ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ ΜΑΘΗΜΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΗΥ-464 ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ ΑΝΘΡΩΠΟΥ - ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗ Διδάσκων: Κωνσταντίνος Στεφανίδης HY-464: Επικοινωνία Ανθρώπου - Μηχανής Διαφάνεια 1
Η αλληλεπίδραση μπορεί να θεωρηθεί ως ένας διάλογος μεταξύ του υπολογιστή και του χρήστη Η επιλογή του στυλ της διεπαφής μπορεί να έχει σημαντική επίδραση στη φύση αυτού του διαλόγου Ο όρος στυλ αλληλεπίδρασης περιλαμβάνει όλους τους τρόπους με τους οποίους οι χρήστες επικοινωνούν ή αλληλεπιδρούν με υπολογιστικά συστήματα Ένα στυλ αλληλεπίδρασης αποτελείται από τα αντικείμενα της διεπαφής και τις αντίστοιχες τεχνικές αλληλεπίδρασης Διαφάνεια 2
Γραμμή Εντολών Πληκτρολόγιο Διεπαφές βασισμένες σε Μενού Κειμενικές: πληκτρολόγιο Γραφικές: Δεικτικές συσκευές και συσκευές τοποθέτησης (Pointing and positioning devices) Φόρμες εισαγωγής στοιχείων/ Λογιστικά φύλλα / Ερωτήσεις & Απαντήσεις Πληκτρολόγιο και ποντίκι Διεπαφές ομιλίας Αναγνώριση φωνής Άμεσος χειρισμός (direct manipulation)- WIMP Πληκτρολόγιο και ποντίκι Post-WIMP και Διεπαφές Χειρονομιών(VR, ZUI, mobile) VR wand/glove/helmet/κλπ. Οθόνες αφής, συσκευές αναγνώρισης χειρονομιών(π.χ., Wiimote) Διαφάνεια 3
1. Εισαγωγή κειμένου Το πληκτρολόγιο Αναγνώριση γραφής Αναγνώριση ομιλίας 2. Δεικτικές συσκευές και συσκευές τοποθέτησης Το ποντίκι Άλλες συσκευές τοποθέτησης στις δύο διαστάσεις (Trackball, Joystick, Οθόνες αφής, κ.α.) Έλεγχος θέσης στις τρεις διαστάσεις (τρισδιάστατο ποντίκι, κράνη εικονικής πραγματικότητας, κ.α.) Διαφάνεια 4
Το πληκτρολόγιο είναι μία από τις πιο κοινές συσκευές εισόδου σήμερα Πληκτρολόγιο Συγχορδιών Το πληκτρολόγιο QWERTY Η διάταξη αλφαριθμητικών ψηφίων είναι σταθερή Δεν είναι η βέλτιστη διάταξη για πληκτρολόγηση κειμένου To αλφαβητικό πληκτρολόγιο Τα γράμματα είναι αλφαβητικά διευθετημένα κατά πλάτος του πληκτρολογίου Δεν επιταχύνει την πληκτρολόγηση Το πληκτρολόγιο DVORAK Παρόμοια διάταξη πλήκτρων με το QWERTY, αλλά αντιστοιχίζει τα γράμματα σε διαφορετικά πλήκτρα Ειδικά σχεδιασμένο για μεγαλύτερη ταχύτητα πληκτρολόγησης Πληκτρολόγια συγχορδιών Ελάχιστα πλήκτρα. Τα γράμματα παράγονται πατώντας συνδυασμούς πλήκτρων Θέση στις αγορές φορητών υπολογιστών και ηλεκτρονικών organizer Πληκτρολόγια τηλεφώνων και Τ9 Τα αριθμητικά πλήκτρα συχνά πρέπει να πατηθούν αρκετές φορές για εισαγωγή κειμένου Οι έμπειροι χρήστες συχνά αναπτύσσουν μεγάλη ταχύτητα πληκτρολόγησης κρατώντας το τηλέφωνο στο ένα χέρι και χρησιμοποιώντας μόνο τον αντίχειρα τους Για αυτούς που δεν μπορούν να αναπτύξουν αυτή τη δεξιότητα κάποια τηλέφωνα έχουν μικρά προσαρτώμενα ή αναδιπλούμενα πληκτρολόγια Μια τεχνική λύση στο πρόβλημα είναι ο αλγόριθμος Τ9 Διαφάνεια 5
Η γραφή με το χέρι είναι μια οικεία και κοινή δραστηριότητα Ελκυστική μέθοδος εισαγωγής κειμένου Διαισθητικός και απλός τρόπος επικοινωνίας με τον υπολογιστή Μειονεκτήματα αναγνώρισης γραφής με το χέρι: Η τρέχουσα τεχνολογία δεν επιτρέπει απόλυτη ακρίβεια (αλλά βελτιώνεται με γρήγορο ρυθμό) Οι διαφορές στο στυλ γραφής των ανθρώπων είναι τεράστιες και δυσχεραίνουν σημαντικά τη διαδικασία αναγνώρισης Περιορισμοί ταχύτητας Η γραφή με το χέρι μπορεί να χρησιμεύσει σε περιπτώσεις στις οποίες αποδεικνύεται προβληματική η προσέγγιση βασιζόμενη στο πληκτρολόγιο Π.χ., φορητά συστήματα βασιζόμενα σε πένα Διαφάνεια 6
Μια ιδιαίτερα οικεία μορφή αλληλεπίδρασης Μειονεκτήματα: Κάθε άνθρωπος έχει το δικό του τρόπο ομιλίας, επομένως το σύστημα θα πρέπει να εκπαιδευτεί και να προσαρμοστεί ειδικά για κάθε νέο ομιλητή Η έντονη προφορά ή τονισμός, ένα κρύωμα, ή κάποια συναισθήματα μπορούν να προκαλέσουν προβλήματα στην αναγνώριση Η χρησιμότητα ενός τέτοιου συστήματος σε περιβάλλον γραφείου είναι αμφισβητούμενη (προβλήματα στην αναγνώριση λόγω θορύβου) Χρήση τέτοιων συστημάτων : Συστήματα παροχής πληροφοριών μέσω τηλεφώνου Συστήματα για παροχή πρόσβασης σε άτομα με αναπηρία Διαφάνεια 7
Ζωτικής σημασίας συσκευή για την πλειονότητα των προσωπικών υπολογιστών Πλεονεκτήματα: Άμεση συσχέτιση της κίνησης του χεριού και της κίνησης του δείκτη στην οθόνη Απαιτείται λίγος φυσικός χώρος για τη χρήση του Η μετακίνησή του προς οποιαδήποτε κατεύθυνση είναι εύκολη Ο δείκτης είναι μικρός και ο χειρισμός του μπορεί να γίνεται εύκολα χωρίς να επισκιάζονται σημαντικές πληροφορίες στην οθόνη Μειονεκτήματα: Δεν είναι διαισθητική η χρήση του για αρχάριους χρήστες Απαιτείται ο συντονισμός ματιού χεριού Διαφάνεια 8
Trackball Μέσα στο κέλυφος της βρίσκεται μια περιστρεφόμενη μπάλα (μοιάζει με αναποδογυρισμένο ποντίκι) Joystick Έμμεση συσκευή εισόδου. Αποτελείται από ένα μικρό κουτί με ένα μοχλό που προεξέχει. Η μετακίνηση του μοχλού προκαλεί αντίστοιχη μετακίνηση του δείκτη στην οθόνη Οθόνες αφής (touchscreens) Ανιχνεύουν την παρουσία του δαχτύλου του χρήστη ή μιας πένας πάνω στην ίδια την οθόνη, επιτρέποντάς στον χρήστη να δείχνει και να επιλέγει αντικείμενα στην οθόνη Συσκευές άμεσης αλληλεπίδρασης Επιφάνειες αφής (Touch pads) Πολύ μικρές σε σχέση με τις ταμπλέτες (tablets) Ο χειρισμός τους γίνεται κινώντας ένα ή περισσότερα δάχτυλα στην επιφάνειά τους Διαφάνεια 9
Φωτεινή πένα (light pen) Άμεση συσκευή εισόδου. O χρήστης δείχνει απευθείας σε στοιχεία της οθόνης Ταμπλέτα ψηφιοποίησης (digitizing tablet) Παρέχει πληροφορίες τοποθέτησης, μετρώντας τη θέση κάποιας συσκευής πάνω σε μια ειδική επιφάνεια (την ταμπλέτα) Έμμεση συσκευή εισόδου, επειδή λαμβάνει χώρα μια αντιστοίχηση από το επίπεδο λειτουργίας της ταμπλέτας στην οθόνη Μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για είσοδο κειμένου Eyegaze: παρακολούθηση της κίνησης του ματιού Ιδιαίτερα γρήγορη συσκευή υψηλής ακρίβειας, με ιδιαίτερα υψηλό κόστος. Κατάλληλη για ενέργειες επιλογής, αλλά όχι για σχεδίαση Διαφάνεια 10
Αντιστοίχηση χειρονομιών σε εντολές ελέγχου Wiimote Mouse gestures Οθόνες και επιφάνειες αφής Αισθητήρας KINECT και κάμερες Διαφάνεια 11
Παρέχει ένα μέσο για την απευθείας διατύπωση οδηγιών προς τον υπολογιστή, μέσω πληκτρολογούμενων εντολών (συντομογραφίες ή ολόκληρες λέξεις) και πλήκτρων λειτουργιών (function keys, π.χ. F1) Σήμερα λειτουργεί συνήθως συμπληρωματικά σε διεπαφές με μενού, παρέχοντας ταχεία πρόσβαση σε λειτουργικότητα για έμπειρους χρήστες (π.χ. AutoCAD) Διαφάνεια 13
Πλεονεκτήματα: Οι παράμετροι των εντολών επιτρέπουν την εφαρμογή σε πολλά αντικείμενα ταυτόχρονα, κάτι που είναι χρήσιμο για επαναληπτικές εργασίες Επωφελής για έμπειρους χρήστες Παρέχει άμεση πρόσβαση σε λειτουργικότητα του συστήματος Αποδοτική και ισχυρή Χωρίς επιβάρυνση από γραφικά Χαμηλή οπτική επιβάρυνση Κατανάλωση ελάχιστων πόρων συστήματος Μειονεκτήματα: Η απομνημόνευση εντολών είναι δύσκολη Δυσκολία στην εκμάθηση και χρήση Υψηλή πιθανότητα λαθών Μεγάλες απαιτήσεις σε ανθρώπινη ικανότητα μνήμης Δυσνόητη για αρχάριους χρήστες Διαφάνεια 14
Το περιβάλλον Unix και η εντολή mv: NAME mv move or rename file SYNOPSIS mv [ ] [ fi ] filename1 filename2 mv [ ] [ fi ] directory1 directory2 mv [ ] [ fi ] filename... directory OPTIONS Interpret all the following arguments to mv as file names. This allows file names starting with minus. f Force. Override any mode restrictions and the i option. The f option also suppresses any warning messages about modes which would potentially restrict overwriting. i Interactive mode. mv displays the name of the file or directory followed by a question mark whenever a move would replace an existing file or directory. If you type a line starting with y, mv moves the specified file or directory, otherwise mv does nothing with that file or directory. Διαφάνεια 15
Το AutoCAD παρέχει γραφική διεπαφή (GUI) και γραμμή εντολών (command line) για έμπειρους χρήστες Διαφάνεια 16
Οι διεπαφές βασισμένες σε μενού παρουσιάζουν στους χρήστες ιεραρχικά δομημένα μενού που παρέχουν λίστες από λειτουργίες Κειμενικές: αντιστοίχηση πλήκτρου με μία επιλογή Γραφική: χρήση πλήκτρων πλοήγησης (βελάκια) ή συσκευών κατάδειξης Η λίστα έχει περιορισμούς Δεν είναι απαραίτητη η απομνημόνευση εντολών Κατάλληλες για μικρές οθόνες (e.g., ipod) Οι χρήστες έχουν στη διάθεσή τους μία λίστα με δυνατές επιλογές Διαφάνεια 17
Πλεονεκτήματα: Δεν απαιτούν απομνημόνευση Αυτό-επεξηγηματικές Εύκολη ανάκαμψη από λάθη Κατάλληλες για αρχάριους χρήστες Μειονεκτήματα: Άκαμπτη και ανελαστική πλοήγηση Ανεπαρκής για μεγάλο πλήθος επιλογών Μη αποδοτική χρήση του χώρου της οθόνης Χρονοβόρες για έμπειρους χρήστες Διαφάνεια 18
Ορισμός Μια οθόνη η οποία μοιάζει με έντυπη φόρμα και περιλαμβάνει πεδία για συμπλήρωση στοιχείων Πολύ συνηθισμένες στις ιστοσελίδες Όμοια με τις διεπαφές μενού παρουσιάζουν οθόνες με πληροφορία Αντίθετα με τις διεπαφές μενού χρησιμεύουν για την εισαγωγή πληροφορίας και τη σειριακή μετάβαση και όχι για την πλοήγηση σε ιεραρχικές δομές Οι φόρμες μπορούν να παρουσιαστούν είτε: Σε μία οθόνη με scrolling Σε πολλαπλές κατάλληλα συνδεδεμένες οθόνες Διαφάνεια 19
Για τα στοιχεία μίας φόρμας πρέπει να υπάρχει μία λογική ομαδοποίηση Πρέπει να υπάρχουν ενδείξεις της μορφής «Βρίσκεστε εδώ» Ο χρήστης πρέπει πάντα να είναι ενήμερος για το πλήθος των σελίδων μίας φόρμας και για το στάδιο στο οποίο βρίσκεται κατά τη διαδικασία συμπλήρωσης της Ένδειξη προόδου της διαδικασίας παραγγελίας στην Amazon Διαφάνεια 20
Πλεονεκτήματα Δεν απαιτούν απομνημόνευση Αυτό-επεξηγηματικές Αποδοτική χρήση του χώρου της οθόνης Οικείες για το χρήστη (βασίζονται στην εμφάνιση μιας έντυπης φόρμας) Μειονεκτήματα Προϋποθέτουν τη γνώση των έγκυρων τιμών εισόδου Απαιτούν ικανότητα πληκτρολόγησης Επιρρεπείς σε λάθη Δεν είναι ευέλικτες Διαφάνεια 21
Φόρμα εγγραφής της Google Διαφάνεια 22
Είναι μια πιο εξελιγμένη παραλλαγή της συμπλήρωσης φορμών Το λογιστικό φύλλο απαρτίζεται από ένα πλέγμα κελιών (cells), κάθε ένα εκ των οποίων μπορεί να περιέχει μια τιμή ή μια εξίσωση υπολογισμού (formula) Η εξίσωση υπολογισμού μπορεί να βασίζεται στις τιμές άλλων κελιών Ο χρήστης μπορεί να εισάγει και να αλλάζει τις τιμές και τους τύπους με οποιαδήποτε σειρά και το σύστημα διατηρεί τη συνέπεια μεταξύ των εμφανιζόμενων τιμών, διασφαλίζοντας ότι όλοι οι τύποι δίνουν σωστά αποτελέσματα Πρόκειται για ένα ελκυστικό μέσο αλληλεπίδρασης: Ο χρήστης μπορεί να χειρίζεται τις τιμές κατά βούληση Ο σαφής διαχωρισμός μεταξύ της εισόδου του χρήστη και της εξόδου του συστήματος μειώνεται, κάνοντας κατά συνέπεια τη διεπαφή πιο ευέλικτη και πιο «φυσική» Διαφάνεια 23
Ένα λογιστικό φύλλο από το Microsoft Excel 2013 Διαφάνεια 24
Ορισμός Είναι ένας απλός μηχανισμός που μπορεί να παρέχει είσοδο σε μια εφαρμογή. Ο χρήστης καλείται να απαντήσει σε μια σειρά ερωτήσεων (κυρίως σε στυλ «ναι/όχι» ή πολλαπλής επιλογής) και καθοδηγείται βήμα προς βήμα καθ όλη τη διάρκεια της αλληλεπίδρασής του με το σύστημα Παραδείγματα αποτελούν τα διαδικτυακά ερωτηματολόγια, οι wizards και οι troubleshooters Διαφάνεια 25
Πλεονεκτήματα Μικρές απαιτήσεις σε ανθρώπινη ικανότητα μνήμης Αυτο-επεξηγηματικές Απλή γραμμική παρουσίαση Εύκολες για αρχάριους Επιτρέπουν παραμέτρους με πολλές δυνατές τιμές εισόδου Μειονεκτήματα Απαιτούν έγκυρη είσοδο από το χρήστη Απαιτούν εξοικείωση με στοιχεία διεπαφών Η ανάκαμψη από λάθη μπορεί να είναι κουραστική Περιοριστικές για έμπειρους χρήστες Διαφάνεια 26
Ορισμός Επιτρέπει στους χρήστες να εκφράσουν φωνητικά εντολές σε εφαρμογές λογισμικού Είμαστε ακόμα πολύ μακριά από το να μιλάμε φυσικά στον υπολογιστή, το οποίο αποτελεί ένα μεγάλο πρόβλημα στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης (ΑΙ) Ωστόσο, ιδιαίτερα σε κινητές συσκευές, υπάρχουν πολλές εφαρμογές που δουλεύουν με φωνητικές εντολές Πλεονεκτήματα Εύκολες στην εκμάθηση και την απομνημόνευση, ευέλικτες, γρήγορες, hands-free; Ιδανικές για άτομα με αναπηρίες ή για άτομα που έχουν απασχολημένα χέρια (π.χ. στην οδήγηση) Μειονεκτήματα Χρειάζονται εκπαίδευση, είναι επιρρεπείς στα λάθη (βελτιώνονται όμως), χρειάζονται ήσυχο περιβάλλον, συνήθως έχουν περιορισμένη διαθεσιμότητα σε διάφορες γλώσσες Μπορούν να κατασκευαστούν συστήματα που καταλαβαίνουν περιορισμένα υποσύνολα μιας γλώσσας Ο χρήστης πρέπει να είναι ενήμερος για τους περιορισμούς του συστήματος Διαφάνεια 27
Λογισμικό υπαγόρευσης Αλληλεπιδραστική Φωνητική Απόκριση (Interactive Voice Response (IVR)) Τηλεφωνικές υπηρεσίες (συνήθως με την υποστήριξη αριθμητικών πλήκτρων) Φωνητική κλήση στα κινητά τηλέφωνα Δορυφορική πλοήγηση ή ηχητικό σύστημα σε αυτοκίνητα Microsoft Voice Command για το Windows Mobile Αναγνώριση φωνής στα Windows Διαφάνεια 28
Ορισμός Οι χρήστες πραγματοποιούν ενέργειες άμεσα στα ορατά αντικείμενα Τα WIMP GUI είναι το πιο κοινό παράδειγμα αλλά όχι το μοναδικό (π.χ. απτικές διεπαφές για τους τυφλούς, 3D διεπαφές) Προτάθηκαν από τον Ben Shneiderman (1982) Αναπαραστάσεις των αντικειμένων και ενεργειών ενδιαφέροντος με τη χρήση ουσιαστικών οπτικών μεταφορών (metaphors) Φυσικές ενέργειες ή πιέσεις κουμπιών με λεζάντες, αντί για περίπλοκα συντακτικά Άμεσες, αναστρέψιμες ενέργειες των οποίων το αποτέλεσμα γίνεται άμεσα ορατό στα αντικείμενα ενδιαφέροντος Διαφάνεια 29
Υπάρχουν τρεις φάσεις στον Άμεσο Χειρισμό (Cooper, A., Reimann, R., About Face 2.0: The Essentials of Interaction Design, John Wiley & Sons, 2003, ISBN: 0764526413) Free Phase Πως φαίνεται η οθόνη πριν από τη χρήση Captive Phase Πως φαίνεται η οθόνη κατά τη διάρκεια μίας ενέργειας του χρήστη (click, click-drag, κλπ.) Termination Phase Πως φαίνεται η οθόνη μετά από μία ενέργεια Διαφάνεια 30
Τα GUIs χρησιμοποιούν οπτικές αντιστοιχήσεις με αντικείμενα του πραγματικού κόσμου (metaphors) Οι Μεταφορές βοηθούν τους ανθρώπους να συσχετίσουν περίπλοκες έννοιες και διαδικασίες, αντλώντας παραδείγματα από τον πραγματικό κόσμο Αντικατοπτρίζουν τις ενδείξεις λειτουργίας (affordances) του πραγματικού κόσμου Τι είδους Μεταφορών χρησιμοποιούνται από τα σύγχρονα GUIs; Διαφάνεια 31
Η λειτουργία μιας Μεταφοράς πρέπει να είναι συνεπής με τις προσδοκίες που προκύπτουν από τον πραγματικό κόσμο Μεταφορές που δεν συμπεριφέρονται όπως θα περίμεναν οι άνθρωποι, προκαλούν σύγχυση και εκνευρισμό Κάδος του Macintosh (trashcan) διαγραφή αρχείων αλλά και εξαγωγή εξωτερικών συσκευών Πιθανά προβλήματα Μεταφορών: Εξάντληση διαθέσιμων επιλογών Κάποιες εικονικές διαδικασίες δεν αντιστοιχούν σε φυσικές δραστηριότητες Περιέχουν υπονοούμενα και συσχετισμούς Διαφάνεια 32
Πλεονεκτήματα Εύκολες στη μάθηση WYSIWYG Εύκολες στην απομνημόνευση Εύκολα αναστρέψιμες ενέργειες Παρέχουν άμεση οπτική ανάδραση Εκμεταλλεύονται τη χρήση οπτικών χωροταξικών στοιχείων (visualspatial cues) Εύκολες για αρχάριους Μειονεκτήματα Δεν είναι αυτό-επεξηγηματικές Μη αποδοτική χρήση του χώρου της οθόνης Επιτρέπουν υπερβολή στη χρήση χαρακτηριστικών (featurism) Διαφάνεια 33
WIMP = Windows, Icons, Menus & Pointers (or Windows, Icons, Mice & Pull-down menus). Τα πιο κοινά περιβάλλοντα διάδρασης με τον υπολογιστή βασίζονται στο στυλ διεπαφής WIMP Συνήθως αποκαλούνται παραθυρικά συστήματα Παραδείγματα διεπαφών WIMP MS Windows, MacOS Επιπλέον αντικείμενα και τεχνικές αλληλεπίδρασης: κουμπιά, γραμμές εργαλείων, παλέτες και παράθυρα διαλόγου Διαφάνεια 34
Ubuntu GUI Windows 7 Διαφάνεια 35
Microsoft s Surface Computing Δουλεύει με μια ημιδιαφανή επίπεδη επιφάνεια με κάμερες από κάτω Εδώ φαίνονται τα περιεχόμενα μιας ψηφιακής κάμερας με Wi-FI, τα οποία ο χρήστης διαχειρίζεται άμεσα VR interface Διαφάνεια 36
GUI που πηγαίνουν πέρα από το κλασικό παράδειγμα των παραθύρων, εικονιδίων, μενού και δεικτών Παραδείγματα είναι η διεπαφή πολλαπλής αφής της Apple για το iphone και το MacBook, το ZUI (Zooming User Interface) του Google Earth Διαφάνεια 37
Διεπαφές που χρησιμοποιούνται μέσω χειρονομιών Οι χειρονομίες μπορεί να προέρχονται από οποιαδήποτε κίνηση του σώματος, αλλά συνήθως χρησιμοποιούνται τα χέρια Mouse gestures (e.g. Opera) Examples: SixthSense Tablet computing (ipad κλπ.) Gaming (Kinect, Wii κλπ.) Ο Pranav Minstry παρουσιάζει το SixthSense Διαφάνεια 38
Πλεονεκτήματα Άμεση, «φυσική» αλληλεπίδραση Χρήση πλήρους οθόνης (δεν χρειάζονται μενού) Διασκεδαστική και ευχάριστη εμπειρία χρήσης Μειονεκτήματα Χαμηλή ορατότητα και ανακαλυψιμότητα Ανύπαρκτες ενδείξεις Βασίζονται μερικώς στην προθυμία του χρήστη να «παίξει» με καινούρια/ενδιαφέρουσα τεχνολογία Έλλειψη καλά ορισμένων οδηγιών για χειρισμό μέσω χειρονομιών Ασυμβατότητες ανάμεσα σε μεγάλες εταιρείες (Apple, Google, Microsoft) Αγνόηση καθιερωμένων συμβάσεων Διαφάνεια 39
Διαφάνεια 40