ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΟΣ

~ 5Γ

ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΟΣ Τ ά ξ ι ς Τού Μεγάλου και Πανηγυρικού ΕΣΠΕΡΙΝΟΎ καί τού Ο Ρ Θ Ρ Ο Τ των Κυριακών, χοροστατούντος Άρχιερέως, ώς καί τής Θ. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ, ίερουργοϋντος Ά ρχιερέω ς ΒΟΛΟΣ 1993

Μ10ΚΛΕΙΣΤΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ 3ΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟΝ I. Μ. ΔΗΜ ΗΤΡΙΑΔΟΣ *Ο ΛΥΧΝΟΣ* <. ΚΑΡΤΑΛΗ 1 6 0 - Τ.Κ. 3 8 2 2 1 ΤΗΛ. & FAX: 0 4 2 1 3 2.9 1 6 Β Ο Λ Ο Σ

Κ ατά την άρχιερατικήν μας διακονίαν διεπιστώ σαμεν ότι αρκετοί 'Ιερ είς καί 'Ιερ ο ψ ά λτα ι δεν γνω ρίζουν καλώς βασικά τινα σημεία τή ς Τυπικής διατάξεω ς τού 'Ε σπερινού, τού "Ορθρου καί τής Θ. Λ ειτουργίας όταν παρίσ τα τα ι χοροστατώ ν ή ιερουργώ ν ό "Επίσκοπος. Οΐ ίδιοι εύρίσκονται πολλές φορές σέ αδημονία καί αγω νία, οσάκις ό Επίσκοπός τω ν αποφ ασίζει νά έπισκεφθή τόν Ν αόν των. Δεν ύπάρχει δέ πρόχειρον βοήθημα, εις τό όποιον νά προστρέξουν διά νά μάθουν τά τή ς Τ υπικής α ύτής διατάξεω ς. Έ κ τή ς ανάγκης αύτής όρμηθέντες συνετάξαμεν πρό έτώ ν ενα πρόχειρον σχεδίασμα Τυπικής διατάξεω ς διά τίς περιπτώ σεις αύτές, τό όποιον εχει πλέον καθιερω θή εις τά όρια τής μητροπολιτικής περιφερείας Δ ημητριάδος. ΤήνΤυπικήν εκείνην διάταξιν διενείμαμεν τότε πολυγραφημένην είς 'Ιερ είς καί 'Ιεροψ ά λτα ς πρός χρήσιν. Ά λ λ ά, παρελθόντος τού χρόνου, τά α ντίτυπα έκεΐνα είτε κατεστράφησαν, είτε έχάθησαν, μέ αποτέλεσμα οί νεώ τεροι νά μην έχουν τό βοήθημα αύτό είς χείρας των. Τώρα τό έκδίδομεν τύποις, μέ αρκετές διορθώ σεις κ α ί β ελ τιώ σ εις, διά νά είναι προσιτόν είς πολλούς. Κ ατά την σύνταξιν τού κειμένου έλήφθησαν ύ π δψιν κατά βάσιν τά κρατούντα είς την Εκκλησίαν τής Ε λ λ ά δ ο ς, έ ξ έπηρεασμού ένίοτε από άλλα "κλίματα". Ε ύνοηθέντες παιδιόθεν νά εύρισκώμεθα έντός τού Ί. Β ήματος καί πλησίον εύλαβών καί προσεκτικών 'Ιερέω ν, οι όποιοι έγνώ ριζον καλώ ς τό Τυπικόν κ α ί τό Τ ελετουργικ όν, παρηκολουθήσαμεν μετά προσοχής ά π α ντα τά τελούμενα, 1

ιδίω ς εις περιπτώ σεις ίερουργοϋντος Ά ρ χιερ έω ς, καί κατέγράψ αμεν τα ύτα πάντα ενταύθα, έμπλουτισθέντα καί άπό τάς, έν τφ μεταξύ, κτηθείσας γνώ σεις. Εύχαριστούμεν τόν Πρωτοψάλτην καί Κ αθηγητήν κ. Ί ω. Σ χώ ρην διά την επιμέλειαν τή ς μουσικής γραφής τω ν βυζαντινώ ν μελωδιώ ν, πού παρα τίθεντα ι. Τό παρόν συνεγράφη είς γλώσσαν λογίαν, ώς τά βιβλία τή ς Ε κκλησίας, καί απευθύνεται κατά βάσιν πρός τους Κληρικούς καί Ίερ ο ψ ά λ τα ς τής Ί. Μ ητροπόλεω ς Δ ημητριάδος, είς τούς όποιους καί αφιερώ νεται με αγάπην. + 'Ο Δ ημη τριά δος Χ ριστόδουλος 2

Τ A Ξ I Σ TOT ΜΕΓΑΛΟΥ ΕΣΠΕΡΙΝΟΎ χοροστατούντος Ά ρχιερέω ς Α' - ΥΠΟΔΟΧΗ ΑΡΧΙΕΡΕΩΣ Κ ατά την ώρισμένην ώραν τού ' Εσπερινού άφικνεΐται πρό τω ν προπυλαίω ν. τού Ί. Ναού, ενθα πρόκειται νά τελεσθή ό Μ έγας καί Π ανηγυρικός 'Ε σπερινός, ό χοροστατήσω ν Ά ρ χιερ εύ ς φέρων έγκόλπιον, σταυρόν, έπανω καλύμμάυχον καί ράβδον. Τούτον ύποδέχονται έμπροσθεν τού Νάρθηκος, ίστάμενοι κ α τ α ντιστοιχία ν κατά τά όφ φίκια καί κατά τά πρεσβεία, οί 'Ιερ είς μετά των διάσημων τω ν έκαστος καί οί Διάκονοι. Έ κ τών Ιε ρ έ ω ν οί μέν Ά ρ χιμ α νδρ ΐτα ι φέρουν έπανω καλύμμαυχον καί σταυρόν, οί δέ Π ρω τοπρεσβύτεροι σταυρόν. Π ροηγούνται οί Ά ρ χιμ α νδρ ΐτα ι καί επονται-οί Π ρωτοπρεσβύτεροι, μ ε τ αύτούς δέ οί λοιποί όφ φικιούχοι καί εις τό τέλος οί ύπόλοιποι Ιε ρ ε ίς κατά σειράν πρεσβειώ ν. Μ ετά τούς Ιε ρ ε ίς παρατάσσονται οί Διάκονοι. Τό τέλος τώ ν δύο σειρών 'Ιερέω ν καί Διακόνων εύρίσκεται πλησίον τού Ν άρθηκος, ή δέ κεφαλή πρός τό μέρος τού έρχομένου Ά ρ χιερ έω ς. Έ κ τώ ν παρατεταγμένω ν Κληρικών, ό Β' Διάκονος κρατεί άνά χειρας τόν μανδύαν, ό πρώ τος δέ Ίερ εύ ς την ποιμαντορικήν ράβδον. Ή Τάξις αΰτη προϋποθέτει βεβαίω ς την πρό τής άφίξεω ς τού Ά ρ χιερ έω ς μεταφοράν τού τε μανδύου καί τή ς ράβδου εις τόν Ί. Ναόν. "Οπου τούτο δέν είναι έφ ικτόν, ιδία 3

είς περιπτώ σεις τελέσεω ς τού 'Εσπερινού είς π ανη γυρίζοντας Ί. Ν αούς χωρί'ων, ό συνοδεύων τόν Α ρχιερέα Α ρχιδιάκονος, σπεύδων π αραδίδει ΐή ν μέν ράβδον είς τόν πρώ τον τή τάξει Ιε ρ έ α, ό ίδιος δέ κρατεί είς χείρας του τόν μανδύαν, μή ύπάρχοντος Β' Διακόνου. Ή δλη παράταξις τώ ν Κ ληρικών πρό τού Νάρθηκος έμ φ α ίνετα ι είς τό επόμενον ύπ άριθμ. 1 σχήμα. ΝΑΡΘΗΞ ΔΙΑΚΟΝΟΣ ΙΕΡΕΥΣ Β' ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΟΣ Β' ΠΡΩΤΟΠΡΕΣΒΥΤΕΡΟΣ Β' ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΗΣ ΑΡΧΙΕΡΕΥΣ Β' ΔΙΑΚΟΝΟΣ ΑΡΧΙΔΙΑΚΟΝΟΣ ΔΙΑΚΟΝΟΣ ΙΕΡΕΥΣ Α' ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΟΣ A ΠΡΩΤΟΠΡΕΣΒΥΤΕΡΟΣ Α' ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΗΣ (ΚΡΑΤΩΝ ΤΗΝ ΡΑΒΔΟΝ) Τού Ά ρ χιερ έω ς έλθόντος είς τόν Ν άρθηκα τού Ναού κρούονται οί κώδωνες καί οί άναμένοντες 'Ιερ είς καί Διάκονοι άσπάζονται τήν δεξιάν του. Μ ετά τόν ασπασμόν α π α ν τες επα νέρ χοντα ι είς τήν ιδ ία ν έκαστος θέσιν. Α κ ο λούθω ς, ό κρατώ ν τόν μανδύαν Β' Διάκονος προσφέρει τούτον τώ Ά ρ χ ιε ρ ε ί έκ τώ ν όπισθεν, ό δέ Α ρχιδιάκονος ενδύει τόν Α ρχιερέα μέ τόν μανδύαν. Ό Ά ρ χιερ εύ ς πρίν περιβληθή τόν μανδύαν παραδίδει τήν, ήν μέχρι στιγμής κρατεί άνά χείρας, ράβδον είς τόν πρώτον τή τάξει 'Ιερ έα, ένδυθείς δέ τόν μανδύαν λαμβάνει παρά τού α' Ίερ έω ς τήν Ά ρ χιερ α τικ ή ν Ρ άβδον.1 1 Είς ώρισμένας περιφερείας καί άναλόγως πρός -ράς τοπικάς παραδόσεις καί έκκλησιαστικάς συνήθειας, εΐθισται όπως τόν Αρχιερέα ύποδέχωνται οί Ιερείς μετά τού Ί. Εύαγγελίου. Είς τήν περίπτωσιν ταύτην, ήτις απαντάται εις τινα χωρία τής ήμετέρας Επαρχίας, ό α ' Ίερεύς, φέρων έπιτραχήλιον καί φελώνιον, κρατείτο Ί. Εύαγγελιον καί προπορευομένων τών λαμπαδούχων ΐσταται παρά τόν Νάρθηκα. Τού Άρχιερέως έλθόντος καί περιβαλομένου τόν μανδύαν, ό φέρων τό Ί. Εΰαγγέλιον Ίερεύς απαγγέλλει έκφώνως τήν αΐτησιν: Ελέησον ήμ&ς ό θεός... Ετι δεόμεθα ύπέρ ιών εύσεβών... "Ετι δεόμεθα ύπερ τοΰ Αρχιεπισκόπου ήμών... "Οτι έλεήμω ν..." Είτα προσφέρει τώ Ά ρχιερεί τό Ί. Εύαγγελιον πρός ασπασμόν. Ούτος δέ καθ ήν ώραν άσπάζεται τοΰτο, κρατεί έλαφρώς τήν πλαγίαν αύτοΰ δψιν διά τής δεξιάς του, ό δέ Ίερεύς άσπάζεται τότε ταύτην. 4

Β'-ΕΙΣΟ Δ Ο Σ ΕΝ ΤΩι ΝΑΩι ΚΑΙ ΕΤΛ Ο Π Α Π ερατω θέντω ν πάντω ν τω ν είς τήν υποδοχήν τού Ά ρ χιερ έω ς άφορώ ντω ν, εισέρχονται απαντες είς τόν Ί. Ναόν κατά τήν έξης τάξιν: Οί παρατετα γμ ένοι Ιερείς καί Διάκονοι, τω νεύματι τού Ά ρ χιερ έω ς, στρέφονται πρός τόν Ναόν καί άρχονται βαδίζοντες ήρέμα καί βραδέως πρός τό έσωτερικόν αύτού άνά δύο. Π ρώτοι εισέρχονται οί 'Ιερ είς, κατά τήν αντίστροφον πρός τά όφ φ ίκια καί τά πρεσβεία αύτών σειράν, επονται οί Ά ρ χιμ α νδριτα ι καί μ ε τ αυτούς ερχεται ό Ά ρ χιερ ευ ς, τού β' Διακόνου κρατούντος δπισθεν αύτού καί είς άπόστασιν τήν ώαν τού μανδύου. Έ ά ν συμμετέχω σι Διάκονοι πλείονες τώ ν δύο, οί πλεονάζοντες εισέρχονται είς τόν Ναόν προπορευόμενοι τώ ν 'Ιερέω ν, προηγουμένω ν τώ ν νεωτέρων. Ο πισθεν ώ σαύτω ς τού Ά ρ χιερ έω ς καί δεξιόθεν βαδίζει ό Α ρ χ ιδ ιά κ ο νος. Οπου ύπάρχει 'Υ ποδιάκονος, ούτος κρατεί τήν ώαν τού μανδύου. Κ α θ ήν ώραν εισέρχονται άπαντες είς τόν Ναόν, οί 'Ιερ ο ψ ά λτα ι ΐσ τανται έπί τώ ν στασιδίω ν τω ν φέροντες ράσον, μηδέν λέγοντες ή ψ άλλοντες, άλλά άναμένοντες έτοιμοι. Ά φ ικνουμένω ν πάντω ν είς τόν Σω λέα, οί μέν Ιε ρ ε ίς καί Διάκονοι παρατάσσονται ενθεν κακεΐθεν αύτού μέ μέτω πον πρός τό κέντρον, ό δέ χοροστατώ ν Ά ρ χιερ ευ ς ΐσ τα τα ι είς τό κέντρον κάτω θεν τού πολυελαίου πατώ ν έπί τού Δικεφάλου, μέ μέτω πον πρός τό Ί. Βήμα, ενώ πιον τού οποίου ποιεί σχήμα κ α ί τρ ίς τό σημεΐον τού Σταυρού. (Σ χή μα 2) ΣΟΛΕΑΣ ΑΡΙΣΤΕΡ. ΧΟΡΟΣ ΔΙΑΚΟΝΟΣ ΙΕΡΕ Y Σ Β' ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΟΣ Β' ΠΡΩΤΟΠΡΕΣΒΥΤΕΡΟΣ Β' ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΗΣ ΔΙΑΚΟΝΟΣ ΙΕΡΕΥΣ Α ' ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΟΣ Α' ΠΡΩΤΟΠΡΕΣΒΥΤΕΡΟΣ Α' ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΗΣ ΔΕΞΙΟΣ ΧΟΡΟΣ Β' ΔΙΑΚΟΝΟΣ ΑΡΧΙΕΡΕΥΣ ΑΡΧΙΔΙΑΚΟΝΟΣ ΑΡΧΙΕΡ. ΘΡΟΝΟΣ Α κ ο λούθω ς καί ένώ άρχεται εύλογών διά τής δεξιάς τά τέσσαρα σημεία τού όρίζοντος, ό δεξιός Χορός ψ άλλει είς ύφος μεγαλοπρεπές καί είς ήχον δεύτερον 5

τό "Εις πολλά έτη Δέσποτα" άπαξ καί άργά. Οί Κ ληρικοί καί λα ϊκ ο ί δεχόμενοι την εύλογίαν ύποκλίνονται έλαφρώς, φέροντες την δεξιάν έπί τού στήθους. Λ -Λ,. Γ. * r 0 ο οή m α α α α β f? Ρ r ^.( >^ to 0e Γ* r "'k'* Γ ~ T \ -----st c^3 t t t ί t X n. n. ψ r r Δε t, ε ε ε t ε 6r o Λ* f ^ rr "ca a a a a t - o P - Λ Η Ψ ΙΣ KAIPOT Π ερατω θείσης τή ς εύλογίας, ό Ά ρ χιερ εύ ς, ένώ σ υνεχίζετα ι ή ψ αλμω δία τού "Εις πολλά ετη Δέσποτα", ανέρχεται εις τόν άρχιερατικόν Θρόνον, οί δέ Ιε ρ ε ίς καί Διάκονοι λαμβάνουσι π α ρ αύτού "καιρόν" ώς εξής: Π ροσέρχονται πρώ τοι ένώπιον τού Θρόνου ό α' Ίερ εύ ς καί ό α' Διάκονος 6

έξ αριστερώ ν αύτού. Εάν δεν ύπάρχη Διάκονος, τήν θέσιν αύτού καταλαμβάνει ό β' Ίερ εύ ς. Ά μ φ ό τερ ο ι όμού ποιούν ταυτοχρόνω ς μίαν μετάνοιαν, άνευ σταυρού, καί προβαίνοντες έκαστος μεμονω μένος ολίγον πρό τού Θρόνου άσπάζονται κατά σειράν τήν δεξιάν τού Ά ρ χιερ έω ς, εύλογούντος αύτούς. Ε ϊτα ποιούν ώ σαύτω ς ταυτοχρόνω ς σχήμα, ήτοι ύπόκλισιν, φέροντες τήν δεξιάν έπ ί τού στήθους καί α πέρχονται ήρέμα έντός τ ού Ιε ρ ο ύ Βήματος, δ ιά τήο votiac πύλθ > Α κολουθούν οί επόμενοι 'Ιερ είς καί Διάκονοι, οϊτινες ποιούν τά αύτά ώς καί οί προηγηθέντες, χω ρίς βίαν καί σύγχυσιν. Ε νδέχεται τό μέλος τού "Είς πολλά ετη Δ έσποτα" νά εχη τελειώ σει. Τούτο δέν κωλύει τήν συνέχισιν τή ς λήψεω ς "καιρού" έκ μέρους τώ ν Κληρικών. Μ ετά τούς Κ ληρικούς προσέρχονται άμφότεροι οί 'Ιερ ο ψ ά λτα ι καί ταυτοχρόνω ς λαμβάνουν καί ούτοι "καιρόν" ώς καί οί προηγηθέντες. "Εάν υπάρχουν βοηθοί τών Ιερ ο ψ α λτώ ν, επονται καί ούτοι. Τέλος προσέρχονται καί οί έκκλησιαστικοί επίτροποι καί άσπάζονται τήν δεξιάν τού Ά ρ χιερ έω ς. Δ - ΕΝ Α ΡΞ ΙΣ TOT ΕΣΠΕΡΙΝΟΎ 'Ο α' Ίερ εύ ς, είσελθώ ν είς τό Ά γ. Βήμα, φορεί, άνευ χρονοτριβής, έπιτραχήλιον καί προσέρχεται ενώπιον τής Ά γ. Τραπέζης. Σ τρεφόμενος δέ πρός τόν χοροστατούντα Α ρ χιερ έα ποιεί σχήμα καί άκολούθως ποιεί "Ευλογητός" έκφώνως. Μ ετά τό πέρας τή ς έκφωνήσεως ποιεί έκ νέου σχήμα τώ Ά ρ χ ιε ρ ε ί καί άρχεται άναγινώ σκω ν ασκεπής καί χαμηλοφώ νω ς τά ς εύχάς τού Λυχννκοϋ, ένω ό χοροστατώ ν Ά ρ χιερ ευ ς α πα γγέλλει τόν Προιμιακόν Ψ αλμόν, άπό διφθέρας ήν προσάγει αύτω ό Α να γνώ σ τη ς, καί τούτου μή ύπάρχοντος εις έκ τώ ν βοηθώ ν τού 'Ιεροψ άλτου. Κ ατά τήν ά πα γγελία ν τού Προοιμιακού, ό Ά ρ χιερ ευ ς είναι έλαφρώ ς έστραμμένος πρός τό Ά γ. Βήμα, πάντες δ άκροώ νταντούτου εύλαβώς. Κ ατά τόν Μ έγαν Έ σ περινόν ή α παγγελία τού Προοιμιακού έξικνείται μέχρι τή ς φράσεω ς "δόντος σου αύτοΐς συλλέξουσιν". Ε ίς τό σημείον τούτο οί Χοροί άρχονται ψ άλλοντες τά Ά νοιξα ντά ρ ια κ α τ άντιφω νίαν, ένω έντός τού Ά γ. Β ήματος οί Δ ιάκονοι ένδύονται τάς στολάς αύτών καί εύτρεπίζουν τά δικηροτρί- 7

κηρα2. Οί 'Ιερείς κυκλοϋντες κατά τήν ώραν ταύτην τήν Ά γ. Τράπεζαν άκροώ νται τού α' Ίερ έω ς άπαγγέλλοντος χαμηλοφώ νω ς τά ς εύχάς τού Λυχνικού, μετά δέ τό πέρας αύτών απέρχονται άπαντες είς τάς οικείας αύτών θέσεις, έν σιγή καί εύλα βεία προσευχόμενοι. Μ ετά τά " Ά νοιξαντάρια " ό 'Α ρχιδιάκονος έκφω νεί τά Ειρηνικά. Πρός τούτο εξέρχεται έκ τής ' Ω ραίας Πύλης, κρατών είς τήν άριστεράν χείρα τό τρίκηρον, κατέρχεται τάς βαθμίδας τού Βήματος καί άτενίζω ν πρός τόν Α ρχιερέα ποιεί αύτώ σχήμα φέρων τήν δεξιάν, μ ε θ ής κρατεί τό άκρον τού οραρίου, είς τό στήθος. Ακολούθως στρέφεται πρός τό "Αγ. Βήμα καί ά ρχεται άπαγγέλλω ν π α νη γυρ ικώ ς τά Ε ιρηνικά, ύ.ψών διά τή ς δεξιάς τό άκρον τού οραρίου. Κ ατά τήν μνημόνευσιν τού ονόματος τού χοροστατοΰντος Ά ρ χιερ έω ς, ό Ίερ εύ ς καί ό Α ρχιδιάκονος στρέφονται πρός αύτόν ποιοΰντες σχήμα, διακοπτομένων έ π ολίγον τώ ν Ειρηνικών, εως ού ό Α ρχιερεύς εύλογήση τόν λαόν, τού δεξιού 'Ιεροψ άλτου ψάλλοντος συντόμως τό "Είς πολλά ετη Δ έσποτα", μετά τό πέρας τού όποιου ό Α ρχιδιάκονος συνεχίζει τήν διακοπεϊσαν, πρός στιγμήν, δέησιν. Ε λ λ ε ίψ ε ι Διακόνου ό α' Ίερ εύ ς προκειμένου ϊνα άρξηται τή ς α π α γγελία ς τών Ειρηνικώ ν ποιεί άπό τού Ί. Βήματος σχήμα τώ Ά ρ χ ιε ρ ε ί καί είτα άρχεται τού μέλους ίσ τάμ ενος πρό τή ς Ά γ. Τ ραπέζης, χω ρ ίς νά κ ρ ατή τρίκηρον. Π ληρω θέντω ν τών Ειρηνικών ό α' Ίερ εύ ς α πα γγέλ λει ενώ πιον τής Ά γ. Τ ραπέζης τήν έκφώνησιν ""Οτι πρέπει Σ οί πάσα δόξα..." καί άμα τώ πέρατι αύτής στρέφ εται, ταυτοχρόνω ς μετά τού εξω τού Βήματος ίσταμένου Α ρ χ ιδ ια κ ό νου, πρός τόν Α ρ χιερ έα, ποιών σχήμα. Α κολούθω ς ό Α ρ χιδ ιά κ ο νο ς εισέρχεται διά τής 'Ω ρ α ία ς Πύλης είς τό Ίερόν. Ε' - ΤΟ "ΚΕΛΕΤΣΟΝ ΔΕΣΠΟΤΑ Α ΠΕ..." Μ ετά τά Ειρηνικά, ό δεξιός χορός ψ άλλει τό "Κύριε έκέκραξα" είς τόν τυχόντα ήχον, άφού προηγουμένως είς βοηθός τού δεξιού Ιερ ο ψ ά λ το υ, μετά 2 "Εκαστος Εφημέριος καλόν είναι νά εχη έξασφαλίσει έγκαίρως αριθμόν τινα κτιρίων έκ καθαρού κηρού, τά όποια θά χρησιμοποιηθούν διά τά δικηροτρίκηρα

ράσου, συνοδευόμενος καί ύπό έτέρου,φέροντος ώσαύτω ς ράσον,προσέρχονται άμφότεροι ενώ πιον του Αρχιερατικού Θρόνου καί άφού ποιήσουν πρό τού Ά ρ χιερ έω ς σχήμα,τότε ό πρώ τος έξ αύτών έκφωνεί μεγαλοπρεπώ ς τήν φράσιν "Κέλευσον Δ έσποτα "Α γιε, ήχος 'Η φράσις δέον νά α ποδίδετα ι μουσικώς είς τόν φερώνυμον ήχον,κατά τό κατω τέρω υπόδειγμα. Ό Άρχιερεύς, στρεφόμενος πρός τόν δεξιόν Χορόν, δίδει αύτώ τήν εύλογίαν πρός εναρξιν τού "Κ εκραγαρίου", ένώ ό ά παγγείλα ς τό "Κέλευσον..." παραμένει μετά τού συνοδού αύτού είς τήν θέσιν του, εως δτου τό ψαλλόμενον μέλος φθάση είς τό δεύτερον "Κύριε έκέκραξα" τού Κ εκραγαρίου, δτε καί προσερχόμενος ό πρώ τος έκ τώ ν δύο μόνος τώ Ά ρ χιερ εί ποιεί μίαν μετάνοιαν, άσπάζεται τήν δεξιάν αύτού καί ποιώ ν σχήμα απέρχεται όπισθοβατώ ς είς τήν θέσιν του.τώρα έκκινά ό δεύτερος καί ποιεί άπαραλλάκτω ς ώς ό πρώ τος, έπανερχόμενος καί αύτός όπισθοβατώ ς είς τήν θέσιν του.τότε άμφότεροι συγχρόνως ποιούσι σχήμα τώ Ά ρ χ ιε ρ ε ί καί έπιστρέφουσιν είς τά Α ν α λ ό γ ια των. 7 9

Α r\ç vxî ut^'ï Q S ^ r im. a- -v» Mw Μ V Jl t t ^fc^ça %a r\jo os «Λ* <sc 5 V ç o G C ç U J 'i >r\g V,S f c l s * ν * 0 ^ & ~ V o l ' ' S - i " s Γ* 4> - - * s j ) * * TCoptfc fc KsTkja^a v\fo os o>t t M e K e. ' Ÿ ^ o l! K e ^ i î o ' î Â '/ Ί X O Î Ç Q & C ^ ^ G l S x S VYkqSÎ % '. V e / v t v ^ o N k / / * Â c 2 U c - A. # ÄV V C l 1 y y t f r ^\*r ^ > j r H ^ w g o ^ K t h ς ν ρ ο Ί α «^T> a «-o a a^i c o Λ r Λ Ι T Ä - b u T ifc t ç o s A *o

fcls τυ χο Λ S ^ ^ K e A e / ^ o N ^ Π Ο Τ λ, / ^ ^ l ^ v.4 C k y i t y f C T> r r r S - r ^ r ^ - s ' ' i y ^ i * ^ O i. A ^ S S ü i ^ ' H t ^ t u s o ' f ^ Χ Γ * 6 «\ o ο x a a a $ l t ^ η 'Λ *0S 'te, 'ta ouj)xos Uî. ^, s ^ > ^ ^. j L ^ ' s ^ ï l. c 4.. -.. pi t t Xfcxpa asa ηρο os ce. & S',v Λ* Κ υ v. t t Kt t v;ça a ja ηρο os Gt 5 Î Ç û 6 ( ^ ul3> IV \G \.S fcî& ^Y K O 'î U c\ cl^ \.Q ^ o T Î Î p f c G t J ^ ' t a & i s fcls τ ^ ο ά ν ο ' ΐ M>p A «i ^ K e \ e * * o N k e * r \ c y ï K ^ ^ Λ Χ β λ. Ύ ^ Ο Ν L ^ t n Q ^ k, Ί X ** «X a V ^V ^ 12

t β * η n Y\ X O S ' J b a Ç \J S l i t Γ 11 τγ\α & 05e" fc Ç 0 U <It «/» ----Λ. pi i t i K& κρα^α τωο os 6t 8> *Ut t * 4 j ä. ' v < î\ço os Gt ^ ï f y pi I e, t % V st 'ÏCçû&cjùj'ÎTifeLb fcls νγ*.οίι ^à^vo =S^3 g, ^ \ C f c K f c v < o N A e s n o i A y J ^ O G ^ vl ^ o G ls fcîs rx x b 'f 'β α ρ υ ΐ // K e \ e v ^ 0 H L & z n o ' Y k / / f cxi c- Λ. V S 1. Λ S C n1^ λ» τ ao > w V p _ y } { t ί \ ω feov A t t\o ο ΐ α 84 a a A.C_^A -i- "-> A. ^ \ ^ ^ ^ ci k i t * n xos y η^α 1 os 1

Ι ο υ x t τ α a ç > " t o o & \ x t ΣΤ' -TO "ΚΎΡΙΕ ΕΚΕΚΡΑΞΑ", TO "ΚΑΤΕΤΘΤΝΘΗΤΩ" KAI TO ΘΤΜΙΑΜΑ Μ ετά τό "Κέλευσον..." άρχεται ό δεξιός χορός τό "Κύριε έκέκραξα" είς τόν τυχόντα ήχον. Ε ίς τό "Κατευθυνθήτω", όπερ ψ άλλει ό αριστερός Χ ορός, ό Α ρχιδιάκονος καί ό β' Διάκονος εξέρχονται άπό τής ' Ω ραίας Π ύλης, κρατούντες είς τάς δεξιάς μέν αύτών άνά εν θυμιατόν, είς δε τάς άριστεράς δικηροτρίκηρα καί φ έροντες καλυμμαύχια. Ε λλείψ ει Διακόνου τούτο πράττει ό Ίερ εύ ς, περιβαλλόμενος καί φελώ νιον. Σ ταθέντες οί δύο Διάκονοι εμπροσθεν τού αρχιερατικού Θρόνου, ό Α ρχιδιάκονος δεξιά καί ό β' Διάκονος αριστερά του, ύψούν ταυτοχρόνω ς τά ατινα κρατούν θυμιατά πρός εύλογίαν, λέγοντες "Εύλόγησον Δ έσποτα τό θυμίαμα". Κ αί τού Ά ρ χιερ έω ς εύλογήσαντος, κατά τήν τάξιν, δτε ό β' Χορός ψ άλλει τήν φράσιν "ώς θυμίαμα ένώ πιόν Σου" οί δύο Δ ιάκονοι θυμιούν τόν Α ρ χ ιε ρ έ α τρ ίς, ύποκλινόμενοι έλαφρώς κ α θ ήν στιγμήν εκείνος εύλογεΐ τούτους. Α κ ο λούθω ς μεταβαίνουν, βαδίζοντες παραλλήλω ς, εμπροσθεν τών βαθμιδώ ν τού Ί. Βήματος καί ίστάμενοι παραπλεύρω ς ό είς τού άλλου (ό πρώ τος δεξιά, ό δεύτερος αριστερά) συγχρονίζονται είς τήν κίνησιν τή ς χειρός καί αρχονται θυμιώ ντες άνά τρίς τάς ίεράς εικόνας τού τέμπλου κατά σειράν, ήτοι τού Κυρίου, τής Θεοτόκου, τού Τιμίου Προδρόμου καί τού Α γ ίο υ τού Ναού, ύποκλινόμ ενοι έλα φ ρ ώ ς πρό έκάστης είκόνος συντελουμένου τού θ υμ ιά μ α τος. Α κ ο λ ο ύ θ ω ς άμφότεροι έπιστρέφουν πρό τού αρχιερατικού Θρόνου καί θυμιούν ταυτοχρόνω ς τόν Α ρ χιερ έα τρίς, έκ τριώ ν έκάστην φοράν θυμιάσεων, 16

ύποκλινόμενοι έλαφρώ ς πρό αύτού, εύλογοϋντος τούτους. Έ ν συνεχεία, ό μέν 'Α ρχιδιάκονος θυμιά τόν δεξιόν Χορόν, ένώ ό β' Διάκονος τόν άριστερόν. Σ υνεχίζοντες θυμιούν άντιστοίχω ς τούς έν τώ δεξιώ καί άριστερώ κ λ ίτει τού Ναού εύρισκομένους πιστούς. Π ερατώσαντες ούτωσί τό θυμίαμα συναντώ νται έκ νέου πρό τού αρχιερατικού Θρόνου καί θυμιούν τόν Α ρχιερέα τρίς έκ τριώ ν έκάστην φοράν θυμιάσεων ύποκλινόμενοι καί πάλιν έλαφρώ ς, κ α θ ήν στιγμήν δέχονται τήν εύλογίαν αύτού, καί απερχόμενοι πρό τών βαθμιδώ ν έπαναλαμβάνουν τήν θυμίασιν τώ ν ιερών εικόνων τού τέμπλου, ώς τό πρότερον, εισερχόμενοι τέλος έντός τού Ί. Βήματος. Ε κεί ό μέν Α ρχιδιάκονος ϊσ τα τα ι πρό τή ς Ά γ. Τ ραπέζης, ό δέ δεύτερος μεταβαίνει δπισθεν αύτής μέ μέτω πον πρός τόν α' Διάκονον, καί άρχονται θυμιώντες κυκλοτερώς τήν Ά γ. Τράπεζαν, είτα τήν Ά γ. Π ρόθεσιν, τούς έντός τού Ί. Βήματος Κληρικούς (τούς δεξιά τή ς Ά γ. Τ ραπέζης ό πρώ τος, τούς αριστερά αύτής ό δεύτερος) καί τέλος, έλθόντες άμφότεροι ό εις έναντι τού άλλου όπισθεν τής Ά γ. Τραπέζης, θυμιούν άλλήλους καί ά ποθέτουν τά θυμιατά. Ζ'- Η ΕΙΣΟ ΔΟ Σ Ψ αλλομένου τού Δοξαστικού οί μέλλοντες νά είσοδεύσουν Ιε ρ ε ίς ένδύονται έπιτραχήλιον καί φελώ νιον, οί δ έ ξ αύτών Ά ρ χιμ α νδριτα ι καί Π ρω τοπρεσβύτεροι φέρουν καί τόν έπιστήθιον αύτών σταυρόν. Ε ννοείται ότι ένδύονται οί εχοντες ήδη λάβει "καιρόν" παρά τού Ά ρ χιερ έω ς κατά τήν εναρξιν τού 'Ε σπερινού. Τυχόν έκ τών ύστερων άφικόμενοι, δέον όπως είς τό Δοξαστικόν μεταβούν άνά δύο είς τόν Θρόνον, έξερχόμενοι τής νοτίας Π ύλης τού Ιε ρ ο ύ, καί λάβουν τότε "καιρόν" κατά τήν ιδίαν ώς προεγράφη τάξιν, ϊνα έν συνεχεία, έπανερχόμ ενοι διά τή ς αύτής Π ύλης είς τό "Α γιον Β ήμα ίεροφορέσουν. 'Η Είσοδος τελείτα ι ώς έξής: Ό α' Διάκονος, ή ελλείψ ει τούτου ό πρώ τος τή τάξει Ίερ εύ ς, λαμβάνει τό θυμιατόν καί ψαλλομένου τού "Καί νύν" έρχεται εμπροσθεν τή ς Ά γ. Τραπέζης ασκεπής. 'Υ ψών δέ αύτό λέγει πρός τόν α' Ιε ρ έ α : "Ε ύλόγησον Δ έσ π οτα τό θυμίαμα", καί τού Ί ε ρ έ ω ς εύλογήσ αντος, θυμιά έκ 17

τώ ν εμπροσθεν την Ά γ. Τράπεζαν τρίς, είτα ερχεται είς τό δεξιόν αύτής μέρος καί θυμιφ καί τούτο τρίς, ίστάμενος επ' ολίγον, τό αύτό δέ π ρ ά ττει καί είς τάς άλλας δύο πλευράς τής Ά γ. Τραπέζης, ακολουθούμενος ύπό τώ ν Ιε ρ έ ω ν έρχομένω ν κατά τήν τάξιν τών όφφικίων καί τών πρεσβειώ ν αύτών, ώσαύτως ασκεπών. Π ροηγούνται οί Ά ρ χιμ α νδρΐτα ι κατά τά πρεσβεία τή ς ΐερωσύνης, επονται οί Π ρωτοπρεσβύτεροι, οί όφφικιούχοι 'Ιερ είς καί οί λοιποί κατά τά πρεσβεία τή ς ΐερωσύνης Ιε ρ ε ίς, οΐτινες απαντες φέρουν έπιτραχήλιον καί φελώνιον. Τού αρχιδιακόνου φέροντος τό θυμιατόν, προηγούνται οί ετεροι διάκονοι κρατούντες άνά χεΐρας τά δικηροτρίκηρα. "Εκαστος Ίερ εύ ς πρό τής έκκινήσεως αύτού προσέρχεται εμπροσθεν τής Ά γ. Τ ραπέζης, ύποκλίνετα ι πρό αύτής καί άρχεται είσοδεύων σεμνώς καί σοβαρώς. Τής όλης πομπής προηγούνται λαμπαδούχοι. Οί πρώ τοι Διάκονοι, οί φέροντες τά δικηροτρίκηρα, φθάσαντες πρό τού αρχιερατικού Θρόνου, ποιούν σχήμα τω Ά ρ χιερ εί, εύλογούντι αυτούς καί παρατάσσονται ενθεν κακεΐθεν τού Θρόνου, ό τό τρίκηρον εχω ν έκ δεξιών καί ό τό δίκηρον έξ άριστερών. 'Ο ακολουθών αύτούς Α ρ χιδ ιά κ ο νο ς, ό φέρων τό θυμιατόν καί ύψών τούτο πρό τού Ά ρ χιερ έω ς, α ίτεΐτα ι τήν εύλογίαν τή ς Εισόδου λέγω ν : "Εύλόγησον Δ έσποτα τήν Α γ ία ν Είσοδον". Τού Ά ρ χιερ έω ς εύλογήσαντος, ό Διάκονος θυμιά τούτον τρίς, ύποκλινόμενος έλαφρώ ς, καί ακολούθως μεταβαίνει πρό τώ ν βαθμιδώ ν καί θυμιά τάς ΐεράς εικόνας τού τέμπλου, ώς καί κατά τήν άρχήν επραξεν. Α κολούθω ς θυμιά τόν Α ρ χ ιε ρ έ α έννεάκις πρό τού Θρόνου, τούς 'Ιερ είς καί τόν λαόν, άπό τής θέσεώς του. Κ ατά τήν ιδίαν ώραν οί όπισθεν ερχόμενοι 'Ιερ είς, φθάνοντες έκαστος πρό τού αρχιερατικού Θρόνου, ποιούν σχήμα τω Ά ρ χιερ εί, εύλογούντι αύτούς καί καταλαμβάνουν τά ς θέσεις αύτών ενθεν κακεΐθεν τού Θρόνου κατά τήν σειράν των, ήτοι ό α! Ίερ εύ ς ΐσ ταται είς τό δεξιόν τού Ά ρ χιερ έω ς, εύθύς μετά τόν κρατούντα τό τρίκηρον Διάκονον, ό δεύτερος Ίερ ε ύ ς άντιστοίχω ς αριστερά, ό τρ ίτο ς δεξιά κ.ο.κ. Π ληρω θείσης τή ς ψαλμω δίας τού "Καί νύν..." ό Διάκονος ό εχων π ερ α τώ σ ει τό θυμ ία μα καί ίστάμενος πρό τώ ν βαθμ ιδώ ν, ύψών τό θυμιατόν 18

έκφωνεί: "Σ οφ ία όρθοί" καί οί ιερείς τώ νεύματι του χοροστατούντος Ά ρ χιερ έω ς ψάλλουν πανηγυρικώ ς τό "Φως ίλαρόν". Ψαλλομένου τούτου ό Ά ρ χιερ ευ ς κρατεί άνά χεΐρας τά δικηροτρίκηρα παραλαβώ ν ταύτα παρά τώ ν έκατέρω θεν αύτοΰ ίσταμένω ν δύο Διακόνων, αφού προηγουμένως παραδώ σει τήν άρχιερατικήν ράβδον είς τόν παρακείμενον 'Υ ποδιάκονον ή ίερόπαιδα. Τά δικηροτρίκηρα δέον νά δίδω ντα ι είς τόν Α ρ χιερ έα καταλλήλω ς, ήτοι μέ τά ς κορδέλλας έστραμμένας πρός τό μέρος τώ ν Διακόνων, ώστε ό Ά ρ χιερ εύ ς νά τά κρατήση, χω ρ ίς νά χρειασθή νά κάνη έλιγμούς προσαρμογής. Είς τό "Τΐέ θεού" εύλογει τόν λαόν, τού δεξιού Χορού ψ άλλοντος άπαξ τό "Είς πολλά ετη Δ έσποτα". Γ non Λ GL Ol L l i t Gr\0 O 'XCl Ό έκφωνήσας τό "Σ οφ ία, όρθοί" Διάκονος, στρέφω ν πρός τά όπίσω προβαίνει ολίγον καί έρχεται είς τό μέσον τού Σωλέα, ενθα καί ϊσ τα τα ι άτενίζω ν τόν Α ρ χιερ έα. Μ ετά τό "Φώς ίλαρόν" ό β' Διάκονος έκφω νεί " Εσπέρας προκείμενον" καί ό Ά ρ χιερ ευ ς μετά τών 'Ιερέω ν ψάλλουν τό Π ροκείμενον τής ήμέρας. Τούτου π λη ρ ω θέντος, ό κρατώ ν τό θυμιατόν Δ ιάκονος θυμ ιά τρ ίς τόν Α ρ χιερ έα καί εισέρχεται είς τό Ά γ. Βήμα, ίστάμενος εμπροσθεν τή ς 'Ω ρ α ία ς Πύλης καί θυμιών ενα έκαστον τών εισερχομένων 'Ιερέω ν. Οί 'Ιερ είς απέρχονται καί ούτοι έντός τού Ά γ. Βήματος κατά τήν τάξιν τών όφ φικίω ν καί τών πρεσβειώ ν, αφού ποιήσουν σχήμα τώ Ά ρ χιερ εί άνά δύο κατενώ πιον αύτού. Τό αύτό πρ ά ττο υν κ α ί οί Δ ιάκονοι, άφού προηγουμένω ς εις έκαστος αύτώ ν ποιεί 19

σχήμα τφ Ά ρ χιερ εί. Εισερχόμενοι δέ οί 'Ιερείς ποιούσι σχήμα πρό τής Ά γ. Τραπέζης καί έν συνεχεία κυκλούσι ταύτην κατά τήν σειράν όφφικίω ν καί πρεσβειώ ν. Η - ΤΑ ΑΝΑΓΝΩΣΜΑΤΑ ΚΑΙ Η ΣΤΝΑΠΤΗ Τά αναγνώ σματα άναγινώσκει άπό του Θρόνου ό Α ρχιερεύς άπό διφθέρας, ήν προσάγει αύτφ ό Α να γνώ σ τη ς. Πρός τούτο προσέρχεται ούτος πρό τού αρχιερατικού Θρόνου καί ποιήσας μετάνοιαν μίαν, ά σπάζετα ι τήν δεξιάν τού Ά ρ χιερ έω ς καί άνοίξας τό βιβλίον προσφέρει τούτο πρός άνάγνω σιν τφ Ά ρ χιερ εί. Πρό έκάστου άναγνώσματος οί Διάκονοι έκ περιτροπής αντιφω νούν τό "Σοφία, πρόσχωμεν". Μ ετά τήν λήξιν τών άναγνω σμάτω ν ό Α ν α γ ν ώ σ τη ς ποιεί ώσαύτω ς μετάνοιαν μίαν, άσπάζεται τήν χεΐρα τού Ά ρ χιερ έω ς, ποιεί σχήμα καί άπέρχεται. Μ ετά τά άναγνώ σματα έξέρχεται τού Ά γ. Βήματος ό β' Δ ιάκονος κρατώ ν διά τή ς άριστεράς χειρός τό δικήριον καί διά τής δεξιάς τό άκρον τού οραρίου αύτού, καί κατελθώ ν τάς βαθμίδας, ποιεί σχήμα τφ Ά ρ χ ιε ρ ε ί, εύλογούντι αύτόν, καί είτα στρεφόμενος πρός τό Ίερ ό ν άρχεται άπα γγέλλω ν τήν Εκτενή. Ε ις τήν μνημόνευσιν τού ονόματος τού Ά ρχιερέω ς, στρέφ εται πρός αύτόν ποιων σχήμα. Τούτο πράττει καί ό ένώπιον τής Ά γ. Τ ραπέζης ίστάμενος α' Ίερ εύ ς, άπό τή ς θέσεω ς αύτού στρεφόμενος πρός τόν Α ρ χιερ έα καί δεχόμενος τήν εύλογίαν τού χοροστατούντος, τού δεξιού Χορού ψ άλλοντος χύμα τό "Είς πολλά ετη Δέσποτα". Τήν έκφώ νησιν " Ο τι έλεήμων..." ά παγγέλλει ό β' Ίερ εύ ς άπό τής θέσεώς του, ποιήσας σχήμα, οστις περατώ ν ταύτην, εξέρχεται ολίγον έκ τή ς ' Ω ραίας Πύλης καί ταυτοχρόνω ς μετά τού εξω αύτής ίσταμένου Διακόνου ποιούν σχήμα τφ Ά ρ χ ιε ρ ε ί εύλογούντι αύτούς. 'Ο Διάκονος εισέρχεται. Ε ϊθισ τα ι οί έκφω νούντες Ιε ρ ε ίς νά ϊσ τανται πρό τής Ά γ. Τραπέζης, τού α' Ίερ έ ω ς παραχω ρούντος είς αύτούς, κατά διαδοχικ ήν σειράν, τήν θέσιν του. Α κ ο λ ο υ θ εί ή ά πα γγελία ύπό τού Ά ρ χιερ έω ς τού "Κ αταξίωσον Κύριε...", 20

ένώ ό γ' Διάκονος μετά δικηρίου -καί τούτου μή ύπάρχοντος ό Α ρχιδιάκονος μετά τρικηρίου- έξέρχεται έκ τής Ωραίας Πύλης, κατέρχεται τά ς βαθμίδας, ποιεί σχήμα τω Ά ρ χιερ εί καί στρεφόμενος πρός τό Ίερ ό ν α πα γγέλλει τά "Πληρωτικά". Ό γ' Ίερ εύ ς, άφού ποιήσει σχήμα, έκφωνεί τό " Ό τ ι αγαθός..." ποιων έν συνεχεία, άπό τής 'Ω ρ α ία ς Πύλης, σχήμα τω Ά ρ χ ιε ρ ε ί, όμού μετά τού εξω ίσταμένου Διακόνου. Τό "Ειρήνη πάσι" έκφωνεί ό Ά ρ χιερ εύ ς, τού α' Ί ε ρ έ ω ς στρεφομένου άπό τή ς Ά γ. Τ ραπέζης πρός αύτόν καί ύποκλινομένου, καί τού δεξιού Χορού ψ άλλοντος γοργά τό "Είς πολλά ετη Δ έσποτα". Ό / Διάκονος έκφω νεί "Τάς κεφαλάς ήμών..." καί ό Ά ρ χιερ εύ ς ά πα γγέλλει χαμηλοφώ νω ς άπό τού Θρόνου τήν Εύχήν τή ς κεφαλοκλισίας. Τό Έ ΐη τό κράτος τή ς βασιλείας σου..." απα γγέλλει ό δ' Ιερεύς, μετά δέ τό τέλος τή ς έκφωνήσε- ως μετακινούμενος πρός τήν Ώ ρ α ία ν Πύλην ποιεί σχήμα τω Ά ρ χιερ εί, ταυτοχρόνω ς μετά τού εξω ίσταμένου Διακόνου, δστις άκολούθω ς εισέρχεται είς τό Ά γ. Βήμα. θ - Η Λ Π Ή ΚΑΙ Η ΑΡΤΟΚΛΑΣΙΑ Μ ετά τήν έκφώνησιν "Εΐη τό κράτος..." άρχεται ώς έξής ή ακολουθία τής Λ ιτής: Οί Ιε ρ ε ίς απαντες φέροντες έπιτραχήλιον καί φελώ νιον, οί δ έ ξ αύτών Ά ρ χιμ α ν δ ρ ΐτα ι καί σταυρόν μ ε τ έπανωκαλυμμαυχίου, καί οί Π ρω τοπρεσβύτεροι σταυρόν, οί δέ Διάκονοι κρατούντες άνά χεΐρας τά δικηροτρίκηρα, άρχονται λιτανεύοντες τήν ίεράν εικόνα τού έορταζομένου Α γ ίο υ, εύτρεπισμένην καταλλήλω ς διά τριών κηρίων, έκκινούντες άπό τού Ιε ρ ο ύ Β ήματος καί έξερχόμενοι έκ τή ς βορείας Πύλης τούτου κατά τήν σειράν τώ ν πρεσβειώ ν ώς έξής: Π ροπορεύονται οί λαμπαδούχοι καί επονται α) οί Διάκονοι φέροντες τά δικηροτρίκηρα, β) εις Διάκονος κρατών τό θυμιατόν καί θυμιών τήν εικόνα τού Α γ ίο υ, γ) εις Ίερ εύ ς κρατώ ν ύψηλά τήν λιτανευομένην ίεράν εικόνα, δ) είς ετερος Ίερ εύ ς, ψάλλω ν εν τροπάριον έκ τής Α κ ο λουθία ς τής Λ ιτής τής εορτής καί ε) δλοι οί ύπόλοιποι Ιε ρ ε ίς κατά τά πρεσβεία. Ούτοι άπαντες διασχίσαντες τόν Ν αόν, ά φ ικνούντα ι διά τού δεξιού κ λίτους τού Ναού είς τόν Σ ω λέα, ενθα έπί 21

τρα πέζης έν τώ μέσω αύτού έχουν τοποθετηθή οί πρός εύλογίαν άρτοι, μετά δύο φιαλώ ν οίνου καί έλαίου καί κηρίων άνημμένων. 'Ε κεί, οί μέν λαμπαδοϋχοι καταλαμβάνουν τάς οικείας θέσεις των, ό δέ κρατών τήν εικόνα ίερεύς προσάγει ταύτην τώ Ά ρ χιερ εί πρός ασπασμόν καί είτα απέρχεται καί ϊσ τα τα ι όπισθεν τής τρα πέζης τώ ν άρτων καί πρό τών βαθμιδών τού Ί. Βήματος, μέ μέτω πον πρός τόν Α ρ χιερ έα, καί οί λοιποί άπαντες, ποιήσαντες σχήμα καί δεξάμενοι τήν εύλογίαν, παρατάσσονται ενθεν κακείθεν τού Θρόνου. Έ ν τούτω τώ μεταξύ καί εύθύς μετά τήν προηγηθεΐσαν έκφώ νησιν "Εϊη τό κράτος..." ό Α ρ χιδιά κονος λαμβάνων άνά χείρας έκ τού Ί. Β ήματος τό άρχιερατικόν ώμοφόριον καί έπιτραχήλιον, προσφέρει τα ϋτα πρός τόν Α ρ χιερ έα, δστις περιβάλλεται ταϋτα. Επομένως κ α θ ήν ώραν ή λιτανευτική πομπή εχει φθάσει πρό τού αρχιερατικού Θρόνου, ό Ά ρχιερεύς φορεί ήδη έπιτραχήλιον καί ώμοφόριον. Π ληρω θέντος δέ καί τού μέλους τού τροπαρίου τή ς λιτή ς, άρχεται ό δεξιά τού Ά ρ χιερ έω ς ίστάμενος α' Διάκονος τής δεήσεως : 1Έ λ έη σ ο ν ήμάς ό θεός...", τού β' Διακόνου λέγοντος τήν δευτέραν δέησιν ""Ε τι δεόμεθα ύπέρ τώ ν ευσεβών...", τού γ' Διακόνου τήν έπομένην κ.ο.κ. 'Ε ά ν δέν ύπάρχη γ' διάκονος τά ς έκφωνήσεις αποδίδουν άντιφω νικώ ς οί ύπάρχοντες Δ ιάκονοι, ενός δέ μόνον ύπάρχοντος ούτος λέγει άπάσας. Τό " Επάκουσον ημώ ν ό θεός..." ά πα γγέλλει ό Ά ρ χιερ εύ ς ώς καί τό "Έ λ εή μ ω ν γάρ...". Έ ν συνεχεία εύλογεί τόν λαόν διά τού "Ειρήνη πάσι" καί α π α γγέλ λ ει τό "Δ έσ π οτα πολυέλεε". Τού Ά ρ χιερ έω ς βαίνοντος πρός τό τέλος τής άνω α π α γγελ ία ς, ό α' Ίερ εύ ς λαμβάνει άνά χείρας τό θυμιατόν καί προσέρχεται μετ αύτού πρό τού άρχιερατικού Θρόνου καί ύψών τούτο, εύθύς μετά τήν εύχήν, α ίτεΐτα ι τήν εύλογίαν τού θυμιάματος καί άρχεται ψάλλων τό "θεοτόκε Παρθένε" είς ήχον πλ. α' στιχηραρικόν, θυμιών τρίς τόν εύλογήσαντα τό θυμίαμα Α ρ χ ιε ρ έ α καί είτα περιφερόμενος βραδέως τρίς γύρωθεν τής τραπέζης τώ ν άρτων,' ούς θυμιά "κύκλωθεν έν σταυρικώ τύπω, ο ύ χ ώς άγια, ά λ λ ώς ά γιασθήναι μέλλοντα, μάλλον δέ ώς προαγιάζω ν αύτά τώ σταυρώ καί τώ θυμιάματι, δτε ούδέ θυμιών τήν κεφαλήν ύποκλίνει" (Συμεών Θεσσαλονίκης, Περί τών Νυχθ. Α κ ο λουθιώ ν, Κεφ. 22

MB). Κ ατά τήν μετάβασιν αύτού πρός τό μέρος τής ' Ω ραίας Πύλης, στρέφ εται πρός αύτήν καί θυμιά τάς ΐεράς εικόνας τού τέμπλου, φ ροντίζω ν νά συμπίπτη χρονικώ ς ή ψ αλμω δία τής λέξεως "Μαρία" μέ τό θυμίαμα τής ί. είκόνος τής Θεοτόκου, συνεχίζω ν δέ τρίς τάς περιφοράς αύτού, άφικνειται τέλος πρό τού Ά ρ χιερ έω ς, δν θυμιά καί αύθις τρίς, ακολούθως δέ τούς Ιε ρ ε ίς, Διακόνους καί τόν λαόν άπό τής θέσεώς του. Πρός διευκόλυνσιν τού ψ άλλοντος, ό δεξιός Χορός ολοκληρώ νει τό μέλος άπό τού "...ότι Σ ω τήρα ετεκες", ώστε νά δοθή ό χρόνος είς τόν α' 'Ιερ έα νά έπιληφ θή τών έπομένων. Α κ ο λούθω ς ούτος άποθέτω ν τό θυμιατόν, λαμβάνει άνά χείρας ενα τών άρτων καί όμοΰ μετά τώ ν άλλων Ιε ρ έ ω ν προσάγει τούτον τώ Ά ρ χ ιε ρ ε ΐ πρός εύλογίαν. Τού δέ Ά ρ χιερ έω ς εύλογήσαντος ψ άλλεται ύ φ άπάντω ν τό "Πλούσιοι έπτώ χευσαν καί έπείνασαν...", Είρήσθω ότι είς περίπτω σιν πλήθους 'Ιερέω ν, μή δυναμένων άπάντω ν όπως άπτω νται τού άρτου, τίθεντα ι αί χείρες τώ ν πλέον άπομεμακρυσμένω ν έπ ί τού, ώμου τού προηγουμένου αύτώ ν ίερέω ς, κ.ο.κ. Ε πονται τά Ά π ό σ τιχ α ψαλλόμενα ύπό τών Χορών, ένώ ό Δ ιάκονος άφαιρεϊ άπό τού Ά ρ χιερ έω ς τό έπιτραχήλιον καί τό ώμοφόριον. Ε ϊθισ τα ι πρό τών Ά π ο σ τίχω ν νά έκφω νήται ό πανηγυρικός λόγος3. Γ - Η ΑΠΟΛΤΣΙΣ Μ ετά τό Δοξαστικόν τώ ν Ά π ο σ τίχω ν καί τό "Καί νύν...", ό Ά ρ χιερ εύ ς α πα γγέλλει άπό τού Θρόνου τό "Νύν απολύεις...", τού α' Ίερ έ ω ς έστραμμένου όντος πρός τόν λαόν άπό τής 'Ω ρ α ία ς Πύλης. Α κ ο λ ο υ θ εί ή ά π α γγελ ία τού 3 Είς ένίας περιπτώσεις ή λιτή καί ή αρτοκλασία ψάλλονται είς τό προαΰλιον του πανηγυρίζοντος Ναού. Είς τήν περίπτωσιν αύτήν οί 'Ιερείς λιτανεύοντες τήν ϊεράν εικόνα έξέρχονται τού Ά γ. Βήματος, προσέρχονται πρός τόν άρχιερατικόν Θρόνον καί βαίνουν, κατά τήν τάξιν, πρός τήν εξοδον ακολουθούμενοι έν τέλει ύπό του Ά ρχιερέω ς, εχοντος έν τώ μεταξύ περιβληθή έπιτραχήλιον καί ώμοφόριον. Κατά τήν έν λόγω λιτάνευσιν προηγούνται, ώς είκός, οί νεώτεροι κατά τά πρεσβεία Ιερείς καί επονται οί πρεσβειοΰχοι. Κατά τά λοιπά έφαρμόζεται ή προδιαληφθεϊσα Τάξις. Ενίοτε ή τάξις τής Αρτοκλασίας τελεΐται μετά τά Ά πόστιχα, έάν τηρηθή τό τυπικόν του Ά γ. Σάββα. 23

Τρισάγιου ύπό τού Αναγνώστου, ίσταμένου πρό τού Α ρχιερατικού Θρόνου, προτάσσοντος αύτού χύμα τό "Είς πολλά ετη Δέσποτα". Μ ετά τό τέλος τής α π α γγελία ς τού Τρασαγίου, ό Α ναγνώστης προσέρχεται ένώ πιον τού Θρόνου καί ποιήσας σχήμα καί μετάνοιαν μίαν, άσπάζεται τήν χείρα τού Ά ρ χιερ έω ς, ποιεί μετάνοιαν καί σχήμα καί άπέρχεται είς τά ίδια. 'Ο α' Ίερ εύ ς, ποιήσας σχήμα, έκφωνεί ένώ πιον τής Ά γ. Τ ραπέζης τό " Οτι Σοΰ έστίν..." καί στρεφόμενος πρός τόν Α ρ χιερ έα ποιεί έκ νέοι αύτώ σχήμα. Ε ίτα οί χοροί ψ άλλουν τά Α π ο λ υ τίκ ια καί τό Θεοτοκίον. Σημειωτέον ότι είς Δ εσποτικάς καί Θ εομητορικάς έορτάς επαναλαμβάνεται τρίς τό Ά π ο λυτίκ ιο ν, άνευ τού "Δόξα Π ατρί..." καί τού "Καί νύν...". Ψ αλλομένω ν τώ ν Α π ο λυτίκ ιω ν έξέρχονται άπό τή ς 'Ω ρ α ία ς Π ύλης ό Α ρ χιδιά κ ο νο ς καί ό β' τών Διακόνων, άπεκδυθέντες έν τω μεταξύ τά ς στολάς αύτών καί έλθόντες άμφότεροι πρό τού Θρόνου ποιούν σχήμα ταυτοχρόνω ς καί παρατάσσονται ό μέν πρώ τος δεξιόθεν, ό δέ δεύτερος αριστερόθεν αύτού. Έ ξ αύτών ό πρώ τος κρατεί άνά χεϊρας τόν Σταυρόν εύλογίας. Π ληρω θέντω ν τών Α π ο λ υ τίκ ιω ν, λέγει ό α' Διάκονος "Τού Κυρίου δεηθώμεν". Κ αί ό Ά ρ χιερ εύ ς, λαβώ ν παρ αύτού τόν Σταυρόν, εύλογεί τόν λαόν, λέγω ν : "Ε ύλογία Κ υρίου καί ελεος...". Τ αύτα έ φ όσον προηγήθη Α ρ τοκλα σ ία. "Α λλως ό Α ρ χιδ ιά κ ο νος έκφω νεί "Σοφία". Ο Ά ρ χιερ εύ ς λέγει " Ό ών ευλογητός Χ ριστός ό θ ε ό ς ήμών, πάντοτε νύν καί άεί καί είς τούς αιώνας τώ ν αιώνων". Ακολούθως ό Α ρ χ ιδ ιά κ ο νος α π α γγέλλει τό "Στερεώ σαι Κύριος ό θεός..." καί ό α' Ίερ ε ύ ς άπό τής ' Ω ραίας Π ύλης λέγει τήν Ά πόλυσιν. Εάν είναι Α ρ χιμ α ν δ ρ ίτη ς φέρει έπιτραχήλιον, φελώ νιον, σταυρόν καί έπανωκαλύμμαυχον. Εάν είναι Π ρω τοπρεσβύτερος τά ανω τέρω πλήν τού τελευταίου. 'Η Ά π ό λ υ σ ις τελ εΐτα ι έν συνεχεία τών προηγηθέντω ν ώς έξής: 0 Ίερ εύ ς: " 'Τ π ε ρ α γ ία θεοτόκε σώσον ήμάς". Ο Α ρχιδιάκονος: "Την τιμιω τέραν τώ ν Χερουβείμ...". 0 Ίερ εύ ς: "Δόξα σοι Χριστέ ό θ εό ς, ή έλπίς ήμών Κύριε δόξα Σοι". Ο Α ρχιδιάκονος: "Δόξα Π ατρί... Κ αί νύν... Κ ύριε έλέησον (τρίς). 24

Δ έσ π οτα "Α γιε εύλόγησον". 0 Ιερεύς: " Ό Ά ν α σ τά ς έκ νεκρών Χριστός ό αληθινός θ ε ό ς ημών..." Διαρκούσης τή ς Ά πολύσ εω ς, ό Ά ρ χιερ ευ ς διά τού, ον κρατεί είς χειρας του, Σταυρού ά ρχεται ευλογών τόν λαόν, τού δεξιού χορού ψ άλλοντος ήρέμα τό : "Τόν Δ εσπότην καί Α ρ χ ιε ρ έ α ήμών Κύριε φ ύλαττε είς πολλά ετη Δ έσποτα, είς π ολλά ετη Δ έσ ποτα, είς πο λλά ετη Δέσποτα". rr\>.0 -S *«L «Ό 'S A T o * L t <SV\crt<YÏ VvOlx ta Guo Ί α fcxs v^o j ^ A. c fcls Ί α Μ ετά τήν α παγγελία ν δέ τής Ά πολύσ εω ς, ό Ά ρ χιερ εύ ς λέγει έκφώ νω ς τό "ΔΓ εύχώ ν τώ ν ά γίω ν Πατέρων ήμών..." καί ό α' Ίερ εύ ς λέγει "Δ Γ εύχώ ν τού 25

αγίου Δεσπότου ήμώ ν..λ Ό 'Ε σπερινός κατακλείεται διά τού πανηγυρικού " Αμήν", δπερ άποδίδει ό δεξιός Χορός. Α κολούθως ό Ά ρ χιερ εύ ς διανέμει τόν "Αρτον είς τούς πιστούς καί κατελθώ ν τού Θρόνου πορεύεται πρός τό Ά γ. Βήμα, ενθα εισέρχεται καί, άσπασθείς τήν Ά γ. Τράπεζαν, αποβάλλει τόν μανδύαν καί άποθέτει τήν άρχιερατικήν ράβδον. Εύνόητον δτι εις τών Διακόνων κρατεί τήν ώαν τού μανδύου. Ό Ά ρ χιερ εύ ς έν τέλει προπέμπεται μέ τάς αύτάς τιμάς,μέ τά ς όποίας κ α ί έγένετο δεκ τός κατά τήν υποδοχήν. 26

Τ Α Ξ I Σ TOT ΟΡΘΡΟΤ ΤΩΝ ΚΥΡΙΑΚΩΝ χοροστατούντος Ά ρχιερέω ς ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ 'Ο σάκις πρόκειται νά χοροστατήση Ά ρ χιερ εύ ς είς τήν Α κ ο λ ο υ θ ία ν τού Ό ρ θ ρ ο υ τής Κυριακής, ούτος μέν άφικνείται πρό τώ ν πυλών τού Ναού ολίγον πρό τής ένάρξεως τώ ν Καταβασιών, ό δέ έφημέριος άρχεται τού "Ορθρου είς τήν κεκανονισμένην ώραν, ποιών "Εύλογητός" μ ε τ έπιτραχηλίου. Ά να γιγνω σ κομένου τού Έ ξαψ άλμου, ό Ίερ εύ ς ασκεπής απα γγέλλει μυστικώς τά ς εύχάς τού "Ορθρου ίστάμενος πρό τής Ά γ. Τραπέζης, κ α θ όσον διαρκεΐ ή άνάγνω σις τών τριώ ν πρώ τω ν ψαλμώ ν τού Έ ξαψ άλμου, μετά δέ τα ύτα άπό τή ς Ω ραίας Πύλης, ών έστραμμένος πρός τήν εικόνα τού Δεσπότου Χριστού. Α κ ολουθούν τά "Ειρηνικά" είς ήπιον καί χαμηλόν ύφος καί οί Ψ ά λτα ι άρχονται τού "θεός Κύριος", ψ άλλοντες έν συνεχείς τά Α π ο λ υ τίκ ια, κατά τήν τάξιν. Ε ίς τά "Καθίσματα" ό Ί ε ρ ε ύ ς δεν λαμβάνει "Καιρόν" καί δέν ένδύεται τά ιερατικά άμφιά του. Τούτο διότι θά λάβη "Καιρόν" παρά τού Ά ρ χιερ έω ς, όταν θά άφιχθή είς τόν Ν,αόν. Μ έχρι τής ώρας εκείνης ό Ίερ εύ ς έκφωνεί άπό τού Ίερ ό ύ Β ήματος τάς οικείας αιτήσεις μέχρι τής άφίξεω ς τού Ά ρ χιερ έω ς, ήτις δέον νά συμπέση μέ τήν 27

άνάγνωσιν τού Συναξαρίου. Εάν καθυστερή ή άφιξις τού Ά ρ χιερ έω ς, οί Χοροί, πρός κάλυψιν τού χρόνου, ψάλλουν τόν άρμόζοντα Πολυέλεον. Π αραλλήλω ς οί 'Ιερ είς άπαντες, όσοι πρόκειται νά συλλειτουργήσουν, μετά τώ ν διασήμων αύτών, καθώ ς καί οί Διάκονοι μεταβαίνουν είς τήν κεντρικήν είσοδον τού Ναού πρός ύποδοχήν τού Ά ρ χιερ έω ς. Τό αύτό πράττει καί ό εφημέριος, δστις ά ποθέτει τό έπιτραχήλιον του είς τό Ί. Βήμα. Α' - Α Φ ΙΞ ΙΣ ΚΑΙ ΥΠΟΔΟΧΗ TOT ΑΡΧΙΕΡΕΩΣ Τού Ά ρ χιερ έω ς άφικομένου έμπροσθεν τού Ναού, οί άναμένοντες Ί ε ρ ε ις καί Διάκονοι ύποδέχονται τούτον, άπαραλλάκτω ς ώς προδιεγράφ η κατά τήν Τάξιν τού 'Ε σπερινού, τώ ν κωδώνων κρουομένων χαρμοσύνως. Σ ημειω τέον ενταύθα, ότι ό δεξιός Ιε ρ ο ψ ά λ τη ς κανονίζει ώστε έάν κατά τήν στιγμήν ταύτην ψ άλλεται στίχος τις τού Πολυελέου, νά έπισπεύση τήν όλοκλήρωσιν τού στίχου τούτου. Ούτως εισερχομένου είς τόν Ναόν τού Ά ρ χιερ έω ς μετά μανδύου καί π α τερίτσας, αναγιγνώ σκεται τό Συναξάριον, ουδέποτε δέ τό "Είς πολλά ετη Δ έσποτα", δπερ Ίερ ο ψ ά λ τα ι τινές κακώς ψάλλουν εύθύς ώς άντιληφ θούν τόν Α ρ χιερ έα είσερχόμενον είς τόν Ναόν. Μ όλις ό Ά ρ χιερ εύ ς φθάση είς τόν Σωλέα, ΐσ τα τα ι είς τό κέντρον αύτού, ποιεί τό σημείον τού Σταυρού τρίς καί ύποκλίνεται πρό τού Α γ ίο υ Βήματος, άρχεται δέ εύλογώ ν ώς εϊθισται, τού δεξιού Χορού ψ άλλοντος άργά τό "Είς πολλά ετη Δέσποτα". Οί 'Ιερ είς, οί Ίερ ο ψ ά λτα ι καί ό λαός, δεχόμενοι τήν εύλογίαν, ύποκλίνονται έλαφρώς. Μ ετά τήν εύλογίαν ό μέν Ά ρ χιερ εύς ανέρχεται είς τόν Θρόνον, οί δέ Ίερ ε ις καί Διάκονοι, άνά δύο, προσέρχονται, κατά τάξιν, καί λαμβάνουν π α ρ αύτού "Καιρόν", ποιούντες σχήμα καί άσπαζόμενοι τήν χείρα του. Μ ετά τούς Κληρικούς προσέρχονται άμφότεροι οί Ίερ ο ψ ά λτα ι καί, ποιούντες σχήμα, άσπάζονται καί ούτοι τήν χείρα τού χοροστατούντος, ζητούντες εύλογίαν. Κ αί οί μέν Κ ληρικοί, μετά τήν λήψιν τού Καιρού, είσελθόντες διά τής ' Ω ραίας Πύλης είς τό 'Ά γιο ν Βήμα, ένδύονται τά ιερά αύτών άμφια, οί δέ ίεροψ άλται επανέρχονται είς τάς 28

θέσεις αύτών, ένώ ό Ά ρ χιερ εύ ς άρχεται ψάλλων τάς Κ αταβασίας έναλλάξ μετά τού άριστερού Χορού, τού δεξιού 'Ιεροψ άλτου μεριμνώντος ΐνα, έγκαίρω ς προσκομισθή τω χοροστατούντι Ά ρ χιερ εί τό οίκεΐον βιβλίον, τό περιέχον τάς Κ αταβασίας. Β' - Η ΤΑ ΞΙΣ TOT ΕΩΘΙΝΟΤ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟΥ Μετά τάς Κ αταβασίας ακολουθεί ή τάξις τού έωθινοΰ Ε ύαγγελίου. Σημειω τέον, ότι ό πρώ τος τών Ιερέων καί είς Διάκονος επιβάλλετα ι όπω ς, μέχρι πέρατος τώ ν Κ αταβασιώ ν, έχουν άμφιεσθή πλήρως, προκειμένου νά άναγνωσθούν τά κατά τήν τά ξιν, ώς έξής : Ό Διάκονος κρατώ ν διά τής δεξιάς χειρός τό άκρον τού Οραρίου του, προσέρχεται είς τήν ' Ωραίαν Πύλην καί, ποιήσας σχήμα τω Ά ρ χιερ εί, απευθύνεται πρός τόν λαόν έκφωνών: "Τοϋ Κυρίου δεηθώμεν", μ ε θ δ έπανεισέρχετα ι είς τό "Άγ. Βήμα. Ό πρώτος τών 'Ιερέω ν έντός τοϋ Ί. Β ήματος καί πρό τής Ά γ. Τραπέζης, ποιήσας έκειθεν σχήμα, στρέφ εται πρός άνατολάς καί έκφωνεί: "-Ο τι άγιος εί ό θ εό ς ήμών καί έν ά γίο ις έπαναπαύει...". Οί Χοροί ψάλλουν τρίς τό "Πάσα πνοή αίνεσάτω τόν Κύριον". Ε ίτα ό Διάκονος προελθώ ν πάλιν εξω τή ς ' Ω ραίας Πύλης, έκφωνεί: "Καί ύπέρ τοϋ καταξιω θήναι ημάς τή ς άκροάσεως τού αγίου Ε ύαγγελίου Κύριον τόν θ εό ν ήμών ίκετεύσω μεν. Σ οφ ία όρθοί άκούσωμεν του άγίου Ε ύαγγελίου". Τό "Ειρήνη πάσι" λέγει ό Ά ρ χιερ εύ ς, τού δεξιού Χορού ψάλλοντος χύμα τό "Είς πολλά ετη Δέσποτα". Α κολούθω ς ό α' Ίερ εύ ς καταλαμβάνει θέσιν δεξιόθεν τής Ά γ. Τραπέζης καί α π α γγέλλει τό έωθινόν Ε ύαγγέλιον, ένώ ό Διάκονος ΐσ ταται κατέναντι αύτού, κρατώ ν τό άκρον τού 'Ο ραρίου αύτού έπί τού στήθους. Κ ατά τήν κατάληξιν ό Ίερ εύ ς αίρει τό ίερόν Ε ύαγγέλιον καί ύψοι τούτο προσβλέπων πρός τόν λαόν, χω ρίς νά εύλογήση σταυροειδώ ς τόν λαόν διά τού Ε ύαγγελίου, καί τούτο διότι παρόντος τού χοροστατούντος Ά ρ χιερ έω ς ό Ίερ εύ ς δέν εύλογει. Εύθύς μετά τό πέρας τής καταλήξεω ς ό δεξιός Χορός ψάλλει χύμα τό "Δόξα σοι, Κύριε, δόξα Σοι". Α κολούθω ς ό Ά ρ χιερ εύ ς απα γγέλλει άπό τού Θρόνου τό "Ά ν ά σ τα σ ιν 29

Χριστού θεασάμενοι...", Ε ϊτα ό δεξιός Χορός άρχεται ψάλλω ν τόν Ν' Ψ αλμόν κ α τ ά ντιφ ω νίαν μετά τού αριστερού, συνήθως είς ήχον β'. Κ ατά τήν περίοδον τής Μεγ. Τεσσαρακοστής εϊθισται ό Ν' Ψ αλμός νά ψ άλλεται είς ήχον πλ. δ'. Δεν άποκλείετα ι πάντω ς καί ή είς τόν τυχόντα ήχον τής έβδομάδος άπόδοσις τού Ψ αλμού, άναλόγω ς πρός τήν κατάρτισιν τού Ιερ ο ψ ά λτο υ. Ά ρχομένου ψάλλεσθαι τού Ν' Ψαλμού, ό ά π α γγείλ α ς τό έωθινόν Ε ύαγγελιον Ίερ εύ ς προετοιμάζεται διά τήν ύπό τού Ά ρ χιερ έω ς καί τού λαού προσκύνησιν τού Ε ύαγγελίου ώς έξής: Εάν ό Ίερ εύ ς ούτος είναι Α ρ χ ιμ α ν δ ρ ί της, φορεί τό έπανωκαλύμμαυχον, άλλως έάν είναι έκ τού καταλόγου τών έγγάμω ν φορεί τό καλυμμαύχιον, καί λαμβάνει άνά χείρας τό ίερόν Ε ύαγγελιον, άσπάζετα^ τούτο καί ΐσ ταται πρό τής Ά γ. Τραπέζης μέ μέτω πον πρός τόν λαόν. Εύθύς ώς ό άριστερός Ιερ ο ψ ά λ τη ς άρχίση νά ψάλλη είς άργόν μέλος τόν στίχον " Ι δ ο ύ γάρ αλήθειαν ήγάπησας..." ό Ίερ εύ ς ούτος κινείτα ι βραδέω ς πρός τόν Σ ω λέα, ύψών μέ τάς χείρας του τό Ε ύαγγέλιον. Ταυτοχρόνω ς καί ό Ά ρ χιερ εύ ς κ α τέρ χετα ι βραδέω ς τού Θρόνου καί ερχεται είς τό μέσον τού Σ ω λέα, πρός συνάντησιν καί ύπάντησιν τού Ί. Ε ύαγγελίου, δπερ προσφέρει είς αύτόν πρός προσκύνησιν ό Ίερ εύ ς. Ό Ά ρ χιερ εύ ς άσπάζεται τό Ί. Ε ύα γγέλιον, ένω ό Ίερ εύ ς άσπάζετα ι τήν δεξιάν τού Ά ρ χιερ έω ς χείρα καί άμέσως παραμερίζει ολίγον δεξιά, άφήνων έλεύθερον τό πρός τό Ά γ ιο ν Βήμα πεδίον, διότι εύθύς άρχεται ή εύλογία τού Ά ρ χιερ έω ς, ώς εϊθισται, τού δεξιού Ιερ ο ψ ά λ το υ ψ άλλοντος ήρέμα τό "Είς πολλά ετη Δέσποτα", χω ρίς ό άριστερός Ψ ά λτη ς νά διακόψη τόν ψαλλόμενον στίχον του. Μετά τήν εύλογίαν ό Ά ρ χιερ εύ ς επανέρχετα ι είς τόν Θρόνον, ό άριστερός Ιερ ο ψ ά λ τη ς άποτελειώ νει τόν ύ π αύτού ψαλλόμενον στίχον καί ό δεξιός συνεχίζει τόν έπόμενον στίχον- "Ραντιεΐς με..." είς τόν άρχικόν ρυθμόν καί χρόνον. Πρός ύποβοήθησιν τών Ιερ ο ψ α λτώ ν παραθέτομεν κατω τέρω μουσικά ύποδείγμ α τα τόσον τού ψαλμικού στίχου " Ιδού γάρ άλήθειαν ήγάπησας" όσον καί τού "Είς πολλά ετη Δέσποτα" είς ήχον β', ψαλλομένω ν ώς έλέχθη, σχεδόν ταυτοχρόνω ς ύπό έκατέρου τών χορών, άποφευγομένων τώ ν φωνασκιών. 30

'Ιδού γάρ αλήθειαν ήγάπησας.(τηχος Β1) C«U ù u p V A o lù X c v y - X b G A c T C v i S Q>ΊΓ * * * I So\J % U Qui 5 ϋ \Γ ~ ~ 'υ \? r5^? X v\rv. Cas ^ca a. Syu 5\a r r ^ 1 1, KOd, 't.cx!kj(\î CjV Ot X u YV.S ^ 0 o ί r I ~ t â as G cru fc> St\. % s Ga a A' A * * as Syùov^ A Ε ίς πολλά ετη(*η χος Β)1 Ψ αλλόμενον όταν ό Ά ρ χιερ εύ ς άσπάζεται τό Ί. Ε ύαγγέλιον Γ * * t S Γ Ι Ο /\ ^ Û L cl ε 31

r 'Χα Π ληρω θέντος του Ν' Ψαλμού ακολουθεί τό "Δόξα Π ατρί...", "Ταΐς τώ ν Αποστόλων...", ειτα τό "Καί νυν...", "Ταΐς τή ς Θεοτόκου..." καί τό "Ά ν α σ τά ς ό Ιησούς...". Μ εθ δ ό Διάκονος ά πα γγέλλει άπό τού Σ ω λέα τό "Σώσον ό θ ε ό ς τόν λαόν σου...", άφού προηγουμένως ποίηση σχήμα καί λάβη εύλογίαν παρά τού Ά ρ χιερ έω ς. Ό άναγνώσας τό Ί. Ε ύαγγέλιον Ίερ ε ύ ς μέλλων τώ ρα νά εκφώνηση τό " Ε λέει καί οίκτιρμοΐς..." -έ φ όσον εχει έπιστρέψ ει είς τό Ί. Βήμα καί διελθώ ν εμπροσθεν τού Ά ρ χιερ έω ς εχει ποιήσει σχήμα, άλλως ετερος Ίερ εύ ς- ποιεί καί ούτος, άπό τού Ί. Βήματος, σχήμα τώ Ά ρ χ ιε ρ ε ί καί ποιεί τήν έκφώνησιν. Τέλος καί ό Διάκονος διά σχήματος ά πέρχεται πρός τήν ' Ω ραίαν Πύλην, άπό τής όποίας έκφωνεΐ "Τήν Θεοτόκον καί Μ ητέρα τού φωτός" προσβλέπω ν πρός τήν εικόνα τή ς Θεοτόκου. Γ' - Η "ΤΕΜΙΩΤΕΡΑ" Τήν "Τιμιωτέραν" ψ άλλει, άντιφωνικώς μετά τού άριστερού Χορού, ό Ά ρ χιερ εύ ς, είς τόν οίκεΐον έκάστοτε ήχον τών Κ αταβασιώ ν. Ά ρχομένου ψ άλλεσθαι ύπό τού αριστερού Χορού τού β' στίχου τού Μ εγαλυναρίου εξέρχεται άπό τής Ω ρ α ία ς Πύλης ό Α ρχιδιά κονος, κρατών είς μέν τήν δεξιάν χείρα τό θυμιατόν, είς δέ τήν άριστεράν τό τρικέριον καί τό Ό ρ ά ρ ιο ν, καί προσερχόμενος εμπροσθεν τού Θρόνου, ύψοί τό θυμιατόν πρός εύλογίαν, λέγω ν "Εύλόγησον Δ έσ ποτα τό θυμίαμα". Εάν ύπάρχη καί β' Διάκονος συνοδεύει τόν Α ρχιδιά κο νον κρατώ ν θυμιατόν καί δικήριον, όπότε την εύλογίαν ζητούσιν άμφότεροι ύψούντες τά άτινα κρατούσι θυμιατά. Τού Ά ρ χιερ έω ς εύλογήσαντος τό θυμίαμα, ό Διάκονος θυμιά τούτον τρίς, καί καταυθύνεται πρό τώ ν βαθμιδώ ν τού Ά γ. Β ήματος, άφ όπου θυμιά τάς ίεράς εικόνας τού τέμπλου, κατά σειράν, άνά τρίς. Ε π α νερχόμ ενος θυμιά τόν Α ρ χ ιε ρ έ α έννεάκις καί είτα τόν χορόν καί τόν λαόν. 32

Φ θάσας καί πάλιν πρό τού Θρόνου θυμιά καί αύθις τόν Α ρχιερέα έννεάκις, τάς εικόνας τού τέμπλου, τήν Ά γ. Τράπεζαν κυκλόθεν, καί τούς έν τώ Ά γ. Βήματι έστώ τας. Εάν οί Διάκονοι είναι δύο θυμιούν ώς προδιεγράφη είς τήν Τάξιν τού 'Ε σπερινού. Π ληρω θείσης τή ς "Τιμιωτέρας", ό Ά ρ χιερ εύ ς ψ άλλει τόν ειρμόν τής ^ Θ' Ωδής τώ ν Κ αταβασιώ ν, καί ό Διάκονος έξερχόμενος άπό τή ς ' Ω ραίας Πύλης, ποιεί σχήμα καί έκφωνεί: ""Ε τι καί ετι...". Ό Ίερ εύ ς α πα γγέλλει τήν 1 έκφώ νησιν ""Ο τι Σέ αίνοΰσι..." καί άμφότεροι, Ίερ εύ ς καί Διάκονος, τα υτο χρό νω ς ποιούν σχήμα κ α ί ό Διάκονος εισ έρ χετα ι είς τό Βήμα. Δ - ΤΑ Ε ΞΑΠΟΣΤΕΙΑΑΡΙΑ ΚΑΙ Η ΛΗΨΙΣ "ΚΑΙΡΟΤ" ΤΠΟ TOT Α ΡΧ ΙΕΡΕΩ Σ Ε ίτα ό Ά ρ χιερ εύ ς αρχεται ψάλλων τό " Ά γ ιο ς Κύριος ό θ ε ό ς ήμών", δπερ «έπαναλαμβάνει ό αριστερός Χορός. Α κ ο λουθεί τό " Τ ψ οϋτε Κύριον τό ν θ εό ν ήμών..." ούτινος τό τέλος ""Οτι άγιος έστί" ψ άλλει ό άριστερός, τού Ά ρ χιερ έω ς ψ άλλοντος τό Έ ξαποστειλάριον τής τυχούσης Κ υριακής άπό τού βιβλίου τή ς Π αρακλητικής, τήν όποίαν προσάγει αύτώ ό Α να γνώ σ τη ς. Π ερατω θέντω ν τώ ν Έ ξαποστειλαρίω ν, α π α γγέλλετα ι τό "Κέλευσον..." άπαραλλάκτω ς ώς προεγράφη άνωτέρω κατά τήν τάξιν τού 'Ε σπερινού. Ό ά π α γγείλα ς τό "Κέλευσον" καθώς καί ό συνοδεύων αύτόν κινούνται, έκαστος κεχω ρισμένω ς, πρός άσπασμόν τής δεξιάς τού Ά ρ χιερ έω ς, εύθύς ώς τό μέλος τού "Πασαπνοαρίου" φθάσει είς τήν φράσιν "Αινείτε τόν Κύριον έκ τώ ν ουρανών...". Ψ αλλομένου τού "Πασαπνοαρίου" εξέρχονται άπό τής ' Ω ραίας Π ύλης οί Διάκονοι κρατούντες δικηροτρίκηρα καί έλθόντες πρό τού Θρόνου, ποιούν σχήμα καί παρατάσσονται ό μέν Α ρ χιδιά κονος δεξιόθεν τού Ά ρ χιερ έω ς, ό δέ δεύτερος άριστερόθεν αύτού, τού άριστερού Χορού ψ άλλοντος τό "Αινείτε.. ". Επίσης προσέρχεται καί εις ίερόπαις προκειμένου νά κρατήση τήν ώαν τού μανδύου, όταν ό Ά ρ χιερ εύ ς θά λαμβάνη "Καιρόν", Μ ετά τό πέρας τού "Αινείτε" δέν ψ άλλονται τά στιχηρά τώ ν Αίνων, ά λ λ ό δεξιός Χορός αρχεται ήρέμ<χ καί μεγαλοπρεπώ ς ψ άλλειν τό άργόν μέλος τού 33

"Τόν Δεσπότην καί Αρχιερέα ήμών...".

4 'S» C x ^ «*% 1 Λλλχϊ ω f /ν» Jp- ^ r X X UJ u r j K a j \ ί Ρ4. % J r Ρ" ι ο ι. t 1 I c, V r ^ ^ r j\o o o/\ j\ql ex α Tta α f ' f ' ^ 3 ^ J L 4* 't W r t λ.. 6η ο C U : s c 35

Ψ αλλόμενης τής λέξεως " Α ρχιερέα" κατέρχεται τού Θρόνου ό Ά ρ χ ιερ εύ ς καί, συνοδευόμενος ύπό τών δύο Διακόνων, ΐσταμένω ν εκατέρω θεν αύτού, μεταβαίνει πρό τώ ν βαθμιδώ ν τού Ί. Βήματος, κεκλεισμένης ούσης τής ' Ω ραίας Πύλης, οτε καί αρχεται ή Α κ ο λουθία λήψεως τού "Καιρού" ώς έξής : 'Ο Α ρ χιδιά κ ο νο ς έκφωνεί χαμηλοφώ νω ς καί είς τόν τόνον τή ς βάσεως τού ψαλλομένου ύμνου ύπό τού δεξιού χορού τό Έ ύλόγη σ ο ν Δέσποτα". Ό Ά ρ χιερ εύ ς είς τόν αύτόν τόνον λέγει "Ευλογητός ό θ ε ό ς ήμών... Δόξα σοι, ό θ ε ό ς ήμών, δόξα σοι. Βασιλεύ Ούράνιε...", Ο Α ρχιδιάκονος "Είς πολλά ετη, Δέσποτα. Ά γ ιο ς ό θ εό ς... Δόξα... Κ αί νύν... Π α ναγία Τριάς... Δόξα... Κ αί νύν... Π άτερ ήμών...". Ό Ά ρ χιερ εύ ς ""Ο τι Σού έστίν...", 'Ο Α ρ χιδ ιά κ ο νος "Α μ ήν". Ό Ά ρ χιερ εύ ς "Έ λ έη σ ο ν ήμάς, Κύριε, έλέησον ήμάς..." Ό Α ρχιδιάκονος "Δόξα Π ατρί... Κύριε έλέησον ήμάς...". Ό β' Διάκονος "Καί νύν... Τής ευσπλαχνίας...". Λεγομένου τού τροπαρίου τούτου ανοίγεται ή ' Ω ραία Π ύλη, είτε μερίμνη τού ίερέω ς, εχοντος τεταμένην τήν προσοχήν αύτού εσωθεν τού Β ήματος ΐνα έγκαίρω ς άνοιξη ταύτην, είτε ύπό τού Διακόνου. Α κ ο λ ο ύ θ ω ς ό Α ρ χιδιά κονος κατευθύνεται πρός τήν εικόνα τού Κυρίου, άπαγγέλλω ν τό "Τήν άχραντον εικόνα Σου..." άκολουθεΐται δέ ύπό τού Ά ρ χιερ έω ς, δστις καί ά σπάζετα ι ταύτην, έπομένου τού β' Διακόνου. Τού Ά ρ χιερ έω ς άσπαζομένου τήν ί. εικόνα τού Κυρίου, στρέφ ονται πάντες πρός τά άριστερά, καί προπορευομένου τού β' Διακόνου, άπα γγέλλοντος τό "Εύσπλαχνίας ύπάρχουσα πηγή..." καί άκολουθου- μένου ύπό τού Ά ρ χιερ έω ς καί τού όπισθεν αύτού βαίνοντος Α ρχιδια κόνου, κατευθύνονται πάντες πρός τήν εικόνα τής Θεοτόκου, ήν ό Ά ρ χιερ εύ ς άσπάζεται. / Ε ιτα κατά τήν ίδιαν τάξιν κατευθύνονται πάντες πρός τήν εικόνα τού Τιμίου Προδρόμου, τού Α ρ χιδια κόνου λέγοντος τό "Μνήμη δικαίου μ ε τ έγκω μίων...", μετά δέ τόν ασπασμόν αύτής ύπό τού Ά ρ χιερ έω ς, έρχονται π άντες πρός τήν εικόνα τού άγίου τού Ναού, τού β' Διακόνου άπα γγέλλοντος κ α θ όδόν τό 36

Ά π ο λ υ τίκ ιο ν αύτού. Ε ιτα έπανέρχονται πάντες πρό τών βαθμιδών καί τού Α ρχιδιακόνου λέγοντος "Του Κυρίου δεηθώμεν", ό Ά ρ χιερ εύ ς αποβάλλει τό έπανω καλύμμαυχον αύτού καί κύπτω ν λέγει τήν εύχήν "Κύριε έξαπόστειλον". Μ ετά ταύτην τελεί τήν Ά π ό λυσ ιν, δτε καί λαμβάνει άνά χείρας παρά τού Α ρχιδια κόνου τό τρικήριον καί α ρχεται εύλογώ ν, τού δεξιού Χορού διακόπτοντος είς τό σημεΐον τούτο τήν έκτέλεσ ιν τού ύμνου "Τόν Δεσπότην..." καί τού άριστερού εύχομένου "Είς πο λλά ετη Δέσποτα". Γ % Μ ετά τό 1Δ ι εύχών..." δπερ λέγει ό Ά ρ χιερ εύ ς, ούτος μέν μετά τώ ν Διακόνων εισέρχεται είς τό "Α γιον Βήμα, ΐνα ένδυθή τά άμφια αύτού, οί δέ χοροί άρχονται ψ άλλοντες τά στιχηρά τώ ν Αϊνων. Ε' - Η Ε Ν Δ Τ Σ ΙΣ TOT ΑΡΧΙΕΡΕΩΣ ΚΑΙ Η ΠΡΟΣΚΟΜΙΔΗ Ό Ά ρ χιερ εύ ς, είσελθώ ν είς τό Ά γ. Βήμα, άφού άσπασθή τήν Ά γ. Τ ράπεζαν, άπεκδύεται τόν μανδύαν καί τό έξώρασον καί προσέρχεται εμπροσθεν τή ς Ά γ. Τ ραπέζης, πρό τής όποίας, έπί ειδικής τραπέζης, έχουν άπλω θή τά ιερά του άμφια πρός ενδυσιν. Εκατέρω θεν αύτού ϊσ τανται οί δύο Διάκονοι, οΐτινες ά πα γγέλλουν ό μέν Α ρχιδιά κονο ς τους Ψ αλμικούς στίχους έπ ί τή άμφιέσει έκάστου ά μφ ιου, ό δέ β' Διάκονος τό "Π άντοτε νυν κα ί άεί...". Μ ετά τήν ενδυσίν του, ό Ά ρ χιερ εύ ς άπονίπτει τάς χείρας καί προσέρχεται είς τήν Ά γ. Πρόθεσιν, όπου εύρίσκονται τό τε Ά γ. Ποτήριον καί ό "Αγ. Δίσκος μέ επ' αύτού ηύτρεπισμένας τάς μερίδας. Ό Ίερ εύ ς δηλονότι, κατά τήν 37

διάρκειαν του "Ορθρου καί άφού, μετά τήν άφιξιν του Ά ρ χιερ έω ς, ένδυθή πλήρη τήν στολήν αύτού, ποιήσας "Ευλογητός" αρχεται τής Π ροθέσεως, έτοιμάζω ν τόν Α μ ν ό ν καί τά ς λοιπάς μερίδας, καί ρίπτω ν έν τώ Ά γ. Π οτηρίω οίνον καί ΰδωρ χω ρ ίς νά τά εύλογήση. Ε πί τού Ά γ. Δισκαρίου καί είς τήν θέσιν τώ ν ζώ ντω ν, μνημονεύσας μόνον τού οικείου Επισκόπου καί έξαγαγώ ν μόνον τήν μερίδα αύτού, δέν προχω ρεί είς τά περαιτέρω, ά λ λ άναμένει τόν Α ρ χ ιερ έα, ϊνα συνέχιση ούτος τήν Προσκομιδήν. 'Ο Ά ρ χιερ εύ ς πρώ τον εύλογεϊ τήν άγίαν Έ ν ω σ ιν, τού Α ρχιδια κόνο υ είπόντος τό "Εύλόγησον Δέσποτα τήν ά γίαν "Ενωσιν", καί είτα αρχεται μνημονεύων τώ ν ζώ ντω ν, άρχήν ποιούμενος άπό πάσης Ε πισκοπής Ορθοδόξων, τή ς Ί ε ρ ά ς Συνόδου, τού Μακ. Προέδρου αύτής καί τώ ν συλλειτουργώ ν αύτού 'Ιερέω ν καί Διακόνων, ών μ νημονεύει έπωνύμως,ενός έκάστου αύτών έπί τή εκφωνήσει τού ονόματος αύτού, άντιφωνούντος "Τής άρχιερω σύνης σου μνησθείη Κ ύριος ό θεός...", Συνεχιζομένης τής ύπό τού Ά ρ χιερ έω ς μνημονεύσεως τών ζώ ντω ν, οί 'Ιερ είς καί οί Διάκονοι μνημονεύουν ώ σαύτω ς έκαστος ών βούλεται, καθώ ς καί τώ ν ονομάτων, περί ών οί πιστοί προσέφερον τά Δώρα. Επακολουθεί ή, κ α τά τό ν αύτόν τρόπον, μνημόνευσις τώ ν κεκοιμημένων. Α κ ο λ ο ύ θ ω ς γίνετα ι ή κάλυψις τών Α γ ίω ν Δώρων, τού Α ρχιδια κόνο υ 1 προσάγοντος τώ Ά ρ χιερ εί τό θυμίαμα πρός ευλογίαν καί άσπαζόμενος τήν δεξιάν αύτού. Κ ατά τήν κάλυψιν, ό Α ρχιδιά κονο ς ά π α γγέλλει τούς στίχους, τού δευτέρου συμπληρούντος έκάστοτε διά τού "Πάντοτε νύν καί άεί..". Τελευτών ό Ά ρ χιερ εύ ς λέγει τήν εύχήν τής Προθέσεως καί τήν Ά π ό λ υ σ ιν καί ά σπάζετα ι τά Τίμια Δώρα, λέγω ν τό " Δ ι εύχών τώ ν αγίω ν Π ατέρω ν ήμών...", οί δέ Ιερείς άπαντες καί οί Διάκονοι, έπαναλαμβάνοντες τό " Δ ι εύχών τού άγίου Δεσπότου ήμών..." άσπάζετα ι έκαστος μέ τήν σειράν τόν πόλον έπί τή ς ράχεω ς τού σάκκου, ένώ ό Α ρ χιδ ιά κ ο νος θυμιά κύκλω τήν Ά γία ν,τ ρ ά π εζα ν άπα γγέλλω ν τά 38