arta:layout 1 10/2/2009 10:30 μ Page 1 η άρτα

arta:layout 1 10/2/2009 10:30 μ Page 1 η άρτα

arta:layout 1 10/2/2009 10:30 μ Page 2

arta:layout 1 10/2/2009 10:30 μ Page 3 ΠΥΡΡΟΣ Ο ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ ορειχάλκινο άγαλμα, του Στέλιου Τριάντη, 1996 (Άρτα) Ο ταλαντούχος ηπειρώτης γλύπτης Στυλιανός Τριάντης (Πρέβεζα 1931- Αθήνα 1999) είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ολόσωμη ανθρώπινη μορφή. Ανδριάντες κάθε κατηγορίας, όρθιοι, καθιστοί και έφιπποι, έδωσαν τη δυνατότητα στον γλύπτη να μελετήσει και να αποτυπώσει την ένταση και την ηρεμία, τα κινητικά αλλά και τα στατικά στοιχεία, τη σωματικότητα και την πνευματικότητα, τις περιγραφικές αξίες και την ιδεαλιστική απόδοση. Ειδικότερα δούλεψε το δύσκολο γλυπτικό θέμα του έφιππου ανδριάντα. Είναι χαρακτηριστικό ότι από τους 15 περίπου που έχουν στηθεί στον ελληνικό χώρο μέχρι σήμερα, οι δύο από αυτούς είναι του Τριάντη. Στον παρατιθέμενο η σοφά μελετημένη ανάδειξη των αξόνων αλόγου και εφίππου, στα οποία συνδυάζονται κάθετα και διαγώνια θέματα, η συνεργασία των όγκων και η διάταξη των επιπέδων δίνουν ένα σύνολο που διακρίνεται για την ενεργητικότητα, και την επιβλητικότητα. Η μορφή που κρατά στο δεξί χέρι ξίφος και με το αριστερό τα ηνία διακρίνεται για την επιβλητικότητα και τη μεγαλοπρέπεια καθώς και για την προσάρτηση ιδεαλιστικών τύπων. Ο ιδεαλιστικός αυτός ανδριάντας τονίζει σε μεγάλο βαθμό τις πολεμικές αρετές του εικονιζόμενου τόσο με τη γενικότερη στάση της μορφής με το στητό σώμα και την αγέρωχη έκφραση, όσο και με τα επιμέρους θέματα, κυρίως αυτά στην πολεμική εξάρτηση του βασιλιά της Ηπείρου, την περικεφαλαία, το ξίφος, το θώρακα. Το έργο ως σύνολο λειτουργεί δίχως άλλο ως εικόνα της πολεμικής ισχύος, που επιβάλλεται τόσο από τα εκφραστικά μέσα που χρησιμοποιεί ο γλύπτης όσο και από τη γενικότερη σύλληψη αλόγου και μορφής. Γιατί ο ήρεμος και σταθερός βηματισμός του αλόγου συνδυάζεται θαυμάσια με την επιβλητική μορφή του Πύρρου δίνοντας έμφαση στην εκφραστικότητα του συνόλου και τονίζοντας την αποφασιστικότητα στη μάχη.

arta:layout 1 10/2/2009 10:30 μ Page 4 ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΜΝΗΜΕΙΟ ΤΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΣΚΟΥΦΑ Ο Βάσος Φαληρέας (Μάνη 1905- Αθήνα 1975) είναι από τις πιο μεγάλες μορφές της νεοελληνικής γλυπτικής. Η συμπεριφορά των μορφών του έχει έναν έντονο αρχαϊκό χαρακτήρα. Το εικονιζόμενο μνημείο είναι από τα πρώιμα έργα του, αφού το φιλοτέχνησε σε ηλικία μόλις 25 χρόνων. Δίνει μεγάλη σημασία στα χαρακτηριστικά του Ν. Σκουφά. Τον παρουσιάζει με αποφασιστική όψη, με ελαφρή κίνηση των ποδιών, ενώ τα χέρια του προσδίνουν κίνηση στον ανδριάντα. Ο μανδύας του φανερώνει δύναμη και τόλμη. Στη βάση του μνημείου δημιούργησε ανάγλυφη παράσταση και με τους άλλους δύο Φιλικούς (Τσακάλωφ και Ξάνθο), σε κυκλικό σχήμα και αυστηρές εκφράσεις. Ο Νικόλαος Σκουφάς (1779-1819) γεννήθηκε στην Άρτα όπου από πολύ νεαρός ασχολήθηκε και με την βιοτεχνία σκούφων, από όπου πήρε και το όνομά του. Στην συνέχεια συναντάται στην πόλη της Οδησσού, και στα 1815 πρωτοστάτησε στην ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας. Πέθανε στην Πολη, το 1819, όπου και τάφηκε, χωρίς να προλάβει να δει την Ελλάδα ελεύθερη.

arta:layout 1 10/2/2009 10:30 μ Page 5 ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΣΚΟΥΦΑΣ μαρμάρινο μνημείο, του Βάσου Φαληρέα, 1929 (Κομπότι Άρτας)

arta:layout 1 10/2/2009 10:30 μ Page 6 ΚΩΣΤΑΣ ΚΡΥΣΤΑΛΛΗΣ μαρμάρινο μνημείο, του Θωμά Θωμόπουλου, 1925 (Άρτα) Ο δημιουργός του έργου Θωμάς Γ. Θωμόπουλος (1873-1937) ήταν από τους πιο σημαντικούς έλληνες γλύπτες του 19ου και 20ου αιώνα. Το μνημείο του συρρακιώτη ποιητή Κώστα Κρυστάλλη (Συρράκο1868- Άρτα 1894) είναι τοποθετημένο μπροστά από την οικία (διασώζεται και σήμερα) στην Άρτα, και όπου ο ποιητής άφησε την τελευταία του πνοή. Όντας στην Αθήνα χωρίς δουλειά, προσβλήθηκε από φυματίωση, από έλλειψη καλής διατροφής και υγιεινών συνθηκών διαβίωσης, έφυγε στην Πάτρα και στη συνέχεια κατέληξε στην αδερφή του η οποία ζούσε στην Άρτα, όπου και πέθανε. Ο καλλιτέχνης στη βάση τοποθέτησε ανάγλυφο, που εικονίζει ποιητική λύρα, ποιμενική γκλίτσα, φλογέρα, αυλό, και ανοιχτό βιβλίο που γράφει τα τραγούδια του χωριού και της στάνης, 1894.

arta:layout 1 10/2/2009 10:30 μ Page 7 ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΡΑΪΣΚΑΚΗΣ ορειχάλκινη προτομή, του Ιάσωνα Παπαδημητρίου, 1975 (Άρτα) Ο γλύπτης στηρίχτηκε για να αποδώσει τα χαρακτηριστικά του Γ. Καραϊσκάκη στην εκ του φυσικού προσωπογραφία του ήρωα που φιλοτέχνησε ο ερασιτέχνης, αλλά ενδιαφέρων, βαυαρός ζωγράφος Karl Krazeisen (1794-1878), και την οποία έκανε το 1826, μαζί με άλλα πορτρέτα των αγωνιστών της Επανάστασης του 21. Το έργο είναι από τις πιο πετυχημένους ανδριάντες του καλλιτέχνη. Είναι το τελευταίο του έργο -ένα χρόνο πριν το θάνατό τουτου ακαρνάνα γλύπτη Ιάσονα Παπαδημητρίου (Βόνιτσα 1911- Αθήνα 1976), του οποίου αρκετά έργα του βρίσκονται στην ευρύτερη περιοχή της Άρτας. Παρουσιάζει τον αρματωλό -αρχιστράτηγο στην κλασική του στάση, δυναμικό και αποφασιστηκό. Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης (1772-1827) γεννήθηκε στη Σκουληκαριά Άρτας και ήταν νόθος. Ήταν φιλόνικος, βλάσφημος και βωμολόχος. Νεαρός ακόμη θήτευσε στη φρουρά του Αλή Πασά, όπου έμαθε και τα πρώτα γράμματα. Τον ακολούθησε σε όλες τις εκστρατείες, και λέγεται πως όταν ο Αλή Πασάς τον ρώτησε κάποτε, τι θα επιθυμούσε να του προσφέρει, εκείνος του απάντησε: «αν με θεωρείς άξιο για αφέντη, κάνε με αφέντη, αν για δούλο, κάνε με δούλο». Τελικά λιποτάχτησε και πήγε στον Κατσαντώνη. Παρόλα αυτά πολέμησε στο πλευρό του Αλή, στα Γιάννενα, όταν τον πολιόρκησαν οι Τούρκοι. Κατάφερε τότε να φυγαδεύσει όλη την οικογένειά του από την ηπειρωτική πρωτεύουσα και να την στείλει σε ασφαλές μέρος. Στη διάρκεια του Αγώνα κατήγαγε πολλές νίκες και ανακηρύχτηκε Αρχιστράτηγος. Προσβλήθηκε από φυματίωση και σκοτώθηκε πολεμώντας τον εχθρό στο Κερατσίνι στις 23 Απριλίου 1827. Αναφέρεται πως όταν ο Κολοκοτρώνης έμαθε το θάνατό του κάθισε σταυροπόδι και μοιρολογούσε σαν γυναίκα.

arta:layout 1 10/2/2009 10:30 μ Page 8 ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗΣ μαρμάρινη προτομή, του Νικόλα, 1960 (Άρτα) Ο Γιάννης Δ. Μακρυγιάννης (1794-1864) ήταν πολεμιστής, έμπορος και πολιτικός, στρατηγός και ήρωας της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Γεννήθηκε στα 1794 στο χωριό Αβορίτι της Δωρίδας και το οικογενειακό του όνομα ήταν Τριανταφύλλου. Όταν δολοφονήθηκε ο πατέρας του, το 1804, τότε τον προσέλαβε ο γραμματέας του Αλή Πασά, Αθανάσιος Λιδωρίκης, κοντά στον οποίο μεγάλωσε στην Άρτα και τα Γιάννενα. Το 1817 άρχισε να απασχολείται με το εμπόριο και μέσα σε τρία χρόνια απέκτησε σημαντική περιουσία. Το 1820 μυήθηκε στην Φιλική Εταιρεία. Κατά τη διάρκεια της επανάστασης είχε σημαντική δράση. Αν και ήταν ένας απλός άνθρωπος με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, επέδειξε πατριωτισμό και συνέβαλε στην ομόνοια μεταξύ των ελλήνων, ειδικότερα σε περιόδους όπου ο ένοπλος διχασμός υπονόμευε την τύχη της επανάστασης. Κατά το έτος 1852 καταδικάστηκε σε θάνατο με την κατηγορία ότι σχεδίαζε την δολοφονία του Όθωνα. Το 1854 αφέθηκε ελεύθερος. Το 1864 έγινε στράτηγος.

arta:layout 1 10/2/2009 10:30 μ Page 9 ΜΑΞΙΜΟΣ ΓΡΑΙΚΟΣ ορειχάλκινη προτομή, του Στέλιου Τριάντη, 1979 (Άρτα) Ο Μάξιμος ο Γραικός παρουσιάζεται σε φυσικό μέγεθος καθιστός και με τα δύο του χέρια να κρατούν ανοιχτό βιβλίο πάνω στα πόδια του, οι άκρες των οποίων μόλις ξεχωρίζουν κάτω από το ράσο του. Και στην περίπτωση αυτή ο Τριάντης επιμένει στον τονισμό των φυσιογνωμικών χαρακτηριστικών, με την πλούσια γενειάδα, τις δύο κάθετες ρυτίδες του μετώπου και τα κατεβασμένα μάτια, που κοιτούν προς το ανοιχτό βιβλίο. Ωστόσο αυτό ακριβώς είναι το στοιχείο που προσθέτει στη μορφή εσωτερικότητα καθώς την απομονώνει και την απομακρύνει από τον θεατή καθιστώντας την έτσι πνευματικό σύμβολο και αλληγορία του λόγιου μοναχού, προσδίδοντας σε αυτή και τα τυπικά χαρακτηριστικά. Είναι εύγλωτος εδώ ο τρόπος με τον οποίον το κουρασμένο πρόσωπο μεταφέρει την περισσότερο παθητική διάθεση σε όλο του το σώμα, με το κύρτωμα της πλάτης, που δημιουργεί τόξο και την κλειστή σύνθεση να τονίζει την εσωτερικότητα της μορφής. Ο Μάξιμος ο Γραικός γεννήθηκε στην Άρτα γύρω στο 1470 και πέθανε στη Μονή του Αγίου Σεργίου κοντά στη Μόσχα το 1556. Λόγιος μοναχός και πολυγραφότατος συγγραφέας που έδρασε κυρίως στη Ρωσία. Σπούδασε στην Κέρκυρα και τη Φλωρεντία, όπου και μόνασε για δύο χρόνια (1502-1504). Για μία δεκαετία έζησε, στο Βατοπέδι.

arta:layout 1 10/2/2009 10:30 μ Page 10 Ο ΤΣΟΛΙΑΣ ορειχάλκινο άγαλμα, του Λευτέρη Βαλάκα, 1966 (Άρτα) Περίοπτο ωραίο γλυπτό που απεικονίζει τον εύζωνο του 1912-13. Ενδιαφέρον έργο με μια έντονη κίνηση και επιτυχή απόδοση του στρατιώτη που εφορμά με εφ όπλου λόγχη. Η στήριξη των ποδιών του στο έδαφος δεν είναι στατική αλλά δυναμική. Η έκφραση του προσώπου αντανακλά την ψυχοσύνθεση του πολεμιστή κατά την ώρα της μάχης. Είναι από τα τελευταία έργα με ρεαλιστικά και ακαδημαϊκά στοιχεία του γλύπτη Λευτέρη Βαλάκα (Τήνος 1944-Τήνος 1982) γιατί μετά στράφηκε σε αφηρημένα έργα με γεωμετρικές φόρμες.

arta:layout 1 10/2/2009 10:30 μ Page 11 ΝΑΠΟΛΕΩΝ ΖΕΡΒΑΣ ορειχάλκινο άγαλμα, του Ιάσονα Παπαδημητρίου, 1969 (Άρτα) Η πόλη της Άρτας είναι γεννέτειρα του στρατιωτικού, πολιτικού και ιδρυτή της αντιστασιακής οργάνωσης ΕΔΕΣ, Ναπολέοντα Ζέρβα (Άρτα 1891- Αθήνα 1957), που έδρασε κατά την Κατοχή κυρίως στην Ήπειρο. Στην πόλη αυτή τελείωσε και τις γυμνασιακές του σπουδές, πριν καταταγεί το 1910 εθελοντής στο στράτευμα. Μετά την απελευθέρωση εξελέγη δύο φορές βουλευτής Ιωαννίνων.

arta:layout 1 10/2/2009 10:30 μ Page 12 ΜΙΧΑΛΗΣ ΠΕΡΑΝΘΗΣ ορειχάλκινη προτομή, του Νίκου Περαντινού, 1975 (Άρτα) Ο γλύπτης Νικόλας Περαντινός (1910-1991) ασχολήθηκε ιδιαίτερα, κατόπιν παραγγελιών, με τις προτομές. Όπως φαίνεται και στην παραπάνω έδινε μεγάλο βάρος στην πιστή απόδοση των φυσιογνωμιών και ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του προσώπου. Ήταν παραγωγικότατος και πολλά έργα του βρίσκονται στην Ήπειρο. Ο εικονιζόμενος Μιχάλης Περάνθης (1917-1984) γεννήθηκε στην Άρτα και ήταν ο πλέον ακαταπόνητος από τους νεότερους συγγραφείς μας. Εργάστηκε επίσης ως δημοσιογράφος αθηναϊκών εφημερίδων και έγραψε έργα όλων των λογοτεχνικών ειδών. ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ - ΡΑΓΚΟΣ ορειχάλκινη προτομή, του Στρατή Φιλιππότη, 1970 (Άρτα) Ο Στρατής Φιλιππότης (Πύργος Τήνου 1937) ανήκει στη μεγάλη οικογένεια των γλυπτών της Τήνου. Φιλοτέχνησε πληθώρα ανδριάντων, προτομών και εκκλησιαστικών γλυπτών. Παραμένει πιστός στον ακαδημαϊκό ρεαλισμό. Ο εικονιζόμενος Γεώργιος Παπαγεωργίου-Ράγκος (1907-1965), φοίτησε στη Ζωσιμαία Σχολή Ιωαννίνων και σπούδασε στην Φιλοσοφική στην Αθήνα. Επανήλθε στα Γιάννενα ως καθηγητής και δίδαξε σε διάφορα σχολεία της πόλης. Έγραψε και πολλά λογοτεχνικά έργα, μετέφρασε αρχαίες τραγωδίες, εξέδωσε ποιητικές συλλογές, συνεργάστηκε με περιοδικά κ.ά.

arta:layout 1 10/2/2009 10:30 μ Page 13 ΕΛΕΝΗ ΒΑΓΙΑ μαρμάρινη επιτύμβια προτομή, του Γεωργίου Δημητριάδη του Αθηναίου, 1925 (Κοιμητήριο Άρτας) Η εικονιζόμενη, φημισμένη για την ομορφιά της, ωραία Ελένη της Άρτας την προσφωνούσαν οι συμπολίτες της πέθανε το 1925 σε ηλικία μόλις 30 ετών. Ήταν μητέρα του επί τρεις τετραετίες Δημάρχου Άρτας, Κώστα Βάγια. Η προτομή είναι έργο του Γεώργιου Δημητριάδη του Αθηναίου (1880-1941), διάσημου μεν, όχι όμως από τους πλέον αποδεκτούς, κατά τους κριτικούς της τέχνης, γλύπτες. Φιλοτέχνησε πληθώρα ταφικές προτομές και οι περισσότερες από τις οποίες περιορίζονται στα επιφανειακά φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά. Φαίνονται περισσότερο σαν έργα βιομηχανικής παραγωγής και λιγότερο καλλιτεχνικής δημιουργίας. Ο Δημητριάδης ήταν Ακαδημαϊκός. Πάντως η προτομή της όμορφης νέας αποδίδεται με επιτυχία. Μαλακές οι καμπύλες, απαλή και σφριγηλή η νεανική σάρκα. Η ρεαλιστική αντίληψη του γλύπτη δηλώνεται σαφέστατα στην απόδοση των φυσιογνωμικών χαρακτηριστικών, με τα λεπτά φρύδια, το ελαφρό μειδίαμα, την καλλίγραμμη μύτη και τον πανέμορφο λαιμό.

arta:layout 1 10/2/2009 10:30 μ Page 14 ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΠΑΠΠΑΣ μαρμάρινη επιτύμβια προτομή, του Νικόλα, 1986 (Κοιμητήριο Κομμένου Άρτας) ΙΩΑΝΝΗΣ ΠΑΠΠΑΣ μαρμάρινη επιτύμβια προτομή, του Νικόλα, 1986 (Κοιμητήριο Κομμένου Άρτας) ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΝΑΚΟΥΛΙΑΣ μαρμάρινη επιτύμβια προτομή, του Ιωάννη Τρέζου, 1979 (Κοιμητήριο Κομμένου Άρτας)

arta:layout 1 10/2/2009 10:30 μ Page 15 ΙΩΑΝΝΗΣ ΓΙΩΤΗΣ ορειχάλκινη επιτύμβια προτομή, του Κώστα Καζάκου, 1984 (Κοιμητήριο Άρτας) Ο εικονιζόμενος Ιωάννης Κ. Γιώτης (1915-1985) είναι ο καταγόμενος από την Άρτα, πρωτοπόρος στην Ελλάδα της τυποποίησης των παιδικών τροφών. Η εταιρεία Γιώτης Α.Ε. την οποία ίδρυσε το 1930 εξακολουθεί και σήμερα να κατέχει δεσπόζουσα θέση στον κλάδο που συνεχίζει ακόμη να δραστηριοποιείται. Δημιουργός της προτομής του αυτής είναι ο γιαννιώτης γλύπτης Κώστας Καζάκος (Γιάννενα 1949), ο οποίος είναι από τους πιο παραγωγικούς του κλάδου του. Έργα του κάθε είδους, ανδριάντες, προτομές, μνημεία, ηρώα κ.α. βρίσκονται διάσπαρτα σε όλα τα μέρη της Ηπείρου και όχι μόνο. Ακόμη φιλοτέχνησε τα επίσημα μετάλλια των ολυμπιακών Αγώνων του 2004. ΜΑΡΚΟΣ ΓΑΡΟΥΦΑΛΙΑΣ μαρμάρινη επιτύμβια προτομή, του Ιωάννη Καρπάκη, 1926 (Κοιμητήριο Άρτας) Ο καταγόμενος από την Τήνο Ιωάννης Κ. Καρπάκης (Υστέρνια Τήνου 1873-Αθήνα 1942) ασχολήθηκε κυρίως με την ταφική επιτύμβια γλυπτική. Διατηρούσε ιδιωτικό εργαστήριο στην Αθήνα. Όλα σχεδόν τα γνωστά έργα του καλλιτέχνη διακρίνονται για τη σύζευξη συμβολικών στοιχείων και διακοσμητικών θεμάτων, χαρακτηριστικά που φανερώνουν ένα προικισμένο γλύπτη, του οποίου το έργο σηματοδοτεί τόσο η λυρική διάθεση όσο και η δεξιοτεχνία. Ο Ι. Καρπάκης ανήκει στη μεγάλη οικογένεια των καλλιτεχνών που ανέδειξε η Τήνος. Σήμερα η Τήνος διαθέτει τρία μουσεία γλυπτικής, Σχολή Καλών Τεχνών και συνεχίζει με επιτυχία τη λαμπρή της παράδοση στην ζωγραφική και κυρίως στη γλυπτική.

arta:layout 1 10/2/2009 10:30 μ Page 16

arta:layout 1 10/2/2009 10:30 μ Page 17 ΕΠΙΤΥΜΒΙΕΣ ΠΡΟΤΟΜΕΣ γλύπτες άγνωστοι, (Κοιμητήριο Άρτας)

arta:layout 1 10/2/2009 10:30 μ Page 18 ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΛΙΑΡΟΚΑΠΗΣ μαρμάρινη επιτύμβια προτομή, του Νίκου Γεωργίου, 2000 (Κοιμητήριο Άρτας) ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΣΙΟΝΤΗΣ μαρμάρινη επιτύμβια προτομή, του Θύμιου Πανουργιά, 1970 (Κοιμητήριο Άρτας) ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΓΕΩΡΓΑΚΗΣ μαρμάρινη επιτύμβια προτομή, του Νίκου Γεωργίου, 2000 (Κοιμητήριο Άρτας) ΚΙΚΗ ΓΑΡΟΥΦΑΛΙΑ μαρμάρινη επιτύμβια προτομή, του Νικολάου Σώχου, 1969 (Κοιμητήριο Άρτας)

arta:layout 1 10/2/2009 10:30 μ Page 19 ΑΡΧΑΓΓΕΛΟΣ ΜΙΧΑΗΛ μαρμάρινο γλυπτό, 13ος αιώνας (Ναός Παναγίας της Βλαχέρνας, Άρτα) Ο ναός της Παναγίας της Βλαχέρνας στην Άρτα διασώζει εξωτερικά και εσωτερικά, πλουσιότατο γλυπτό διάκοσμο από πολλά ρωμαϊκά και παλαιοχριστιανικά γλυπτά που προέρχονται από τα γειτονικά αστικά κέντρα, κυρίως τη Νικόπολη. Στην εικονιζόμενη μαρμάρινη πλάκα, που φράσσει σήμερα ένα παράθυρο, εικονίζεται ο αρχάγγελος Μιχαήλ, με στρατιωτική στολή, ψηλά υποδήματα και όπλα στα χέρια.

arta:layout 1 10/2/2009 10:30 μ Page 20