ΘΕΜΑΤΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙ «ΣΧΕΣΕΙΣ ΕΘΕΛΟΝΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΜΚΟ ΜΕ ΚΡΑΤΟΣ, ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΗ ΑΡΧΗ» Νίκος Χρυσόγελος (Πρόεδρος Δίκτυου Μεσόγειος SOS) «Θεσμική αναγνώριση των ΜΚΟ» Για την αποσαφήνιση των σχέσεων κράτους και ΜΚΟ βάσει διακριτών ρόλων Η περιβαλλοντική κρίση, τα κοινωνικά προβλήματα, η ανάγκη προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η κοινωνική αλληλεγγύη προς τις κοινωνικά αποκλεισμένες ομάδες στο εσωτερικό των χωρών αλλά και στον υπόλοιπων χωρών του πλανήτη που παραμένουν στο περιθώριο οδήγησε στην ανάπτυξη της κοινωνίας των πολιτών και των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων. Τα τελευταία χρόνια συζητιέται και στη χώρα μας η σχέση μεταξύ Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων και Διοίκησης. Έστω και με αργούς ρυθμούς, συνειδητοποιείται και στην Ελλάδα ο σημαντικός ρόλος των ΜΚΟ όχι μόνο για την ευαισθητοποίηση των πολιτών σε περιβαλλοντικά, κοινωνικά, ανθρωπιστικά κι αναπτυξιακά θέματα αλλά και για τη διαμόρφωση πολιτικών που να ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις για βιώσιμη ανάπτυξη, κοινωνική και περιβαλλοντική υπευθυνότητα, συνύπαρξη των πολιτισμών, αλληλεγγύη. Το Δίκτυο ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ SOS, τοποθετημένο σταθερά στην πλευρά της κοινωνίας των πολιτών, όσο και αν αυτή δεν έχει μέχρι σήμερα αναπτυχθεί όσο θα θέλαμε, έχει καταθέσει δημόσια τις προτάσεις του για τη διαμόρφωση και θεσμοθέτηση του πλαισίου των σχέσεων ΜΚΟ και Διοίκησης, έτσι ώστε και η κοινωνία των πολιτών να αναπτύσσεται και οι σχέσεις με την Διοίκηση να βασίζονται σε διαφανές και γνωστό πλαίσιο. Βασικοί παράμετροί του θεωρούμε ότι πρέπει να είναι η αναγνώριση του αυτόνομου και ιδιαίτερου ρόλου που παίζουν οι ΜΚΟ στην εξέλιξη της κοινωνίας, η αποφυγή δημιουργίας αδιαφανών ή πελατειακών σχέσεων ή/και αντιπαλότητας προς τις ΜΚΟ, καθώς και η αποφυγή εκμετάλλευσης του έργου των ΜΚΟ. Οι μη κυβερνητικές οργανώσεις έχουν σήμερα ένα διπλό ρόλο, αφενός παρεμβαίνουν εκεί που η πολιτική και οι θεσμοί δεν δίνουν ιδιαίτερο βάρος (ή λειτουργούν ενάντια στα συμφέροντα της κοινωνίας, του περιβάλλοντος και της βιωσιμότητας) αναλαμβάνοντας το ρόλο της ενεργού συνείδησης της κοινωνίας και αφετέρου με συνειδητό, στον ένα ή στον άλλο βαθμό, τρόπο εμβαθύνουν τη δημοκρατία και την ουσιαστικοποιούν.. Το μοντέλο σύμφωνα με το οποίο μια κυβέρνηση (σε εθνικό, περιφερειακό ή τοπικό επίπεδο) νομιμοποιείται να λαμβάνει μόνη της αποφάσεις χωρίς ευρύτερο διάλογο στη βάση ότι έχει εκλεγεί είναι πλέον ξεπερασμένο και αποτελεί την κύρια αιτία για την απαξίωση της πολιτικής και της απώλειας της εμπιστοσύνης σημαντικών κομματιών της κοινωνίας απέναντι στο σημερινό μοντέλο πολιτικής. Η κοινωνία των πολιτών θέτει, λοιπόν, τόσο σε πρακτικό όσο και σε θεωρητικό και πολιτικό επίπεδο την απαίτηση να εμπλουτιστεί η σύγχρονη δημοκρατία με την κουλτούρα, τους θεσμούς και τις διαδικασίας που επιτρέπουν τη συμμετοχή των πολιτών στη διαμόρφωση, λήψη και εφαρμογή των αποφάσεων. Η κοινωνία των πολιτών διεκδικεί μια πιο συμμετοχική διακυβέρνηση. Οι πολίτες, σε μια τέτοια λογική, αποτελούν όλο και περισσότερο τα υποκείμενα και όχι τα αντικείμενα (της λήψης) των αποφάσεων που τους αφορούν.
Μια τέτοια προσέγγιση απαιτεί τη συνειδητοποίηση των νέων ρόλων τόσο από την πλευρά της κοινωνίας των πολιτών όσο και από την πλευρά των πολιτικών θεσμών και της διοίκησης. Στο χώρο της κοινωνίας των πολιτών αναπτύσσεται σημαντική προβληματική τα τελευταία χρόνια και στη χώρα μας. Και στο χώρο της διοίκησης και των κομμάτων αρχίζει, όμως, να συνειδητοποιείται ότι το σημερινό μοντέλο (αυταρχικής) διακυβέρνησης είναι σε κρίση. Αλλά οι αλλαγές που απαιτούνται παραμένουν μέχρι σήμερα στο χώρο του προβληματισμού και οι όποιες συζητήσεις που έχουν γίνει στο παρελθόν, οι όποιες προτάσεις έχουν διαμορφωθεί στο πλαίσιο ενός διαλόγου θεσμικών πολιτικών φορέων και ΜΚΟ έχουν παραμείνει στα χαρτιά. Για παράδειγμα, τα σημεία συμφωνίας στα οποία είχαν καταλήξει μετά από μια γόνιμη συζήτηση 2 χρόνων οι ΜΚΟ και το ΥΠΕΧΩΔΕ επί Υπουργείας της κας Β. Παπανδρέου για ένα θεσμοθετημένο διάλογο για τα θέματα του περιβάλλοντος και της βιωσιμότητας, την αποσαφήνιση και τη διαφάνεια στις σχέσεις ΥΠΕΧΩΔΕ και περιβαλλοντικών ΜΚΟ, ανεξάρτητα από το ποιος είναι στο τιμόνι της κυβέρνησης ή του ΥΠΕΧΩΔΕ κάθε φορά, παρέμειναν στο συρτάρι. Ο ρόλος μιας Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης όπως το Δίκτυο ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ SOS είναι: - Διαμόρφωση περιβαλλοντικής συνείδησης και ευαισθητοποίηση των πολιτών. - Πληροφόρησης των πολιτών μέσα από τα ΜΜΕ ή εναλλακτικούς τρόπους πληροφόρησης, συνεργασία με κοινωνικούς φορείς και πρωτοβουλίες πολιτών, στήριξη και ενθάρρυνση δήμων σε θέματα βιωσιμότητας - Συνεργασία με την εκπαιδευτική κοινότητα - Αλλαγή καταναλωτικών συμπεριφορών- κριτική κατανάλωση. - Αλλαγή μοντέλων παραγωγής - Διαμόρφωση και εφαρμογή περιβαλλοντικών πολιτικών που διαμορφώνουν καλύτερους όρους για τη βιώσιμη ανάπτυξη. Αρχές που πρέπει να διέπουν τις σχέσεις ΜΚΟ και Υπουργείων Η διαμόρφωση του πλαισίου συνεργασίας ΜΚΟ - Διοίκησης πρέπει να στηρίζεται σε μερικές αρχές: - οι θεσμικοί ρόλοι των Υπουργείων και των ΜΚΟ είναι διαφορετικοί, όμως ο διάλογος καθώς και η συμμετοχή των ΜΚΟ στη διαδικασία διαμόρφωσης και λήψης αποφάσεων ή στη διαχείριση θεμάτων, περιοχών κα συμβάλλουν στην προώθηση μιας συμμετοχικής δημοκρατίας, - η διατήρηση της ανεξαρτησίας των ΜΚΟ είναι θέμα αδιαπραγμάτευτο και δεν εξαρτιέται από τη χρηματοδότηση ή όχι προγραμμάτων των ΜΚΟ από την ελληνική πολιτεία, - ο διάλογος και η συνεργασία δεν αποκλείουν το να έχουν οι ΜΚΟ διαφορετική προσέγγιση και απόψεις για τα θέματα που συζητιόνται ή και για πολλά άλλα θέματα με τα οποία ασχολούνται, κι από την άλλη, βέβαια, η βασισμένη σε κανόνες και διαφανείς σχέσεις συνεργασία με θεσμούς σε θέματα όπου υπάρχει συμφωνία απόψεων δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση απώλεια της ανεξαρτησίας των ΜΚΟ, - η αναβάθμιση και θεσμική κατοχύρωση των ισότιμων και διαφανών σχέσεων μεταξύ Διοίκησης και ΜΚΟ προϋποθέτει νέες προσεγγίσεις από την πλευρά της διοίκησης και των πολιτικών φορέων γενικότερα. Μια τέτοια πολιτική πρέπει ν αποσκοπεί τόσο στην ενδυνάμωση και βελτίωση των δυνατοτήτων παρέμβασης και εργασίας των ΜΚΟ, όσο και στην αναβάθμιση του κοινωνικού διαλόγου και της συμμετοχικής διαδικασίας στην ελληνική κοινωνία, - η σύγχρονη αντίληψη για τη διαμόρφωση των διαφόρων πολιτικών και των διεθνών σχέσεων προϋποθέτει την ενεργή συμμετοχή και εκπροσώπηση της κοινωνίας των πολιτών, κομμάτι της οποίας είναι και οι ΜΚΟ. Κατευθύνσεις στις οποίες θα πρέπει να βασίζεται η διαβούλευση Ξεκινώντας ένα νέο κύκλο διαβούλευσης μεταξύ κρατικών και μη-κυβερνητικών φορέων, θα πρέπει να θέσουμε εξαρχής μερικές βασικές κατευθύνσεις ώστε να έχει νόημα ο διάλογος:
1. Ουσιαστική εμβάθυνση της δημοκρατίας, πιο συμμετοχικοί και συνεργατικοί θεσμοί. Οι καιροί απαιτούν πλέον την αναζήτηση νέων μοντέλων διακυβέρνησης που θα είναι πιο συνεργατικά και συμμετοχικά, θα διαπνέονται από μια νέα κουλτούρα που θα κάνει πράξη όσα σε σημαντικό βαθμό συνειδητοποιεί σήμερα η κοινωνία, ότι δηλαδή βασικές επιλογές της πολιτικής και νέες σημαντικές νομοθετικές και άλλες αλλαγές θα πρέπει να είναι το αποτέλεσμα μιας ουσιαστικής διαβούλευσης μεταξύ των κοινωνικών εταίρων. Αυτό δεν σημαίνει, βέβαια, ότι θα εξαλειφθούν οι διαφορετικές οπτικές και προσεγγίσεις, αλλά κυρίως ότι, μέσα από τη διαβούλευση, θα είναι πιο κατανοητές οι οπτικές, θα συνυπολογίζονται και λαμβάνονται υπόψη από την αρχή οι διαφορετικές προσεγγίσεις αλλά και θα επιδιώκεται η διαμόρφωση πιο συναινετικών αποφάσεων. Η πρόσφατη κρίση στο χώρο της παιδείας αποτελεί μια έκφραση ενός ξεπερασμένου μοντέλου προώθησης πολιτικών μεταρρυθμίσεων. Μια ουσιαστική μεταρρύθμιση προϋποθέτει ότι είναι το επιστέγασμα μιας ουσιαστικής, συγκροτημένης και σε βάθος διαβούλευσης για τα θέματα της παιδείας στην οποία συμμετέχουν οι καθηγητές και οι φοιτητές κατ' αρχή αλλά και οι κοινωνικοί φορείς. Μια τέτοια διαδικασία μπορεί να βοηθήσει στην κατανόηση των διαφορετικών προσεγγίσεων που υπάρχουν, στην αποσαφήνιση προθέσεων και στόχων και στη σύνθεση αντί για την γενική αντιπαράθεση. Στο κάτωκάτω μια ουσιαστική μεταρρύθμιση στην παιδεία θα πρέπει να αφορά το μέλλον πολλών γενεών και κατά συνέπεια δεν μπορεί να γίνει χωρίς τη συμμετοχή τους στη διαμόρφωση των κατευθύνσεών της. 2. Μια νέα αντίληψη για την εμβάθυνση και τον "εκδημοκρατισμό της δημοκρατίας" και της διακυβέρνησης απαιτεί νέους θεσμούς σε όλα τα επίπεδα. Συχνά ασκούμε κριτική στον τρόπο που προχωράει η Ευρωπαϊκή Ένωση και μιλάμε για δημοκρατικό έλλειμμα, αλλά μεγαλύτερο έλλειμμα διαπιστώνεται στην πολιτική λειτουργία στη χώρα μας. Όταν πριν την διαμόρφωση νέων πολιτικών σε ευρωπαϊκό επίπεδο απαιτείται μια μακρά διαδικασία διαβούλευσης τόσο με τους κοινωνικούς εταίρους, όσο και μεταξύ των διαφόρων θεσμικών οργάνων της ΕΕ (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Συμβούλιο, Ευρωκοινοβούλιο), πόσο περήφανοι μπορεί να είμαστε ότι κάτι τέτοιο ισχύει και στη χώρα μας; Πόσες νομοθετικές πρωτοβουλίες είναι το αποτέλεσμα μιας ουσιαστικής διαβούλευσης με όλους τους κοινωνικούς εταίρους, μεταξύ των διαφορετικών οπτικών, μεταξύ των διαφόρων υπουργείων και σε ένα πλαίσιο ουσιαστικής και ανοικτής διαδικασίας; Η εμπειρία δείχνει ότι τόσο από άποψη ουσίας και δημοκρατίας όσο και από άποψη αποτελεσματικότητας, η συμμετοχική διαδικασία οδηγεί σε καλύτερα αποτελέσματα αφού έχουν ληφθεί υπόψη οι διαφορετικές οπτικές, ενώ οι τελικές αποφάσεις βασίζονται στην κατανόηση αυτών των διαφορών και στην προσπάθεια γεφύρωσης τους μέσα από πιο συναινετικές αποφάσεις. Η εμπειρία, για παράδειγμα, της διαμόρφωσης της νέας πολιτικής και νομοθεσίας για την εναλλακτική διαχείριση των συσκευασιών και άλλων προϊόντων (νόμος 2939/2001) που ξεκίνησε μέσα από μια οπτική συνδιαμόρφωσης, με τη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων (υπουργεία, αυτοδιοίκηση, περιββαλοντικές ΜΚΟ, καταναλωτές, βιομηχανία, εμπόριο κα), οδήγησε σε βαθιές αλλαγές που εξασφάλισαν και εξασφαλίζουν την στήριξη όλων των κοινωνικών εταίρων, παρόλο ότι έχουν εισάγει (και οικονομικές) υποχρεώσεις και ευθύνες. Η εφαρμογή, στη συνέχεια, αυτών των αποφάσεων στηρίζεται σε μια ευρύτερη αποδοχή και δυναμική. Στο παράδειγμα της εναλλακτικής διαχείρισης των συσκευασιών και των άλλων προϊόντων, παρατηρείται το "περίεργο" φαινόμενο να πιέζουν οι κοινωνικοί και οικολογικοί φορείς αλλά και ο ιδιωτικός τομέας - που έχει κόστος από την εφαρμογή της νέας πολιτικής - για να εφαρμοστεί αποτελεσματικά το πλαίσιο που επιβάλει τις υποχρεώσεις και να αδρανεί ή να αδιαφορεί η πολιτική ηγεσία που έχει την υποχρέωση εφαρμογής της πολιτικής. Μια νέα κουλτούρα συνεργατικής και συμμετοχικής διακυβέρνησης είναι αυτονόητο ότι απαιτεί και αλλαγές στη διαδικασία λήψης αποφάσεων σε όλα τα επίπεδα. Μερικές ιδέες που έχουμε προτείνει εδώ και καιρό: - Θεσμοθετημένος διάλογος μεταξύ των σημαντικών κοινωνικών εταίρων και των Υπουργείων, μέσω για παράδειγμα φόρουμ διαλόγου και εθνικών επιτροπών για τα σημαντικά θέματα. Για παράδειγμα, πρέπει να είναι αυτονόητο ότι ο εκάστοτε Υπουργός Περιβάλλοντος αλλά και οι διοικητικές υπηρεσίες του υπουργείου θα πρέπει να κάθονται γύρω από ένα στρογγυλό τραπέζι και να συζητάνε, μια και δύο ημέρες, τα πιο σημαντικά περιβαλλοντικά θέματα, τις
προτάσεις και πρωτοβουλίες του υπουργείου για πολιτικές, νομοθεσίες και προγράμματα αλλά και την κριτική, τις αντιρρήσεις και τις προτάσεις των περιβαλλοντικών Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων. Όταν ο εκάστοτε Επίτροπος Περιβάλλοντος επισκέπτεται τη χώρα και έχει τακτικό διάλογο με τις περιβαλλοντικές οργανώσεις για τα σημαντικά περιβαλλοντικά θέματα και τις ευρωπαϊκές πολιτικές, δεν είναι τεράστιο δημοκρατικό έλλειμμα να απουσιάζει μια τέτοια πολιτική από τον Υπουργό ΠΕΧΩΔΕ; Ή να αρνείται τη σύνταξη μιας ετήσιας έκθεσης με τις περιβαλλοντικές πολιτικές και τα αποτελέσματά τους, η οποία να υποβάλλεται για διάλογο και κριτική με τους περιβαλλοντικούς και κοινωνικούς φορείς αλλά και στη Βουλή; Θεωρούμε ότι στο επίπεδο του περιβάλλοντος και της βιωσιμότητας είναι αναγκαίο σήμερα να συγκροτηθούν και να λειτουργήσουν φόρουμ διαλόγου και εθνικές επιτροπής συμμετοχικής διαμόρφωσης πολιτικών στα θέματα: - βιωσιμότητας με τη δημιουργία «Εθνικής Επιτροπής για το Περιβάλλον και την Αειφορία», - περιβάλλοντος με τη θεσμοθέτηση Στρογγυλού Τραπεζιού (ή ενός Φόρουμ Διαλόγου) για το Περιβάλλον, με τη συμμετοχή των ΜΚΟ και της ηγεσίας του ΥΠΕΧΩΔΕ (πολιτικής και υπηρεσιακής), ώστε να συζητιόνται σε τακτική βάση (2-3 φορές το χρόνο) σημαντικά περιβαλλοντικά ζητήματα ελληνικού ή και διεθνούς ενδιαφέροντος, ώστε να γίνεται αλληλοενημέρωση και ανταλλαγή απόψεων και θέσεων σε μια από κοινού αποφασισμένη ημερήσια διάταξη. Παρόμοια θεσμοθετημένα Στρογγυλά Τραπέζια μπορούν να λειτουργούν και για άλλους τομείς, όπως είναι για παράδειγμα η Αναπτυξιακή Βοήθεια, η Κοινωνική Αλληλεγγύη κλπ με τη συμμετοχή και της ηγεσίας των αντίστοιχων Υπουργείων - προστασίας του κλίματος, με τη δημιουργία "Εθνικής Επιτροπής Προστασίας του Κλίματος", - προστασίας και διαχείρισης των φυσικών περιοχών, με την επανεργοποίηση της "Εθνικής Επιτροπής ΦΥΣΗ 2000", Η ενεργοποίηση και ο ουσιαστικός ρόλο του "Εθνικού Συμβουλίου Υδάτων" αλλά και περιφερειακών φόρουμ διαλόγου και διαμόρφωσης πολιτικών, όπως είναι τα "Περιφερειακά Συμβούλια Υδάτων" σε επίπεδο υδρολογικής λεκάνης για τη βιώσιμη διαχείριση των υδάτων, η στελέχωση και λειτουργία "Φορέων Διαχείρισης Φυσικών Περιοχών NATURA 2000" σε όλες τις περιοχές ή σε δίκτυα περιοχών που εντάσσονται στο δίκτυο NATURA 2000, αλλά και η δημιουργία "φόρουμ ακτών" για την παράκτια ζώνη, μπορούν να δώσουν μια νέα ώθηση στις περιβαλλοντικές πολιτικές αλλά και στην συμμετοχή των πολιτών στην υπεράσπιση των συλλογικών αγαθών απέναντι σε μια λογική και πρακτική καταστροφής των φυσικών πόρων για λόγους υπερβολικά ατομικού συμφέροντος (καταπάτηση ακτών και φυσικών περιοχών, δόμηση δασών, εξάντληση και ρύπανση νερών κα). Μια τέτοια συνεργατική, συμμετοχική διαδικασία στηρίζεται σε σημαντική ευρωπαϊκή εμπειρία θεσμών που λειτουργούν ήδη στη Βρετανία, τις Σκανδιναβικές χώρες, την Ιταλία, τη Γαλλία κλπ (για παράδειγμα, Φόρουμ Ακτών και «κοινοβούλια υδάτων» στη Γαλλία, Συμβούλια Ακτών στη Βρετανία, θεσμοθετημένα Φόρουμ υδάτων στην Ιταλία, κοινοτικές συνελεύσεις για όλα τα θέματα της τοπικής κοινωνίας στις σκανδιναβικές χώρες κα). Αλλά και σε πρόσφατες ευρωπαϊκές νομοθετικές πρωτοβουλίες και πολιτικές, όπως για παράδειγμα η "Λισσαβόνα", η Οδηγία Πλαίσιο 60/2000 για τα νερά κα θεσπίζεται η υποχρέωση ουσιαστικής και μεθοδικά οργανωμένης διαβούλευσης, όχι απλώς η ανακοίνωση των σχεδίων και η τυπική έκφραση γνώμης. Η συμμετοχή σε διαδικασίες διαβούλευσης προϋποθέτει ουσιαστική εφαρμογή στην πράξη της Σύμβασης του Άρχους για την πρόσβαση των πολιτών στην πληροφόρηση αλλά και τη δημιουργία υποδομών και βάσεων δεδομένων, ώστε να υπάρχουν πράγματι αυτές οι πληροφορίες και να είναι φιλική στο χρήστη η πρόσβαση σε αυτές. Οι σημαντικές αποφάσεις της διοίκησης σε όλα τα επίπεδα πρέπει να είναι προσβάσιμες μέσω του διαδικτύου. Οι νέες προσεγγίσεις είναι αναγκαίο να επισημοποιηθούν με τη θεσμοθέτηση των νέων σχέσεων μεταξύ ΜΚΟ και Υπουργείων είτε μέσω Υπουργικής Απόφασης, είτε με την υπογραφή σχετικού Memorandum of Understanding, που να ρυθμίζει τις αρχές και το γενικό πλαίσιο
συνεργασίας και διαλόγου, ενώ είναι σημαντική η ενημέρωση της Βουλής των Περιφερειών, των Νομαρχιών, των ΟΤΑ, των ΜΜΕ, αλλά και γενικότερα της κοινωνίας για όσα θα διαμορφωθούν μέσα από διάλογο, ώστε να είναι ευρύτερα γνωστό το πλαίσιο συνεργασίας. Η θεσμοθέτηση των κανόνων θα βοηθούσε στη διαμόρφωση ενός μακροχρόνιου πλαισίου συνεργασίας, ανεξάρτητα από αλλαγές στην πολιτική ηγεσία. 3. Εξάλειψη των πελατειακών σχέσεων μέσω της καθιέρωσης διαφανών διαδικασιών χρηματοδότησης. Ως οργάνωση που δραστηριοποιείται από το 1990 σε θέματα προστασίας του περιβάλλοντος, βιωσιμότητας και διαλόγου των πολιτισμών το Δίκτυο ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ SOS θέτει με επιμονή το θέμα της διαφάνειας και των ξεκάθαρων κανόνων χρηματοδότησης από εθνικούς πόρους, αν και θα μπορούσαμε να έχουμε πρόσβαση στους εκάστοτε υπουργούς και στις χρηματοδοτήσεις. Θεωρούμε, όμως, ότι είναι θέμα αρχής και όχι αδυναμίας πρόσβασης σε πηγές χρηματοδότησης, η καθιέρωση αντικειμενικών, δημόσιων και διαφανών διαδικασιών χρηματοδότησης που στηρίζονται στη δημόσια πρόσκληση, στην υποβολή προτάσεων που αξιολογούνται από ανεξάρτητους αξιολογητές, τεκμηριώνεται η χρηματοδότηση ή η απόρριψή τους και όταν επιλέγονται και υλοποιούνται, υπάρχει μια διαδικασία αξιολόγησης όχι μόνο των τυπικών αλλά και των ουσιαστικών αποτελεσμάτων κάθε προγράμματος. Μόνο έτσι δεν θα δημιουργείται καχυποψία για πελατειακές σχέσεις μεταξύ κράτους, κομματικών φίλων και ΜΚΟ. Το Δίκτυο ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ SOS είχε καταθέσει τις προτάσεις του τόσο στην προηγούμενη κυβέρνηση όσο και στην τωρινή θεωρώντας ότι τα θέματα αυτά είναι αποφασιστικής σημασίας για τη διατήρηση της εκτίμησης που τρέφει σημαντικό κομμάτι της κοινωνίας για τις ΜΚΟ. Από την άλλη, η εμπειρία του Δικτύου ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ SOS είναι ότι ενώ σε ευρωπαϊκά προγράμματα η επιτυχία του είναι πολύ υψηλή, σε σημαντικά προγράμματα που έχουν υποβληθεί κι αξιολογούνται στην Ελλάδα η σε μεγάλο ποσοστό απόρριψή τους είτε δεν είχε (επαρκή) τεκμηρίωση και αιτιολόγηση είτε είναι φανερό ότι στηρίχθηκε σε άλλα και όχι αντικειμενικά κριτήρια. Αναγκαία είναι η διαμόρφωση συγκεκριμένων χρηματοδοτικών εργαλείων και προγραμμάτων τα οποία θα λειτουργούν συνεχώς, με θεσμοθετημένο και διαφανή τρόπο (όπως ανάλογα ευρωπαϊκά προγράμματα), ώστε να υποβάλλονται από τις ΜΚΟ προτάσεις προς χρηματοδότηση για εθνικά, περιφερειακά ή αναπτυξιακά προγράμματα (ή για εξασφάλιση πιθανής συν-χρηματοδότησης στην περίπτωση ευρωπαϊκών προγραμμάτων). Οι όποιες χρηματοδοτήσεις θα πρέπει να επιλέγονται μετά από διαφανή διαδικασία αξιολόγησης. Χρειάζεται πλέον να υπάρχει έγκαιρη, ισότιμη και διαφανής προκήρυξη προγραμμάτων και αποδεκτή με βάση τη διεθνή / ευρωπαϊκή πρακτική αξιολόγηση προτάσεων που καταθέτουν ΜΚΟ για παρεμβάσεις σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, σε τομείς κοινωνικής αλληλεγγύης, προστασίας περιβάλλοντος, αναπτυξιακής βοήθειας, βιώσιμης ανάπτυξης. Με δεδομένο ότι σημαντικό ποσοστό των πόρων του ΕΣΠΑ 2007-2013 (Δ' ΚΠΣ) θα κατευθυνθεί και σε ΜΚΟ κι άλλους φορείς, είναι αναγκαίο να διασφαλισθεί ότι θα διατεθούν στη βάση της αξιοπιστίας των φορέων και την αρτιότητα των προτάσεων και όχι σε κριτήρια που οδηγούν σε πελατειακή κι αναποτελεσματική "απορρόφηση" των πόρων. 4. Αποσαφήνιση του θεσμικού πλαισίου και των φορολογικού καθεστώτος για τις ΜΚΟ Όσοι δραστηριοποιούνται στο χώρο των ΜΚΟ βρίσκονται συχνά μπροστά σε προβλήματα που οφείλονται στην απουσία ενός ξεκάθαρου θεσμικού πλαισίου που να αφορά στις Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις. Οι ίδιες οι ΜΚΟ έχουν θέσει πολλές φορές το θέμα αυτό σε διαδικασίες διαβούλευσης ή παρεμβάσεις τους σε Υπουργεία. Θέματα όπως το φορολογικό θα πρέπει να ρυθμιστούν με βάση την αντίληψη ότι οι ΜΚΟ δεν είναι επιχειρήσεις που κάθε χρόνο παράγουν ένα προϊόν και πρέπει στο τέλος να φορολογηθούν, η κατοχύρωση του δικαιώματος εθελοντικής εργασίας χωρίς να κινδυνεύει ένας φορέας να χρεωθεί "μαύρη εργασία", η αντιστοίχηση των απαιτήσεων της διοίκησης στον ρόλο που εκπληρώνουν οι ΜΚΟ καθώς και η διαμόρφωση κατάλληλων εργαλείων διαλόγου. Προτείνουμε τη διαμόρφωση, σε συνεργασία με το Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών και του Υπουργείου Εργασίας και με τη συμμετοχή εκπροσώπων ΜΚΟ, ενός ξεκάθαρου οικονομικού
και φορολογικού πλαισίου κατάλληλου για την ανάπτυξη και λειτουργία του κοινωνικού τομέα και της κοινωνικής οικονομίας που εκπροσωπούν οι ΜΚΟ. Μερικά θέματα σημαντικού ενδιαφέροντος που πρέπει να ρυθμιστούν είναι: η μη φορολόγηση δωρεών / χορηγιών προς ΜΚΟ η αναγνώριση του δικαιώματος δωρεάς μέχρι 2% του αναλογούντος φόρου απευθείας από τους φορολογούμενους προς ΜΚΟ δυνατότητα μεταφοράς αποθεματικών των ΜΚΟ για χρήση την επόμενη χρονιά, ρύθμιση θεμάτων ΦΠΑ για διακρατικά προγράμματα και μείωση του συντελεστή ΦΠΑ για προγράμματα που ευνοούν τη βιώσιμη ανάπτυξη, δημιουργία ταμείου για «πράσινα» κεφάλαια, διαμόρφωση ειδικών προγραμμάτων για απασχόληση ανέργων σε ΜΚΟ με στόχο την απόκτηση εργασιακής εμπειρίας, την προώθηση πιλοτικών προγραμμάτων, τη δημιουργία θέσεων απασχόλησης για τη βιώσιμη ανάπτυξη περιοχών φυσικού ενδιαφέροντος ή την ικανοποίηση αναγκών σε κοινωνικούς τομείς. Επίσης, μια σειρά άλλα θέματα «καθημερινότητας» χρειάζεται να ρυθμιστούν, ώστε να είναι εφικτή και σε πρακτικό επίπεδο η ισότιμη συνεργασία με τη διατήρηση της αυτονομίας των ΜΚΟ: (α) Για να υπάρχει επικοινωνία μεταξύ ΜΚΟ και των υπηρεσιών των Υπουργείων απαιτείται υποδομή: Αυτό σημαίνει ότι όταν οι ΜΚΟ διατυπώνουν γραπτώς αιτήματα, παρατηρήσεις και σχόλιά τους προς τα Υπουργεία για συγκεκριμένα ζητήματα, θα πρέπει να παίρνουν, επίσης, και τεκμηριωμένες απαντήσεις. Για να γίνεται αυτό, πρέπει να υπάρχουν άτομα και συγκεκριμένη υπηρεσία σε κάθε Υπουργείο που θα ασχολείται με τις ΜΚΟ, ώστε να υπάρχει πραγματική δυνατότητα έγκαιρης πρόσβασης των οργανώσεων στην περιβαλλοντική και άλλη πληροφόρηση. (β) Θα πρέπει να ανακοινώνονται έγκαιρα από τα Υπουργεία και το Κοινοβούλιο κατάλογος «συμμετοχικών διαδικασιών» με αναφορά σε όλες τις επιτροπές που επεξεργάζονται περιβαλλοντικά και κοινωνικά νομοσχέδια και πολιτικές. Παρόμοια διαδικασία πρέπει να ακολουθείται και στο τοπικό / νομαρχιακό και περιφερειακό επίπεδο, όπου προβλέπεται η συμμετοχή των πολιτών, ώστε να είναι δυνατή η εκπροσώπηση των ΜΚΟ. Να είναι υποχρεωτική, επίσης, η τροφοδότηση των ΜΚΟ με όλο το σχετικό υλικό, όπως σχέδια νόμου, μελέτες, γνωμοδοτήσεις κλπ.