχιών τους και στη διασφάλιση ότι αναπτύσσονται υπηρεσίες που ικανοποιούν τις ανάγκες και τις προτιμήσεις των ασθενών. Οι οργανώσεις ασθενών ορίζουν επίσης εκπροσώπους των ασθενών οι οποίοι συμμετέχουν σε δραστηριότητες, όπως η εκπαίδευση των επαγγελματιών του τομέα της υγείας 8. Η Σχολή Δημόσιας Υγείας της Ανδαλουσίας παρέχει κατάρτιση για τη βελτίωση των γνώσεων και των δεξιοτήτων των ασθενών σχετικά με τις χρόνιες νόσους τους, την ποιότητα ζωής, τη χρήση υπηρεσιών, τις συνήθειες τήρησης και τρόπου ζωής, σύμφωνα με τις ορθές πρακτικές που έχουν αποσταλεί στην PaSQ. 7 http://uni.npo.bg/ 8 Η ΠΟΥ είναι αρμόδια για το πρόγραμμα «Ασθενείς για την ασφάλεια των ασθενών», που περιλαμβάνει ένα δίκτυο εκπαιδευμένων εθελοντών ασθενών και έχει αναπτύξει ορισμένους πόρους, συμπεριλαμβανομένων διαδικτυακών σεμιναρίων (webinars), σχετικά με μια σειρά διαφορετικών θεμάτων ασφάλειας των ασθενών σε διαφορετικά πλαίσια. http://www.who.int/patientsafety/patients_for_patient/en/ Σελίδα 17

Παραδείγματα της συμμετοχής των ασθενών στην κατάρτιση επαγγελματιών υγείας είναι διαθέσιμα από το Ηνωμένο Βασίλειο, τον Καναδά και τις ΗΠΑ. Αποδεικνύουν ότι η εμπειρία των ασθενών μπορεί να εκτιμηθεί στην ανάπτυξη και την παροχή εκπαίδευσης και κατάρτισης ο βαθμός συμμετοχής των ασθενών διαφέρει από την ελάχιστη συμμετοχή έως την πλήρη σύμπραξη ως εκπαιδευτών ή υπευθύνων για τη λήψη αποφάσεων σχετικά με τα εκπαιδευτικά προγράμματα [πρόγραμμα «Οι ασθενείς ως εκπαιδευτές» (PaE), Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου του Sheffield, Ηνωμένο Βασίλειο Comensus, Πανεπιστήμιο Κεντρικού Lancaster (UCLan), Ηνωμένο Βασίλειο] 9. Επίσης στην Ιταλία υπάρχουν εμπειρίες συμμετοχής των ασθενών, όπως για την Accademia del Cittadino (περιφέρεια της Τοσκάνης) και ορισμένα μαθήματα που διοργανώνονται για τα δικαιώματα των πολιτών και ενώσεις εθελοντισμού. 4.5 Δυνατότητες ανά σχολή Όπως παρουσιάζεται στον πίνακα 5, οι πληροφορίες σχετικά με τις δυνατότητες ανά σχολή, ενδιαφέρον και κατάρτιση σπανίζουν: πολλά κράτη μέλη δεν παρείχαν καμία σχετική πληροφορία. Η έλλειψη επαρκών δυνατοτήτων σχολής θεωρείται ότι δημιουργεί πολύ σημαντικούς φραγμούς που προσδιορίζονται κατά την υλοποίηση δραστηριοτήτων εκπαίδευσης και κατάρτισης σε θέματα ασφάλειας των ασθενών. Οι περισσότερες από τις αναφερθείσες δραστηριότητες εκπαίδευσης και κατάρτισης απαιτούν σχολή με ακαδημαϊκά προσόντα και επαγγελματίες με πείρα στην ασφάλεια των ασθενών και την ποιοτική περίθαλψη. Οι συζητήσεις που πραγματοποιήθηκαν κατά τη συνεδρίαση της υποομάδας ΕΚ επιβεβαιώνουν ότι πολύ συχνά δεν υπάρχει επαρκής διδακτική δυνατότητα και η μεγαλύτερη πρόκληση είναι να υπάρχουν επαρκείς εκπαιδευτικοί που να διδάσκουν την ασφάλεια των ασθενών. Έτσι, τα κράτη μέλη θα ήθελαν να προσδιορίζουν τις ευκαιρίες «εκπαίδευσης των εκπαιδευτών». Ιδίως ότι πρόκειται για μακρά διαδικασία -η καθιέρωση ακαδημαϊκού σώματος/αναγνώρισης διαρκεί περίπου δέκα έτη και μπορεί να συγκριθεί με τη διαδικασία καθιέρωσης της ειδικότητας της κοινωνικής ιατρικής. Για τους λόγους αυτούς, οι περισσότερες γνώσεις στην ασφάλεια των ασθενών δίνονται και αποκτώνται μετά το πτυχίο πανεπιστημίου, ενώ η εκπαίδευση και η κατάρτιση θα πρέπει να ενθαρρύνονται πριν από την αποφοίτηση. 4.6 Οργάνωση Οι περισσότερες από τις αναφερθείσες δραστηριότητες εκπαίδευσης και κατάρτισης παρέχονται στην αίθουσα διδασκαλίας και με διαπροσωπικό τρόπο, πράγμα που είναι επίσης πολύ δαπανηρό και, ενίοτε, όχι αρκετά παραγωγικό. Πιο σημαντική είναι η κατάρτιση κατά την εργασία, εφόσον εκεί λαμβάνει χώρα η ποσοτική κατάρτιση. Υπάρχουν λίγα παραδείγματα ηλεκτρονικής μάθησης, καθοδήγησης και τηλεφωνικής υποστήριξης ακόμη λιγότερα είναι τα ανοικτά μαθήματα. Η διάρκεια είναι πολύ διαφορετική, ακόμα και αν οι δραστηριότητες εκπαίδευσης και κατάρτισης αφορούν το ίδιο θέμα, και κυμαίνεται από 1 έως 105 ώρες ή 9 μήνες. Ορισμένοι από τους ερωτηθέντες δεν έχουν ενημερωθεί λεπτομερώς για τον διαχωρισμό της διάρκειας της εκπαίδευσης και κατάρτισης που εστιάζεται στην ασφάλεια των ασθενών από τη συνολική μεταπτυχιακή και συνεχή εκπαίδευση. Τα προσόντα των συμμετεχόντων μετά την ολοκλήρωση δραστηριοτήτων εκπαίδευσης και κατάρτισης σε θέματα ασφάλειας των ασθενών κυμαίνονται από μηδενικά έως μεταπτυχιακοί τίτλοι σπουδών ορισμένες δραστηριότητες εξασφαλίζουν αμοιβή για τη θεραπεία πληθυσμών ειδικών ασθενών εκ μέρους των ιατρών (π.χ. ασθενείς με ανθεκτικό στη μεθικιλλίνη χρυσίζοντα 9 The Health Foundation, 2011, http://www.health.org.uk/public/cms/75/76/313/2809/can%20patients%20be%20teachers.pdf?realname=d6ifzx.pdf Σελίδα 18

σταφυλόκοκκο). Άλλα προσόντα περιλαμβάνουν τα διπλώματα, τα πιστοποιητικά και τις εκπαιδευτικές μονάδες. Στον πίνακα 6 παρουσιάζονται στοιχεία σχετικά με την πλατφόρμα παροχής, τη διάρκεια και τα προσόντα που προέκυψαν από τη συμμετοχή. 4.7 Αξιολόγηση Όπως φαίνεται στον πίνακα 7, η πλειονότητα των αναφερόμενων δραστηριοτήτων υποβάλλονται σε αξιολόγηση από τους συμμετέχοντες (16 κράτη μέλη και η Νορβηγία). Η πιστοποίηση είναι μια σημαντική αναδυόμενη αναγνώριση στον τομέα της εκπαίδευσης και της κατάρτισης σε θέματα ασφάλειας των ασθενών: περισσότερα από τα μισά κράτη μέλη αναγνωρίζουν ήδη την εκπαίδευση και κατάρτιση σε θέματα ασφάλειας των ασθενών με βραβεία πιστοποίησης και πολλά σχεδιάζουν να τη θεσπίσουν ως αναγνώριση στο εγγύς μέλλον. Ωστόσο, είναι επίσης σημαντικό να αξιολογείται όχι μόνο η εκπαίδευση και η κατάρτιση, αλλά και οι συμμετέχοντες. Η πιστοποίηση δεν αναφέρεται μόνο στην αναγνώριση βραβείου για τους συμμετέχοντες, αλλά αναφέρεται επίσης στους παρόχους των μαθημάτων που πρέπει να ταυτοποιούνται και να καταχωρίζονται. Στην πραγματικότητα, οι πάροχοι μαθημάτων πρέπει να αποδείξουν τις ικανότητές τους με ορισμένα χαρακτηριστικά και κριτήρια. Στην Ιταλία το σύστημα ΣΕΕ προβλέπει ειδική καταχώριση για τους παρόχους των μαθημάτων, εκτός από την περίπτωση των μεταπτυχιακών που διοργανώνονται από πανεπιστήμια. Οι επαγγελματίες του τομέα της υγείας έχουν τη δυνατότητα να συμμετέχουν σε μαθήματα που διοργανώνονται σε διάφορα επίπεδα, τα περισσότερα από τα οποία έχουν και προσδίδουν έναν συγκεκριμένο αριθμό μονάδων για κάθε τύπο επαγγέλματος (νοσηλευτές, ιατροί, φαρμακοποιοί κ.ο.κ.). Από το 2010, σημαντικός αριθμός εκδηλώσεων έχουν οργανωθεί και είναι διαθέσιμες για κάθε κατηγορία επαγγελματιών τα περισσότερα από αυτά τα μαθήματα είναι δωρεάν και διοργανώνονται από πιστοποιημένους οργανισμούς. 5. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ Το ζήτημα του περιεχομένου είχε εξεταστεί υπό δύο οπτικές γωνίες 1. Σύγκριση του καταλόγου των θεμάτων στα ευρωπαϊκά προγράμματα σπουδών, όπως προσδιορίζονται μέσω του υποδείγματος ερωτηματολογίου, με τον οδηγό του προγράμματος σπουδών της ΠΟΥ για την ασφάλεια των ασθενών (βλ. πλαίσιο 1) 2. Προσδιορισμός θεμάτων που συχνά εμφανίζονται στα ευρωπαϊκά προγράμματα σπουδών και πρόταση ως πρόσθετων θεμάτων στον οδηγό του προγράμματος σπουδών της ΠΟΥ για την ασφάλεια των ασθενών. Τα κύρια θέματα που καλύπτονται από τις αναφερθείσες δραστηριότητες εκπαίδευσης και κατάρτισης ήταν: Ο έλεγχος των λοιμώξεων στην κλινική πρακτική φαίνεται να είναι το θέμα που καλύπτεται στον μεγαλύτερο βαθμό σε ολόκληρη την Ευρώπη. Ενότητες ή συνεδρίες κατάρτισης σχετικά με τον έλεγχο των λοιμώξεων παρέχονται στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση, στη ΣΕΕ, καθώς και στον χώρο εργασίας, με τη μορφή εφάπαξ εστιασμένων συνεδριών ή τακτικών συνεδριών. Αυτές προσφέρονται καταρχάς και ως επί το πλείστον σε νοσηλευτές, ιατρούς και οδοντιάτρους. Άλλα συγκεκριμένα θέματα περιλαμβάνουν: πρόληψη των πτώσεων, ασφάλεια της φαρμακευτικής αγωγής, Σελίδα 19

ακτινοπροστασία στην ογκολογία και ασφάλεια αίματος. Το θέμα αυτό καλύπτεται στον οδηγό του προγράμματος σπουδών της ΠΟΥ για την ασφάλεια των ασθενών: θέμα 9. Η συστημική προσέγγιση στην ασφάλεια των ασθενών και η ενίσχυση του πνεύματος ασφάλειας των ασθενών είναι τα θέματα που καλύπτονται από ορισμένες εκπαιδευτικές δραστηριότητες, ιδίως στη Γερμανία, τη Δανία και τη Φινλανδία. Το θέμα αυτό καλύπτεται στον οδηγό του προγράμματος σπουδών της ΠΟΥ για την ασφάλεια των ασθενών: θέμα 3. Η σημασία της ομαδικής εργασίας και επικοινωνίας με άλλους επαγγελματίες του τομέα της υγείας προβάλλονται σε μεγάλο βαθμό στις περιγραφόμενες δραστηριότητες. Τα περισσότερα από τα αναφερόμενα παραδείγματα προέρχονται από τη Δανία και τη Γερμανία και αφορούν την επικοινωνία μεταξύ ιατρών. Μία έκθεση αναφέρει ένα ενδιαφέρον παράδειγμα κατάρτισης που παρέχεται σε φαρμακοποιούς για τον τρόπο επικοινωνίας με τον επαγγελματία της υγείας που χορήγησε τη συνταγή. Η Αγγλία ανέφερε ένα παράδειγμα μαθήματος, όπου οι συμμετέχοντες ενθαρρύνονται να εργαστούν ως ομάδα για να καθοδηγήσουν, να επιδιώξουν, να προωθήσουν και να διατηρήσουν βελτιώσεις στην ασφάλεια των ασθενών. Αυτό καλύπτεται εν μέρει στον οδηγό του προγράμματος σπουδών της ΠΟΥ για την ασφάλεια των ασθενών: θέμα 4, παρόλο που η επικοινωνία στο πλαίσιο της ομάδας υγειονομικής περίθαλψης δεν αναφέρεται ρητά στον οδηγό του προγράμματος σπουδών της ΠΟΥ. Η επικοινωνία με τους ασθενείς σπάνια περιγράφεται στο πλαίσιο της εκπαίδευσης και της κατάρτισης για την ασφάλεια των ασθενών. Παραδείγματα τέτοιων καταρτίσεων αναφέρθηκαν από τη Γερμανία και τη Δανία. Στην Ιταλία επίσης υπάρχουν εμπειρίες για διαφορετικούς κύκλους μαθημάτων σε τοπικό επίπεδο (περιφερειακό ή σε επίπεδο νοσοκομείων) για τη βελτίωση των γνώσεων των ασθενών σχετικά με την ασφάλεια των ασθενών. Επιπλέον, ορισμένες οργανώσεις αναφέρουν συγκεκριμένες δραστηριότητες που στοχεύουν σε καλύτερη επικοινωνία με τους ασθενείς και τους παρόχους περίθαλψης. Αυτό αποτελεί ένα νέο ζήτημα που σχετίζεται με τη διαδικασία «εξανθρωπισμού» της υγειονομικής περίθαλψης, ιδίως στον τομέα της ογκολογίας και της παιδιατρικής. Στην Ιταλία, οι διαφορετικές εμπειρίες αποδεικνύουν ότι αυτό είναι ιδιαίτερα αναγκαίο για την οργάνωση της διαδικασίας υγειονομικής περίθαλψης κατά τρόπο που να δίνει τον απαραίτητο χρόνο στο ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό να επικοινωνεί με τους ασθενείς: ειδικά καθορισμένο χώρο και χρόνο για να μπορέσουν να αποδεχθούν τη διάγνωση και τη σαφή επεξήγηση της διαδικασίας περίθαλψης, όπως παρέχεται/προβλέπεται στις μονάδες μαστού. Το θέμα αυτό καλύπτεται στον οδηγό του προγράμματος σπουδών της ΠΟΥ για την ασφάλεια των ασθενών: θέμα 8. Σωστή τήρηση αρχείων, ταυτοποίηση ασθενών και νομικά ζητήματα. Η Γερμανία ανέφερε μια σειρά σύντομων συνεδριών κατάρτισης που διοργανώνονται σε επίπεδο νοσοκομείου για την κατάλληλη χρήση του νεοεισαχθέντος λογισμικού για την ταυτοποίηση των ασθενών. Επίσης από τη Γερμανία προέρχεται ένα παράδειγμα ενότητας για τις ιατροδικαστικές πτυχές και ζητήματα ευθύνης της ανάλυσης συμβάντων. Μάθημα κατάρτισης σχετικά με τα νομικά ζητήματα και τη διαχείριση των διαφορών αναφέρθηκε επίσης από την Ιταλία. Επιπλέον, άλλα μαθήματα διοργανώνονται συχνά σε διάφορα επίπεδα για την καθοδήγηση χειρουργών και του χειρουργικού προσωπικού να χρησιμοποιούν με ορθό τρόπο τον κατάλογο σημείων ελέγχου της ΠΟΥ. Η Πολωνία ανέφερε μια ενότητα στο πλαίσιο της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης σχετικά με την προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα. Αυτό δεν καλύπτεται ρητώς στον οδηγό του προγράμματος σπουδών της ΠΟΥ για την ασφάλεια των ασθενών. Σελίδα 20