Από τη Νάντια Λιαργκόβα Φωτογραφίες: Κωνσταντίνος Μπαντίνογλου Ο Καπετάν Μιχάλης παίρνει σάρκα και οστά! Το Δημοτικό Περιφερειακό Θέατρο (ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ.) Κρήτης ανεβάζει τον Καπετάν Μιχάλη του Νίκου Καζαντζάκη τιμώντας τον μεγάλο Κρητικό λογοτέχνη και συγγραφέα, καθώς φέτος συμπληρώνονται 50 χρόνια από το θάνατό του.
Γιάννης Βόγλης Σκηνοθέτης Σε θεατρική διασκευή Κωστή Κολώτα, σκηνοθεσία Γιάννη Βόγλη και με πρωταγωνιστές τον Νίκο Βερλέκη στο ρόλο του Καπετάν Μιχάλη και τον Νίκο Δαδινόπουλο στο ρόλο του Νουρήμπεη, η παράσταση ανεβάζει αυλαία στις 2 Ιουλίου στα Χανιά και συνεχίζει με περιοδεία σε όλη την Κρήτη, την υπόλοιπη Ελλάδα και την Κύπρο. Παρακολουθήσαμε τις πρόβες στην Κρητική Εστία, στο Παγκράτι, για να σας μεταφέρουμε όσο γίνεται μέσα από τις σελίδες μας στο κλίμα, το οποίο, από την πρώτη κιόλας στιγμή, μας φάνηκε θετικό και ουσιαστικό. Υπό τις σχολαστικές και ακριβείς οδηγίες του Γιάννη Βόγλη, οι ηθοποιοί στήνονται και μπαίνουν σιγά σιγά στο ρόλο τους στο ρόλο που, όπως τονίζει και ο σκηνοθέτης, τους ταιριάζει «γάντι», αφού η διανομή έγινε με πολλή προσοχή. Οι συνεντεύξεις που ακολουθούν μας μεταφέρουν στην τουρκοκρατούμενη Κρήτη και στην ψυχοσύνθεση των Κρητικών τότε και τώρα. Πείτε μας, κατ αρχάς, δυο λόγια για τη διασκευή και τη θεατρική προσαρμογή που έγινε στο μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη. Τη διασκευή την έχει κάνει ένας πολύ σπουδαίος θετράνθρωπος από τη Λεμεσό της Κύπρου, ο Κωστής Κολώτας. Είναι ένας από τους σημαντικότερους φιλόλογους καθηγητές που υπάρχουν τον λένε μάλιστα «δάσκαλο», γιατί έχει διδάξει γενιές πολύ σημαντικές, ήταν πρόεδρος του Θεατρικού Οργανισμού Κύπρου και γενικά ξέρει πάρα πολύ καλά το θέατρο. Ο ίδιος μου είχε κάνει τη μετάφραση στον Προμηθέα Δεσμώτη, είχε ανεβάσει τις Ικέτιδες μαζί με τον Χαραλάμπους, είναι άνθρωπος του θεάτρου. Έτσι, η προσέγγιση του έργου έχει περισσότερο τη δομή της αρχαίας τραγωδίας. Δεν έπεσε στην παγίδα να περάσει ηθογραφικά στοιχεία στην παράσταση. Κράτησε τις σχέσεις των ηρώων δίνοντάς τους και το ανάλογο μέγεθος. Έτσι κι αλλιώς οι βασικοί ήρωες είναι πάνω από το μέτρο του κοινού ανθρώπου, γι αυτό και αγγίζουν τα τραγικά πρόσωπα. Γι αυτό και η πτώση τους είναι τραγική. Πάνω σε αυτήν τη δομή και με δωρικό τρόπο έχει δώσει τον Καπετάν Μιχάλη. Αν και αυτή η διασκευή έγινε το 1983, μέχρι σήμερα θεωρείται από τις καλύτερες. Ξαναδιαβάσαμε το κείμενο μήπως κάναμε κάποια αλλαγή, αλλά πραγματικά διαπιστώσαμε πως δεν χρειάζεται καμία παρέμβαση. Στο παρελθόν είχατε παίξει κι εσείς τον Καπετάν Μιχάλη; Πράγματι, το 1983 πρωτοέπαιξα τον Καπετάν Μιχάλη. Η παράσταση παίχτηκε σε όλη την Ελλάδα με τεράστια επιτυχία και άφησε ιστορία. Πήγαμε και στην Κύπρο για τρεις παραστάσεις και κάναμε δέκα τελικά. Οι Κύπριοι δεν μας άφηναν να φύγουμε! Μετά το ξανανέβασα όταν ήμουν καλλιτεχνικός διευθυντής για δεύτερη φορά στο θέατρο Σκάλα, στην Κύπρο, και ξανάπαιξα τον Καπετάν Μιχάλη. Αυτή είναι η τρίτη φορά και τώρα βέβαια υποδύομαι τον πατέρα του Καπετάν Μιχάλη, τον Καπετάν Σήφακα, γιατί, όπως καταλαβαίνετε, τα χρόνια πέρασαν Τι σημαίνει για εσάς Νίκος Καζαντζάκης; Για μένα είναι ο συγγραφέας που διαμόρφωσε πολλά σημεία της συνείδησής μου από τα εφηβικά μου χρόνια. Είχα την τύχη να αρχίσω να τον διαβάζω στα νεανικά μου χρόνια και με σημάδεψε. Για ένα μεγάλο διάστημα είχα την Ασκητική κάτω από το μαξιλάρι μου, ήταν το Ευαγγέλιό μου κατά κάποιον τρόπο. Στα μεγάλα βιβλιοπωλεία του κόσμου τον συγκαταλέγουν στους φιλοσόφους, όχι στους συγγραφείς. «Οι Κρητικοί δεν ξοδεύονται σε πολλές λέξεις, ακόμη και τώρα. Απόδειξη η ανεξάντλητη πηγή των μαντινάδων, που αποτελούν μεγάλη ποίηση. Ο λόγος ο κρητικός είναι σαν πέτρες που πέφτουν κάτω και με το βάρος που χρειάζεται να πέσουν. Δεν είναι ευτελείς οι κουβέντες, είναι βαριές, μεστές και περιεκτικές». 65
Προγραμματισμένες παραστάσεις: Συνολικά θα δοθούν 60 παραστάσεις, στα Χανιά στις 2-3-4/7, στο Ρέθυμνο στις 5-6/7, στο Ηράκλειο στις 9-10-11/7, καθώς και σε άλλους Δήμους της Κρήτης. Το υπόλοιπο πρόγραμμα παραστάσεων, που έχει οριστικοποιηθεί μέχρι σήμερα, έχει ως εξής: Χαλάνδρι... 13-14/7 Βόλος... 16/7 Θεσσαλονίκη... 17-18-19/7 Κιλκίς... 20/7 Μαρώνεια... 21/7 Αλεξανδρούπολη...23-24/7 Νέος Σκοπός Σερρών... 25/7 Ελασσόνα... 26/7 Τρίκαλα... 27/7 Μενδενίτσα... 28/7 Κοζάνη... 29/7 Γιάννενα... 30/7 Κέρκυρα...1/8 Άρτα...2/8 Αμφιλοχία...3/8 Λευκάδα... 5/8 Αργοστόλι... 6/8 Ληξούρι... 7/8 Αίγιο...8/8 Καρδάμυλα Χίου... 10/8 Δελφοί... 25/8 Αντίρριο... 26/8 Πάτρα... 28/8 Αττικό Άλσος... 29/8 Ραφήνα... 30/8 Χαλκίδα... 31/8 Νέα Μάκρη...1/9 Παπάγου...3/9 Πετρούπολη...4/9 Πειραιάς...6/9 Βριλήσσια...7/9 Ηρώδειο...9/9 Γλυφάδα... 10/9 Κορωπί... 17/9 Ίλιον... 18/9 Αιγάλεω... 19/9 Η παράσταση θα ταξιδέψει στην Κύπρο...13-14/9 info: Δημοτικό Περιφερειακό Θέατρο Κρήτης, Νικ. Φωκά 5, Χανιά, τηλ.: 28210-44256, fax: 28210-45486, dipethek@internet. gr, www.dipethekritis.gr Ήταν σε βάθος φιλόσοφος και διαμορφωτής. Ήταν ο άνθρωπος του Διαφωτισμού του Μεσοπολέμου. Γι αυτό και με πολλή σεμνότητα και με πολλή ευθύνη πλησιάζουμε τα έργα του για να τα κάνουμε παράσταση. Ο ίδιος έχει γράψει και θέατρο και βασικά είναι ένας συγγραφέας που «κουβαλάει τροφή». Ποιος άλλος συγγραφέας έχει δώσει τόσο όγκο, σε ποιότητα και ουσία, στα ελληνικά γράμματα; Τι σας ώθησε να ασχοληθείτε με τη σκηνοθεσία του έργου; Με τη σκηνοθεσία ασχολούμαι εδώ και πολλά χρόνια, απλώς είναι μια ιδιότητα που δεν προβάλλω πολύ. Έχω κάνει και την Οδύσσεια στην Κύπρο και πολλά άλλα. Αυτό που με ενδιαφέρει πια ως σκηνοθέτη είναι να ασχολούμαι με έργα ποιοτικά, που έχουν λαϊκή απήχηση. Πιστεύω πως η πηγή της γνώσης βρίσκεται στα χέρια μας, στον τόπο μας, χωρίς να απορρίπτω την προσέγγιση των δικών μας φιλοσόφων από τους Ευρωπαίους. Όταν, όμως, έχεις την πηγή στην πόρτα σου και μπορείς να πιεις νερό, και γάργαρο μάλιστα, δεν καταλαβαίνω γιατί να πας μέσω κάποιου μεσολαβητή Ευρωπαίου για να γνωρίσεις τη δική σου φιλοσοφία. Αυτή είναι η φιλοσοφική μου θέση γενικά και η στάση ζωής μου. Όταν έχουμε Πλάτωνα, Αριστοτέλη, Επίκουρο, δεν βλέπω για ποιο λόγο να ανατρέξουμε στον Προυστ ή σε οποιονδήποτε άλλο φιλόσοφο, του οποίου, έτσι κι αλλιώς, πηγή του είναι η αρχαία ελληνική φιλοσοφία. Ποια στοιχεία από την εποχή που διαδραματίζεται η ιστορία διατηρείτε στην παράσταση; Κρατάμε όλα τα στοιχεία, δηλαδή δεν μοντερνοποιούμε καθόλου το έργο. Ακόμη και ο τρόπος της ερμηνείας ζητώ από τους ηθοποιούς να είναι δωρικός, απόλυτος, και έτσι όπως είναι ο κρητικός λόγος, ο οποίος έχει μια νομοτέλεια, μια δύναμη εσωτερική και μια οικονομία. Οι Κρητικοί δεν ξοδεύονται σε πολλές λέξεις, ακόμη και τώρα. Απόδειξη η ανεξάντλητη πηγή των μαντινάδων, που αποτελούν μεγάλη ποίηση. Ο λόγος ο κρητικός είναι σαν πέτρες που πέφτουν κάτω και με το βάρος που χρειάζεται να πέσουν. Δεν είναι ευτελείς οι κουβέντες, είναι βαριές, μεστές και περιεκτικές. Τελευταία σχετίζεστε πολύ με την Κρήτη. Σκέφτεστε να πολιτογραφηθείτε Κρητικός; Κατά κάποιον παράδοξο τρόπο είμαι δεμένος με την Κρήτη. Ο παππούς μου και ο πατέρας μου ήταν από τα Αλάτσατα της Ιωνίας και, όπως ξέρετε, υπάρχει ένας τεράστιος ιωνικός οικισμός στην Κρήτη. Έχω συγγενείς στην Κρήτη, θείους, ανίψια, έχω πολύ μεγάλη οικογένεια. Αγαπώ την κρητική ψυχή, αγαπώ τη γη, θεωρώ ότι το νησί έχει φοβερή ενέργεια. Έχω πολύ δυνατές φιλίες στην Κρήτη. Όταν γίνεις φίλος με τους Κρητικούς, η φιλία είναι απόλυτη και κάθετη. Περνάς από εξετάσεις πρώτα, αλλά, όταν σε κάνει φίλο ο Κρητικός, είσαι φίλος του για μια ζωή. Ναι, αλλά δεν έχετε μεγαλώσει στην Κρήτη. Δεν φοβηθήκατε να καταπιαστείτε με τα κρητικά κείμενα και τους Κρητικούς; Όταν ξεκίνησα το 1983, επειδή μου ήταν άγνωστη η Κρήτη, είχα μεγάλο φόβο. Έτσι αποφάσισα να μιλήσω στον Μάνο Κατράκη, ο οποίος ήταν κατά κάποιο τρόπο ο μέντοράς μου. Τον είχα δει να παίζει τον Προμηθέα όταν ήμουν παιδί και αυτός έβαλε μέσα μου το σπόρο του θεάτρου. Όταν, λοιπόν, γνωριστήκαμε, παίξαμε μαζί, γίναμε φίλοι αλλά ουσιαστικά φίλοι, με τον κρητικό τρόπο της φιλίας και σκέφτηκα να κάνω τον Καπετάν Μιχάλη, τον πήρα τηλέφωνο, ήθελα την άδειά του. Τον ρώτησα λοιπόν: «Να το τολμήσω;». Εκείνος έκανε μια μεγάλη παύση κι εμένα μου κόπηκαν τα γόνατα νομίζοντας πως θα μου πει όχι. Και ξαφνικά μου απαντά στα κρητικά «Τσ άργησες!», δηλαδή ότι άργησα. Έτσι, όταν πια ξεθάρρεψα, κατέβηκα στην Κρήτη και βίωσα τον τρόπο σκέψης και τον τρόπο ζωής των Κρητικών, ανακάλυψα την Κρήτη, έκανα κουμπαριές, και όλο αυτό με βοήθησε να «χτίσω» τον Καπετάν Μιχάλη. Έτσι μπήκα στην ψυχοσύνθεση του Κρητικού. Ποια είναι, δηλαδή, η ψυχοσύνθεση του Κρητικού; Οι Κρητικοί δεν είναι κοινοί άνθρωποι. Κάθε Κρητικός έχει και τη δική του νομοτέλεια, αλλά όλοι μαζί δημιουργούν ένα σύνολο που έχει ακόμη ψυχή, έστω και με τη λεγόμενη φθορά του τουρισμού. Αυτό που πραγματικά με εντυπωσιάζει είναι να βλέ- 66
πω νέα παιδιά, που φορούν σκουλαρίκια και είναι μοντέρνα, μόλις παίξει η λύρα, να σηκώνονται όλα και να χορεύουν. Οι σύλλογοι της Αθήνας είναι πολύ δεμένοι, διατηρούν την παράδοση, μαθαίνουν τα παιδιά τους να χορεύουν, να παίζουν λύρα. Η διατήρηση της ταυτότητας είναι το σημαντικότερο σε ένα λαό. Και οι Κρητικοί τη διαφυλάσσουν και τη διατηρούν με πολλή αγάπη και πάθος. Έχετε ξανασυνεργαστεί με το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Κρήτης; Όχι, είναι η πρώτη φορά. Εύχομαι να μην είναι και η τελευταία. Με τον Μιχάλη Αεράκη γνωριζόμαστε και είμαστε φίλοι. Φαίνεται πως τώρα ωρίμασε η στιγμή και προέκυψε η συνεργασία. Το θέατρο της Κρήτης είχε ταλαιπωρηθεί πάρα πολύ, αλλά θεωρώ ότι ο Μιχάλης Αεράκης, επειδή αφιέρωσε τη ζωή του σ αυτό στερούμενος ακόμη και την επιθυμία του να παίξει, έχει δομήσει και έχει φέρει το θέατρο σε ένα επίπεδο όπου πλέον διαθέτει κύρος και αναγνώριση από όλη την Ελλάδα. Αυτό που έχει κάνει είναι πολύ σημαντικό και τον εκτιμώ ιδιαίτερα γι αυτό. Ποια απειλή βλέπετε στο θέατρο σήμερα; Η μεταμοντέρνα αντίληψη των πραγμάτων και η προσέγγιση του θεάτρου είναι σαν να θέλουμε να δείξουμε ένα καινούριο πρόσωπο, ένα πρόσωπο, όμως, που δεν είναι δικό μας, είναι επηρεασμένο από τις ξένες τάσεις. Θεωρώ ότι θα έπρεπε να ξαναβρούμε τις ρίζες μας όχι κοιτάζοντας πίσω, αλλά βρίσκοντας την ταυτότητά μας και από εκεί να ξεκινήσουμε και να προχωρήσουμε μπροστά, μέσα από τις δικές μας αναζητήσεις και όχι μιμούμενοι ξένες τάσεις και πειραματισμούς. Μιλήστε μου λίγο για τη συνεργασία σας με τον Βασίλη Σκουλά και τον Λουδοβίκο των Ανωγείων, που έγραψαν τη μουσική. Ο Βασίλης ήταν ο πρώτος που συνάντησα στην Κρήτη όταν πρωτοπήγα. Περνούσα από τα Ανώ- γεια και τον άκουσα να παίζει σε ένα γάμο. Είδα, μάλιστα, καμιά δεκαριά Ανωγειανούς να χορεύουν και μου φάνηκαν σαν αετοί! Τότε μου μπήκε η ιδέα να χρησιμοποιήσω ζωντανή μουσική στην παράσταση. Έτσι, μίλησα με τον Βασίλη, ο οποίος τελικά τραγούδησε ζωντανά ριζίτικα τραγούδια, τα οποία θα ακουστούν και στην τωρινή παράσταση και θα τα ερμηνεύει ο Νίκος Τουρνάκης. Στη συνέχεια, ο Λουδοβίκος εξέφρασε την επιθυμία να γράψει τον αμανέ της Εμινέ. Εμείς ήμασταν ανοιχτοί για οποιαδήποτε κρητική παρουσία στην παράσταση, γιατί κάτι τέτοιο προσθέτει, δεν αφαιρεί. Ποια ατάκα ή ποια σκηνή από το έργο σάς αγγίζει περισσότερο; Υπάρχουν πολλές. Είναι, όμως, μια φράση που λέει ο Σήφακας κάποια στιγμή στο γιο του, τον Μιχάλη: «Να πας στο καλό, μωρέ Μιχάλη. Νταής ήσουνα από μικρός, δεν έβαλες ακόμα γνώση». Και λέει ο Καπετάν Μιχάλης: «Θα βάλω γνώση μόνο σαν λευτερωθεί η Κρήτη». Και απαντά ο Σήφακας: «Ε, λοιπόν, ποτέ της να μη λευτερωθεί! Άμα βάλεις γνώση, μα θες ζεις, για δεν ζεις, το ίδιο κάμει. Τι λες, δάσκαλε, και του λόγου σου;». Εννοεί τη γνώση με την έννοια της φρονιμάδας. Γιατί η γνώση είναι απαραίτητη να την έχουμε και είναι πηγή ζωής. Αλλά η φρονιμάδα δεν πάει τα πράγματα μπροστά. Τα πράγματα πάνε μπροστά μόνο από επαναστάσεις, από ανατροπές και τολμηρά πράγματα. Τι πρεσβεύει ο Καπετάν Μιχάλης σήμερα; Σηματοδοτεί την ανάγκη τού να ξαναβρούμε την ταυτότητά μας. Τα τελευταία χρόνια η παγκοσμιοποίηση έχει μια τάση να ισοπεδώνει και να αλλοιώνει τις ταυτότητες των λαών. Γι αυτό και έχει μειωθεί η γνώση της Ιστορίας. Λαός ανιστόρητος είναι λαός χωρίς ταυτότητα. Πιστεύω στην παγκοσμιοποίηση με την έννοια της ειρηνικής συνύπαρξης των λαών, με σεβασμό στην ταυτότητά τους και στην Ιστορία τους. Αλλά όχι να γίνουμε όλοι όμοιοι και να ξεχάσουμε τις καταβολές μας, τις πηγές μας και τις γνώσεις μας. Ποιο είναι το ηθικό δίδαγμα της ιστορίας μας; Ο κόσμος προχωρά μόνο με θυσίες. Και μια τελευταία ερώτηση. Πώς έγινε η επιλογή των ηθοποιών; Η επιλογή έγινε με βάση το πόσο ταιριάζει ο καθένας στο ρόλο, δεν έγινε επιπόλαια. Όλοι είναι εξαιρετικοί ηθοποιοί και η ομάδα έδεσε τέλεια. Έλεγε ο φίλος μου ο Μίνως Βολανάκης: «Ένα έργο, για ν ανέβει, θέλει τρεις μήνες διανομή και ένα μήνα πρόβα». Η Μαριάννα Πολυχρονίδη υποδύεται την Εμινέ, την ερωμένη του Νουρήμπεη. «Οι Κρητικοί δεν είναι κοινοί άνθρωποι. Κάθε Κρητικός έχει και τη δική του νομοτέλεια, αλλά όλοι μαζί δημιουργούν ένα σύνολο που έχει ακόμη ψυχή». Οι συντελεστές της παράστασης: Τη μουσική της παράστασης έχουν γράψει ο Βασίλης Σκουλάς και ο Λουδοβίκος των Ανωγείων. Τα σκηνικά και την επιμέλεια των κοστουμιών έχει η Βάλια Μαργαρίτη. Παίζουν οι ηθοποιοί: Γιάννης Βόγλης (Καπετάν Σήφακας, πατέρας του Καπετάν Μιχάλη), Νίκος Βερλέκης (Καπετάν Μιχάλης), Νίκος Δαδινόπουλος (Νουρήμπεης), Γιάννης Καλατζόπουλος (Εφεντίνα), Δημήτρης Καραμπέτσης (Τίτυρος, αδελφός του Καπετάν Μιχάλη), Ισίδωρος Σταμούλης (Μανούσακας, αδελφός του Καπετάν Μιχάλη), Γιώργος Κροντήρης (Ιδομενέας), Νεκταρία Γιαννουδάκη (Κατερίνα, γυναίκα του Καπετάν Μιχάλη), Τάσος Σωτηράκης (Καπετάν Πολυξύγκης), Μαριάννα Πολυχρονίδη (Εμινέ, ερωμένη του Νουρήμπεη), Χριστίνα Μαντέση (Ρηνιό, κόρη του Καπετάν Μιχάλη), Νίκος Τουρνάκης (Βεντούζος, παίζει λύρα και τραγουδά ζωντανά), Λευτέρης Μποτωνάκης (Καπετάν Στεφανής), Νίκος Βασιλάκης (Καγιαμπής), Νίκος Σκουλάς (Θοδωρής, γιος του Μανούσακα). 67
Νίκος Βερλέκης Καπετάν Μιχάλης Πώς είναι να έχετε τον πρώτο ρόλο σε ένα τόσο σημαντικό έργο; Είναι ένας πολύ σπουδαίος ρόλος. Έχει παιχτεί από τον Μάνο Κατράκη και τον Γιάννη Βόγλη και είναι πολύ βαρύ το φορτίο. Δεν θέλω να πω πολλά λόγια, θέλω να κάνω μεγαλύτερη προσπάθεια από τα λόγια που θα πω, γιατί καμιά φορά λέμε μεγάλα λόγια και κάνουμε μικρές προσπάθειες. Ο Καπετάν Μιχάλης είναι ένας ήρωας που θα ήθελαν να τον παίξουν στο θέατρο, νομίζω, όλοι οι ηθοποιοί. Από παιδί, όταν διάβασα το βιβλίο, είχα το όνειρο να παίξω κάποτε τον θεατρικό Καπετάν Μιχάλη. Και ήρθε μόνο του, χωρίς να το επιδιώξω. Θα ήθελα να ευχαριστήσω γι αυτό τον Γιάννη Βόγλη, όχι μόνο γιατί με επέλεξε να παίξω το ρόλο, αλλά γιατί μας κάνει και την τιμή να παίξει τον πατέρα του Καπετάν Μιχάλη, τον Καπετάν Σήφακα. Δεν το κάνουν όλοι οι ηθοποιοί τέτοιου μεγέθους αυτό, να παίξουν έναν μικρότερο ρόλο σε μια παράσταση. Ο Γιάννης, όμως, εκτός από πολύ ταλαντούχος, είναι και μεγαλόψυχος. Αυτό με συγκινεί πολύ και μου δίνει δύναμη. Ποια ατάκα χαρακτηρίζει το ρόλο σας; Κάποια στιγμή ο Καπετάν Μιχάλης λέει: «Ελευθερία και Θάνατος!». Θέλει να πει ότι για να αποκτήσεις ελευθερία χρειάζεται κάποιο τίμημα. Θέλει αίμα και αγώνες η ελευθερία, δεν αποκτιέται εύκολα. Νίκος Δαδινόπουλος Noυρήμπεης Πείτε μας δυο λόγια για τον Νουρήμπεη. Τι άνθρωπος είναι; Τούρκος είναι, αλλά έχει γεννηθεί στην Κρήτη. Αν εξαιρέσεις την καταγωγή του, είναι ένας άνθρωπος που ανέπνευσε τον αέρα της Κρήτης, πάτησε το χώμα της Κρήτης κι αυτό τον κάνει διαφορετικό, γιατί πρώτα είναι Κρητικός και μετά Τούρκος. Έχει δηλαδή τη λεβεντιά και την παλικαριά του Κρητικού, αλλά ξέρει ότι είναι και δυνάστης, είναι ο κυρίαρχος εκεί. Προσπαθεί να κρατήσει μια ισορροπία στα πράγματα. Αναγνωρίζει στον Καπετάν Μιχάλη ότι είναι ένας πραγματικός καπετάνιος, ένα αληθινό παλικάρι, και το ίδιο κάνει κι ο Καπετάν Μιχάλης. Δίνουν όρκο να μην πειράξουν ποτέ ο ένας τον άλλον και γίνονται αδελφοποιτοί. Αλλά ο Κρητικός δεν σηκώνει ζυγό στην πλάτη του. Καλός ο Νουρήμπεης, λοιπόν, αλλά είναι κατακτητής, άρα πρέπει να διωχθεί. Έτσι, κάποια στιγμή ο αδελφός του Καπετάν Μιχάλη, ο Μανούσακας, παίρνει ένα γάιδαρο και πάει μέσα στο τζαμί και ξεφτιλίζει τους Τούρκους, ενώ ο Καπετάν Μιχάλης πάει στον τούρκικο καφενέ και διώχνει τους αγάδες. Όλα αυτά δεν τα αντέχει ο Νουρήμπεης και επειδή δεν μπορεί να πειράξει τον Μιχάλη, γιατί έχουν δώσει όρκο και έχουν ενώσει τα αίματά τους, αποφασίζει να σκοτώσει τον αδελφό του, τον Μανούσακα. Πάνω στην αναμέτρηση, όμως, ο Μανούσακας, πριν σκοτωθεί, κατορθώνει να ευνουχίσει τον Νουρήμπεη. Έχοντας πάψει πια να είναι άντρας, αλλά όντας περήφανος, ο Νουρήμπεης ζητά από τον Καπετάν Μιχάλη να τον σκοτώσει, θεωρώντας το τιμή του. Ο Καπετάν Μιχάλης, όμως, έχει δώσει επίσης όρκο και, παρ όλο που πάει για να αναμετρηθούν, βλέπει ότι ο Νουρήμπεης είναι αδύναμος πια και δεν το κάνει. Σηκώνεται και φεύγει. Ο Νουρήμπεης, επειδή δεν μπορεί να αντέξει τη ντροπή του ευνουχισμού, αυτοκτονεί. Ποια είναι ουσιαστικά η σχέση των δύο ηρώων; Αυτοί οι άνθρωποι ζουν μια τραγωδία. Αυτό που θα συμβεί είναι το αναπόφευκτο. Κανείς δεν μπορεί να κάνει πίσω. Προσπαθούν να κρατήσουν ισορροπίες, αλλά δεν γίνεται. Είναι ο δυνάστης και ο δυναστευόμενος. Και φτάνουν στην τραγωδία. Ο Νουρήμπεης αυτοκτονεί και ο Καπετάν Μιχάλης συνεχίζει την επανάσταση. Υπάρχει μεταξύ τους μια σχέση αγάπης, σεβασμού, αλλά και μίσους. Είναι δύσκολο να μπείτε στη σκέψη του Kρητικού; Το να παίξεις τον Κρητικό δεν αφορά το «εξωτερικό μέρος», το περπάτημα, το στήσιμο... Είναι κάτι πολύ βαθύτερο αυτό που εκφράζεται. Αν δεν μπορείς να συλλάβεις αυτό το πράγμα, δεν μπορείς να καταλάβεις τους Κρητικούς. Έχουν μια λεβεντιά και μια περηφάνεια που δεν τη βρίσκεις εύκολα. Έτσι γεννιέται ο Κρητικός. Ποια σκηνή του ρόλου σας είναι η πιο δυνατή; Η σκηνή της αυτοκτονίας, η στιγμή που ο Νουρήμπεης περιμένει να τον σκοτώσει ο Καπετάν Μιχάλης. όταν εκείνος δεν το κάνει, γυρίζει και του λέει: «Δεν περίμενα κανέναν άλλο, μήτε Ρωμιό, μήτε Τούρκο, μήτε κανέναν, εσένα μόνο». Η λύτρωσή του ήταν να τον σκοτώσει ο Καπετάν Μιχάλης. Το ότι ο Καπετάν Μιχάλης δεν το κάνει, σηματοδοτεί τον ουσιαστικό θάνατο του Νουρήμπεη. Ο Νουρήμπεης έχει πεθάνει πριν αυτοκτονήσει. 68
Mιχάλης Αεράκης Καλλιτεχνικός Διευθυντής ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Κρήτης «Για ένα πράγμα να είναι βέβαιοι όσοι παρακολουθήσουν αυτήν την παράσταση: θα "μυρίζει" Κρήτη από την αρχή μέχρι το τέλος». Θέλατε από καιρό να ανεβάσετε το συγκεκριμένο έργο; Πάντοτε είχα στο μυαλό μου να καταπιαστώ κάποια στιγμή με τον «παππού» όλων των Κρητικών, τον Καζαντζάκη. Φέτος, καθώς τιμούμε σε όλον τον κόσμο τα 50 χρόνια από το θάνατό του, ήρθε η ώρα να κάνουμε κι εμείς ως ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. το χρέος μας απέναντι σ αυτήν τη σπουδαία λογοτεχνική και πνευματική προσωπικότητα. Όπως και στο πρόσφατο παρελθόν, που ασχοληθήκαμε με Ερωτόκριτο και Αρετούσα, έτσι και τώρα η ευθύνη είναι τεράστια. Ταξιδεύουμε την Ιστορία και τον πολιτισμό της Κρήτης σε ολόκληρη την Ελλάδα και την Κύπρο με 60 παραστάσεις. Εύχομαι το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Κρήτης να ανταποκριθεί σε όλο αυτό το βάρος, όπως είμαι σίγουρος ότι σ αυτή μας την προσπάθεια θα μας συνοδεύουν και οι ευχές όλων των Κρητικών. Τι απαιτήσεις έχει μια παράσταση σαν τον Καπετάν Μιχάλη; Εμπιστευθήκαμε τη σκηνοθεσία της παράστασης σε έναν από τους σημαντικότερους ηθοποιούς της χώρας μας, τον Γιάννη Βόγλη, ο οποίος συμμετέχει και ως ηθοποιός. Συνεπώς η σκηνοθετική ματιά είναι του Γιάννη, που με πολλή επιτυχία έχει ερμηνεύσει το ρόλο του Καπετάν Μιχάλη στο παρελθόν. Ξέρετε, ο Γιάννης Βόγλης έχει πολιτογραφηθεί «δικός μας», δηλαδή Κρητικός, όχι μόνο με τα πολλά έργα που έχει παίξει και που αφορούν την Κρήτη, αλλά και ως άνθρωπος που έχει πολλές και καλές σχέσεις με τους Κρητικούς. Για ένα πράγμα να είναι βέβαιοι όσοι παρακολουθήσουν αυτήν την παράσταση: θα «μυρίζει» Κρήτη από την αρχή μέχρι το τέλος. Όλοι οι καλλιτεχνικοί συντελεστές, όπως ο Νίκος Βερλέκης στον ομώνυμο ρόλο, ο Νίκος Δαδινόπουλος, ο Γιάννης Καλατζόπουλος και οι υπόλοιποι εκλεκτοί συνάδελφοι, εγγυώνται γι αυτό. Με την ευκαιρία αυτή, να ευχαριστήσω τον κ. Πάτροκλο Σταύρου για την ευγενική παραχώρηση των πνευματικών δικαιωμάτων, τον Βασίλη Σκουλά και τον Λουδοβίκο των Ανωγείων για την επίσης ανιδιοτελή προσφορά τους στη μουσική. Ποιες δυσκολίες αντιμετωπίζετε γενικά στο θέατρο της Κρήτης; Ουσιαστικές δυσκολίες δεν αντιμετωπίζουμε. Έχουμε δίπλα μας την τοπική αυτοδιοίκηση και κυρίως τον κόσμο που μας στηρίζει όλα αυτά τα χρόνια. Αντιμέτωποι είμαστε μόνο με την ευθύνη και το χρέος όλων μας απέναντι στο θέατρό μας. Υπάρχει υποστήριξη από την Πολιτεία; Ποιοι σας στηρίζουν; Ξέρετε, το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Κρήτης, όπως και άλλα 15 ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ., ανήκουν στο θεσμό που είναι κάτω από την ομπρέλα του υπουργείου Πολιτισμού και της τοπικής κοινωνίας που φιλοξενεί τα ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ., τα οποία έχουν ζωή από το 1983. Αυτό που χρειάζεται, νομίζω, είναι ο επαναπροσδιορισμός αυτού του θεσμού η ύπαρξη μεγαλύτερων χρηματικών πόρων κυρίως, αλλά και άλλα πολλά που δεν είναι της ώρας. Αυτά τα θέατρα, που παράγουν πολιτισμό και έχουν ενσωματωθεί στις τοπικές κοινωνίες, πρέπει να ενισχυθούν. Αυτά που δεν έχουν καταφέρει να είναι συνεπή με το «ραντεβού» των πολιτών του τόπου τους, να κλείσουν. Η τέχνη γενικότερα δεν πρέπει να είναι αντικείμενο πολιτικής ή τοπικής εκμετάλλευσης. Όσον αφορά το δεύτερο σκέλος της ερώτησής σας, θα ήθελα από καρδιάς να ευχαριστήσω την ΑΝΕΚ LINES, που τα τελευταία τέσσερα χρόνια είναι ο χρυσός χορηγός μας. Χωρίς τη βοήθειά της η ζωή του θεάτρου μας θα ήταν κάπως δυσκολότερη. Θα ήθελα, επίσης, να ευχαριστήσω και όλους τους κατά καιρούς χορηγούς και επιχειρηματίες που μας έχουν βοηθήσει, καθώς επίσης και τους ιδιώτες πολλοί από αυτούς δεν θέλουν να αναφέρουμε τα ονόματά τους. Για την αγάπη και το ενδιαφέρον όλων των παραπάνω, εμείς, το λιγότερο που τους χρωστούμε, είναι η ευγνωμοσύνη μας. Τι νομίζετε ότι θα μείνει στον κόσμο από την παράσταση που θα παρακολουθήσει; Εμείς, οι παλιότεροι, θα θυμηθούμε τις υπέρτατες άυλες αξίες που σχεδόν όλες έχουν εκφυλιστεί στις μέρες μας. Για τους νεότερους η παράσταση νομίζω πως θα είναι πρόταση ζωής. Αυτό που λένε για εσάς είναι ότι έχετε αφιερώσει τη ζωή σας στο ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Κρήτης. Ποιες θυσίες έχετε κάνει; Καμία θυσία δεν αισθάνομαι ότι έχω κάνει για το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Κρήτης. Την αγάπη μου την έχω δώσει χωρίς προαπαιτούμενα. Μακάρι να μπορέσω μέσα από αυτήν τη διακονία να προσφέρω κι άλλα. Ποιους στόχους έχετε για το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Κρήτης; Να παραμείνει εκεί που είναι κι ακόμα ψηλότερα. Ξέρετε, το μπόι της Κρήτης μέσα στη Μεσόγειο είναι μεγάλο και μεγάλα πρέπει να είναι όλα τα πράγματα που έχουν σχέση με το νησί μας, με οτιδήποτε κι αν ασχολούμαστε. Μόνο έτσι εκπληρώνουμε, όπως έλεγε και ο «παππούς» Καζαντζάκης, το χρέος μας απέναντι στην Κρήτη. 70