Περιπλανώμενοι στα ζωγραφικά σοκάκια του Νικόλαου Γύζη

Περιπλανώμενοι στα ζωγραφικά σοκάκια του Νικόλαου Γύζη Ομάδα εργασίας: Καβαλλιέρου Έλενα (Α 2) Καραΐνδρου Νικολέτα (Α 2) Κερασίδη Δήμητρα (Α 2) Ματθαίου Μαρία (Α 2) Β τετράμηνο 2014 Υπεύθυνη καθηγήτρια: Kα Διάμεση Κυριακή Υπεύθυνη καθηγήτρια τεχνολογικής υποστήριξης: Κα Δούτσιου Ειρήνη

Περιεχόμενα Πρόλογος... 2 Βιογραφικά στοιχεία... 3 Τα ζωγραφικά σοκάκια του Νικόλαου Γύζη... 5 Εισαγωγή... 5 Σχολή του Μονάχου... 5 Η εικαστική παρακαταθήκη του ζωγράφου... 7 Τέσσερις κύκλοι... 7 Πίνακες... 10 Τα λογοτεχνικά σοκάκια του Νικόλαου Γύζη... 16 Επίλογος... 17 Παραπομπές... 18 Βιβλιογραφία & Δικτυογραφία... 19 1

Πρόλογος Ο Νικόλαος Γύζης υπήρξε ένας από τους πιο σημαντικούς Έλληνες ζωγράφους του 19ου αιώνα καθώς επίσης και ένας από τους κυριότερους εκπροσώπους της «Σχολής του Μονάχου». Εισέπραξε διακρίσεις καθόλη την διάρκεια των σπουδών του και έλαβε τα πρώτα βραβεία στην ξυλογραφία, τη ζωγραφική και τη χαλκογραφία. Ο λόγος που μας ώθησε να «περιπλανηθούμε» στα ζωγραφικά σοκάκια του Νικόλαου Γύζη έγκειται στο γεγονός ότι αν και θεωρήθηκε ένας καταξιωμένος καλλιτέχνης στο ευρωπαϊκό ζωγραφικό προσκήνιο, στον ελλαδικό χώρο θεωρούμε ότι δεν αναδείχτηκε ιδιαίτερα ως καλλιτεχνική μορφή. Έτσι μέσω της συγκεκριμένης ερευνητικής εργασίας, προσπαθήσαμε να φωτίσουμε ορισμένες πλευρές του, οι οποίες ήταν καλά κρυμμένες στο σκοτάδι και να προσθέσουμε το δικό μας λιθαράκι στην υστεροφημία που αρμόζει στον συγκεκριμένο καλλιτέχνη. Άλλωστε, ο Νικόλαος Γύζης αποθέωσε την ιδεολογία των έργων του, αφουγκραζόμενος την αγωνία των πρώτων βημάτων του πολιτικού και ιδεολογικού σχηματισμού της νέας ελληνικής κοινωνίας, ωστόσο εξελίχθηκε σε καινοτόμο καλλιτέχνη, συναισθανόμενος τις δονήσεις των νέων περιπετειών του βλέμματος που εξέπεμπαν τα ευρωπαϊκά καλλιτεχνικά κέντρα - καθώς ήδη είχαν ξεμπερδέψει με τη διαμόρφωση των κοινωνιών τους -, έτσι ώστε να θεωρείται προάγγελος των μοντερνιστικών τάσεων του 20ού αιώνα. 2

Βιογραφικά στοιχεία Ο Νικόλαος Γύζης (1 Μαρτίου 1842 22 Δεκεμβρίου 1900 ή 4 Ιανουαρίου 1901 με το νέο ημερολόγιο) ήταν ένα από τα έξι παιδιά του ξυλουργού Ονούφριου Γύζη και της Μαργαρίτας Γύζη, το γένος Ψάλτη, που ζούσαν στο Σκλαβοχώρι της Τήνου. Το 1850, η οικογένειά του μετοίκησε στην Αθήνα και ο μικρός Νικόλαος άρχισε να παρακολουθεί μαθήματα στην Σχολείο των Τεχνών (μετέπειτα Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών), αρχικά ως ακροατής και, από το 1854 έως το 1864, ως κανονικός σπουδαστής. Με το τέλος των σπουδών του, γνωρίστηκε με τον πλούσιο φιλότεχνο Νικόλαο Νάζο, με την μεσολάβηση του οποίου έλαβε υποτροφία από το Ευαγές Ίδρυμα του Ναού της Ευαγγελιστρίας της Τήνου, προκειμένου να συνεχίσει τις σπουδές του στην Βασιλική Ακαδημία Καλών Τεχνών του Μονάχου. Τον Ιούνιο του 1865, ο Γύζης έφθασε στο Μόναχο, όπου συνάντησε τον συνάδελφο και φίλο του Νικηφόρο Λύτρα. Ο τελευταίος τον βοήθησε στο να εγκλιματιστεί γρήγορα στο γερμανικό περιβάλλον. Πρώτοι του δάσκαλοί του στο Μόναχο ήταν ο Hermann Anschütz και ο Alexander Wagner. Τον Ιούνιο του 1868, έγινε δεκτός στο εργαστήριο του Karl von Piloty. Ολοκλήρωσε τις σπουδές του στο Μόναχο το 1871 και τον Απρίλιο του 1872 επέστρεψε στην Αθήνα, για να μετατρέψει το πατρικό του σπίτι επί της οδού Θεμιστοκλέους σε ατελιέ. Μαζί με τον Νικηφόρο Λύτρα, ταξίδεψε το 1873 στην Μικρά Ασία. Απογοητευμένος από τις συνθήκες της Ελλάδας, τον Μάιο του 1874 εγκατέλειψε την Αθήνα και επέστρεψε στο Μόναχο, όπου έμελλε να ζήσει για το υπόλοιπο της ζωής του. Το 1876, ταξίδεψε παρέα με τον Νικηφόρο Λύτρα στο Παρίσι. Έναν χρόνο αργότερα νυμφεύθηκε την Άρτεμη Νάζου, με την οποία απέκτησε τέσσερις κόρες, την Πηνελόπη (γεν. 1878, πέθανε μόλις δώδεκα ημερών), την Μαργαρίτα-Πηνελόπη (γεν. 1879), την Μαργαρίτα (γεν. 1881) και την Ιφιγένεια (γεν. 1890), και έναν γιο, τον Ονούφριο-Τηλέμαχο (γεν. 1884). Το 1880, ανακηρύχθηκε σε επίτιμο μέλος της Ακαδημίας Καλών Τεχνών του Μονάχου και το 1888 εκλέχθηκε τακτικός καθηγητής στο ίδιο ίδρυμα. Το 1881, πέθανε η μητέρα του και έναν χρόνο μετά πέθανε και ο πατέρας του. Το 1895, επισκέφθηκε για τελευταία φορά την Ελλάδα, την οποία ποτέ δεν ξέχασε και πάντα νοσταλγούσε. Προσβεβλημένος από λευχαιμία, πέθανε στο Μόναχο στις αρχές του 1901. Λέγεται 3

ότι τα τελευταία του λόγια ήταν: «Λοιπόν ας ελπίζωμεν και ας ζητούμεν να είμεθα εύθυμοι!». Η σορός του ενταφιάστηκε στο Βόρειο Νεκροταφείο του Μονάχου. 1 1 Ιστορία Εικονογραφημένη, τεύχος 76, «Νικόλαος Γύζης» του Λάζου Χρήστου, (Οκτώβριος 1974), σσ: 96-105, εκδοτικός οργανισμός πάπυρος. 4

Τα ζωγραφικά σοκάκια του Νικόλαου Γύζη Εισαγωγή Ο Νικόλαος Γύζης διέθετε μια φύση ονειροπόλα και ποιητική που έρεπε προς τον ιδεαλισμό. Αν και ήταν ένας από τους κορυφαίους εκπροσώπους της Σχολής του Μονάχου, γρήγορα θα στρέψει τα θέματά του προς το συμβολισμό και την αλληγορία υπακούοντας σε μια βαθύτερη ιδεαλιστική εσωτερική διάθεση. Η διαρκής αναζήτηση τρόπων για την υλοποίηση ενός προσωπικού αισθητικού οράματος, το οποίο πήγαζε από τη νοσταλγία μιας ιδανικής Ελλάδας, θα οδηγήσει το έργο του σε μεγαλόπνοες συλλήψεις, που εντάσσονται μέσα στα πλαίσια του ευρωπαϊκού Συμβολισμού. 2 Ο Νικόλαος Γύζης ήταν έλληνας ζωγράφος, αλλά δεν δημιουργούσε εντός των ορίων της ελληνικής ζωγραφικής. Ήταν όμως ο μακρινός αλλά φωτεινός ήλιος, καθώς παρατηρεί ο Μαρίνος Καλλιγάς, για τους αυτόχθονες ομοτέχνους του. Εκείνος από το Μόναχο όπου σπούδασε από το 1865 στην περιβόητη Ακαδημία και μετά δίδαξε από το 1882, και ο Νικηφόρος Λύτρας από το Πολυτεχνικόν Σχολείον της Αθήνας όπου δίδασκε επιστρέφοντας από τη βαυαρική πρωτεύουσα, επηρέασαν όσο κανείς άλλος την εξέλιξη της σύγχρονης ελληνικής ζωγραφικής, εκτρέποντας το καλλιτεχνικό ρεύμα της προς τη Δύση. Οι δυο τους, όμως, θα περιηγηθούν παρέα το 1872 τη Μικρά Ασία για να αναβαπτιστούν οι ίδιοι στα χρώματα, στις συνθέσεις και στην ατμόσφαιρα της Ανατολής και να συνεχίσουν να διδάσκουν, βγαίνοντας από το κλειστό ατελιέ τους στον ανοιχτό χώρο των κοινωνιών, πώς η ηθογραφία μπορεί να έχει νέο περιεχόμενο, άρα και μέλλον. 3 Σχολή του Μονάχου Η σχολή του Μονάχου, που ονομάζεται και ακαδημαϊκός ρεαλισμός ήταν το πιο γνωστό κίνημα στη ζωγραφική της Ελλάδας του 19ου αιώνα. Οι ζωγράφοι επηρεάστηκαν από την ομώνυμη Βασιλική Ακαδημία του Μονάχου. Η δημιουργία της σχολής αυτής οφείλεται στις στενές σχέσεις που διατηρούσε ο Όθωνας με το Βασίλειο της Βαυαρίας. Μετά το τέλος της Ελληνικής Επανάστασης το 1830 και τη δημιουργία του νέου Ελληνικού κράτους δημιουργήθηκε η ανάγκη για την εκπαίδευση νέων ζωγράφων. Γι αυτό πολλοί Έλληνες σπούδασαν εικαστική στην Ακαδημία και αγναντεύουν την Ελλάδα από μία άλλη οπτική. Με την έξωση του βασιλιά Όθωνα από την Ελλάδα το 1862, οι καλλιτέχνες επιστρέφουν στην ελεύθερη Ελλάδα, με κύριο εκφραστή τον Νικόλαο Λύτρα. Ο Νικόλαος Γύζης προτιμά να μείνει στο Μόναχο σχεδόν μέχρι το τέλος της ζωής του. Οι ζωγράφοι αυτοί θα κατευθύνουν καλλιτεχνικά την εκπαίδευση στον πρόδρομο της σημερινής Σχολής Καλών Τεχνών, Σχολείο των Τεχνών, αλλά και στο Πολυτεχνείο. 2 http://www.archaiologia.gr/blog/publishig/νικόλαος-γύζης-και-γεώργιος-ιακωβίδη/ 3 http://www.tovima.gr/culture/article/?aid=562711 5

Εκπρόσωποι Κύριοι εκπρόσωποι στον ελληνικό χώρο είναι οι Θεόδωρος Βρυζάκης, Διονύσιος Τσόκος, ο Κωνσταντίνος Βολανάκης και ο Ιωάννης Αλταμούρας, που απεικόνισαν τον εθνικό αγώνα της απελευθέρωσης από τον τουρκικό ζυγό του 21. Επίσης γνωστοί για το παγκόσμιας αναγνώρισης έργο τους είναι οι Νικηφόρος Λύτρας και Νικόλαος Γύζης που θεωρούνται κορυφαίοι ηθογράφοι και εικονογράφοι. Θεματολογία Το έργο των ζωγράφων χαρακτηρίζεται από άρτια τεχνική στη χρήση των χρωμάτων. Οι σκηνές είναι πομπώδεις και θεατρικές, χωρίς την απώλεια συναισθημάτων. Η ηθογραφία, που περιγράφει τη ζωή των ανθρώπων της υπαίθρου, οι τοπικές ενδυμασίες και γενικά η αγροτική ζωή, η προσωπογραφία, η τοπιογραφία και η νεκρή φύση είναι οι τεχνικές που χρησιμοποιούν οι ζωγράφοι του ακαδημαϊκού ρεαλισμού. Συνήθως φαίνονται τα χαρακτηριστικά του εικονιζόμενου. Κριτικές Εκείνη την εποχή, πολλοί θεωρούσαν πως το Μόναχο μετέδωσε στους Έλληνες στοιχεία συντηρητισμού, ενώ στο Παρίσι ακμάζει ο ιμπρεσιονισμός. Η στείρα τεχνική, η άσκηση στο σχέδιο το χρώμα και την αφήγηση, όλα αυτά οφείλονται στη Σχολή του Μονάχου. 4 «Κάλαντα» του Νικηφόρου Λύτρα, 1872, 90 59 cm (Ιδιωτική Συλλογή) 4 4 http://www.artmag.gr/art-history/art-history/item/270-i-sxoli-you-monaxou 6

Η εικαστική παρακαταθήκη του ζωγράφου Η εικαστική παρακαταθήκη του Νικόλαου Γύζη διακρίνεται σε τρεις περιόδους. Στην πρώτη φάση της, επιλέγει να κινηθεί μέσα στο κυρίαρχο κλίμα του ακαδημαϊσμού. Ωστόσο η καλλιτεχνική του ιδιοφυία καθιστά έκδηλο ότι προσπαθεί να αποστασιοποιηθεί από την άψυχη και αρκετά ψυχρή ακαδημαϊκή τεχνοτροπία, γεγονός που επιτυγχάνεται στη δεύτερη περίοδο της δημιουργικής του πρότασης. Με τα ταξίδια του στην Ελλάδα και την Ανατολή, ο ζωγράφος δέχεται γόνιμες επιρροές που καθορίζουν τις καλλιτεχνικές του επιλογές. Η τέχνη του εμπλουτίζεται με τη θεματογραφία και τη χρωματολογία του οριενταλισμού, υιοθετώντας ταυτόχρονα στοιχεία ηθογραφικού περιεχομένου. Η τρίτη φάση της αισθητικής πρότασης του δημιουργού αναδεικνύει την ανάγκη του για μια τέχνη περισσότερο ποιητική, όπου προέχει το ιδεαλιστικό και μυστικιστικό στοιχείο. Η έξαρση της ιδέας της θρησκείας, οι αλληγορίες, ο στοχασμός, το όνειρο, η γυναίκα ως πλάσμα μυστηριώδες, ανεξιχνίαστο και ενίοτε δαιμονικό δεσπόζουν στους συμβολιστικούς του πίνακες. 5 Στο πεδίο της γλυπτικής τέχνης ο Νικόλαος Γύζης δέχθηκε έντονες οι επιρροές από τον Edgar Degas και τον Medarno Rosso, των οποίων η συμβολή στην εξέλιξη της γλυπτικής έγκειται στην τάση τους για μια ιμπρεσιονιστικής έμπνευσης απόδοση της αμεσότητας και της φρεσκάδας της πρώτης οπτικής εντύπωσης, με τα ατμοσφαιρικά εφέ και τις μεταβατικές καταστάσεις του φωτός να «σπάζουν» τη σταθερή και αμετάβλητη ταυτότητα του αντικειμένου. Μέσα από τη μελέτη των έργων του Γύζη, διαπιστώνουμε την πολυδιάστατη εικαστική του παιδεία που προσφέρει απρόσμενες εκπλήξεις και ενδιαφέρουσες προσεγγίσεις στον εκάστοτε ερευνητή του έργου του. Είναι εμφανές ότι ο δημιουργός βίωνε τις αντιφάσεις και τα αδιέξοδα της εποχής του. 6 Τέσσερις κύκλοι Η ζωή και οι σπουδές στην Ευρώπη, η επαφή με ρεύματα και καλλιτέχνες που απέχουν από τα ως τότε ερεθίσματά του (ο ιμπρεσιονισμός δεν τον αγγίζει σε αντίθεση με τον ιδεαλισμό και τη γερμανική εκδοχή του Ρομαντισμού που ανθεί στα μέσα του 19ου αιώνα), αποτελούν το πρίσμα μέσα από το οποίο μπορεί να δει την τέχνη και την πατρίδα του από την αρχή. Η ζωγραφική αποτελεί το κυρίως πεδίο του, όμως ως ολοκληρωμένος καλλιτέχνης θα καταπιαστεί με την γλυπτική, τη χαρακτική 5 http://laskarisart.blogspot.gr/2011/01/blog-post_09.html 6 http://www.archaiologia.gr/blog/publishig/νικόλαος-γύζης-και-γεώργιος-ιακωβίδη/ 7

και τη μουσική ενώ η ποίηση αν και δεν την υπηρετεί είναι γι αυτόν η πρώτη των Τεχνών. Στην αρχή της καριέρας του περιοδεύει την Ελλάδα, καθώς και την «Ελληνίδα Ανατολή» της Ασίας, επί διετία, αντλώντας θεματολογία και έμπνευση (η δεύτερη και τελευταία επιστροφή του θα είναι λίγο πριν το θάνατό του και με προσκυνηματικό χαρακτήρα). Η απόδοση των εντυπώσεών του μέσω ιστορικών και καθημερινών σκηνών, θα μας χαρίσει μερικούς από τους πλέον μεστούς πίνακες ορόσημα στην ελληνική εικαστική ιστορία («Το Τάμα», «Τα Αρραβωνιάσματα των παιδιών», «Η Καταστροφή των Ψαρών» κ.α). Ακόμη όμως και όταν καταπιάνεται με μνημειακά έργα της δεύτερης πλέον- πατρίδας του, («Ειδήσεις Νίκης», «Αποθέωση της Βαυαρίας» κ.α.), το κάνει με τρόπο ζωντανό μα και ονειρικό. Η διάσωση του κλασικού πνεύματος έχει πρωταρχική θέση στην τέχνη του και στην Γερμανία βρίσκει πιο πρόσφορο έδαφος απ ότι στην χώρα μας, η οποία κατά την εποχή του πασχίζει να αποτινάξει τις ανατολίτικες συνήθειες και επιρροές. «Θα έκαμνα, εννοείς, με πολύ πλέον ευχαρίστησης την αποθέωση της Ελλάδος, άλλα μόνος δεν ημπορώ να την αποθεώσω, αφού οι περισσότεροι την ξεθεώνουν» γράφει με πικρία μάλλον παρά με χιούμορ. Εξελισσόμενος μέσα από τα καλλιτεχνικά ρεύματα, που δεν ακολουθεί παρωπιδικά άλλα συμβάλλει καρποφόρα στη διαμόρφωσή τους, ο Γύζης αναζητά το όραμα των ιδεαλιστών ζωγράφων, μια μακρινή πραγματικότητα όπου ο άνθρωπος απαλλαγμένος απ όλες τις δεσμεύσεις μπορεί να ικανοποιήσει τα όνειρα αυτού του κόσμου. Κινούμενος ανάμεσα στην πραγματικότητα και την ιδέα αναβιώνει το Διονυσιακό στοιχείο και ζωγραφίζει εικόνες μιας ποιητικής ατμόσφαιρας με προσωποποιήσεις ευαίσθητες και ρυθμικές κινήσεις χωρίς ρεαλιστική χροιά ή και γήινη υπόσταση, ιδίως στα ύστερα έργα του. («Ο Χορός των Μουσών», «Εαρινή Συμφωνία», «Η Χαρά», «Η Δόξα Νικά τον Θάνατο» κ.α.) Με την έλευση του 20ου αιώνα ο χρόνος για τον Γύζη μετρά αντίστροφα και η μάχη με τη λευχαιμία τον καταβάλλει τον Ιανουάριο του 1901 αφήνοντας την Ελληνική ψυχή χωρίς έναν από τους κορυφαίους εκφραστές της στις εικαστικές τέχνες. «Η εικών προχωρεί βραδέως με το ίδιον βάδισμα προς τα εμπρός, όπως και οι Θεαί επάνω στον μουσαμά. Μ έχει μαγεύσει η πρώτη Θεά (η Ποίησις). Φαντάζομαι ότι ακούω την μουσικήν της και στολίζω (μαζί με τας Θεάς) το άρμα τους- με ρόδα. Είθε να μην συναντήσωμεν καθ οδόν κανένα βάραθρον και να φθάσωμεν αισίως εις την Walhalla». Η σύνοψη του έργου του Γύζη με όλες τις μορφές της δημιουργίας του σε λίγες γραμμές είναι πολύ δύσκολη. Καταφέρνει να συγκεράσει τον ρεαλισμό, τον ιδεαλισμό και τον συμβολισμό στο απόλυτα προσωπικό του ύφος. Στον δικό του λυρικό κόσμο, καθημερινές μορφές, ήρωες άγγελοι, μούσες (ακόμη και αυτή η άπιαστη εικόνα της μουσικής) συνυπάρχουν. 8

Στο έργο του αναγνωρίζονται τέσσερις κύκλοι. Στον πρώτο εξ αυτών ο Έλληνας ζωγράφος αντανακλά τις επιρροές του δασκάλου του Carl Theodor von Piloty, διαπρεπούς ζωγράφου της Βαυαρίας. Πρόκειται για μια ρομαντικού τύπου αντίδραση στον νεοκλασικισμό, που εκείνη την εποχή κυριαρχούσε, με επαναφορά στην γερμανική ζωγραφική του χρώματος και των ρωπογραφικών θεμάτων εμπνευσμένων από την ολλανδική παράδοση. Κάποιοι από τους πίνακες του Γύζη, αυτής της περιόδου, όπως οι «Ιουδήθ και Ολοφέρνης», «Ειδήσεις Νίκης», «Ο Ιωσήφ στην φυλακή», χαρακτηρίζονται από ελευθερία σχεδίου και χρωματικό πλούτο. Ήδη από τον πρώτο του κύκλο ο Γύζης αναγνωρίζεται ως ένας από τους πιο ταλαντούχους ζωγράφους της Ευρώπης. Ωστόσο, το ύφος και η θεματολογία του αλλάζουν στον δεύτερο κύκλο. Πρόκειται για μια φάση που η ηθογραφία απορροφά πολύ από το ενδιαφέρον του. Χρησιμοποιώντας ως πρώτη ύλη την σύγχρονη πραγματικότητα της ελληνικής υπαίθρου, προσπάθησε να την μετουσιώσει και να της δώσει ηθικοπνευματικές διαστάσεις. Η ζωγραφική του, πλέον, γίνεται περιεκτικότερη και αρχίζει να αναζητά ιδέες καθολικής σημασίας. Έργα της εν λόγω περιόδου είναι τα «Πρώτη Εξομολόγησις», «Το κρυφό σχολειό», «Το παραμύθι της γιαγιάς», «Χαρτομάντισσα», «Αποκρηά στην Αθήνα», «Το κρυφτούλι», «Το τάμα» και άλλα. Η αναγνώριση του Γύζη στην Ευρώπη γίνεται όλο και πιο μεγάλη. Στον τρίτο κύκλο εισέρχεται το συμβολικό στοιχείο ως κύριο γνώρισμα στη ζωγραφική του. Σε αυτή την φάση εμπνέεται όχι από την σύγχρονη, μα από την αρχαία Ελλάδα. Η επαφή του με το αρχαίο ελληνικό πνεύμα δεν είναι στείρα μιμητική. Αντιθέτως, είναι δημιουργική. Όπως μόνο ένας γνήσιος απόγονος και συνεχιστής του πολιτισμού θα μπορούσε να καταφέρει. Οι μορφές των πινάκων του είναι ανάλαφρες και γεμάτες χάρη. Απρόσωπες, καθολικές υποστάσεις, αναγνωρίζονται από τα σύμβολά τους. Οι χρωματικοί τόνοι γίνονται πιο απαλοί και ευαίσθητοι. Κάποια έργα αυτής της περιόδου είναι τα «Εαρινή συμφωνία», «Αράχνη», «Ποίησις», «Αρμονία», «Η αποθέωση της Βαυαρίας» (έργο που δυστυχώς χάθηκε λόγω του βομβαρδισμού του Μουσείου Τεχνών της Νυρεμβέργης) και άλλα. Ο Ρομαντισμός πια, πέρα από τάση, αρχίζει να γίνεται και ξεκάθαρη καλλιτεχνική αποτύπωση του Έλληνα ζωγράφου. Στην τελευταία φάση της δημιουργίας και της ζωής του- η ρομαντική του δυναμική γίνεται ακόμη πιο έντονη. Στα θέματά του εμφανίζονται πια χριστιανικά και θρησκευτικά θέματα. Μυστικιστικές εξάρσεις χαρακτηρίζουν ακόμη και έργα μη θρησκευτικού περιεχομένου, όπως η «Δόξα», που αποτέλεσε έμπνευση βασιζόμενη σε ποίημα του Διονύσιου Σολωμού. Το σχέδιο υποχωρεί στην ένταση του χρώματος. Οι πίνακες αποτελούν καλλιτεχνικά οράματα, συνοδευόμενα από βαθύ μυστικισμό, που αποτυπώνουν την ύστατη οδύνη της ψυχής. Τι «Ιδού ο Νυμφίος έρχεται» αποτελεί την κορύφωση αυτής της φάσης και προαναγγέλλει το τέλος της ζωής του κορυφαίου Έλληνα ζωγράφου. Ο Γύζης μέσα από την εξιδανίκευση της μακρινής πατρίδας του και με στυλοβάτες τον Ρομαντισμό και τον ιδεαλισμό προσπαθεί να υποβάλλει στον θεατή του τότε μα 9

και τώρα ιδέες υψηλές και να προσφέρει ανάταση. Εφόσον το καταφέρνει, τότε η καλλιτεχνική ψυχή του είναι δικαιωμένη. 7 Πίνακες 8 «Η ψυχή», 1893, 31 23,5cm (Συλλογή Γ. Μαΐλη) 7 http://flefaloarticles.blogspot.gr/2012/09/blog-post_20.html 8 http://www.nationalgallery.gr/site/content.php?sel=247 10

«Τα αρραβωνιάσματα», 1875, 156 104 cm (Εθνική Πινακοθήκη) «Νύμφη και Έρως», 1897, 85 59 cm (Εθνική Πινακοθήκη) 11

«Το κρυφό σχολειό», 1885-1886, 58 73 cm (Ιδιωτική Συλλογή) «Η αποστήθιση», 1883, 74 63 cm (Ιδιωτική Συλλογή) 12

«Κοριτσάκι που παίζει», 1868, 40 32 cm (Ιδιωτική Συλλογή) «Γιάντες», 1878, 46 37 cm (Εθνική Πινακοθήκη) 13

«Μετά την καταστροφή των Ψαρών», 1896-1898, 133 188 cm (Εθνική Πινακοθήκη) «Το τάμα», 1874, 107 158 cm (Εθνική Πινακοθήκη) 14

«Ο Έρως και ο ζωγράφος», 1868, 50 40 cm (Ιδιωτική Συλλογή) 15

Τα λογοτεχνικά σοκάκια του Νικόλαου Γύζη Ο Νικόλαος Γύζης εκτός από εξαιρετικός ζωγράφος, υπήρξε επίσης μια προσωπικότητα με έντονη λογοτεχνική έφεση. Μοναδικό δείγμα γραφής του κορυφαίου αυτού καλλιτέχνη, αποτελούν οι περίπου τριακόσιες επιστολές του στις οποίες αποτυπώνονται αδρά ο ατόφιος, ευγενικός και σεμνός χαρακτήρας του, τα λεπτά αισθήματά του, οι σχέσεις του με την οικογένειά του, με συγγενείς του, το κοινωνικο-πολιτικό πλαίσιο της εποχής του, η αγάπη και η νοσταλγία για την πατρίδα (πολλές επιστολές του απευθύνονται στον ευεργέτη του και μετέπειτα πεθερό του, Νικόλαο Νάζο -παντρεύτηκε την κόρη του Άρτεμη- και στην αδελφή της γυναίκας του, Ουρανία). Οι σωζόμενες επιστολές του, που έγραφε από το 1869 μέχρι και το τέλος της ζωής του, φωτίζουν ακόμη περισσότερο τη ζωή και το έργο του, καθώς μαρτυρούν νέες πτυχές και ανησυχίες για το έργο και για τη ζωή του μεγάλου Έλληνα ζωγράφου γενικότερα, μέχρι το τέλος της ζωής του. («Επιστολαί Νικολάου Γύζη», Εκδόσεις «Εκλογής», Αθήναι 1953). 9 Ακολουθούν μερικά χαρακτηριστικά αποσπάσματα: «Σας βεβαιώ, Κύριε Νάζε, ότι δεν είμαι διόλου σπάταλος. Ζω με την μεγαλυτέραν οικονομίαν, αλλά τα έξοδα της τέχνης μου, και προ πάντων τα μοδέλα, κοστίζουν φρικτά και άνευ αυτών δεν ημπορώ να κάμω βήμα. Εις την αρχήν ήμουν εις μικροτέρας σχολάς, όπου τα μοδέλα επληρώνοντο από την Ακαδημίαν, αλλ' αφ' ότου εμβήκα εις την σχολή των συνθέσεων, τα πληρώνω ο ίδιος και διά τούτο έπεσα έξω. [...] Έγραψα και θα γράψω πάλιν προς την επιτροπήν της Ευαγγελιστρίας διά τους μισθούς μου...» - Επιστολή προς τον Νικόλαο Νάζο, 3 Ιουνίου 1873 «Πόσον πτωχός είναι ο ζωγράφος απέναντι του ποιητού! Αν ξαναγεννηθώ θα γίνω ποιητής και μουσικός.» - Επιστολή προς τον Νικόλαο Νάζο, 7 Απριλίου 1875 «Αν ήτο δυνατόν να ημπορούσα να ηρχόμουν εις την Ελλάδα, ίσως κατά πρώτον εις την Κεφαλληνίαν και κατόπιν εις την Τήνον, εις τα γλυκά αυτά μέρη.» - Επιστολή προς τον αδελφό της γυναίκας του, 22 Οκτωβρίου 1900 10 9 http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=335172 10 http://micro-kosmos.uoa.gr/gr/magazine/ergasies_foititon/ettap/2010-11/krifo_sxolio/ogizis.htm 16

Επίλογος O Νικόλαος Γύζης υπήρξε γνήσιος καλλιτέχνης, σεμνός, στοχαστικός, αληθινά ευγενής και αυτήν την εσωτερική ομορφιά, προσπάθησε και τελικά κατάφερε να αποτυπώσει στα έργα του. Γέρασε «ονειρευόμενος», όπως άλλωστε δηλώνει χαρακτηριστικά, αλλά χωρίς να λησμονούμε την πικρή αίσθηση που διέπνεε τα βάθη της ψυχής του. «Το όνειρο της ευτυχίας», έλεγε, «περνά σαν αστραπή κι αφήνει πικρία στη βασανισμένη καρδιά. Επί της γης όλα είναι χίμαιρα. Μόνη πραγματικότης είναι ο πόνος». H επίγεια ζωή του, όπως είχε πει λίγο πριν το τέλος, «διῆλθε ἐν μεγίστη ταχυτῆτι», τα έργα του όμως (εκτός από πίνακες, και λιγοστά γλυπτά) μοιρασμένα στην Ελλάδα και τη Γερμανία, έμειναν παντοτινό καύχημα της πατρίδας, που τόσο λάτρευε και πονούσε, ώστε δίκαια ο Γύζης να θεωρείται «ο Σολωμός του χρωστήρος». 17

Παραπομπές http://www.hprt-archives.gr/v3/public/main/page-assetview.aspx?tid=92472&autostart=0 http://www.dailymotion.com/video/k6kmcm2ns05gff4ql3q?start=1840 http://www.dailymotion.com/video/xxxp3e_έλληνες-ζωγράφοι-νικόλαος-γύζης_people http://www.youtube.com/watch?v=-3fl_cgazue http://www.youtube.com/watch?v=crikncf_et4 http://www.youtube.com/watch?v=ewzdxmmszm0 http://www.youtube.com/watch?v=4wzwvtgrthm http://www.youtube.com/watch?v=ryfn1rrtfl0 http://www.dailymotion.com/video/k6kmcm2ns05gff4ql3q?start=1840 18

Βιβλιογραφία & Δικτυογραφία Ιστορία Εικονογραφημένη, τεύχος 76, «Νικόλαος Γύζης» του Λάζου Χρήστου, (Οκτώβριος 1974), σσ: 96-105, εκδοτικός οργανισμός πάπυρος. http://www.archaiologia.gr/blog/publishig/νικόλαος-γύζης-και-γεώργιος-ιακωβίδη/ http://www.tovima.gr/culture/article/?aid=562711 http://www.artmag.gr/art-history/art-history/item/270-i-sxoli-you-monaxou http://laskarisart.blogspot.gr/2011/01/blog-post_09.html http://www.archaiologia.gr/blog/publishig/νικόλαος-γύζης-και-γεώργιος-ιακωβίδη/ http://flefaloarticles.blogspot.gr/2012/09/blog-post_20.html http://www.nationalgallery.gr/site/content.php?sel=247 http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=335172 http://micro-kosmos.uoa.gr/gr/magazine/ergasies_foititon/ettap/2010-11/krifo_sxolio/ogizis.htm 19