Η ΑΓΙΑ ΚΑΙ ΜΕΓΑΛΗ ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΣΤΗ ΤΟΥ ΠΑΣΧΑ

διαδρομές Ν ο ητ ι κ έ ς δ ι α δ ρ ο μ έ ς σ τ ό ν χ ῶ ρ ο τ ῆ ς π ί σ τ η ς Μηνιαῖο φυλλάδιο τοῦ Ἱ.Ν. Ἁγίας Τριάδος Πετρουπόλεως Σουλίου 167 - Τηλ.: 210 5013108 Τεῦχος 31 ο - Φεβρουάριος 2017 ierosnaosagiastriadospetroupoleos.blogspot.gr - agiatriadapetroupoleos.gr - facebook: agiatriadapetroupolis Δρόμος δέν ὑπάρχει... τόν δρόμο τόν ἀνοίγουμε... προχωρώντας καί συγχωρώντας... Οἱ γεωργοί καί ἡ ἄμπελος. Μικρογραφία εἰκονογραφημένου χειρογράφου, 11ος αἰ. μ.χ., Ἐθνική Βιβλιοθήκη Παρισίων. Η ΑΓΙΑ ΚΑΙ ΜΕΓΑΛΗ ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΣΤΗ ΤΟΥ ΠΑΣΧΑ Ἡ πορεία τοῦ χριστιανοῦ. Ὅταν κάποιος ξεκινάει γιά ἕνα ταξίδι, θά πρέπει νά γνωρίζει ποῦ πηγαίνει. Αὐτό συμβαίνει καί μέ τήν Μεγάλη Σαρακοστή. Ἡ Μεγάλη Σαρακοστὴ εἶναι ἕνα πνευματικό ταξίδι, πού ἔχει γιά προορισμό του τό Πάσχα. Τό Πάσχα εἶναι τό κέντρο τῆς λειτουργικῆς ζωῆς τῆς Ἐκκλησίας μας. Εἶναι ἡ πρόγευση τῆς αἰώνιας χαρᾶς πού μᾶς περιμένει. Πῶς ὅμως μποροῦμε νά μετανοήσουμε καί νά ξαναγυρίσουμε στήν ὑπόσχεση, πού μᾶς δίνεται κάθε χρόνο τό Πάσχα; Ἀκριβῶς τήν στιγμή αὐτή ἐμφανίζεται ἡ Μεγάλη Σαρακοστή. Αὐτή εἶναι ἡ «χεῖρα βοηθείας» πού ἁπλώνει σ ἐμᾶς ἡ Ἐκκλησία. Εἶναι τό σχολεῖο τῆς μετανοίας, πού θά μᾶς δώσει δύναμη νά δεχθοῦμε τό Πάσχα ὄχι σάν μία ἁπλὴ εὐκαιρία γιά νά φᾶμε, νά πιοῦμε, νά ἀναπαυτοῦμε, ἀλλά νά ποῦμε ἕνα ὄχι στόν «παλαιὸ ἄνθρωπο» πού βρίσκεται μέσα μας καί ἕνα ναί στήν «νέα ζωὴ». Στήν ἀρχαία Ἐκκλησία ὁ βασικὸς σκοπός τῆς Σαρακοστῆς ἦταν νά προετοιμαστοῦν οἱ «Κατηχούμενοι», δηλαδὴ οἱ νέοι ὑποψήφιοι χριστιανοί, γιά τό βάπτισμα. Τήν ἐποχὴ ἐκείνη τό βάπτισμα τῶν Κατηχουμένων γινόταν στήν διάρκεια τῆς ἀναστάσιμης θείας Λειτουργίας. Ἀλλὰ ἀκόμα καί τώρα πού ἡ Ἐκκλησία δέν βαπτίζει τούς χριστιανοὺς σέ μεγάλη ἡλικία καί ὁ θεσμός τῆς Κατηχήσεως δέν ὑπάρχει πιά, τό βασικό νόημα τῆς Σαρακοστῆς παραμένει τό ἴδιο. Ἂν καί εἴμαστε βαπτισμένοι, ἐκεῖνο πού συνεχῶς χάνουμε εἶναι ἐκεῖνο ἀκριβῶς πού πήραμε στό βάπτισμα, δηλαδή «τήν νέα ζωή», ἡ ὁποία πραγματοποιεῖται μέ τά ἱερά Μυστήρια τοῦ Βαπτίσματος, τοῦ Χρίσματος καί τῆς θείας Κοινωνίας. Μ αὐτά ὁ ἄνθρωπος γεννιέται, μορφοποιεῖται καί συνάπτεται μέ τόν Σωτήρα του. Εἰδικά, μέ τό πρῶτο μυστήριο, τό Βάπτισμα, ὁ ἄνθρωπος εἰσάγεται στήν ζωή. Τό χρίσμα, στήν συνέχεια, προσφέρει τήν κατάλληλη ἐνέργεια γι αὐτή τήν ζωή. Τέλος, ἡ θεία Εὐχαριστία συντηρεῖ καί διατηρεῖ τήν ζωή. Καί τά τρία δημιουργοῦν σχέση υἱοθεσίας καί φιλίας μεταξύ τῶν ἀνθρώπων καί τοῦ Θεοῦ, καταργώντας μιά γιά πάντα τήν δουλική σχέση. Μέ τήν συμμετοχή σ αὐτά ἐξευτελίζεται ὁ διάβολος κι ἐγκαινιάζεται ἀγαπητική σχέση μέ τόν Χριστό. Ἡ Σαρακοστή, λοιπόν, εἶναι ἡ προετοιμασία γιά νά ἐπιστρέψουμε στήν «νέα ἐν Χριστῷ ζωή». Πῶς θά διαφυλάξουμε τήν ἐν Χριστῷ ζωή πού λάβαμε ἀπό τά μυστήρια; Ὁ ἄνθρωπος παίρνει μέ τά Μυστήρια τό δῶρο τῆς ζωῆς. Ἀλλά, γιά νά συνεχίσει νά ζεῖ, χρειάζεται νά καταβάλει καί προσωπική προσπάθεια: εἶναι ἀνάγκη νά τηρεῖ τίς ἐντολές τοῦ Χριστοῦ ὡς ρυθμιστικό παράγοντα τῆς ἐπίγειας ζωῆς του, νά προσέχει ἀκοιμήτως, νά προσεύχεται ἀδιαλείπτως, νά μελετᾶ τόν λόγο τοῦ Θεοῦ συνεχῶς. Κι ὅλα τοῦτα, γιά νά ἐλέγχει τούς λογισμούς καί τίς ἐπιθυμίες του. Γιατί ὁ ἄνθρωπος, ἁμαρτάνοντας, γίνεται ἀχρεῖος ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ ἀλλά καί τοῦ ἑαυτοῦ του. Πρότυπο τοῦ κάθε πιστοῦ ἄς εἶναι μονίμως ὁ Χριστός, γιά νά μπορεῖ νά ἐπιδίδεται στήν ἄσκηση τῆς ἀρετῆς καταξιώνοντας τόν ἑαυτό του κι ἀφθαρτίζοντάς τον. Πῶς καί πότε ἡ νηστεία πρό τοῦ Πάσχα ἐξελίχτηκε σέ σαράντα ἡμέρες; Ἡ νηστεία τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς, μαζί μέ τήν νηστεία τῆς Τετάρτης καί τῆς Παρασκευῆς, εἶναι οἱ ἀρχαιότερες καί μόνες νηστεῖες, πού ἔχουν καί οἰκουμενική κάλυψη, δηλαδή ἐπικυρώθηκαν μέ Κανόνες Οἰκουμενικῶν Συνόδων (ξθ' κανόνας τῶν Ἁγίων Ἀποστ., ε' κανόνας τῆς Α' Οἰκουμενικῆς Συνόδου, β' κθ' καί πθ' τῆς ΣΤ' Οἰκουμενικῆς Συνόδου). Οἱ λοιπές καθιερωμένες νηστεῖες τοῦ ἔτους, βασίζονται στήν ἱερή Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας, πού καί αὐτή εἶναι ἰσότιμη, ἰσχυρή καί ἔγκυρη. Ἡ νηστεία τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς ἀνάγεται ἤδη στούς Ἀποστολικούς χρόνους καί θεσμοθετήθηκε κατά μίμηση τῆς σαραντάμερης νηστείας τοῦ Κυρίου μας (Ματθ. δ, 2), καθώς καί τῶν σαραντάμερων νηστειῶν τῶν προφητῶν Μωυσέως ( Ἐξοδ. λδ', 28) καί Ἠλιού (Γ Βασ. ιθ 8). Συντακτική ὁμάδα > Ὁμάδα Νεότητας Ἁγίας Τριάδος Πετρουπόλεως > π. Σπυρίδων Ἀργύρης

ἐνοριακά Ἡ Μεγάλη Σαρακοστή προκειμένου νά πάρει τήν τελική της μορφή, πού ἔχει σήμερα, πέρασε ἀπό πολλά μεταβατικά στάδια. Κατά μία ἄποψη: Ὑπῆρχε νηστεία πρό τοῦ Πάσχα, πού ξεκίνησε ἀπό μία ἡμέρα, ἔγινε στήν συνέχεια δύο ἡμέρες καί κατέληξε στίς ἕξι ἡμέρες (Μεγάλη Εβδομάδα). Ὑπῆρχε ὅμως καί μιά ἄλλη νηστεία, πού δέν εἶχε καμία σχέση μέ τήν νηστεία πρό τοῦ Πάσχα καί ἀναφερόταν στήν σαραντάμερη νηστεία τοῦ Χριστοῦ στήν ἔρημο μετά τήν Βάπτισή του. Αὐτή ἡ δεύτερη νηστεία ἦταν συνδεδεμένη μέ τά Θεοφάνεια καί ἄρχιζε στίς 7 Ἰανουαρίου. Οἱ δύο αὐτές νηστεῖες συγχωνεύτηκαν καί ἀποτέλεσαν μία νηστεία. Ἡ συγχώνευση τῶν δύο νηστειῶν ἔγινε μέ τήν ἐπίδραση τοῦ θεσμοῦ τῶν κατηχουμένων, οἱ ὁποῖοι προετοιμάζονταν πρίν τό Πάσχα, γιά νά βαπτισθοῦν. Σύφωνα μέ ἄλλη ἄποψη: Ἡ νηστεία πρό τοῦ Πάσχα, σέ συνδυασμὸ μέ τήν προετοιμασία τῶν κατηχουμένων γιά τό βάπτισμά τους, κατά τήν νύκτα τοῦ Μεγάλου Σαββάτου, στήν Παννυχίδα ἀγρυπνία τοῦ Πάσχα, ἐπεκτάθηκε καί ἔγινε τελικά ὁ χρόνος τῆς νηστείας σαράντα ἡμέρες. Κατά τόν 4ο μέ 5ο αἰώνα, ἡ νηστεία πρό τοῦ Πάσχα ὀνομάστηκε Τεσσαρακοστή καί πῆρε καθολικό χαρακτήρα. Πῶς ὑπολογίζονται οἱ 40 ἡμέρες τῆς Μεγάλης Σαρακοστῆς; Η περίοδος διάρκειας καί ὁ τρόπος ὑπολογισμοῦ τῶν ἡμερῶν τῆς Σαρακοστῆς, μέχρι νά πάρει τήν τελική της μορφή, πού ἔχει σήμερα, πέρασε ἀπό πολλά μεταβατικά στάδια, ἀπό τούς πρώτους χριστιανικούς αἰῶνες. Πρόκειται γιά τόν διαφορετικό ὑπολογισμό τῶν ἡμερῶν τῆς μεγάλης αὐτῆς νηστείας, πού ξεχωρίζει ἀπό τίς ἄλλες νηστεῖες ὡς πρός τήν διάρκεια καί τήν ἔκτασή της. Συγκεκριμένα, ὑπῆρξε ἀπό τήν ἀρχή προβληματισμός στίς κατά τόπους Ἐκκλησίες, γιά τό: Ποιές θά εἶναι αὐτές οἱ σαράντα ἡμέρες νηστείας. Ἄν θά συμπεριλαμβάνονται στήν χρονική διάρκεια τό Σάββατο καί ἡ Κυριακή, πού εἶναι εὐχαριστιακές καί καταλύσιμες ἡμέρες. Ἄν θά συμπεριλαμβάνεται στήν μέτρηση τῶν σαράντα ἡμερῶν καί ἡ Μεγάλη Ἑβδομάδα. Στήν συνέχεια θά ἀναφερθοῦμε σέ δύο τρόπους ὑπολογισμοῦ. 2 Πρῶτος τρόπος ὑπολογισμοῦ. Σύμφωνα μέ τόν πρῶτο τρόπο ὑπολογισμοῦ τῶν ἡμερῶν τῆς Σαρακοστῆς, αὐτήν τήν ἀποτελοῦσαν ὀκτώ ἑβδομάδες: 1. Ἡ ἑβδομάδα τῆς Τυροφάγου. 2. Οἱ ἕξι ἑβδομάδες τῶν νηστειῶν (Α-Β-Γ-Δ-Ε-Βαΐων). 3. Ἡ Μεγάλη ἑβδομάδα. Τό ὅτι ἀρχικά συμπεριλαμβανόταν ἡ Μεγάλη ἑβδομάδα στήν Τεσσαρακοστή, φαίνεται καθαρά στόν κθ κανόνα τῆς ΣΤ Οἰκ. Συνόδου (691), σύμφωνα μέ τόν ὁποῖο ἡ Μεγάλη ἑβδομάδα ἀναφέρεται ὡς «ὑστέρα (ἐσχάτη) ἑβδομὰς» τῆς Σαρακοστῆς, στόν ν κανόνα τῆς Λαοδικείας (343 μέ 381, ἴσως 360), καθώς καί στό Ὁδοιπορικό τῆς Αἰθερίας (381 μέ 384). Κάθε ἑβδομάδα περιελάμβανε πέντε ἡμέρες νηστείας (5 ἡμέρες Χ 8 ἑβδομάδες = 40 ἡμέρες). Δὲν ὑπολογίζονται τά Σάββατα καί οἱ Κυριακές ἐπειδή τίς ἡμέρες αὐτές γίνεται κατάλυση οἴνου καί ἐλαίου. Δεύτερος τρόπος ὑπολογισμοῦ. Από τόν 9ο αἰώνα, ὅταν πλέον ὁριστικοποιήθηκε τό νέο νόημα τῆς Σαρακοστῆς, ἡ ὁποία ἀπό περίοδος προετοιμασίας τῶν κατηχουμένων γιά νά δεχθοῦν τό βάπτισμα, ἔγινε περίοδος μετανοίας καί μέ τήν ἐπίδραση τοῦ λειτουργικοῦ βιβλίου τοῦ «Τριωδίου» ἐπικράτησε «ἡ μορφή τῆς Κωνσταντινουπόλεως», δηλαδή ὁ τρόπος μετρήσεως πού ἐφαρμόστηκε τελικά στήν Κωνσταντινούπολη. Σύμφωνα μέ τόν νέο αὐτό τρόπο ὑπολογισμοῦ τῶν ἡμερῶν τῆς Μεγάλης Σαρακοστῆς, στήν περίοδο αὐτή: Δέν συμπεριλαμβάνεται ἡ Μεγάλη Ἑβδομάδα. Προσμετροῦνται τά Σάββατα καί οἱ Κυριακές, πού, ἄν καί δέν εἶναι ἡμέρες νηστείας, ἐντάσσονται στήν λειτουργική περίοδο τῆς Μεγάλης Σαρακοστῆς. Χρειάζονται 6 ἑβδομάδες γιά τήν συμπλήρωσή της (οἱ ἕξι ἑβδομάδες τῶν νηστειῶν, Α-Β-Γ-Δ-Ε-Βαΐων). Εξι ἑβδομάδες ἐπί ἑπτά ἡμέρες κάνουν σαράντα δύο ἡμέρες (6 Χ 7 = 42). Ἀφαιροῦνται οἱ δύο τελευταῖες ἡμέρες, τό Σάββατο τοῦ Λαζάρου καί ἡ Κυριακή τῶν Βαΐων καί ἔτσι ἔχουμε σαράντα ἡμέρες. Η Μεγάλη Σαρακοστή ἀρχίζει ἀπό τήν Δευτέρα τῆς Α Ἑβδομάδας τῶν Νηστειῶν (Καθαρά Δευτέρα Καθαρά Ἑβδομάδα) καί λήγει τήν Παρασκευή τῆς ΣΤ Ἑβδομάδας (πρό τῶν Βαΐων). Τά τροπάρια αὐτῆς τῆς τελευταίας ἡμέρας στό «Τριώδιο», φανερώνουν «τήν πλήρωσιν τῆς ψυχοφελοῦς Τεσσαρακοστῆς» καί τήν ἀναμονή τῆς «ἁγίας ἑβδομάδος τοῦ Πάθους». Αὐτός ὁ ὑπολογισμός ὑπονοεῖται, σύμφωνα μέ τήν ἑρμηνεία πολλῶν, καί ἀπό τίς Ἀποστολικές Διαταγές (κείμενο τοῦ τέλους τοῦ δ αἰώνα), πού λέγουν: «Ἐπιτελείσθω δὲ ἡ νηστεία αὕτη πρὸ τῆς νηστείας τοῦ Πάσχα, ἀρχομένη μὲν Δευτέραν, πληρουμένη δὲ εἰς Παρασκευήν. Μεθ ἅς ἀπονηστεύσαντες ἄρξασθε τῆς ἁγίας τοῦ Πάσχα ἑβδομάδος, νηστεύοντες αὐτὴν πάντες μετὰ φόβου καὶ τρόμου». (Ἀποστολικές Διαταγές, Ε 18,19) Δηλαδή, νά γίνεται ἡ νηστεία αὐτή πρίν τή νηστεία τοῦ Πάσχα, ἀρχίζοντας ἀπό τήν Δευτέρα, καί τελειώνοντας τήν Παρασκευή. Μετά ἀπό αὐτές, τελειώνοντας τήν νηστεία, ἀρχίζουμε τήν ἁγία Ἑβδομάδα τοῦ Πάσχα, νηστεύοντας ὅλοι μέ φόβο καί τρόμο.

Τό Σάββατο τοῦ Λαζάρου καί ἡ Κυριακή τῶν Βαΐων, εἶναι Δεσποτικές ἑορτές. Ἐξ αἰτίας τοῦ νέου ὑπολογισμοῦ τῆς Σαρακοστῆς, πού λήγει πρίν τήν Μεγάλη Ἑβδομάδα, ἡ Λειτουργία τοῦ Σαββάτου τοῦ Λαζάρου, διασώζει κάποια στοιχεῖα βαπτισματικῆς Λειτουργίας, γιά τήν ὁλοκλήρωση τῆς σαραντάμερης προετοιμασίας τῶν κατηχουμένων. Αὐτό φαίνεται ἀπό τήν ψαλμωδία τοῦ βαπτισματικοῦ ὕμνου «Ὅσοι εἰς Χριστόν ἐβαπτίσθητε», σέ ἀντικατάσταση τοῦ Τρισαγίου ὕμνου, κατά τό Σάββατο τοῦ Λαζάρου καί ἀπό τό β Ἀπολυτίκιο τῆς Κυριακῆς τῶν Βαΐων «Συνταφέντες σοι διὰ τοῦ Βαπτίσματος, Χριστὲ ὁ Θεός, τῆς ἀθανάτου ζωῆς ἠξιώθημεν τῇ Ἀναστάσει σου», πού φανερώνει τήν ἤδη τελεσθεῖσα Βάπτιση τῶν κατηχουμένων στήν λήξη τῆς Τεσσαρακοστῆς. Παρά τήν νέα ρύθμιση, σύμφωνα μέ τήν ὁποία ἡ Μεγάλη ἑβδομάδα εἶναι ἐκτός Σαρακοστῆς, στίς Προηγιασμένες τῆς Μεγάλης ἑβδομάδας παραμένει ὡς Ὀπισθάμβωνος εὐχή αὐτή πού ἀναφέρεται στήν τεσσαρακονθήμερη νηστεία. Δέν ὑπῆρξε πρόβλεψη γιά ἀλλαγή τῆς εὐχῆς αὐτῆς γιά τίς ἡμέρες πού δέν συμπεριλαμβάνονται στήν Μεγάλη Σαρακοστή. Κι αὐτό εἶναι δεῖγμα τοῦ παλαιοῦ τρόπου ὑπολογισμοῦ τῶν ἡμερῶν τῆς Μεγάλης Σαρακοστῆς τό ὁποῖο συμπεριλαμβάνει στήν Σαρακοστή καί τήν Μεγάλη Ἑβδομάδα. Ἄλλωστε στήν συνείδηση τοῦ κόσμου ἡ Μεγάλη Ἑβδομάδα δέν ξεχωρίζεται ἀπό τήν Σαρακοστή. Γιατί ἐνῶ ἀπαγορεύεται νὰ τελεσθεῖ θεία Λειτουργία ἡμέρα νηστείας, προσφέρεται τίς μέρες τῆς νηστείας ἡ θεία Κοινωνία, μέ τήν Ἀκολουθία τῶν Προηγιασμένων; Αὐτό δέν ἔρχεται σέ ἀντίθεση μέ τόν ἀπαγορευτικό κανόνα πού ἀναφέραμε παραπάνω, ἀρκεῖ νά ἐξετάσουμε καί τήν ἄλλη πλευρά τοῦ σκοποῦ τῆς θείας Κοινωνίας. Ἡ θεία Κοινωνία δέν εἶναι μόνο ἡ ἔλευση, ἡ παρουσία καί ἡ ἀποκάλυψη τοῦ ἀναστημένου Χριστοῦ «ἐν τῇ κλάσει τοῦ Ἄρτου», καί ἡ ἕνωσή μας μέ τόν Θεό, ἀλλά εἶναι καί ἡ πηγή δυνάμεως πού μᾶς στηρίζει στόν πνευματικό ἀγώνα. Κατά τήν Μεγάλη Σαρακοστή ὁ κάθε πιστός διεξάγει ἕναν πνευματικό ἀγώνα ἐναντίον τῆς ἁμαρτίας καί τοῦ κακοῦ. Ἡ Ἐκκλησία μέ τήν ἀκολουθία τῶν Προηγιασμένων Δώρων μᾶς δίδει τήν θεία Κοινωνία σάν βοήθεια καί δύναμη στόν ἀγώνα μας ἐναντίον τοῦ κακοῦ καί τῆς ἁμαρτίας. Ἐνῶ ἀπό τήν μιά μεριά ἀπαγορεύεται νά τελεσθεῖ ἡ θεία Λειτουργία στίς μέρες τῆς νηστείας, ἀπό τήν ἄλλη μεριά ὅμως ἔχουμε συνέχεια στήν Ἐκκλησία τήν παρουσία τῶν καρπῶν τῆς θείας Εὐχαριστίας μέ τήν τέλεση τῆς Προηγιασμένης. Ὅπως ἀκριβῶς καί μέ τόν Χριστό πού, «ὁρατὰ» μέν ἀναλήφθηκε στούς οὐρανούς κι ὅμως «ἀόρατα» εἶναι παρών στόν κόσμο. Ὅπως μέ τήν Βασιλεία τοῦ Θεοῦ πού πρόκειται νά ἔρθει, ἀλλά ταυτόχρονα βρίσκεται ἀνάμεσά μας καί τήν βιώνουμε καθημερινά. Ἔτσι, λοιπόν, ἡ θεία Εὐχαριστία ὡς μυστήριο καί πνευματικό πανηγύρι, ὡς γιορτή τῆς Ἐκκλησίας δέν συμβιβάζεται μέ τήν νηστεία καί δέν τελεῖται στήν διάρκεια τῆς Μεγάλης Σαρακοστῆς, ἀλλά ὡς χάρη καί δύναμη πνευματική, πού δίνει στούς πιστούς τά ὅπλα γιά τόν πνευματικό τους ἀγώνα, βρίσκεται στήν καρδιά τῆς νηστείας. Εἶναι στ ἀλήθεια τό πνευματικό μάνα πού μᾶς διατηρεῖ ζωντανούς στό ταξίδι μας μέσα στήν ἔρημο τῆς Μεγάλης Σαρακοστῆς. Ἡ νηστεία, ὡς προετοιμασία τοῦ πιστοῦ, γιά τήν συμμετοχή του στήν «Ἑσπερινή θεία Κοινωνία» κατά τήν Ἀκολουθία τῶν Προηγιασμένων Δώρων. Τό πρῶτο καί οὐσιαστικό χαρακτηριστικό τῆς Προηγιασμένης εἶναι ὅτι αὐτή εἶναι μιά «Ἑσπερινή Ἀκολουθία». Δέν εἶναι Λειτουργία, εἶναι μιά ἀκολουθία θείας Κοινωνίας, πού τελεῖται συναπτά μέ τόν Ἑσπερινό. Σύμφωνα μέ τήν ὀρθόδοξη παράδοση πάντοτε πρό τῆς θείας Κοινωνίας προηγεῖται ἡ Γενική ἤ Εὐχαριστιακή νηστεία. Ὅταν ἡ θεία Λειτουργία τελεῖται πολύ ἐνωρίς, τό πρωί, ἡ ὁλονύκτια ἀγρυπνία πού προηγεῖται ἀναπληρώνει τό ἔργο τῆς νηστείας καί τῆς προετοιμασίας. Στίς Ἐνορίες ὅπου ἡ θεία Λειτουργία δέν τελεῖται πολύ ἐνωρίς τό πρωί, ἀλλά μετακινεῖται σέ κάποια ὥρα ἀργότερα, παρατείνεται ἡ Γενική νηστεία μερικές ὧρες ἀργότερα πρός τό μεσημέρι. Τίς ἡμέρες πού τηροῦμε Γενική νηστεία ἡ θεία Κοινωνία προσφέρεται τό ἀπόγευμα συναπτά μέ τόν Ἑσπερινό. Ἐφ ὅσον, λοιπόν, ἡ Τετάρτη καί ἡ Παρασκευή κατά τήν διάρκεια τῆς Μεγάλης Σαρακοστῆς εἶναι ἡμέρες γενικῆς ἀποχῆς Γενικῆς νηστείας ἡ θεία Εὐχαριστία προσφέρεται ἐνοριακά μέ τήν Προηγιασμένη τό ἀπόγευμα συναπτά μετά τήν Ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ. Μέ τήν ἴδια λογική ἐξηγοῦμε καί τό γεγονός ὅτι τήν παραμονή τῶν Χριστουγέννων καί τῶν Θεοφανείων, πού εἶναι ἡμέρες Γενικῆς Νηστείας, ἡ θεία Λειτουργία τελεῖται συναπτά μέ τόν Ἑσπερινό. Τό ἴδιο ἀκριβῶς συμβαίνει καί μέ τήν θεία Λειτουργία τοῦ Μεγάλου Σαββάτου. Ἴσως ὅλα αὐτά νά μᾶς φαίνονται παράξενα καί ἄσχετα μέ τό τί γίνεται σήμερα. Μᾶς φανερώνουν ὅμως τήν ὀρθόδοξη λειτουργική πράξη τῆς Ἐκκλησίας μας καί κάτι ἀκόμα πιό σπουδαῖο, πού σήμερα τό ἔχουμε ξεχάσει: «ὅτι ἡ θεία Εὐχαρστία πάντοτε εἶναι τό τέλος τῆς προετοιμασίας, καί οἱ ἡμέρες τῆς Γενικῆς Νηστείας στεφανώνονται μέ τήν Ἑσπερινή Εὐχαριστία». Ἡ Ἐκκλησία γιὰ τήν Τετάρτη καί τήν Παρασκευή, στήν διάρκεια τῆς Μεγάλης Σαρακοστῆς, ὁρίζει τελεία ἀποχή ἀπό τό φαγητό ὡς τήν ἐνάτη ὥρα. Γι αὐτό, τό ξαναλέμε, ὅταν κοινωνοῦμε στήν Προηγιασμένη, πρέπει νά εἴμαστε ὅλη τήν ἡμέρα νηστικοί. Πουθενά ἀλλοῦ δέν ὑπάρχει τό ἀληθινό νόημα τῆς νηστείας καί πουθενά ἡ Σαρακοστή δέν ἀποκαλύπτεται καλύτερα παρά μόνο κατά τίς ἡμέρες ἐκεῖνες πού προσφέρεται ἡ θεία Κοινωνία τό ἀπόγευμα συναπτά μέ τόν ἑσπερινό. Ἡ Μεγάλη Σαρακοστή. «Ἕνας τρόπος ζωῆς». Ὁ κάθε χριστιανός στήν διάρκεια τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ ἔτους καί ἰδιαίτερα κατά τήν περίοδο τῆς Μεγάλης Σαρακοστῆς δέν θά πρέπει νά περιορίζεται ἁπλά καί μόνο στήν παρακολούθηση τῶν ἀκολουθιῶν, στήν τυπικὴ νηστεία καί τήν προσευχή. Θεωρεῖται δεδομένο ὅτι ὅλα αὐτά προβλέπονται ἀπό τήν Ἐκκλησία μας καί ἀποτελοῦν ἱερό καθῆκον τοῦ κάθε χριστιανοῦ. Γιά νά ἔχουν ὅμως θετικό ἀποτέλεσμα καί νά ἀποκτήσουν τό πραγματικό τους νόημα, θά πρέπει νά γίνουν «ἕνας τρόπος ζωῆς». Νά ἀποφύγουμε τήν διάσπαση τῆς ζωῆς μας σέ δύο κομμάτια, στό θρησκευτικὸ καί στό κοσμικό, τήν διάσπαση τῆς ζωῆς μας σὲ δύο τρόπους ζωῆς, στόν τρόπο ζωῆς μέσα στό σπίτι καί στόν τρόπο ζωῆς ἔξω ἀπ' αὐτό. Στό παρελθόν κατά τήν Μεγάλη Σαρακοστή, ὁλόκληρη ἡ κοινωνία ἀποδεχόταν ἕναν συγκεκριμένο ρυθμό ζωῆς, ὁρισμένους κανόνες πού ὑπενθύμιζαν στά ἄτομα μέλη τῆς κοινωνίας, τήν περίοδο 3

ἐνοριακά τῆς Σαρακοστῆς καί δημιουργοῦσε ἔτσι ἡ κοινωνία ἕνα εἶδος σαρακοστιανοῦ κλίματος, βοηθώντας τόν χριστιανό στόν προσωπικό του ἀγώνα. Σήμερα τά πράγματα ἔχουν ἀλλάξει ὄχι μόνο σέ κοινωνικό ἐπίπεδο ἀλλά καί οἰκογενειακό, σέ σημεῖο ὥστε δέν χρειάζεται κανείς νά βγεῖ ἀπό τό σπίτι του γιά νά βρεθεῖ «ἔξω». Ὁλόκληρος ὁ «ἔξω κόσμος» ἔχει ἐγκατασταθεῖ μόνιμα μέσα στό σπίτι μας, μέ τήν ἐπικράτηση καί τήν ἀλλοιωτική ἐπίδραση τῶν μέσων μαζικῆς ἐνημέρωσης, πού ἔχουν διαποτίσει τήν ζωή μας μέσα καί ἔξω ἀπό τό σπίτι. Ἐκεῖνο πού ζητάει ἀπό μᾶς ἡ Ἐκκλησία νά κάνουμε στήν διάρκεια τῆς Μεγάλης Σαρακοστῆς εἶναι: 1. Νά ἐμπλουτίσουμε τόν πνευματικό καί διανοητικά ἐσωτερικό κόσμο μας, νά μελετήσουμε καί νά στοχασθοῦμε πάνω σέ ὅ,τι μπορεῖ νά μᾶς βοηθήσει νά ἀνακαλύψουμε αὐτόν τόν ἐσωτερικό κόσμο καί τίς χαρές του. 2. Νά ἐλέγξουμε τόν ἀπίστευτα ὑπεροπτικὸ χαρακτῆρα μας, στίς σχέσεις μας μέ τούς ἀνθρώπους, στά διάφορα γεγονότα καί στήν δουλειά. 3. Μᾶς δίνει τήν εὐκαιρία γιά ἔλεγχο στά λόγια μας. «Ἐκ γὰρ τῶν λόγων σου δικαιωθήσῃ, καὶ ἐκ τῶν λόγων σου καταδικασθήσῃ». (Ματθ. 12, 37) 4. Νά νιώσουμε καί νά βιώσουμε τήν «χαρμολύπη» πού εἶναι τό πραγματικό μήνυμα τῆς Μεγάλης Σαρακοστῆς. 5. Νά «μαλακώσει» τήν καρδιά μας τόσο ὥστε νά μπορεῖ νά ἀνοιχτεῖ στίς πραγματικότητες τοῦ πνεύματος, νά ἀποκτήσει τήν ἐμπειρία τῆς κρυμμένης «δίψας καὶ πείνας» γιά ἐπικοινωνία μέ τόν Θεό. 6. Τέλος, νὰ πάρουμε τήν μεγάλη ἀπόφαση, ὥστε νά «συμπορευθῶμεν μετὰ τοῦ Χριστοῦ, ἀναβαίνοντες εἰς Ἱεροσόλυμα, νὰ συσταυρωθῶμεν μετ αὐτοῦ διὰ νὰ συνανυψῇ ἡμᾶς εἰς τὴν ἄνω Ἱερουσαλὴμ ἐν τῇ βασιλεία τῶν οὐρανῶν». Πρῶτος Κατανυκτικός Ἑσπερινός (Περί Συγχωρητικότητας) «Ἐάν ἀφῆτε τοῖς ἀνθρώποις τὰ παραπτώματα αὐτῶν, ἀφήσει καὶ ὑμῖν ὁ πατὴρ ὑμῶν ὁ οὐράνιος». (Mατθ. 6,14) Φτάνοντας, Ἀγαπητοί μου, ἀπό αὔριο τό ξεκίνημα τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς, ἀπό τήν πρώτη κιόλας ἡμέρα, ἡ Ἁγία μας Ἐκκλησία, θέτει μία βασική προϋπόθεση γιά τήν ἐπίτευξη τῆς ψυχικῆς μας σωτηρίας καί τήν σωστή πορεία μας πρός τό Πάθος καί τήν Ἀνάσταση τοῦ Κυρίου μας. Καί αὐτή ἡ προϋπόθεση εἶναι: ἡ Συγχωρητικότητα, ἡ ὁποία συγχρόνως ἀποτελεῖ βασικό γνώρισμα τοῦ πραγματικοῦ χριστιανοῦ, ἀλλά καί ἕνα ἀπό τά μεγάλα χαρίσματα τοῦ ἁγίου Πνεύματος. Ὅλοι γνωρίζουμε τό μοναδικό καί ἀνεπανάληπτο παράδειγμα τοῦ Κυρίου μας, ὁ ὁποῖος ἐπάνω ἀπό τόν Σταυρό, εἶπε ἐκεῖνον τόν ἀθάνατο καί αἰώνιο λόγο: «Πάτερ ἄφες αὐτοῖς, οὐ γὰρ οἴδασι τί ποιοῦσι». Πατέρα συγχώρεσέ τους, γιατί δέν γνωρίζουν τί κάνουν. Ὄχι ἁπλῶς τούς συγχώρησε ὁ Κύριος, ἀλλά στήν ὕψιστη ἐκείνη στιγμή τῆς ὀδύνης καί τοῦ πόνου, προσευχήθηκε στόν οὐράνιο Πατέρα,τούς δικαιολόγησε καί ζήτησε νά συγχωρήσει τούς σταυρωτές του. Δέν εἶναι ἁπλό τό θέμα. Μέ τό νά ποῦμε, δηλαδή, μιά ἁπλή καλημέρα τελειώσαμε; Ἤ βρεθήκαμε σ ἕνα γάμο ἤ σέ μιά κηδεία, κάναμε μιά τυπική χειραψία καί ἐνῶ εἴχαμε μαλλιοτραβηχτεῖ καί ἴσως εἴχαμε φτάσει στά δικαστήρια, ἔληξε τό θέμα; Εἴπαμε ἕνα γειά, μέσα ἀπό τά δόντια μας, καί νομίζουμε ὅτι ἔτσι λήξαμε τήν διένεξη ἐτῶν; Ὄχι ἔτσι. Ἄν θέλουμε νά κάνουμε κάτι σοβαρό καί σωστό θά πρέπει νά ἀκούσουμε τόν λόγο τοῦ Κυρίου: «συγχωρεῖτε μέσα ἀπό τήν καρδιά σας». Πρέπει ὁπωσδήποτε νά φτάσουμε σ αὐτό τό σημεῖο. Διότι, ἀναγκαία καί ἀπαραίτητη προϋπόθεση γιά νά φτάσω στήν θεία Κοινωνία, εἶναι, νά συγχωρήσω τούς ἐχθρούς μου. Καί ἄν αὐτό ἰσχύει γιά τούς λαϊκούς, σκεφθεῖτε τί βαρύτητα ἔχει γιά τούς Κληρικούς. Πᾶμε στήν ἐξομολόγηση καί λέμε: «δέν ἔχω μίσος, δέν ἔχω κακία, καλημέρα ὅμως δέν μπορῶ νά τοῦ πῶ». Ἄλλοι λένε: «λέω καλημέρα, ἀλλά δέν μοῦ λέει καλημέρα. Προσπαθῶ νά τοῦ μιλήσω, ἀλλά δέν βρίσκω ἀνταπόκριση». Παίζουμε μέ τίς λέξεις. Δέν εἶναι ἔτσι τά πράγματα. Δέν ζοῦμε σέ κόσμο ἀγγελικό. Mακάρι οἱ ἄνθρωποι νά ἦταν Ἄγγελοι. Mέσα στόν κόσμο αὐτό, ὅλοι μας, ἔχουμε φταίξει. Ἀκόμα καί τά πιό προσφιλῆ μας πρόσωπα, μᾶς ἔχουν φταίξει. Kι ὁ πατέρας ἔφταιξε στό παιδί καί τό παιδί στόν πατέρα, καί ἡ γυναίκα στόν ἄντρα κι ὁ ἄντρας στήν γυναίκα, καί οἱ μικροί καί οἱ μεγάλοι. Ἔχουμε καί ἐχθρούς, πού μᾶς ἔχουν κάνει μεγάλο κακό. Mᾶς συκοφάντησαν, μᾶς διέβαλαν, μᾶς ἀδίκησαν Μπροστά σέ ὅλους αὐτούς, πού μᾶς ἔχουν φταίξει, μᾶς ἔχουν κάνει νά κλάψουμε, ἄς σταθοῦμε στό ὕψος μας! Ἄν εἴμαστε Xριστιανοί καί ἄν πιστεύουμε στό Eὐαγγέλιο, σήμερα, ἡμέρα τῆς Tυρινῆς, ἄς ἀνοίξουμε τήν καρδιά μας καί μέσα ἀπό τά βάθη της ἄς φωνάξουμε: «Σᾶς συγχωρῶ ὅλους!». Ὁ Κύριός μας, στήν ἐπί τοῦ Ὄρους ὁμιλία του, μίλησε μέ τά πιό ὡραία λόγια γιά τίς μεταξύ μας σχέσεις. Ἀκοῦστε τί εἶπε: «Ἐγώ ὅμως σᾶς λέγω, ἀγαπᾶτε τούς ἐχθρούς σας, εὐλογεῖτε αὐτούς, οἱ ὁποῖοι σᾶς καταρῶνται, εὐεργετεῖτε αὐτούς, οἱ ὁποῖοι σᾶς μισοῦν, καί προσεύχεσθε γιά κείνους, οἱ ὁποῖοι σᾶς ὑβρίζουν, σᾶς συκοφαντοῦν καί σᾶς καταδιώκουν ἄδικα». (Ματθ. 5, 44 ) 4

ἐνοριακά Τί σημαίνει ἡ λέξη συγχώρηση; Σημαίνει νά πῶ ἁπλῶς ἕνα χαίρεται καί νά σπάσω τόν πάγο; Νά πῶ καλημέρα μ ἕνα πρόσωπο πού δέν τά πᾶμε καλά; Συγχωρῶ, σημαίνει συμπορεύομαι, χωράω μαζί μέ κάποιον, βαδίζω δίπλα - δίπλα στόν ἴδιο δρόμο, συνυπάρχω καί συμβιώνω μέ ἕναν ἄνθρωπο. Συνεπῶς, ἡ ἀρετή τῆς συγχωρητικότητας ἔχει μεγάλη εὐρύτητα καί ἄπειρο περιεχόμενο. Σημαίνει βεβαίως νά μήν ἔχω κακία, νά μήν ἔχω μνησικακία στήν καρδιά μου, νά μήν θυμᾶμαι τό κακό πού μοῦ ἔκαναν. Σημαίνει νά μπῶ στήν θέση τοῦ ἄλλου, νά τόν δικαιολογήσω καί νά βρῶ ἐλαφρυντικά γιά τό κακό πού μοῦ ἔκανε. Γιατί ἐγώ εἰσπράττω τό ἀποτέλεσμα μιᾶς ἐνέργειας, ἑνός ἀνθρώπου. Τό βάθος δέν τό ξέρω. Κι ἄν προσπαθήσω νά ἐρευνήσω τό βάθος τῶν ἐνεργειῶν, καί τήν αἰτία τῶν ἐνεργειῶν ἑνός ἀνθρώπου, θά ἐκπλαγῶ διότι βλέπω μόνο τήν ἐπιφάνεια. Πρέπει, λοιπόν, νά μπῶ στήν θέση τοῦ ἄλλου καί νά ἐρευνήσω καί νά ρωτήσω γιατί μοῦ φέρεται ἔτσι. Ἀπό τήν ἄλλη μεριά θά πρέπει νά προσευχηθῶ γι αὐτόν τόν ἄνθρωπο, νά βάλω ἀνθρώπους νά τοῦ μιλήσουν. Ὁ Κύριος τό λέει, ξεκάθαρα: «ἐάν σοῦ φταίει ὁ ἀδελφός σου ἤ ἔχει κάτι εἰς βάρος σου, θά πᾶς καί θά εἶσαι ἐσύ καί αὐτός. Ἄν σέ ἀκούσει τόν κέρδισες. Ἐάν δέν σέ ἀκούσει, θά πάρεις ἄλλον ἕναν καί πᾶτε νά τοῦ μιλήσετε. Ἐάν δέν σᾶς ἀκούσει θά τό πεῖς στήν ἐκκλησία. Ἄν καί αὐτούς δέν τούς ἀκούσει δέν θά ἔχεις κάτι μέσα σου, ἀλλά αὐτός θά εἶναι ξένος γιά σένα». Ἄρα ἐγώ πρέπει νά στήσω γέφυρες, νά ἐρευνήσω τόν ἑαυτό μου, μήπως φταίω, μήπως τοῦ ἔδωσα κάποια ἀφορμή καί δέν τό ἔχω καταλάβει. Ὀφείλω νά τόν δῶ σάν ἕναν δικό μου ἄνθρωπο καί νά τόν συγχωρήσω ὅπως ἡ μάνα συγχωρεῖ τά παιδιά της πού ὅ,τι κι ἄν τῆς κάνουν, στό τέλος τά ἀγαπᾶ καί τά συγχωρεῖ. Μπορῶ νά τόν δῶ μέ τέτοια μητρικά σπλάγχνα; Τότε ἔχω φτάσει σέ ἕνα ὑψηλό πνευματικό ἐπίπεδο. Ἐπίσης, ἐρευνώντας αὐτήν τήν κατάσταση καί προσπαθώντας νά συγχωρήσω ἕναν ἄνθρωπο, θά πρέπει νά μήν μείνω μόνο στό συγκεκριμένο πρόσωπο, ἀλλά στόν ὑποκινητή, πού δέν εἶναι ἄλλος, παρά ὁ διασπάστης καί διαστρεβλωτής διάβολος. Ὁ διάβολος, ἀγαπητοί μου, χαίρεται καί ἐνεργοποιεῖ τίς μυστικές πνευματικές δυνάμεις του. Οἱ παγκάκιστοι καί παμπόνηροι δαίμονες στήνουν πλεκτάνες καί παγίδες καί προσπαθοῦν μέ τίς διαβολές τους νά χωρίσουν τόν κόσμο καί κυρίως αὐτούς πού θά ἔπρεπε νά εἶναι ἀγαπημένοι. «φεῦγε δαιμόνιον τὸ ἐγεῖραν τὴν δεξιὰν ἐπὶ τὴν ἀριστεράν, ἀδελφὸν ἐπὶ ἀδελφόν, σύζυγον ἐπὶ σύζυγον καὶ πατέρα ἐπὶ τέκνοις τὸ ἐπαναστατοῦν τέκνα ἐπὶ γονεῖς, ὥστε θανατώσουσιν αὐτούς». Σκεφθεῖτε τά ἀδέλφια νά ἀλληλοσκοτώνονται! Τά παιδιά νά μισοῦν καί νά μήν μιλᾶνε τούς γονεῖς τους! Νά στέκεται ὁ Ἱερέας μπροστά στήν ἁγία Τράπεζα καί νά ἔχει μῖσος στήν καρδιά του! Ἄς ὑποθέσουμε ὅτι κάποιος μοῦ ἔκανε κακό! Ἐάν ζητήσω ἀμέσως νά ἐκδικηθῶ καί νά πάρω τό δίκιο μέ τά χέρια μου, τότε ὁ Θεός μένει στήν ἄκρη καί δέν ἐπεμβαίνει. Ἐάν ταπεινωθῶ καί πῶ: «Κύριε, δέν θέλω νά κάνω κακό, δέν θέλω νά δώσω δικαίωμα στόν διάβολο, σέ παρακαλῶ ἐπειδή ἡ βία γεννᾶ βία, φρόντισε ἐσύ καί ρύθμισε ἐσύ τήν κατάσταση». Τότε ὁ Θεός θά δεῖ τό δικό μου ἄδειασμα, τήν δική μου ταπείνωση καί θά πεῖ: «ἐγώ θά ἀποδώσω τήν δικαιοσύνη»,καί ἔτσι τά πράγματα μπαίνουν στήν θέση τους. Ὅ,τι μᾶς συμβαίνει πρέπει νά τό βλέπουμε μέ τό μάτι τοῦ Θεοῦ. Ἔτσι λύνονται τά προβλήματα καί ὄχι μέ τήν ἐκδικητικότητα, ἀφοῦ βάση της εἶναι ὁ ἐγωισμός. Γιά ὅλα, συνήθως, φταῖνε οἱ ἄλλοι. Ὁ Ἀδάμ, μόλις τὀν ἀποκάλυψε ὁ Θεός, εἶπε ὅτι φταίει ἡ Εὔα, καί ἡ Εὔα ὅτι φταίει τό φίδι. Καί οἱ δύο τελικά εἶπαν ὅτι φταίει ὁ Θεός πού δημιούργησε τό φίδι. Ὅσοι βάζουν διαβάλματα, συκοφαντίες καί βάζουν στά λόγια τούς ἄλλους, νά γνωρίζουν ὅτι εἶναι, ἄν ὄχι χειρότεροι, εἶναι ἴδιοι μέ τόν διάβολο καί θά πάθουν ὅτι ἔπαθε καί ὁ διάβολος. Ἄν δέν μετανοήσουν ὁ Θεός θά τούς συντρίψει τό κεφάλι. Ὅλοι μας γνωρίζουμε τήν Κυριακή Προσευχή, τό «Πάτερ ἡμῶν». Εἶναι ἡ προσευχή τήν ὁποία μᾶς παρέδωσε ὁ ἴδιος ὁ Κύριός μας. Αὐτό τό ὁποῖο λέμε στήν Κυριακή Προσευχή τό γνωρίζουμε ὅλοι, ἀλλά ἔχει καί ἕνα μυστικό βάθος καί νόημα. Δέν εἶναι ἁπλῶς ἡ φαινομενική ἀνταποδοτικότητα τῶν λόγων, δηλαδή, συγχωροῦμε ἐμεῖς καί συγχωρεῖ ἐμᾶς ὁ Θεός. Ἐμεῖς συγχωροῦμε ἀνθρώπους. Φταίξαμε ἤ μᾶς ἔφταιξαν ἄνθρωποι. Ἐμεῖς οἱ ἄνθρωποι ὅμως φταίξαμε στόν δημιουργό μας Θεό. Ἔχουμε τό θράσος νά ζητᾶμε ἀπό τόν Θεό νά μᾶς συγχωρήσει, ἐνῶ ἐμεῖς δέν συγχωροῦμε ὅσους μᾶς ἔφταιξαν. Λέει, λοιπόν, ὁ Θεός: «Συγχωρεῖστε ἐσεῖς γιά νά σᾶς συγχωρήσω κι ἐγώ». Στό πνεῦμα τῆς Κυριακῆς Προσευχῆς εἶναι καί ἡ παραβολή τῶν δύο χρεοφειλετῶν. Ἄς τήν θυμηθοῦμε: «ἕνας δοῦλος χρωστοῦσε στόν βασιλιά ἕνα μεγάλο χρηματικό ποσό, μύρια τάλαντα. Τόν κάλεσε ὁ βασιλιάς καί τοῦ λέει: κοίταξε, μοῦ χρωστᾶς αὐτό τό ποσό, φρόντισε νά μοῦ τό ξοφλήσεις διότι θά πουληθεῖς ἐσύ καί ἡ γυναίκα σου καί τά παιδιά σου. Κι αὐτός ἔπεσε στά γόνατα καί εἶπε μέ κλάματα: Κύριε, δέν βγαίνω πέρα, δέν μπορῶ νά κάνω αὐτήν τήν ἐξόφληση. Καί ἐπειδή παρεκάλεσε τόν κύριο καί ὁ κύριος ἦταν πολυεύσπλαχνος, τόν συγχώρησε καί ἔσβησε τό χρέος. Μόλις ὅμως αὐτός βγῆκε ἔξω, βρῆκε κάποιον συνάδελφό του δοῦλο, πού τοῦ χρωστοῦσε ἕνα μικρό, ἀσήμαντο χρηματικό ποσό, ἑκατό τάλαντα. Καί γι αὐτό τό ἀσήμαντο ποσό τόν πίεζε νά τοῦ τό ξοφλήσει. Καί ἐπειδή δέν μποροῦσε, στό τέλος τόν ἔβαλε στή φυλακή. Αὐτό ὅμως δέν ἄρεσε στούς ἄλλους δούλους καί πῆγαν τό εἶπαν στόν βασιλιά καί ὁ βασιλιάς κάλεσε τόν πονηρό καί ἀχάριστο δοῦλο καί τόν ἔκλεισε στήν φυλακή ὥσπου νά ξεπληρώσει τό χρέος.» Καί εἶπε ὁ Χριστό «ἔτσι θά πάθουν ὅσοι δέν συγχωροῦν ἀπό τήν καρδιά τους ἐκείνους πού τούς ἔφταιξαν». Ἀγαπητοί μου, Εἰσοδεύουμε στήν Μεγάλη Τεσσαρακοστή καί ἑτοιμαζόμαστε κι ἐμεῖς νά συμπάσχουμε μέ τόν Χριστό. Ἄς προσπαθήσουμε, σᾶς παρακαλῶ, νά κάνουμε πράξη τόν λόγο Του: «ἄν ἔχεις κάτι μέ κάποιον, ἄφησε τό δῶρο σου μπροστά στό Θυσιαστήριο πήγαινε πρῶτα νά συμφιλιωθεῖτε καί μετά ἔλα νά κάνεις τήν προσφορά σου στόν Θεό». Δέν ἔχουμε ἀρκετό χρόνο μπροστά μας. Νά κάνουμε τώρα τήν αὐτοκριτική μας καί τήν ἔρευνα στήν ψυχή μας. Νά κάνουμε μιά εἰλικρινή ἐξομολόγηση καί νά ζητήσουμε τό ἔλεος τοῦ Θεοῦ. Ἐάν ἔχουμε κάτι μέ κάποιον, νά ταπεινωθοῦμε, νά ζητήσουμε συγγνώμη καί νά δώσουμε τή συγγνώμη μας σέ ὅσους μᾶς ἔφταιξαν. Καί ὁ Θεός τῆς ἀγάπης καί τῆς συγχωρήσεως, θά συγχωρήσει καί τά δικά μας πλημμελήματα καί ἁμαρτήματα. 5

νεότητα Η ΟΡΘΟΔΟΞΗ "ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗ ΑΓΩΓΗ" Ἐπίμονα προβάλλεται σήμερα ἡ ἀνάγκη γιὰ «σεξουαλικὴ ἀγωγὴ» τῶν παιδιῶν μας στὸ πλαίσιο μάλιστα τῆς σχολικῆς τους παιδείας. Ὅπως σὲ πολλοὺς ἄλλους τομεῖς τῆς ζωῆς μας, μάθαμε νὰ ἀκολουθοῦμε τυφλὰ τὴν «φωτισμένη» Δύση, ἔτσι καὶ στὸ θέμα αὐτό. Ὁ φόβος μας νὰ μὴν ὑστερήσουμε ἀπέναντί της. Γι αὐτὸ ἀντιγράφουμε πρόθυμα τὸν προβληματισμὸ καὶ τὶς μεθόδους της. Ἑπόμενο, λοιπόν, νὰ θεωροῦμε ἀπαραίτητο ὁ «διαφωτισμὸς» νὰ προχωρήσει καὶ στὴν προβληματολογία τοῦ «γενετησίου ἐνστίκτου» Βέβαια τό τί διδάσκει ἡ Δύση σχετικὰ μὲ τὸ ζήτημα αὐτό, δὲν φαίνεται νὰ θεωρεῖται πρωταρχικῆς σημασίας. Γιατί δὲν πρέπει νὰ ξεχνᾶμε, ὅτι ἡ Δύση καὶ μεῖς μαζί της, ἀφοῦ εἴμασθε κομμάτι τῆς -κλυδωνίζεται σὲ μία λαίλαπα πανσεξουαλισμοῦ. Ὁ «φροϋδισμὸς ἔχει καταστεῖ κυριάρχουσα ἰδεολογία στὴν ἐποχή μας. Ἡ προτεραιότητα δίνεται στὸ σεξουαλικὸ ἔνστικτο καὶ στὴ κτηνώδη ὁρμή. Τὸ ἀνθρώπινο σῶμα κατάντησε ὑποτιμημένη ἀξία καὶ ἀντικείμενο ὄργανο ἡδονῆς. Μέσα σ αὐτὸ τὸ κλίμα διαμορφώνεται τὸ περιεχόμενο τῆς «σεξουαλικῆς» διαφώτισης τοῦ εὐρωπαίου ἀνθρώπου. Ἔρχεται ὅμως σήμερα ἀπὸ τὰ βάθη τῶν αἰώνων ἡ φωνὴ τοῦ οὐρανοβάμονα καὶ θεόπτη Ἀπ. Παύλου νὰ μᾶς παρουσιάσει τὴν «σεξουαλικὴ ἀγωγή». Ὅπως (πρέπει νὰ) διδάσκεται στὸ Σῶμα τοῦ Χριστοῦ, στὸ σχολεῖο τῆς Ἐκκλησίας. Τὸ σῶμα, ναὸς τοῦ Ἁγίου Πνεύματος (Α Κορ. 6: 12-20) «Ἀδελφοί, πάντα μοὶ ἔξεστιν, ἀλλ οὐ πάντα συμφέρει πάντα μοὶ ἔξεστιν, ἀλλ οὐκ ἐγὼ ἐξουσιασθήσομαι ὑπὸ τινός. Τὰ βρώματα τὴ κοιλία, καὶ ἡ κοιλία τοῖς βρώμασιν ὁ δὲ Θεὸς καὶ ταύτην καὶ ταῦτα καταργήσει. Τὸ δὲ σῶμα οὐ τὴ πορνεία, ἀλλὰ τῷ Κυρίῳ, καὶ ὁ Κύριος τῷ σώματι ὁ δὲ Θεὸς καὶ τὸν Κύριον ἤγειρε καὶ ἡμᾶς ἐξεργεῖ διὰ τῆς δυνάμεως αὐτοῦ. Οὐκ οἴδατε ὅτι τὰ σώματα ὑμῶν μέλη Χριστοῦ ἐστιν; Ἄρα οὒν τὰ μέλη τοῦ Χριστοῦ ποιήσω πόρνης μέλη; Μὴ γένοιτο! Ἢ οὐκ οἴδατε ὅτι ὁ κολλώμενος τῇ πόρνῃ ἐν σῶμᾳ ἐστίν; «Ἔσονται» γάρ, φησίν, «οἱ δύο εἰς σάρκα μίαν». Ὁ δὲ κολλώμενος τῷ Κυρίῳ ἐν πνεῦμά ἐστι. Φεύγετε τὴν πορνείαν. Πὰν ἁμάρτημα ὁ ἐὰν ποιήση ἄνθρωπος ἐκτός τοῦ σώματος ἔστιν, ὁ δὲ πορνεύων εἰς τὸ ἴδιον σῶμα ἁμαρτάνει. Ἢ οὐκ οἴδατε ὅτι σῶμα ὑμῶν ναὸς τοῦ ἐν ὑμῖν Ἁγίου Πνεύματος ἔστιν, οὐ ἔχετε ἀπὸ Θεοῦ, καὶ οὐκ ἐστὲ ἑαυτῶν; Ἠγοράσθητε γὰρ τιμῆς. Δοξάσατε δὴ τὸν Θεὸν ἐν τῷ 6 σώματι ὑμῶν καὶ ἐν τῷ πνεύματι ὑμῶν, ἅτινά ἐστι τοῦ Θεοῦ.» (Μετάφραση: Ὅλα μοῦ ἐπιτρέπονται, ἀλλὰ δὲ συμφέρουν ὅλα. Ὅλα μοῦ ἐπιτρέπονται, ἀλλὰ ἐγὼ δὲν θὰ ἀφήσω τὸν ἑαυτό μου νὰ ἐξουσιασθεῖ ἀπὸ τίποτα. Τὰ φαγητὰ εἶναι γιὰ τὴν κοιλιά, καὶ ἡ κοιλιὰ γιὰ τὰ φαγητά ὁ Θεὸς θὰ καταργήσει καὶ αὐτὴν καὶ ἐκεῖνα. Ἀλλὰ τὸ σῶμα δὲν εἶναι γιὰ τὴν πορνεία εἶναι γιὰ τὸν Κύριο καὶ ὁ Κύριος γιὰ τὸ σῶμα. Ὁ δὲ Θεὸς καὶ τὸν Κύριο ἀνέστησε καὶ ἐμᾶς θὰ ἀναστήσει διὰ τῆς δυνάμεώς Του. Δὲν ξέρετε ὅτι τὰ σώματά σας εἶναι μέλη τοῦ Χριστοῦ; Νὰ πάρω λοιπὸν τά μέλη τοῦ Χριστοῦ καὶ νὰ τὰ κάνω μέλη πόρνης; Μὴ γένοιτο. Δὲν ξέρετε ὅτι ἐκεῖνος πού προσκολλᾶται στὴν πόρνη εἶναι ἕνα σῶμα μ αὐτήν; Γιατί θὰ γίνουν, λέγει, οἱ δύο μία σάρκα. Ἐκεῖνος δὲ ποὺ προσκολλᾶται στὸν Κύριο εἶναι ἕνα πνεῦμα μ Αὐτόν. Ἀποφεύγετε τὴν πορνεία. Κάθε ἄλλο ἁμάρτημα ποὺ κάνει ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἔξω ἀπὸ τὸ σῶμα, ἐκεῖνος ὅμως ποὺ πορνεύει, ἁμαρτάνει πρὸς τὸ ἴδιο του τὸ σῶμα. Ἢ δὲν ξέρετε ὅτι τὸ σῶμα σας εἶναι ναὸς τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ποὺ εἶναι μέσα σας καὶ τὸ ὁποῖο ἔχετε ἀπὸ τὸ Θεό, κι ὅτι δὲν ἀνήκετε στοὺς ἑαυτούς σας; Ἔχετε ἀγορασθεῖ ἀντὶ τιμήματος. Δοξάστε λοιπὸν τὸ Θεὸ μὲ τὸ σῶμα σας καὶ τὸ πνεῦμα σας, τὰ ὁποῖα ἀνήκουν στὸ Θεό.) Ἡ ρίζα τοῦ προβλήματος Ἡ ἀπάντηση τοῦ Παύλου στὸ πρόβλημά μας ἀρχίζει -περίεργα, ἂλλ ὄχι ἀνεξήγητα ἀπὸ τὴν κοιλιοδουλία. Γιατί οἱ «σαρκικὲς ἐπαναστάσεις» ἔχουν ὡς βασική τους αἰτία τὴν γαστριμαργία. Ἀπό αὐτὴν γεννιέται τὸ πάθος τῆς πορνείας. Καὶ ὡς «πορνεία» νοεῖ ὁ Ἀπόστολος, καὶ μαζί του οἱ Ἅγιοι Πατέρες μας, ὄχι φυσικὰ μόνο τὴ σαρκικὴ σχέση μὲ κάποια Πόρνη, ἀλλὰ κάθε χρήση τοῦ γενετήσιου ἐνστίκτου γιὰ σκοποὺς ἔξω ἀπὸ τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ, ποὺ εἶναι ἡ δημιουργία οἰκογένειας. «Τὸ σῶμα τοῦ Χριστιανοῦ δὲν ἐπλάσθη, διὰ νὰ τρυφᾶ καὶ ἐκ τῆς τρυφῆς νὰ πίπτη εἰς τὴν πορνείαν, ἀλλ ἐπλάσθη διὰ νὰ ἑνωθῆ μὲ τὸν Κύριον, Ὃς τὶς εἶναι ἡ κεφαλή του» (Ἅγ. Νικόδημος Ἁγιορείτης). Ἡ νηστεία καὶ ἡ χαλιναγώγηση τοῦ σώματος, οὐσιαστικὰ στοιχεῖα τῆς ὀρθόδοξης ἀσκητικῆς, αὐτὸν ἀκριβῶς τὸν στόχο ἔχουν: νὰ ἀποφευχθεῖ ἡ «θεοποίηση» τῆς κοιλίας (Φιλιππ. Γ 19), ὥστε νὰ μὴν ὑποθάλπονται τὰ σαρκικὰ πάθη, ποὺ ἔχουν ὡς κύρια αἰτία τὴν εὐζωία καὶ κοιλιοδουλία. «Τί δὲ σαρκὸς εὐπαθούσης, καὶ νεότητι περιφερομένης, ἀφρονέστερον;» -θὰ πεῖ ὁ Μ. Βασίλειος Ἡ διδασκαλία τοῦ Ἀπ. Παύλου διαρθρώνεται κατὰ τὸν ἀκόλουθο τρόπο: Α. Πόσοι δὲν βλέπουν τὸ σῶμα τους ὡς ὄργανο ἡδονῆς; Ὄχι, λέγει ὁ Παῦλος. Τὸ σῶμα εἶναι δημιούργημα τοῦ Θεοῦ καὶ δὲν πλάσθηκε γιὰ τὴν πορνεία, ἀλλὰ γιὰ νὰ θεωθεῖ μαζὶ μὲ τὴν ψυχή, ποὺ εἶναι ἄρρηκτα δεμένη μαζί του. Θὰ ἀναστηθεῖ μαζὶ μὲ τὴ ψυχή, γιὰ νὰ ζήσει αἰώνια, ἢ στὴ δόξα τοῦ Θεοῦ ἢ στὴν αἰώνια στέρηση της, ποὺ εἶναι ἡ κόλαση. Γι αὐτὸ δέχεται τὸ σῶμα μας τὴ Χάρη τοῦ Θεοῦ, ὥστε νὰ μεταβάλλεται σὲ «ναὸ τοῦ ἐν ἡμῖν Ἁγίου Πνεύματος», ἀφοῦ βέβαια καθαρισθεῖ πρῶτα ἀπὸ τά πάθη του ὁ ἄνθρωπος. Πορεία δόξας εἶναι ἡ ζωὴ τοῦ πιστοῦ μέσα στὸ σῶμα τοῦ Χριστοῦ. Νά, λοιπόν, γιατί εἶναι πτώση καὶ συντριβὴ ἡ (ὁποιαδήποτε) πορνεία. Ἐκτροχιάζει τὸ σῶμα μας ἀλλὰ καὶ ὅλο τὸν ἄνθρωπο ἀπὸ τὸν αἰώνιο προορισμό του. Β. Τὰ σώματά μας μὲ τὸ βάπτισμα γίνονται μέλη τοῦ Χριστοῦ. Ὅταν λοιπὸν χρησιμοποιοῦμε τὰ μέλη τοῦ σώματός μας, γιὰ νὰ διαπράξουμε ὁποιοδήποτε κακό, χρησιμοποιοῦμε μέλη τοῦ Χριστοῦ γιὰ τὴν διάπραξη τῆς ἁμαρτίας μας. Ἔτσι, κάνουμε τὰ «μέλη τοῦ Χριστοῦ» νὰ ἁμαρτάνουν. Ὑπάρχει χειρότερο καὶ φοβερότερο ἀπὸ αὐτό; Ἂν λ.χ. φονεύσω κάποιον, μὲ τὸ χέρι τοῦ Χριστοῦ τὸν φονεύω. Ὅταν βρίζω κάποιον, μὲ τὸ στόμα τοῦ Χριστοῦ τὸν βρίζω. Ὅταν ἀδικῶ τοὺς γύρω μου, μὲ τὸ χέρι τοῦ Χριστοῦ τοὺς ἀδικῶ. Καὶ ὅταν πορνεύω, μὲ τὰ μέλη τοῦ Χριστοῦ πορνεύω. Αὐτὴ εἶναι ἡ τραγικότητα καὶ ἀφροσύνη τῆς «πορνείας»! Ἀποσπῶ τὰ μέλη μου ἀπὸ τὸ σῶμα τοῦ Χριστοῦ καὶ τὰ καταδικάζω σὲ θάνατο, καθιστώντας τὰ ὄργανα τῆς ἁμαρτίας μου. Μέσα στὸν ὀρθόδοξο γάμο, μὲ τὸ μυστήριο, τὴν πίστη καὶ τὴ σωφροσύνη του, τὸ ζευγάρι ἐντάσσει στὴ Χάρη τοῦ Θεοῦ καὶ τὴ σωματική του σχέση, ποὺ γίνεται ἔτσι «διὰ τῆς τεκνογονίας» μέσο σωτηρίας. Ἔξω ἀπὸ τὸ μυστήριο καὶ τὴ Χάρη τοῦ Θεοῦ (καὶ αὐτὸ συμβαίνει σὲ κάθε ἄλλο εἶδος «γάμου») ἡ σωματικὴ σχέση παύει νὰ εἶναι κοινωνία ἐν Χριστῷ καὶ γίνεται σχέση σαρκική, δηλαδὴ πορνεία, ἀποκοπῆ ἀπὸ τὸ Σῶμα τοῦ Χριστοῦ, θάνατος. Γ. Ἡ οὐσία τῆς «πορνείας» παρουσιάζεται ἀπὸ τὸν Ἀπόστολο καὶ ἀπὸ μιὰ ἄλλη

ὀπτικὴ γωνία. «Δικό μου εἶναι τὸ σῶμα μου καὶ τὸ κάνω ὅ,τι θέλω! Αὐτὴ εἶναι ἡ πρόχειρη ἐπιχειρηματολογία μας. «Ὄχι», ἀπαντᾶ ὁ Παῦλος. Δὲν εἶναι δικό σας τίποτε, συνεπῶς οὔτε καὶ τὸ σῶμα σας. Δὲν ἀνήκετε στὸν ἑαυτό σας. Καὶ ὡς δημιουργήματα τοῦ Θεοῦ, ἀλλὰ καὶ γιὰ ἕνα ἐξ ἴσου σπουδαῖο λόγο. Σᾶς ἐξαγόρασε ὁ Χριστὸς μὲ ἀτίμητο τίμημα, τὸ πανάγιο Αἷμα του». Εἴμαστε «ἐξαγορασμένοι σκλάβοι», κατὰ τὸν Ἅγιο Νικόδημο τὸν Ἁγιορείτη. «Δὲν εἶναι δικά μας, λοιπόν, τὰ μέλη τοῦ σώματός μας, ἀλλὰ τοῦ Χριστοῦ. Περισσότερο δὲ ἀπὸ κάθε ἄλλη ἁμαρτία ἡ πορνεία μολύνει ὅλο μας τὸ σῶμα, σαρκικὰ καὶ πνευματικὰ καὶ ἰσοδυναμεῖ μὲ αὐτοκτονία. Καταλαβαίνουμε, λοιπόν, γιατί μὲ τόση ἀγωνία φωνάζει ὁ Παῦλος:«Φεύγετε (τρέξτε νὰ σωθεῖτε ἀπὸ) τὴν πορνεία!» Τὴν βλέπει νὰ καταδιώκει ἀπειλητικὰ τὸν ἄνθρωπο: Καμμιὰ ἁμαρτία δὲν μᾶς κυνηγᾶ τόσο, ὅσο ἡ σαρκική, γιατί εἶναι ριζωμένη μέσα μας. Παρατηρεῖ ὁ Ἅγ. Γρηγόριος Νύσσης: «Ὅταν μορφὴ πορνικὴ τοξεύη, νῶτα διδόναι (=νὰ τρέπεσαι σὲ φυγή) Κατατοξεύει γὰρ κὰτ ὀφθαλμῶν ἡ πορνεία, ἔστι δὲ τῶν ἄλλων πονηρευμάτων φοβερώτερον»! Ἀναγκαία προϋπόθεση Γίνεται, λοιπόν, φανερό, ὅτι ἡ «σεξουαλικὴ ἀγωγὴ» στὸ χῶρο τῆς Ὀρθοδοξίας δὲν εἶναι παρὰ θεολογία τοῦ ἀνθρωπίνου σώματος, μέρος τῆς ὀρθόδοξης ἀνθρωπολογίας. Δὲν πρόκειται συνεπῶς γιὰ μιὰ «ἐπιστημονικὴ» ἀνάλυση καὶ περιγραφὴ τῆς σωματικῆς λειτουργίας ἢ γιὰ ἠθικοκοινωνικὴ καθοδήγηση, ἀλλὰ γιὰ θεώρηση τοῦ ἀνθρώπου μέσα ἀπὸ τὸ πρίσμα τῆς θείας ἀποκαλύψεως. νεότητα Μιὰ τέτοια ἀντίληψη, ἄρα, γιὰ τὸν ἄνθρωπο καὶ τὸ σῶμα του δὲν «διδάσκεται» θεωρητικά, οὔτε, πολὺ περισσότερο, ἐπιβάλλεται! Ἐμπνέεται μονάχα στὰ πλαίσια τῆς ἐν Χριστῷ ζωῆς καὶ τοῦ πνευματικοῦ ἀγώνα τῆς Ὀρθοδοξίας. Ὁ χριστιανὸς νέος μαθαίνει κοντὰ στὸν Γέροντα Πνευματικό του νὰ ζεῖ ἐν Χριστῷ, μὲ προσευχὴ καὶ ἄσκηση, ἀγώνα καὶ ἐγκράτεια γνωρίζοντας ὅτι στόχος του εἶναι ὁ ἐν Χριστῷ δοξασμὸς τοῦ σώματος καὶ τῆς ψυχῆς του. Ἂν δὲν ἰσχύει ἡ προϋπόθεση αὐτή, δὲν εἶναι περίεργο ἡ διδασκαλία τοῦ Παύλου νὰ ἀπορρίπτεται σὰν μύθος. Πρωτοπρ. π. Γεώργιος Μεταλληνός ΝΙΚΟΛΑΟΣ Κ. ΚΑΚΑΒΑΣ Χειρουργός Οδοντίατρος 25ης Μαρτίου 101, Πετρούπολη Τηλ./Fax: 210.5026954 Κιν.: 697.2968023 email: nkakavas.gr@gmail.com ΛΕΥΚΟΝΟΗ Αίθουσα δεξιώσεων Γάμου, βάπτισης, εκδηλώσεως Διεύθυνση: Αχιλλέως 69, Ίλιον 131 22 Τηλ: 21 0263 1361 7

Ολοκληρωμένες Λύσεις Ψηφιακής Τεχνολογίας Service TV - HiFi Δορυφορική & Επίγεια τηλεοπτική λήψη CCTV, κάμερες -καταγραφικά Συστήματα ασφαλείας Πιστοποιημένες εγκαταστάσεις ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΙΑΤΡΙΚΗ ΜΟΝΑΔΑ ΦΥΣΙΚΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ, ΑΠΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ & ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΚΕΝΤΡΟ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΠΟΝΟΥ & ΠΑΘΗΣΕΩΝ ΣΠΟΝΔΥΛΙΚΗΣ ΣΤΗΛΗΣ ΟΡΘΟΠΑΙΔΙΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ ΑΘΛΗΤΙΚΕΣ ΚΑΚΩΣΕΙΣ ΝΕΥΡΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ ΜΕ ΚΙΝΗΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΑΤΟΜΑ ΜΕ ΕΙΔΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΕΙΔΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΚΕΦΑΛΑΛΓΙΑΣ - ΗΜΙΚΡΑΝΙΑΣ ΟΖΟΝΟΘΕΡΑΠΕΙΑ ΚΑΙ ΒΕΛΟΝΙΣΜΟΣ Εὐχαριστοῦμε θερμά τούς καθηγητές τοῦ Φροντιστηρίου Μέσης Ἐκπαίδευσης (Ἁγίας Τριάδος 4, τηλ.: 210-5060700) γιά τήν προσφορά τους στό Ἐνοριακό Κοινωνικό Φροντιστήριο τοῦ Ἱεροῦ μας Ναοῦ.