ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΙΕΡΟΣΥΝΗΣ Επιμέλεια: Αναστασία Τσουμενή Ιερός Ναός Αγίου Τρύφωνα - Καματερό
Ο Χριστός ως Μέγας Αρχιερεύς και ως καλός ποιμένας ήρθε στον κόσμο για να οδηγήσει τα πρόβατά Του στην αληθινή τροφή που είναι η ζωή της Εκκλησίας. Συνεχιστές του έργου Του, ποιμένες, είναι οι κληρικοί.
Η μεγαλειότητα της λατρείας του Θεού ορίζει όπως ο ιερέας ντύνεται με την ανάλογη ενδυμασία με μια ιδιαίτερη τελετή. Εκτός εκκλησίας ο ιερέας ντύνεται με ό,τι πιο απλό και ταπεινό που είναι το ράσο. Όταν όμως είναι στην εκκλησία για να λατρεύσει τον Θεό, θα βάλει ό,τι πιο ωραίο υπάρχει στον κόσμο, στη δημιουργία, για να τιμήσει τον Κύριο της δημιουργίας.
Τα ιερατικά άμφια στην Ορθόδοξη Εκκλησία δεν αποτελούν μόνο απλά τελετουργικά ενδύματα, αλλά και σύμβολα που εκφράζουν έννοιες πνευματικές. Ακόμη και ο ιερέας φορώντας τα άμφια την ώρα της λειτουργίας διαφοροποιείται όχι μόνο από τους υπόλοιπους πιστούς αλλά και από τον ίδιο τον εαυτό του, αφού τα μυστήρια τελούνται με τη δύναμη του Αγίου Πνεύματος.
ΠΡΩΤΟΣ ΒΑΘΜΟΣ ΙΕΡΟΣΥΝΗΣ: ΔΙΑΚΟΝΟΣ Τα ιερά άμφια του Διακόνου είναι το Στιχάριο, το Οράριο και τα Επιμάνικα. Ο Διάκονος υπηρετεί τον Επίσκοπο και τον Ιερέα χωρίς να τελεί μυστήρια.
ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ ΙΕΡΩΝ ΑΜΦΙΩΝ ΣΤΙΧΑΡΙΟ Το στιχάριο είναι το πρώτο άμφιο που φορεί ο κάθε ιερέας. Έχει συνήθως χρώμα άσπρο, το οποίο συμβολίζει την καθαρότητα της ψυχής του λειτουργού, απαλλαγμένη από αμαρτίες, και το αγνό και λαμπρό των αγγέλων. Σε σπάνιες περιπτώσεις το στιχάριο έχει χρώμα κόκκινο, το οποίο συμβολίζει το αίμα του Κυρίου.
ΟΡΑΡΙΟ Το Οράριο που φορά ο διάκονος στον αριστερό του ώμο συμβολίζει τα φτερά των Αγγέλων και γι' αυτό πάνω της κεντούσαν τα αγγελικά λόγια: "Άγιος, Άγιος, Άγιος Κύριος Σαββαώθ...". Η μπροστινή πλευρά του Οραρίου, την οποία κρατά ο Διάκονος με το δεξί του χέρι, όταν δέεται προς τον Ύψιστο, συμβολίζει την Καινή Διαθήκη, ενώ η άλλη πλευρά του συμβολίζει την Παλαιά Διαθήκη. Στο "Πάτερ ημών" ο Διάκονος τυλίγει τις άκρες του στις πλάτες του, για να έχει ευχέρεια κινήσεων κατά τη Θεία Κοινωνία, που ακολουθεί. Το Οράριο είναι το πιο αναγκαίο άμφιο του Διακόνου. Γι' αυτό σε τελετές εκτός ναού βλέπουμε τους Διακόνους να φορούν μόνο το Οράριο.
ΕΠΙΜΑΝΙΚΑ Είναι σκληρά υφάσματα που περιβάλλουν τα μανίκια του Στιχαρίου και βοηθούν στην άνετη κίνηση των χεριών του ιερέα. Συμβολίζουν τις χειροπέδες που φόραγε ο Κύριος όταν τον πήγαιναν για να Τον δικάσουν, αλλά και την παντοδυναμία του Θεού.
ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΒΑΘΜΟΣ ΙΕΡΟΣΥΝΗΣ ΠΡΕΣΒΥΤΕΡΟΣ Τα ιερά άμφια του Πρεσβύτερου είναι 6 όπως. Αυτά είναι το Στιχάριο, το Επιτραχήλιο, το Επιγονάτιο, τα Επιμάνικα, η Ζώνη και το Φελώνιο. Ο Πρεσβύτερος- Ιερέας λαμβάνει τη Χάρη να τελεί όλα τα Μυστήρια πλην του αγιασμού, του Αγίου Μύρου, της Ιεροσύνης και των εγκαινίων, τα οποία τελεί ο Επίσκοπος.
ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ ΙΕΡΩΝ ΑΜΦΙΩΝ ΕΠΙΤΡΑΧΗΛΙΟ Είναι σύμβολο της ιεροσύνης και το χαρακτηριστικό άμφιο του ιερέα. Για να τελέσει οποιαδήποτε ιερή ακολουθία ο ιερέας πρέπει να το φορά. Πρόκειται για ύφασμα που στηρίζεται στον τράχηλο (λαιμό) και σημαίνει την χάρη που δόθηκε (στον ιερέα) από άνωθεν, δηλαδή από τον ουρανό. Το Πετραχήλι συμβολίζει, όπως φαίνεται από την ευχή της ενδύσεως, τη χάρη του Αγίου Πνεύματος. Τα κρόσσια της άκρης του Πετραχηλιού, συμβολίζουν τις ψυχές των πιστών του ποιμνίου του ιερέα, για τις οποίες έχει ευθύνη και θα λογοδοτήσει τη μέρα της κρίσεως.
ΖΩΝΗ Η ζώνη που φορεί ο ιερέας και η οποία δένει το πετραχήλι και σφίγγει το στιχάριο στη μέση, συμβολίζει τη δύναμη που δίνεται από το Θεό όπως φαίνεται και από την ευχή από τον 17ο ψαλμό που λέει ο ιερέας: «Ευλογητός ο Θεός, που με περιζώνει με δύναμη».
ΕΠΙΓΟΝΑΤΙΟ Πρόκειται για άμφιο που φοριέται από τον Επίσκοπο και τους ιερείς. Έχει σχήμα ρόμβου και κρέμεται δίπλα από το δεξί γόνατο (επί του γονάτου). Αρχικά τη χρησιμοποιούσαν σαν πετσέτα και συμβόλιζε τη πετσέτα που χρησιμοποίησε ο Κύριος στον Μυστικό Δείπνο. Επειδή επίσης μοιάζει με ξίφος και κρέμεται στη θέση του, συμβολίζει τον πνευματικό οπλισμό που πρέπει να έχει ο ιερέας του Θεού για να προστατεύει το ποίμνιο που του εμπιστεύθηκε ο Κύριος.
ΦΕΛΟΝΙΟ Το άμφιο που τελευταίο φορά ο Ιερέας είναι το Φαιλόνιο. Είναι ανοιχτό στο μπροστινό μέρος και μοιάζει με τον αρχαίο μανδύα. Το Φαιλόνιο στην αρχαία Εκκλησία το φορούσαν και οι Επίσκοποι και λεγόταν πολυσταύριο, γιατί είχε παντού σταυρούς. Σ' όλες τις αρχαίες τοιχογραφίες βλέπουμε τους Επισκόπους με Φελόνιο. Συμβολίζει την κόκκινη χλαμύδα που οι ρωμαίοι στρατιώτες φόρεσαν στον Χριστό για να τον εμπαίξουν.
ΤΡΙΤΟΣ ΒΑΘΜΟΣ ΙΕΡΟΣΥΝΗΣ ΕΠΙΣΚΟΠΟΣ Τα ιερά άμφια του Επισκόπου είναι 7 συμβολίζοντας την πληρότητα της ιεροσύνης. Τα πρώτα πέντε του Πρεσβύτερου και επιπλέον τον Αρχιερατικό Σάκκο και το Ωμοφόριο. Σταδιακά προστέθηκαν ο επιστήθιος Σταυρός, το αρχιερατικό Εγκόλπιο, η Ποιμαντορική Ράβδος και η Μίτρα.
ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ ΙΕΡΩΝ ΑΜΦΙΩΝ ΩΜΟΦΟΡΙΟ Είναι το διακριτικό άμφιο του αρχιερέα. Είναι σύνθετη λέξη με συνθετικά τις λέξεις ώμος και φέρω, δηλαδή ο αρχιερέας το φορεί στον ώμο. Ο αρχιερέας με το Ωμοφόριο συμβολίζει τον Καλό Ποιμένα, τον Λυτρωτή, ο οποίος σύμφωνα με την αντίστοιχη παραβολή βρήκε και έσωσε το χαμένο πρόβατο, την αμαρτωλή ανθρωπότητα. Γι' αυτό στην αρχαιότητα κατασκεύαζαν το Ωμοφόριο μόνο από μαλλί προβάτου. Υπάρχουν δύο είδη Ωμοφορίων, το Μεγάλο και το Μικρό. Το Μεγάλο, όπως λέει και το όνομα, είναι μεγαλύτερο από το Μικρό και γι' αυτό πιο μεγαλόπρεπο. Το Μεγάλο το φορά στη Θεία Λειτουργία μέχρι τον Απόστολο. Στο Ευαγγέλιο από σεβασμό το βγάζει, γιατί με το Ευαγγέλιο ομιλεί ο ίδιος ο Κύριος. Από τον Χερουβικό Ύμνο και μετά φορεί το Μικρό. Οι Σταυροί του Ωμοφορίου θέλουν να δείξουν πως ο κάθε Επίσκοπος πρέπει να σηκώνει τον Σταυρό του και να ακολουθεί τον Εσταυρωμένο Χριστό.
ΑΡΧΙΕΡΑΤΙΚΟΣ ΣΑΚΚΟΣ Το όνομα του προέρχεται από την εβραϊκή λέξη «σακ» και σημαίνει το ένδυμα της μετάνοιας και ταπεινώσεως. Έχει δώδεκα κωδωνίσκους (καμπανούλες), οι οποίοι συμβολίζουν τη διδασκαλία των δώδεκα Αποστόλων που συνεχίζουν οι Επίσκοποι.
ΜΙΤΡΑ Το επίσημο κάλυμμα της κεφαλής που φέρει ο επίσκοπος κατά τη Θεία Λειτουργία. Είναι διακοσμημένη με το δικέφαλο αετό και τους τέσσερις Ευαγγελιστές καθώς και το σταυρό στην κορυφή της. Σύμβολο του ακάνθινου στεφάνου του Κυρίου.
ΕΓΚΟΛΠΙΟ Εικόνισμα του Σωτήρος ή της Θεοτόκου, που συμβολίζει την αξία της καθαρής καρδιάς.
ΠΟΙΜΑΝΤΟΡΙΚΗ ΡΑΒΔΟΣ Είναι η ράβδος που κρατούν οι ιεράρχες. Δηλώνει την πνευματική εξουσία που έδωσε το Άγιο Πνεύμα στον αρχιερέα. Όπως κρατεί ράβδο ο βοσκός που βόσκει τα πρόβατά του έτσι και ο επίσκοπος προσέχει το δικό του ποίμνιο και μαζεύει τα «πρόβατα» που έχουν απομακρυνθεί από κοντά του και από την άλλη διώχνει τους «λύκους» που επιθυμούν να κατασπαράξουν τα πρόβατα που είναι οι χριστιανοί. Φέρει στην κορυφή της δύο φίδια που βλέπουν δεξιά και αριστερά δείχνοντας να απομακρύνονται με φόβο αφού στη μέση τους παρεμβάλλεται ο Σταυρός. Τα φίδια συμβολίζουν τους πνευματικούς εχθρούς ενώ ο Σταυρός τη δύναμη και αυταπάρνηση που πρέπει να έχει ο επίσκοπος όταν καθοδηγεί το ποίμνιό του.
Επιστήθιος Σταυρός Ο Σταυρός έχει την προέλευσή του στα φυλακτά που φορούσαν οι πρώτοι Χριστιανοί.
ΔΙΚΗΡΑ Κεριά με τα οποία ευλογεί ο επίσκοπος και συμβολίζουν τις δύο φύσεις του Χριστού, θεία και ανθρώπινη.
ΤΡΙΚΗΡΑ Κεριά με τα οποία ευλογεί ο επίσκοπος και συμβολίζουν την Αγία Τριάδα.
«Στο μυστήριο της Ιεροσύνης πηγή είναι ο ίδιος ο Χριστός, ο αιώνιος Αρχιερέας της Εκκλησίας, που πρόσφερε τη μία και αιώνια θυσία επί του Σταυρού υπέρ των αμαρτιών μας. Οι ιερείς διάδοχοι του Χριστού λαμβάνουν μέσω της χειροτονίας το προνόμιο να ρυθμίζουν και να αποφασίζουν για θέματα που αφορούν στη σωτηρία του ανθρώπου.»
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ιερά Μητρόπολη Λεμεσού, Εκπαιδευτικό λογισμικό για τη Χριστιανική Αγωγή: Το Σπίτι του Θεού. Εκδ.: Ιερά Μητρόπολη Λεμεσού. Παπαδόπουλος, Στυλιανός Γ., Η Εκκλησία και τα Ιερά Μυστήρια κατά τον Ιερό Χρυσόστομο, εκδ. Αποστολική Διακονία, Αθήνα:1998. ΠΗΓΕΣ ΕΙΚΟΝΩΝ Ιερά Μητρόπολη Λεμεσού, Εκπαιδευτικό λογισμικό για τη Χριστιανική Αγωγή: Το Σπίτι του Θεού. Εκδ.: Ιερά Μητρόπολη Λεμεσού.