ΚΑΛΕΣΜΑ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ε ΗΝΙΟΧΟΥ Μαραβέλιας Γρηγόρης Σύλλογος Ερασιτεχνικής Αστρονομίας - www.hellas-astro.gr American Association of Variable Star Observers - www.aavso.org Image Sky&Telescope 6o Πανελλήνιο Συνέδριο Ερασιτεχνικής Αστρονομίας, Αλεξανδρούπολη, 25-27 Σεπτεμβρίου 2009
ε Ηνίοχου (epsilon Aurigae) Άστρο 3ου μεγέθους αλλά... μεταβλητό (εκλειπτικό διπλό) μεταβολή ~0.8mag περίοδος ~27,1 χρόνια διάρκεια έκλειψης ~640 μέρες γνωστό τα τελευταία... 200 χρόνια περίπου!
Συνοπτική ιστορία 200 χρόνων 1821: πρώτη αναφορά μεταβλητότητας από τον J. Fritsch (σε έκλειψη) 1842-1843: πρώτες παρατηρήσεις από τους F.W. Argelander & E. Heis 1847-1849 (έκλειψη 1): πρώτη έκλειψη που παρατηρείται πλήρως από τους Argelander & Heis (οπτικά μόνο) 1874-1876 (έκλειψη 2): πλήρης έκλειψη παρατηρήσιμη οπτικά μόνο 1901-1903 (έκλειψη 3): πρώτη χρήση φωτογραφικών και φασματοσκοπικών μεθόδων 1928: o Η. Shapley θεωρεί ένα διπλό σύστημα άστρων ίσης μάζας 1928-1930 (έκλειψη 4): φάσμα μόνο από το κύριο άστρο, το δευτερεύον δεν φανερώνει κανένα ίχνος και φαίνεται να περιστρέφεται γρήγορα, σαν δίσκος 1937: οι G. Kuiper, O. Struve & B. Stromgren θεωρούν ένα δευτερεύον πολύ μεγάλο, ημιδιαφανές, χαλαρό άστρο 1955-1957 (έκλειψη 5): παρατηρήσεις σε πολλά μήκη κύματος, παγκόσμιο δίκτυο 1965: ο S-S Huang θεωρεί ένα παχύ δίσκο παράλληλο στην ευθεία παρατήρησής μας 1971: ο R. Wilson θεωρεί ένα λεπτό δίσκο με ένα κεντρικό άνοιγμα ο οποίος είναι ελαφρά κεκλιμμένος σε σχέση με την ευθεία παρατήρησής μας (η θεωρία που ισχύει μέχρι σήμερα, με κάποιες τροποιήσεις) 1982-1984 (έκλειψη 6): το παγκόσμιο πρόγραμμα παρατήρησης πρόσφερε πολλά νέα δεδομένα τόσο από επίγεια όσο και από διαστημικά μέσα, αλλά ΔΕΝ έλυσε πλήρως το τι ακριβώς συμβαίνει 2009-2011 (έκλειψη 7): πολλά αναπάντητα ερωτήματα: ποιά είναι η μάζα και η εξέλιξη του συστήματος; τι είναι στο κέντρο του δίσκου; ένα ή περισσότερα άστρα ή κάτι άλλο; ποιά είναι η γεωμετρία του συστήματος; θα αλλάξουν περισσότερο οι διάρκειες;... ΘΑ ΑΠΑΝΤΗΘΟΥΝ ;
Εικόνα του συστήματος
Μοντέλα και χαρακτηριστικά Μεγάλης μάζας: άστρο ~15 Μο & ~300 Ro, δίσκος ~14 Μο & ~2000 Ro (~9.5 a.u.) απόσταση ~27.5 a.u. κεντρικό άνοιγμα ~0.7 a.u. > κανονικός νέος υπεργίγαντας F0I (πληθυσμού Ι) με ένα πρωτοπλανητικό ή πρωτό-αστρικό δίσκο Μικρής μάζας: άστρο ~1 Μο & ~ 150 Ro, δίσκος ~5 Μο & ~1500 Ro (~7 a.u.) απόσταση ~17 a.u. κεντρικό άνοιγμα ~0.7 a.u. > ο υπεργίγαντας F0 είναι ένα παλιό άστρο που έχει εξελιχθεί πέρα από τον ασυμπτωτικό κλάδο γιγάντων σχηματίζοντας ένα πρωτο-πλανητικό νεφέλωμα Carrol & Guinan, Astroph J, 367, 278 (1991) Guinan & DeWarf, ASP Conf Series 279, 121 (2002)
Καμπύλες φωτός Αλλαγές εντός έκλειψης: 1. αύξηση του μεγίστου στο μέσο της έκλειψης (μεγαλώνει η τρύπα) 2. αύξηση διάρκειας ελάχιστου φωτός - ολικότητας (~445d το 1982-4 από ~313d το 1901-3) 3. μείωση συνολικής διάρκειας (~640d το 1982-4 από ~727d το 1901-3) Αλλαγές εκτός έκλειψης: ο γίγαντας F0 παρουσιάζει μεταβολές 0.1 μεγέθους με περιοδικότητα που μειώνεται συνεχώς 1984-7: 96d δεκαετία 1990: 89d 2003-4: 71d 2007-8: 65d Δραματικές αλλαγές σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα!! τι γίνεται το 2009-11 ;; Stencel, Sky & Telescope, May, (2009)
AAVSO's CitizenSky project citizensky.org Κύριο πρόγραμμα της AAVSO για το IYA2009 για την δημιουργία των πολιτών επιστημόνων (citizen scientists)*, που σκοπό έχει να προσκαλέσει (και να προκαλέσει ) το ευρύ κοινό στην παρατήρηση και την λύση του μυστηρίου του ε Ηνίοχου, συμβάλλοντας στην επιστήμη της Αστρονομίας και κάνοντας πράξη το ρητό του IYA2009. *πολίτες επιστήμονες - citizen scientist: ΕΘΕΛΟΝΤΕΣ, κάποιοι από τους οποίους δεν έχουν καμμία επιστημονική εκπαίδευση, που θα πάρουν όλα τα απαραίτητα εργαλεία και θα δουλέψουν με εκπαιδευμένους ερευνητές για να απαντήσουν σε πραγματικά ερωτήματα... δηλαδή... ΟΛΟΙ!!! Στο citizensky.org θα μάθει κανείς: > για την Αστρονομία και το μυστήριο του ε Ηνίοχου > να παρατηρεί (και όχι μόνο οπτικά) και να καταθέτει το αποτέλεσματά του > να βλέπει και να αναλύει τα δεδομένα > να δημοσιεύσει σε επιστημονικά περιοδικά > να μελετήσει και να δημιουργήσει θεωρίες > να συνεργαστεί με ανθρώπους από όλον τον κόσμο > πολλά περισσότερα που θα ανακαλύψετε εκεί!!!
Πρόγραμμα ΣΕΑ Σκοπός: > συλλογή παρατηρήσεων από την Ελλάδα και εξαγωγή της καμπύλης φωτεινότητας του ε Ηνίοχου > προώθηση των παρατηρήσεων αυτών στην AAVSO/citizensky.org συμβάλλοντας στο παγκόσμιο δίκτυο παρακολούθησης > ευκαιρία ουσιαστικής συμμετοχής στην επιστήμη της Αστρονομίας > εμπειρία και είσοδος στην παρατήρηση μεταβλητών Διάρκεια: από αρχές 2009 μέχρι και το καλοκαίρι του 2011 (πριν και μετά την έκλειψη) Σελίδα αναφοράς: www.hellas-astro.gr/ Πρόγραμμα παρατήρησης ε Ηνίοχου
Οπτική παρατήρηση και αναφορά Παράδειγμα παρατήρησης: α ε Μαραβέλιας Γρηγόρης 2009/04/02/17/18 UT 3.0 32, 38 αμφίβολη εκτίμηση άστρου ελαφριά νέφωση λ η ζ 58 Αποστολή: > eps-aur@hellas-astro.gr > www.aavso.org / WebObs ή > citizensky.org / Data / Submit
Προσωρινά αποτελέσματα (οπτικές παρατηρήσεις) Μείωση ;;
Ευχαριστίες Συνεργάτες Aaron Price (AAVSO) Μάνος Καρδάσης (ΣΕΑ) Παρατηρητές: Μάνος Καρδάσης (ΣΕΑ) Δημήτης Μανούσος (ΣΦΑΚ) ΚΑΛΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ... ΑΠΟ ΣΗΜΕΡΑ!!!
Brian Thieme