ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟΥ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ Πτυχιακή εργασία ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥ ΠΑΘΗΤΙΚΟΥ ΚΑΠΝΙΣΜΑΤΟΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ ΑΓΓΕΛΙΚΗ Οκτώβριος 2012
ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟΥ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ Πτυχιακή εργασία ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥ ΠΑΘΗΤΙΚΟΥ ΚΑΠΝΙΣΜΑΤΟΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ ΑΓΓΕΛΙΚΗ Καθηγητής: Δρ. Ανδρέας Παπανδρούδης Οκτώβριος 2012
Copyright Αγγελική Παπαδοπούλου, 2012 Με επιφύλαξη παντός δικαιώματος. All rights reserved.
Βεβαιώνω ότι η παρούσα πτυχιακή εργασία είναι αποτέλεσμα δικής μου δουλειάς και δεν αποτελεί προϊόν αντιγραφής. Στις δημοσιευμένες ή μη δημοσιευμένες πηγές που αναφέρω, έχω χρησιμοποιήσει εισαγωγικά όπου απαιτείται και έχω παραθέσει τις πηγές τους στο τμήμα της βιβλιογραφίας. Υπογραφή:
ΠΡΟΛΟΓΟΣ Σκοπός της πτυχιακής εργασίας είναι η μελέτη των επιπτώσεων και συνεπειών του παθητικού καπνίσματος για τη δημόσια υγεία. Ειδικότερα, εξετάζονται η ιστορία του καπνίσματος, το ενεργητικό και παθητικό κάπνισμα, οι βλάβες που επιφέρει το παθητικό κάπνισμα στα διάφορα συστήματα του ανθρώπινου οργανισμού, καθώς και τρόποι απεξάρτησης από τον καπνό. Είναι καιρός πλέον όλοι να αντιληφθούν ότι το παθητικό κάπνισμα δεν είναι απλά μια ενόχληση για αυτούς που δεν καπνίζουν.το παθητικό κάπνισμα είναι μια νοσηρή κατάσταση η οποία βλάπτει και σκοτώνει ανθρώπους που άθελά τους, εισπνέουν επικίνδυνες τοξικές ουσίες που περιέχονται μέσα στον καπνό του τσιγάρου, του πούρου ή της πίπας αυτών που καπνίζουν. Υπολογίζεται ότι είναι δισεκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως που υποβάλλονται στο παθητικό κάπνισμα και ότι οι θάνατοι που οφείλονται σε αυτό ανέρχονται σε εκατοντάδες χιλιάδες. Η βιβλιογραφική αναζήτηση υπήρξε βασικός άξονας ανεύρεσης πηγών πληροφόρησης για το θέμα. Η εργασία αυτή βασίστηκε σε ελληνική και διεθνή βιβλιογραφία και κυρίως σε μελέτη σύγχρονων συγγραμμάτων και άρθρων για να μπορέσει να αναδειχθεί η σημερινή πραγματικότητα. Η εργασία αυτή, ενδεχομένως, να μην αποτύπωσε διεξοδικά τις επιπτώσεις του παθητικού καπνίσματος στη δημόσια υγεία, αποτελεί όμως προσπάθεια για εμπεριστατωμένη μελέτη του θέματος, με ουσία και σύγχρονη οπτική.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο : ΓΕΝΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ 1.1 Εξαρτησιογόνες ουσίες. 2 1.2 Παράγοντες που επηρεάζουν την χρήση εξαρτησιογόνων ουσιων...3 1.3 Κάπνισμα (Ιστορική αναδρομή).7 1.4 Συχνότητα καπνίσματος.7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ο : ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟ ΚΑΠΝΙΣΜΑ 2.1 Κάπνισμα..9 2.2 Συστατικά καπνού 9 2.3 Γιατί η απεξάρτηση από τον καπνό δεν είναι εύκολη...13 2.4 Συνέπειες και επιπτώσεις του καπνίσματος....14 2.5 Οι επιπτώσεις στην οικονομία του κράτους και οικονομικές απώλειες του καπνιστη...15 2.5.1 Κάπνισμα και οικονομία.16 2.5.2 Η οικονομία του καπνού.16 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ο : ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΚΑΠΝΙΣΜΑΤΟΣ ΣΤΟ ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 3.1 Καρκίνος του στόματος...19 3.2 Καρκίνος της γλώσσας 20 3.3 Ποιες οι βλαβερές συνέπειες του καπνίσματος στο πεπτικό σύστημα γενικοτερα..21 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ο : ΠΑΘΗΣΕΙΣ ΑΝΑΠΕΥΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ 4.1 Ο βήχας των καπνιστών και ο «σιωπηλός δολοφονος» 23 4.2 Καρκίνος του λάρυγγα. 24 4.3 Καρκίνος της τραχείας.25 4.4 Καρκίνος του πνεύμονα...25 4.5 Χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια. 26 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ο : ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ 5.1 Η νόσος των στεφανιαίων αγγείων της καρδιάς.28 5.2 Έμφραγμα του μυοκαρδίου. 28 5.3 Αποφρακτική αρτηριοπάθεια των κάτω άκρων.28 5.4 Δυσλειτουργία του αυτόνομου νευρικού συστήματος...29
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ο : ΑΛΛΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ 6.1 Κάπνισμα, σεξουαλική ζωή και γονιμότητα 31 6.2 Η επίδραση του καπνίσματος στην εξωτερική εμφάνιση 32 6.3 Σωματικό βάρος...32 6.4 Η κακοποίηση του εγκεφάλου...32 6.4.1 Η νικοτίνη δρα στον εγκέφαλο όπως και η ηρωίνη..33 6.4.2 Η απώλεια της μνήμης και το κάπνισμα...34 6.4.3 Σκλήρυνση κατά πλάκας...34 6.5 Καπνός και λευχαιμία..36 6.6 Ροχαλητό και το ενεργητικό ή παθητικό κάπνισμα...36 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 ο : ΠΑΘΗΤΙΚΟ ΚΑΠΝΙΣΜΑ 7.1 Ορισμός παθητικού καπνίσματος.38 7.2 Παθητικοί καπνιστές.38 7.3 Τι εισπνέουν οι μη καπνιστές δια μέσου του παθητικού καπνισματος...40 7.4 Τριτογενές κάπνισμα.40 7.5 Επιπτώσεις παθητικού καπνίσματος γενικά.41 7.6 Πόσους εργαζόμενους σκοτώνει κάθε χρόνο το παθητικό καπνισμα...42 7.7 Σοβαρές βλάβες προκαλεί μια ώρα έκθεσης σε παθητικό καπνισμα..43 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 ο : ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΠΑΘΗΤΙΚΟΥ ΚΑΠΝΙΣΜΑΤΟΣ ΣΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ 8.1 Απώλεια δοντιων.44 8.2 Το παθητικό κάπνισμα βλάπτει το σπερμα..44 8.3 Καρκίνος του μαστού 45 8.4 Καρδιακές παθησεις..46 8.5 Ψυχική υγεια..47 8.6 Ιγμοριτιδα..48 8.7 Γνωστικές λειτουργιες...48 8.8 Τυφλωση. 49 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 ο : ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΠΑΘΗΤΙΚΟΥ ΚΑΠΝΙΣΜΑΤΟΣ ΣΕ ΒΡΕΦΗ, ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΕΦΗΒΟΥΣ 9.1 Ο κίνδυνος θανάτου σε βρέφη από τον καπνό του τσιγαρου.51 9.2 Καρκίνος της μύτης στα παιδια..52 9.3 Αύξηση καρκίνου πνευμόνων στα παιδια..53 9.4 Παιδική αρτηριακή πιεση...54 9.5 Αρτηριοσκλήρυνση στις αρτηρίες των παιδιών 55 9.6 Προβλήματα ακοής στους εφηβους 55 9.7 Ενδεχόμενο εκδήλωσης καρκίνου του μαστού για τις έφηβες καπνιστριες..56
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10 ο : ΠΡΟΛΗΨΗ, ΔΙΑΚΟΠΗ ΚΑΠΝΙΣΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΚΑΠΝΙΣΤΗ 10.1 Πρόληψη...58 10.2 Πώς να διακόψετε το καπνισμα...59 10.2.1 Πριν το κόψετε. Οργανωθειτε...60 10.2.2 Κόβοντας το τσιγάρο: Έντεκα βήματα προς την επιτυχια...61 10.2.3 Τα πέντε κλειδιά της επιτυχιας..61 10.3 Οχτώ βήματα που στηρίζουν την διακοπή του καπνισματος..63 10.4 Οφέλη από τη διακοπή του καπνισματος...70 10.5 Η ψυχολογία του καπνιστη..72 10.6 Ποια η σχέση μεταξύ αυτοκτονίας και καπνισματος..72 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ.. 74
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Κατά τον 21ο αιώνα γεννήθηκε και εξελίχθηκε μια νέα επιδημία. «Η εξάρτηση από τον καπνό». Τα τελευταία 40 χρόνια, εξαιτίας της αύξησης της κατανάλωσης των τσιγάρων, η χρήση καπνού εξελίχθηκε σε ιδιαίτερο κίνδυνο για την παγκόσμια υγεία. Το κάπνισμα είναι η δεύτερη αιτία θανάτου στον κόσμο. Ευθύνεται για 1 στους 10 θανάτους ενηλίκων σε παγκόσμια κλίμακα. Δηλαδή από το κάπνισμα πεθαίνουν αυτή τη στιγμή 5 εκατομμύρια άνθρωποι το χρόνο. Σύμφωνα με έρευνες, αν η καπνιστική συνήθεια συνεχιστεί με τον σημερινό αριθμό, μέχρι το 2025 το κάπνισμα θα κοστίζει 10 εκατομμύρια ανθρώπινες ζωές το χρόνο. Οι μισοί από τους σημερινούς καπνιστές (περίπου 650 εκατ. Άνθρωποι) θα πεθάνουν τελικά από κάποια νόσο που σχετίζεται με το κάπνισμα. Υπεύθυνοι άμεσα για τον εθισμό και την διαιώνιση της καπνιστικής συνήθειας και τις βλαπτικές επιπτώσεις που αυτή φέρει στην υγεία είναι η νικοτίνη που περιέχεται στα τσιγάρα. Εκτός από τη νικοτίνη, η οποία είναι ένα ιδιαίτερα ισχυρό δηλητήριο, οι συνέπειες στην υγεία οφείλονται στις 2500 περίπου τοξικές ουσίες που περιέχονται στα φύλλα καπνού, καθώς και στις περίπου 4000 ουσίες που παράγονται κατά την καύση των φύλλων τους. Το κάπνισμα δεν υπήρξε ποτέ προϊόν λογικής. Οι επιλογές των καπνοβιομηχανιών για την προώθηση των προϊόντων τους αφορούν απεριόριστες εικονικές εκδοχές τις ιστορίας, της παράδοσης, των θρύλων και των επιθυμιών έτσι ώστε η διαφήμιση να απευθύνεται στη συναισθηματική σφαίρα, παρά στη συνειδητοποιημένη λογική επιλογή. «Υπάρχει κάποιος τύπος τσιγάρων για κάθε προσωπικότητα και κάποια προσωπικότητα για κάθε τύπο τσιγάρων». Η επιθετική διαφημιστική πολιτική των καπνοβιομηχανιών έχει αυξήσει κατά πολύ τις εξαγωγές τσιγάρων από τις καπνοπαραγωγικές ή τις χώρες επεξεργασίας καπνού. Οι επιπτώσεις του καπνίσματος στην αύξηση της θνησιμότητας, της θνητότητας και της εν γένει νοσηρότητας είναι πλέον αποδεδειγμένες. Οι καπνιστές αυξάνουν τον κίνδυνο για καρκίνο του πνεύμονα κατά μέσω όρο 5 έως 10 φορές στα αναπτυγμένα κράτη, ενώ το κάπνισμα ευθύνεται για περισσότερους από 80% των περιπτώσεων του καρκίνου του πνεύμονα. Το κάπνισμα αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου σε ολόκληρο το σώμα, ενώ είναι ίσως ο βασικότερος προδιαθεσικός παράγοντας αγγειοπάθειας της οποίας δυστυχώς κορωνίδα αποτελεί η στεφανιαία νόσος. Είναι αποδεδειγμένο πλέον ότι το κάπνισμα, σαν ανεξάρτητος παράγοντας, διπλασιάζει και τον κίνδυνο θανάτου από έμφραγμα του μυοκαρδίου. Το κάπνισμα αποτελεί τον πρώτο από τους δέκα κυριότερους παράγοντες κινδύνου που ευθύνονται για σοβαρά νοσήματα στις οικονομικά ανεπτυγμένες χώρες. Οι εργαζόμενοι στο χώρο της υγείας (φαρμακοποιοί, οδοντίατροι, νοσηλεύτριες, μαίες, φυσιοθεραπευτές και γιατροί) οι οποίοι ο καθένας από την θέση του έρχονται σε επαφή με μεγάλο ποσοστό του πλυθησμού, έχουν την ευκαιρία να ενημερώσουν και να βοηθήσουν τους ανθρώπους να αλλάξουν συμπεριφορά όσον αφορά το κάπνισμα. Οι επαγγελματίες της υγείας, θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα ευαίσθητοι όταν έρχονται σε επαφή με έφηβους ή νεαρούς ενήλικες καπνιστές.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο 1. ΓΕΝΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ 1.1 ΕΞΑΡΤΗΣΙΟΓΌΝΕΣ ΟΥΣΙΕΣ Ορισμός Οι εξαρτησιογόνες ουσίες είναι χημικές ουσίες που προκαλούν εθισμό, μια κατάσταση δηλαδή, όπου ο χρήστης διακατέχεται από μια μη ελεγχόμενη επιθυμία χρησιμοποίησης των ουσιών αυτών, που οδηγεί σε μια ψυχική και σωματική κατάπτωση και συνοδεύεται από πολύπλοκα συμπτώματα δυσφορίας, πόνου και εξαθλίωσης. Στις εξαρτησιογόνες ουσίες συγκαταλέγονται το αλκοόλ, η νικοτίνη, η καφεΐνη, το χασίς, το όπιο, η μορφίνη, η ηρωίνη, οι αμφεταμίνες, το LSD, οι βενζοδιαζεπίνες, τα βαρβιτουρικά. Διαχωρισμός εξαρτησιογόνων ουσιών Η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας έχει χωρίσει τα ναρκωτικά σε δύο κατηγορίες: 1) στα «βαριά», εκείνα που προκαλούν σοβαρή βλαπτική επίδραση στο άτομο, όπως το όπιο, η μορφίνη, η κοκαΐνη, η ηρωίνη, οι αμφεταμίνες, η μαριχουάνα (χασίς), το LSD, κ.ά. και 2) στα «ελαφρά», σε ουσίες που δεν δημιουργούν υποχρεωτικά εθισμό, όπως τα βαρβιτουρικά και τα «ανώδυνα» (καπνός, καφές, κ.ά.). Σύμφωνα με άλλη διάκριση (Lewin, 1928), τα ναρκωτικά διακρίνονται ανάλογα με τις συνέπειές τους σε: 1) ευφορικά (όπιο, μορφίνη, ηρωίνη), 2) φανταστικά (χασίς, παραισθησιογόνα), 3) υπνωτικά (βαρβιτουρικά), 4) μεθυστικά (αιθέρας, αλκοόλη) και 5) διεγερτικά (αμφεταμίνες, κοκαΐνη). Γενικά μπορούμε να χωρίσουμε τις ουσίες που προκαλούν εθισμό σε: 1) οποιοειδή (όπιο, μορφίνη, κωδεΐνη, ηρωίνη), 2) διεγερτικά (κοκαΐνη, αμφεταμίνες), 3) παραισθησιογόνα ή ψυχεδελικά (LSD, μεσκαλίνη, ψιλοκυβίνη, μεθοξυαμφεταμίνες, DOM, MDMA (έκσταση), DOET), 4) αντικαταθλιπτικά, ηρεμιστικά (βενζοδιαζεπίνες), κατασταλτικά, υπνωτικά (βαρβιτουρικά). To χασίς, γνωστό από αρχαιοτάτων χρόνων, που προέρχεται από τα φύλλα της ινδικής κάνναβης, προκαλεί διέγερση, ευφορία ή κατάθλιψη, αυτοπεποίθηση και ευθυμία, αυξάνει τη φαντασία και προκαλεί ψευδαισθήσεις οπτικές, ακουστικές και απτικές, παραμορφώνει την αίσθηση του χώρου, διαταράσσει την συνείδηση και συνήθως προκαλεί βαθύ ύπνο. Επίσης, ορισμένα παυσίπονα προκαλούν τοξικομανία. Σε αυτά περιλαμβάνονται η υδροβρωμική φαιναζοκίνη, η πενταζοκίνη, η κυκλαζοκίνη, η μεθαδόνη (χρησιμοποιείται σήμερα για την απεξάρτηση των ηρωινομανών), η πυρρολαμιδόνη, η πεθιδίνη, η κετοβεμιδόνη, κ.ά 1.
1.2 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΧΡΗΣΗ ΕΞΑΡΤΗΣΙΟΓΟΝΩΝ ΟΥΣΙΩΝ. Βιολογικοί γενετικοί παράγοντες. Η διερεύνηση της επιρροής των βιολογικών και γενετικών παραγόντων στην εµφάνιση της τοξικοεξάρτησης για αρκετά χρόνια βασίστηκε σε µελέτες που πραγµατοποιήθηκαν σε οικογένειες µε υιοθετηµένα παιδιά. Τα αποτελέσµατα αυτών των µελετών ήταν ότι η κατάχρηση εξαρτησιογόνων ουσιών είχε άµεση συσχέτιση µε την κατάχρηση ουσιών από τους βιολογικούς γονείς, παρά το γεγονός ότι τα συγκεκριµένα παιδιά µεγάλωσαν σε διαφορετικό περιβάλλον. Το κοινωνικό περιβάλλον είναι αυτό που θα έρθει είτε να ενισχύσει ή να περιορίσει αυτή την προδιάθεση για κατάχρηση ουσιών. Ο ρόλος των νευροδιαβιβαστών. Οι νευροδιαβιβαστές είναι χηµικές ουσίες, οι οποίες παράγονται ενδογενώς και µεταφέρουν µηνύµατα σε συγκεκριµένους υποδοχείς του εγκεφάλου. Σε περίπτωση που κάποια από αυτές εκκρίνεται υπερβολικά ή λιγότερο από το προσδοκώµενο, το άτοµο αποζητά άλλες ουσίες προκείµενου να επανέλθει σε ισορροπία. Αποτέλεσµα αυτού είναι στη συνέχεια να εθιστεί και να µην αντέχει χωρίς τις ουσίες αυτές. Χαρακτηριστικό παράδειγµα τέτοιων νευροδιαβιβαστών είναι οι ενδορφίνες και η ντοπαµίνη. Όσον αφορά στις ενδορφίνες, σύµφωνα µε µια υπόθεση, το σύστηµα τους δυσλειτουργεί σε κάποια άτοµα µε αποτέλεσµα να χρειάζονται τα οπιοειδή έτσι ώστε να µπορέσουν να «ισορροπήσουν». Η ηρωίνη και τα άλλα οπιοειδή έρχονται στο σηµείο αυτό να πάρουν την θέση των ενδορφινών στους υποδοχείς. Βέβαια, χρειάζεται πολλαπλάσια ποσότητα οπιοειδών έτσι ώστε να καταφέρουν να υποκαταστήσουν την λειτουργία των ενδορφινών στον οργανισµό. Η λήψη των 61 ψυχοτρόπων αυτών ουσιών οδηγεί το σύστηµα των νευροδιαβιβαστών σε µια νέα προσαρµογή. Αντίστοιχα, η διακοπή αυτών επιφέρει αναστάτωση στο σύστηµα, καθώς µαζί µε τους υποδοχείς που είχαν µπλοκαριστεί απελευθερώνονται και άλλα συστήµατα, όπως το νοραδρενεργικό, το οποίο συνδέεται µε την αδρεναλίνη. Έτσι, ακολουθεί µια περίοδος αναστάτωσης η οποία περιλαµβάνει έντονο συναισθηµατικό άγχος, φοβίες, πόνους στους µύες και στις αρθρώσεις, εφιδρώσεις, συνάχι, διάρροιες και εµετούς. Αυτό είναι το επονοµαζόµενο στερητικό σύνδροµο το οποίο διαρκεί µερικές µέρες έως ότου οι νευροδιαβιβαστές να αποκτήσουν την ισορροπία τους χωρίς την εξωτερική χορήγηση των οπιοειδών. Όσον αφορά την ντοπαµίνη, έχει αποδειχθεί ότι έχει άµεση σχέση µε το σύστηµα ανταµοιβής στον εγκέφαλο. Οι εξαρτησιογόνες ουσίες από την άλλη, επηρεάζουν το ντοπαµινικό σύστηµα και βοηθούν στην απελευθέρωση της ντοπαµίνης. Η υπερβολική έκκριση αυτής της ουσίας θεωρείται αιτιολογικός παράγοντας στην σχιζοφρένεια. Ψυχολογικοί παράγοντες. Μεγάλος αριθµός ψυχαναλυτών προσπάθησε να ερµηνεύσει την τοξικοεξάρτηση, θεωρώντας τα ναρκωτικά υποκατάστατο της σεξουαλικής ικανοποίησης και αποτέλεσµα των τραυµατικών εµπειριών στην πρώιµη παιδική ηλικία. Τα δυσάρεστα γεγονότα και τα ψυχικά τραύµατα που δηµιουργούνται από αυτά, κατά την διάρκεια της ζωής του ατόµου θεωρούνται παράγοντες επικινδυνότητας για την κατάχρηση τοξικών ουσιών. Βάση αυτού η χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών εµφανίζεται ως µηχανισµός αυτοθεραπείας. Ο µηχανισµός αυτός υιοθετείται από ορισµένα άτοµα προκειµένου αυτά να αντιµετωπίσουν αρνητικά συναισθήµατα τα οποία πιθανόν να προέρχονται από τραυµατικές εµπειρίες της παιδικής ηλικίας. Χρησιµοποιούνται δηλαδή για να µειώσουν το µετατραυµατικό άγχος και να ενισχύσουν τα θετικά συναισθήµατα. Επίσης, η χρήση ψυχοτρόπων ουσιών µπορεί έστω και προσωρινά να απαλλάξει το
άτοµο από έντονα συναισθήµατα αµφιβολίας που το κυριεύουν, από παρορµήσεις του πόνου, του άγχους και της ντροπής που βιώνονται ως απειλή από αυτό. Απενεργοποιώντας, ωστόσο, ανεπιθύµητα συναισθήµατα και σκέψεις, η χρήση περιορίζει σηµαντικά και άλλες λειτουργίες όπως την εσωτερική σταθερότητα της διάθεσης και του συναισθήµατος, την δυνατότητα αυτοπαρατήρησης, την αντίληψη των ορίων της εξωτερικής πραγµατικότητας και την φροντίδα του εαυτού του. Ηλικία και σεξουαλική ταυτότητα. Η σχέση ανάµεσα στην ηλικία και την λήψη τοξικών ουσιών υπογραµµίζει τον κίνδυνο να υπάρξουν στερεότυπες ερµηνείες. Συνήθως θεωρείται ότι τα ναρκωτικά είναι πρόβληµα των νέων καθώς, η νεότητα είναι περίοδος πειραµατισµών και επανάστασης. Για παράδειγµα, η χρήση κάνναβης από κάποιον µπορεί να αποτελεί µια τελετή ενηλικίωσης, όπως και η πρώτη σεξουαλική εµπειρία. Σε ορισµένους πολιτισµούς, το όπιο ήταν η παραδοσιακή ενασχόληση των ατόµων µέσης ηλικίας όπως και των ηλικιωµένων, ενώ στη σηµερινή εποχή η κατάχρηση εξαρτησιογόνων ουσιών αφορά οποιαδήποτε ηλικιακή οµάδα. Όσον αφορά το φύλο, µερικές µορφές χρήσης και κατάχρησης ναρκωτικών εµφανίζονται πιο συχνά στους άντρες σε αντίθεση µε τις γυναίκες. Οι λόγοι δεν είναι σαφείς όµως πιθανολογείται ότι σε πολλές κοινωνίες τα αγόρια και οι νέοι άντρες ίσως είναι πιο τολµηροί απέναντι στον κίνδυνο και στο να µην τηρούν τους κανόνες σε σχέση µε τα κορίτσια και τις νέες γυναίκες. Ωστόσο σε πολλές χώρες η χρήση βενζοδιαζεπινών είναι συχνότερη στις γυναίκες. Ιδιοσυγκρασία. Η ιδιοσυγκρασία αφορά τα ιδιαίτερα ψυχολογικά χαρακτηριστικά και τη νοητική υπόσταση του ατόµου, τα οποία άµεση σχέση έχουν µε αυτά που βρίσκονται στη βρεφική ηλικία και αποτελούν τη βάση της ανάπτυξης της προσωπικότητας του. Έχει επίσης συνδεθεί µε γενετικούς παράγοντες, στους οποίους οφείλεται το 40%- 60% της προσωπικότητας του ατόµου αλλά και µε επιδράσεις της πρώιµης παιδικής ηλικίας. Η περίπτωση που η ιδιοσυγκρασία µπορεί να οδηγήσει στην χρήση ή την κατάχρηση ουσιών είναι το σύνδροµο της δύσκολης ιδιοσυγκρασίας. Το παιδί (συνήθως) που τη βιώνει έχει ως κύρια χαρακτηριστικά την άσχηµη διάθεση, τη δυσπροσαρµοστικότητα σε καινούριες καταστάσεις, την έλλειψη συγκέντρωσης αλλά και τις ανωµαλίες σε βασικές λειτουργίες όπως η διατροφή και ο ύπνος. Επίσης, η υπερκινητικότητα και η ελλειµµατική προσοχή στην παιδική ηλικία έχουν συνδεθεί µε την κατάχρηση ουσιών στην εφηβεία. Αποτέλεσµα όλων αυτών είναι η εµφάνιση και η ανάπτυξη ψυχολογικής πίεσης. Προκειµένου λοιπόν το άτοµο να αποβάλλει την πίεση αυτή, οδηγείται στη λήψη ουσιών ή πιστεύοντας ότι αυτά θα το βοηθήσουν. Σηµαντικό ρόλο παίζει επίσης το ενδιαφέρον που έχουν οι έφηβοι για τη γνώµη προσωπικών στη ζωή τους. Ο βαθµός στον οποίο ο έφηβος συµφωνεί ή διαφωνεί µε την γνώµη των εν λόγω προσώπων (π.χ. οµάδα συνοµηλίκων) µπορεί να επηρεάσει την απόφασή του να κάνει χρήση τοξικών ουσιών. Ο ρόλος της παρέας και του σχολείου. Η εφηβεία θεωρείται ως µια από τις πιο κρίσιµες περιόδους στη ζωή του ανθρώπου και χαρακτηρίζεται από την ανάγκη να βρίσκεται κανείς σε µια οµάδα η οποία έχει τις ίδιες αξίες και τους ίδιους στόχους µε αυτόν. Η ανάγκη του «ανήκειν» και η πίεση για οµοιογένεια είναι πιθανών να έχουν ως συνέπεια τη χρήση ψυχοτρόπων ουσιών, όταν ο έφηβος υιοθετεί ανάλογη συµπεριφορά προκειµένου να γίνει αποδεκτός από τα υπόλοιπα µέλη της παρέας. Παρόλο που υπάρχουν πολλοί παράγοντες που µπορούν να οδηγήσουν στη χρήση, η πίεση από τους συνοµήλικους θεωρείται ιδιαίτερα σηµαντική καθώς αυτοί διαµορφώνουν την στάση απέναντι στις ουσίες, διευκολύνουν την πρόσβαση σε
αυτές και κάποιες φορές ενισχύουν τη συµπεριφορά χρήσης ή και κατάχρησης. Η οµάδα των συνοµηλίκων µπορεί να αποτελέσει το πρότυπο που τείνει να µιµηθεί ο έφηβος. Η χρήση και η κατάχρηση ουσιών έχει διαπιστωθεί ότι συνδέεται άµεσα µε αρνητικές συµπεριφορές, οι οποίες εκφράζονται και στο σχολικό περιβάλλον. Τέτοιες συµπεριφορές µπορεί να είναι η διακοπή από το σχολείο και η παραβατικότητα. Οι έφηβοι που κάνουν συστηµατική χρήση ουσιών αποκόπτονται σταδιακά από το σχολικό περιβάλλον και παρουσιάζουν προβληµατική συµπεριφορά εκφράζοντάς την µε συχνές απουσίες, κακή επίδοση στα µαθήµατα και υψηλά ποσοστά αποβολών. Τα παραπάνω µπορούν να συµβούν και όταν το άτοµο εντάσσεται σε οµάδες έφηβων µε παρεκκλίνουσα συµπεριφορά. Ο ρόλος της οικογένειας. Η οικογένεια, η οποία είναι ο πρωταρχικός παράγοντας κοινωνικοποίησης του παιδιού, έχει άµεση ή και έµµεση επίδραση στην στάση και την συµπεριφορά αυτού, διαµέσου της συνεχής αλληλεπίδρασης και της µίµησης των οικογενειακών προτύπων και πρακτικών. Οι έφηβοι που µεγαλώνουν σε οικογένειες όπου γίνεται χρήση ουσιών από τους γονείς, έχουν περισσότερες πιθανότητες από άλλους να υιοθετήσουν το συγκεκριµένο µοντέλο συµπεριφοράς. Αυτό συµβαίνει επειδή αυτό διδάχτηκαν µέσα στο περιβάλλον της οικογένειας τους και µε αυτό προσπαθούν να διαχειριστούν συναισθηµατικές δυσκολίες που τους απασχολούν, το άγχος, και τα αδιέξοδά τους. Από την άλλη πλευρά είναι συχνό το φαινόµενο της χρήσης στην εφηβεία σε οικογένειες όπου κανένας από τους δύο γονείς δεν ήταν χρήστης. Παρόλα αυτά κινδυνεύει ο οποιοσδήποτε να εµφανίσει πρόβληµα µε την χρήση, ειδικά εάν προέρχεται από δυσλειτουργική οικογένεια η οποία εµποδίζει την φυσιολογική του ανάπτυξη. Η ζωή σε µια τέτοιου είδους οικογένεια είναι συχνά χαοτική, απρόβλεπτη, τυχαία και ασυνεπής. Μερικές φορές η ίδια η οικογένεια χρησιµοποιεί ασυνείδητα το πρόβληµα της χρήσης ουσιών προκειµένου να δώσει προσωρινές λύσεις σε προβλήµατα που την απασχολούν. Κοινωνικές συνθήκες. Σύµφωνα µε ορισµένους µελετητές, οι κοινωνικές συνθήκες αποτελούν καθοριστικό παράγοντα για τη γένεση όχι µόνο της εξάρτησης αλλά και άλλων φαινοµένων όπως είναι η αυτοκτονία και η παραβατική συµπεριφορά. Η κατάχρηση ουσιών θεωρείται απόρροια µιας δυσλειτουργικής κοινωνίας της οποίας οι «υποστηρικτές» οδηγούνται στην περιθωριοποίηση. Αυτό συµβαίνει γιατί η ίδια η κοινωνία θεωρεί τα συγκεκριµένα µέλη υπεύθυνα, όχι µόνο για την εξάρτηση, αλλά και για µια σειρά από ποικίλα κοινωνικά προβλήµατα. Αποτέλεσµα αυτού είναι οι εξαρτηµένοι χρήστες παράνοµων ουσιών να αποτελούν κοινωνικές οµάδες που βιώνουν συνέπειες, όπως αυτές του κοινωνικού αποκλεισµού και του στιγµατισµού. Οποιοδήποτε µέλος της κοινωνίας διαφοροποιείται κοινωνικά, θεωρείται ότι παραβιάζει τα κοινωνικά πρότυπα που κυριαρχούν. Η αυστηρή νοµοθετική αντιµετώπιση της χρήσης ουσιών, χωρίς αντικειµενικά κριτήρια, µπορεί να δηµιουργήσει κατηγορίες «παράνοµων και αποκλινόντων», οι οποίοι είναι αναγκασµένοι να ζουν στο περιθώριο για να εξασφαλίσουν την ουσία. Οι οικονοµικές συνθήκες- διαθεσιµότητα. Άξιο λόγου είναι και το γεγονός ότι ανάλογα µε την οικονοµική κατάσταση της χώρας, επηρεάζεται και ο αριθµός των τοξικοµανών σε αυτήν. Σε χώρες δηλαδή όπου η παραγωγή ναρκωτικών είναι εδραιωµένη και απαραίτητη, όπως για παράδειγµα η Νότια Αµερική που παράγει υπέρογκες ποσότητες κοκαΐνης, οι ουσίες βρίσκονται πολύ πιο εύκολα και πιθανώς να πωλούνται και πιο οικονοµικά. Αποτέλεσµα αυτού είναι τα κρούσµατα εξαρτηµένων ατόµων να αυξάνονται. Συνεπώς όταν µια ουσία είναι εύκολα διαθέσιµη συνήθως αυξάνεται και η διάδοσή της. Οι υψηλές τιµές αντίστοιχα, όταν δεν υπάρχει διαθεσιµότητα των παρανόµων ουσιών, οδηγούν τους χρήστες, λόγω
οικονοµικής ανάγκης, σε µια σειρά από εγκληµατικές πράξεις (κλοπές, ληστείες και άλλες). Αυτό συµβαίνει προκειµένου να εξασφαλίσουν χρήµατα για την δόση τους. Με τον τρόπο αυτό περιθωριοποιούνται ακόµη περισσότερο, στιγµατίζονται και η έννοια «τοξικοµανής» ταυτίζεται µε την έννοια «εγκληµατίας» 2. 1.3 ΚΑΠΝΙΣΜΑ ( ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ) O Καπνός (και πληθυντικός τα καπνά) είναι είδος του φυτού «Νικοτίνη» που οφείλει το όνομα της στον Γάλλο πρεσβευτή Ιωάννη Νίκος (Nicot), που την εισήγαγε και τη το διέδωσε στη Γαλλία το 1560.Ο Jean Nicot θέλοντας να ανακουφίσει τη βασίλισσα των Μεδίκων και τον γιο της από τους φοβερούς πονοκεφάλους που τους ταλαιπωρούσαν, της έστειλε αποξηραμένα φύλλα καπνού με μια λεπτομερή περιγραφή για το πώς να τα χρησιμοποιεί και ποιες ωφέλειες προκύπτουν από τη χρήση τους. Την εποχή εκείνη πολύς κόσμος πίστευε στις θεραπευτικές ιδιότητες του καπνού. Ο καπνός προέρχεται από την Αμερική από τις περιοχές νοτιότερα από το Μεξικό. Αρχαιολογικές έρευνες διαπίστωσαν ότι εκεί η χρήση του καπνού ήταν γνωστή 500 χρόνια πριν από την ανακάλυψη της Αμερικής. Η είδηση περί καπνού και χρησιμοποιήσεως του έφθασε στην Ευρώπη από το περιβάλλον του Κολόμβου. Το 1492 εξερευνώντας την Κούβα συνάντησαν Ιθαγενείς, που εισέπνεαν τον καπνό από καιγόμενα φύλλα. Ο ιεραπόστολος Ραμόνο Πόντε, που συνόδευε τον Κολόμβο στο δεύτερο ταξίδι του (1494-1496), παρατήρησε ότι οι ιθαγενείς εισέπνεαν σκόνη καπνού και έκανε σχετικές ανακοινώσεις προς τον Πέτρο της Βερώνης. Στην Ευρώπη ο καπνός μεταφέρθηκε από τους Ισπανούς το 1519. Στη Γαλλία αναπτύσσονταν το 1556. Στην Ιταλία καλλιεργήθηκε το 1575. Στην Αγγλία καλλιέργησαν τον καπνό το 1613. Στην Ολλανδία καλλιεργήθηκε το 1615. Στην Ελλάδα μεταφέρθηκε ο καπνός στα τέλη του 16ου αιώνα. Η διάδοση της χρήσης του καπνού τα πρώτα χρονιά προκάλεσε σφοδρές συζητήσεις και πολεμήθηκε από την εκκλησία και το κράτος. Οι θρησκευτικοί αρχηγοί αναθεμάτιζαν όσους κάπνιζαν. Μέχρι σήμερα σώζονται στις βιβλιοθήκες του Αγίου Όρους αφορισμοί και απαγορεύσεις των Πατριαρχών και άλλων Πατέρων της χριστιανικής Εκκλησιάς. Πολλοί σουλτάνοι επέβαλλαν την ποινή του θανάτου στους καπνιστές. Όμως παρ'όλη την καταδίωξη, ίσως και χάριν σε αυτήν, ο καπνός επιβλήθηκε και συνεχίζει να χρησιμοποιείται ως σήμερα. Στα μέσα του ΙΖ αιώνα ο καπνός ήταν γενικά διαδεδομένος στη Δύση. Η καλλιέργεια του καπνού στην Αγγλία απαγορεύονταν μέχρι το 1910, παρόλο που η εισαγωγή της συνήθειας του καπνίσματος στην Ευρώπη οφείλεται στους Άγγλους, που το 1586 από την αποικία τους, τη σημερινή Βιργίνια της Αμερικής, έφεραν το υλικό και τα όργανα στον Ουωλτέρ Ρώλι (Raleigh). Οι άποικοι που ο Ρώλι εγκατέστησε στη Βιργίνια, άρχισαν τη συστηματική καλλιέργεια του καπνού στην Αμερική. Το 1636 Ισπανοί έφεραν τη συνήθεια της εισπνοής καπνού στην Ιταλία, που αμέσως ο πάπας Ουρβανός Η απαγόρευσε με εγκύκλιο για ένα περίπου αιώνα, έως το 1724. Στο διάστημα του ΙΖ αιώνα το κάπνισμα διαδόθηκε ταχύτητα σε όλο τον κόσμο, παρά τις απαγορεύσεις της Πολιτείας και της Εκκλησίας. Έκτοτε σταδιακά οι χώρες η μια μετά την άλλη επιδόθηκαν στην εκμετάλλευση καπνού με εργοστάσια, βιομηχανίες, ταμεία, γραφεία, εμπορία, εξαγωγές, εισαγωγές κ.λ.π.
1.4 ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΚΑΠΝΙΣΜΑΤΟΣ Ο Π.Ο.Υ. υπολογίζει ότι στην Ευρώπη περίπου 215 εκ. κατοίκων καπνίζουν, από τα οποία τα 130 εκατ. είναι άνδρες. Το ποσοστό καπνιστών στους άνδρες είναι κατά μέσο όρο 34% στη Δυτική Ευρώπη και 47% στην Ανατολική, ενώ στις γυναίκες, 25% στη Δυτική Ευρώπη και 20% στην Ανατολική (WHO 2007). Η Ελλάδα παρουσιάζει την υψηλότερη αναλογία καπνιστών μεταξύ των δυτικοευρωπαϊκών χωρών (37,6%). Κατά την τελευταία δεκαετία παρατηρείται μείωση του ποσοστού, αλλά παρόλα αυτά, παραμένει το υψηλότερο μεταξύ των χωρών της Δυτικής Ευρώπης. Παρά τη διαφαινόμενη μείωση των καπνιστών, ο μέσος ετήσιος αριθμός τσιγάρων κατ άτομο παρουσιάζει αύξηση. Στη δεκαετία 1991-2001 αυξήθηκε κατά 29,7% και έφτασε τα 3.089,4 τσιγάρα και τελικά, το 2004 τα 3.199,8 τσιγάρα. Η Ελλάδα έχει τον υψηλότερο αριθμό καταναλισκόμενων τσιγάρων κατ άτομο στη Δυτική Ευρώπη. Μετά το 2000, ο μέσος ετήσιος κατά κεφαλή αριθμός τσιγάρων στην Ελλάδα είναι διπλάσιος από ότι στη Γερμανία, Γαλλία και Μ. Βρετανία και πενταπλάσιος από ότι στη Νορβηγία. Διαφορές μεταξύ των φύλων Σύμφωνα με τα ερευνητικά δεδομένα στα οποία στηρίζονται τα στοιχεία του Π.Ο.Υ. το 2000, το ποσοστό καπνιστών μεταξύ των ανδρών έφτανε στην Ελλάδα το 46,8%, ενώ μεταξύ των γυναικών το 29% (WHO 2008). Σε μελέτη που πραγματοποιήθηκε στην Αττική το 2002, σε άτομα ηλικίας άνω των 18 ετών, το ποσοστό καπνιστών βρέθηκε στους άνδρες, 51% και στις γυναίκες 39% (Pitsavos et al. 2003). Σε σύγκριση με τις άλλες δυτικοευρωπαϊκές χώρες, η Ελλάδα φαίνεται να έχει το υψηλότερο ποσοστό καπνιστών, όχι μόνο στους άνδρες αλλά και στις γυναίκες. Δεδομένου ότι στις γυναίκες η έναρξη του καπνίσματος άρχισε αργότερα και είναι ακόμη σε εξέλιξη, το ποσοστό των καπνιστριών αφενός ποικίλλει στις διάφορες ηλικίες και αφετέρου παρουσιάζει ακόμη τάσεις αύξησης. Διαφορές κατά ηλικία Σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat (διάγραμμα 3), η συχνότητα του καπνίσματος στην Ελλάδα, παρουσιάζει τα υψηλότερα ποσοστά στις ηλικίες 35-44 ετών κάτι που επιβεβαιώνεται και από τη μελέτη που πραγματοποιήθηκε στην Αττική. Σε άλλη μελέτη, το υψηλότερο ποσοστό παρατηρείται στις ηλικίες 25-35 ετών (Kokkevi et al. 2000). Μεταξύ των νέων, το κάπνισμα, συνολικά στην Ευρώπη, φαίνεται να φτάνει περίπου το 30%. Το ποσοστό είναι κατά κανόνα υψηλότερο στα αγόρια, αλλά σε πολλές χώρες της Δυτικής Ευρώπης έχει εξισωθεί μεταξύ των δύο φύλων. Στη μελέτη ESPAD που πραγματοποιήθηκε σε σπουδαστές ηλικίας 17-18 ετών, σε 7 χώρες, το ποσοστό καπνιστών στην Ελλάδα, ήταν στους άνδρες 50% και στις γυναίκες 47% (Andersson et al. 2007), ενώ σε μελέτη που έγινε το 2001 σε φοιτητές 17-30 ετών, το ποσοστό στους άνδρες βρέθηκε 44% και στις γυναίκες 42% (WHO 2008). Κοινωνικές διαφορές
Σύμφωνα με όλα τα διαθέσιμα στοιχεία από διάφορες χώρες, το κάπνισμα συνδέεται άμεσα με το κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο και την απασχόληση. Το 2002, στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι κοινωνικές ομάδες με το υψηλότερο ποσοστό καπνιστών ήταν οι άνεργοι (54%) και οι χειρωνάκτες εργάτες (51%) έναντι ενός μέσου όρου 35% (European Commission 2003).
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ο 2.ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟ ΚΑΠΝΙΣΜΑ 2.1 ΚΑΠΝΙΣΜΑ Το κάπνισμα του τσιγάρου είναι η πιο διαδεδομένη μορφή κατανάλωσης του καπνού. Πρόκειται για μια συνήθεια που σε αρχικό στάδιο «ξαφνιάζει» και αναστατώνει τον ανθρώπινο οργανισμό. Ανάμεσα στις περίπου 4.000 ουσίες που ο οργανισμός των καπνιστών λαμβάνει με το κάπνισμα, εμπεριέχονται βλαβερές και καρκινογόνος ουσίες όπως η γνωστή σε όλους μας πίσσα, η νικοτίνη, αμμωνία, ασετών (ναι, σαν αυτό που βάζουν οι γυναίκες στα νύχια!) καθώς επίσης και μονοξείδιο του άνθρακα ή ουσίες που χρησιμοποιούνται για την διατήρηση του κουφαριού των νεκρών! Με το κάπνισμα λοιπόν, ο ανθρώπινος οργανισμός αρχικά δυσκολεύεται να συνηθίσει τις ξένες (βλαβερές) ουσίες που εμπεριέχει ο καπνός (και που εισέρχονται στον οργανισμό των καπνιστών κυρίως με το κάπνισμα του τσιγάρου). Με το πέρασμα του χρόνου, ο ανθρώπινος οργανισμός αναγκάζεται να συμβιβαστεί και στην συνέχεια να αποδεχτεί όλο και περισσότερο τον καπνό (μαζί με τις βλαβερές επιπτώσεις που ο καπνός επιφέρει φυσικά!). Παράλληλα, η πράξη του καπνίσματος αρχίζει να δημιουργεί εθισμό και κατά συνέπεια ο ίδιος ο καπνιστής πιστεύει πως ο οργανισμός του χρειάζεται το κάπνισμα! Παρόλο που οι περισσότεροι καπνιστές φτάνουν στο σημείο να θεωρούν το τσιγάρο «απαραίτητο», είναι πολύ σημαντικό να κατανοήσουμε πως ο μόνος λόγος για τον οποίο συμβαίνει αυτό είναι το γεγονός πως οι ίδιοι οι καπνιστές (και κατά συνέπεια οι οργανισμοί τους) πλέον είναι εθισμένοι στο κάπνισμα (ως πράξη) καθώς επίσης και στις βλαβερές ουσίες του καπνού. Το κάπνισμα αποτελεί κύριο παράγοντα στην εμφάνιση σοβαρών ασθενειών που μπορούν να προκαλέσουν ακόμα και τον θάνατο 6! Κάπνισμα και πραγματικότητα: «Το 40% των καπνιστών που υποβλήθηκαν σε αφαίρεση του λάρυγγα (λόγω καρκίνου που προκαλείτε από το κάπνισμα), προσπαθούν να καπνίσουν ξανά!» 2.2 ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ ΚΑΠΝΟΥ Το φυτό καπνός Το φυτό καπνός είναι ετήσιο ποώδες και φθάνει στο ύψος των 3 μέτρων. Ο καρπός είναι κάψα. Τα άνθη σχηματίζουν ταξιανθία στην κορυφή του βλαστού, είναι συμπέταλα, πενταμερή, κοκκινωπά, λευκά ή κιτρινοπράσινα ανάλογα με την ποικιλία. Τα φύλλα είναι απλά με ή χωρίς μίσχο, χνουδωτά και γλοιώδη. Η μεγάλη σημασία εστιάζεται στα φύλλα του καπνού, τα οποία περιέχουν κυρίως δυο ιδιάζουσες ουσίες πάρα πολύ δραστικές, την νικοτίνη και την νικοτιανίνη. Η ναρκωτική επίδραση των φύλλων του καπνού οφείλεται στην νικοτίνη, η οποία είναι αλκαλοειδές υγρό, άχρωμο και δηλητηριώδες. Τα αλκαλοειδή είναι αζωτούχες ουσίες φυτικής προέλευσης με αλκαλικές αντιδράσεις που επιδρούν βαθιά στο νευρικό σύστημα των ζώντων οργανισμών. Τέτοια είναι η κοκαΐνη, μορφίνη, η στρυχνίνη, και η καφεΐνη. Η φυσική της μορφή
είναι άχρωμο έλαιο, πικρό και καυτερό που σκουραίνει όταν εκτεθεί στον αέρα. Η νικοτίνη διαλύεται στο νερό και στο σάλιο. Μια σταγόνα αρκεί για να θανατώσει ένα σκύλο μέτριου μεγέθούς. Γι αυτό άλλωστε χρησιμοποιείται κατά διαφόρων ζωικών και φυτικών ασθενειών. Στην κτηνιατρική χρησιμοποιείται σαν ισχυρό φάρμακο κατά των παρασίτων του δέρματος (ψύλλων, κοριών, τσιμπουριών,κ.λ.π.) και μάλιστα αναμεμειγμένη με το νερό. Το απόβρεγμά του καπνού χρησιμοποιείται ως εντομοκτόνος ουσία, το δε αφέψημα των καπνόφυλλων καταπολεμά την αρρώστια «μελίγκρα». Η μελίγκρα ακόμη καταπολεμείται με καθαρή διάλυση νικοτίνης. Την ναρκωτική αυτή επίδραση των φύλλων του καπνού δέχεται ο καπνιστής, αφού τα φύλλα ξηραθούν και επεξεργαστούν κατάλληλα. Έχουν επινοηθεί διάφοροι τρόποι για την χρήση των φύλλων του καπνού: α) τα καπνίζουν ως βιομηχανοποιημένα σιγαρέτα, πούρα, καπνό σιγαρέτων, καπνό με καπνοσύριγγες, καπνό με φιαλλοσύριγγες, β) τα εισπνέουν από τη μύτη και γ) τα μασούν στο στόμα ανάλογα με τις ποικιλίες και επεξεργασίες. Το φυτό και ο αποθηκεμένος καπνός περνούν διάφορες διαδικασίες : τα φυτά σπέρνονται με σπόρο σε προφυλλαγμένα σπορεία. Μόλις αποκτήσουν 4-6 φύλλα μεταφυτεύονται στον αγρό. Η ωρίμανση των φύλλων αρχίζει μετά από δύο μήνες και γίνεται η συγκομιδή ξεκινώντας από τα χαμηλότερα φύλλα, που ωριμάζουν νωρίτερα. Τα ώριμα φύλλα διακρίνονται από κίτρινες, μεγάλες κηλίδες και μαζεύονται προ της ανατολής ηλίου. Γύρω στο Νοέμβριο τα ξηρά φύλλα νοτίζουν και έτσι συσκευάζονται σε δέρματα χωρίς να θρύβονται. Από δω θα βγουν τα βιομηχανοποιημένα προϊόντα, των οποίων η προβολή και η διαφήμιση ενθαρρύνει και προάγει την κατανάλωση του καπνού.
Προϊόντα καπνού Όταν καίγεται ένα τσιγάρο με βάση τη θερμοδυναμική παράγονται περίπου 4.000 ουσίες ενώσεις από στέρεα, υγρή και αέρια μορφή. Η θερμοκρασία στο σημείο καύσεως ανέρχεται στους 900οC και ποικίλει αυτή μέχρι το άλλο άκρο. Τα παραγόμενα συστατικά αυτά περιλαμβάνουν πολλά, τα οποία είναι γνωστά από τη φαρμακολογία ως δραστικά, τοξικά, μεταλλαξιογόνα και καρκινογόνα. Τα 43 καρκινογόνα που έχουν περιγράφει μέχρι σήμερα περιλαμβάνουν πολυχρωματικούς υδρογονάνθρακες, ετερόκυκλους υδρογονάνθρακες, Ν- νιτροζαμίνες, αρωματικές αμίνες, αλδεΰδες, πτητικές καρκινογόνες ενώσεις, ανόργανες ουσίες και ραδιενεργά στοιχεία. Επίσης ο καπνός περιέχει μεταξύ άλλων και αμμωνία που χρησιμοποιείται στα απορρυπαντικά καθώς και αρσενικό που χρησιμοποιείται στα ποντικοφάρμακα. Οι 3 κυρίες ουσίες στις οποίες επικεντρώνεται το ενδιαφέρον της ιατρικής έρευνας για τις βλάβες της υγείας του ανθρώπου, είναι η νικοτίνη, η πίσσα, και το μονοξείδιο του άνθρακα. Η λεπτομερής χημική ανάλυση του μείγματος από το καιγόμενο τσιγάρο απέδειξε αναλογικώς ότι περιέχει: 8% σωματίδια νικοτίνης, 59%άζωτο, 14% διοξείδιο του άνθρακα, 3% μονοξείδιο του άνθρακα, 13% οξυγόνο, 2% άλλα αέρια, 1% ατμού. Οι περισσότερες ουσίες που παράγονται είναι καρκινογόνες και διακρίνονται: 1. Σε καρκινογόνες ουσίες, 2. Σε μη καρκινογόνες που υποβοηθούν την ανάπτυξη του καρκίνου, 3. Σε μη καρκινογόνες αλλά που βοηθούν στην ανάπτυξη της βλάβης του αναπνευστικού συστήματος. Αναλυτικότερα, τα στάδια της καρκινογέννησης διαιρούνται λειτουργικά σε μια φάση έναρξης μη αντιστρέψιμη, που περιλαμβάνει βλάβη στο DNA των κυττάρων και σε μια φάση προώθησης, κατά της οποίας, τα κύτταρα στα οποία έχει αρχίσει η διαδικασία, μετατρέπονται σε καρκινικά. Άλλες καρκινογόνες χημικές ουσίες στον καπνό 1. Νικοτίνη - ένα μείγμα επικίνδυνων χημικών ουσιών Η νικοτίνη είναι ουσία που περιέχεται στο τσιγάρο και ευθύνεται για τις επιθυμητές επιδράσεις του καπνίσματος. Είναι όμως και το συστατικό του τσιγάρου που προκαλεί τον εθισμό. Απορροφάται στους πνεύμονες και φθάνει στον εγκέφαλο μέσα από την κυκλοφορία του αίματος σε λιγότερα από 10 δευτερόλεπτα. Λόγω αυτής της μεγάλης ταχύτητας, ο καπνιστής αισθάνεται την επίδραση της νικοτίνης πολύ γρήγορα (ακόμη και αν γίνονταν ενδοφλέβια λήψη της ουσίας, δεν θα έφθανε τόσο γρήγορα στον εγκέφαλο). Η νικοτίνη επηρεάζει διάφορες περιοχές του εγκεφάλου και προκαλεί αλλαγές σε ολόκληρο το σώμα. Αυξάνονται οι καρδιακοί παλμοί, ανεβαίνει η πίεση,
επιταχύνεται ο μεταβολισμός, συστέλλονται τα αιμοφόρα αγγεία και μειώνεται η κυκλοφορία του αίματος στα άκρα. Γι αυτό οι καπνιστές έχουν συχνότερα από τους μη καπνιστές παγωμένα χέρια και πόδια. Οι επιδράσεις αυτές καταπονούν τον οργανισμό και είναι παρόμοιες με αυτές που προκαλεί το άγχος. Στους ενήλικες μια δόση 0,05 γραμμαρίων καθαρής νικοτίνης προκαλεί το θάνατο. Στα βρέφη μπορεί να προκληθεί θάνατος με την κατάποση ενός και μόνο τσιγάρου. Η τοξική δράση είναι εμφανής όταν κάποιος καπνίζει το πρώτο του τσιγάρο: τα συνηθισμένα συμπτώματα είναι βήχας και τάση για εμετό. Ο λαιμός ξηραίνεται, τα μάτια κοκκινίζουν και δακρύζουν. Ενδείξεις ότι το σώμα προσπαθεί να «καταπολεμήσει» την τοξική ουσία. 2. Βενζόλιο - ένα βιομηχανικό διαλυτικό από το αργό πετρέλαιο Το βενζόλιο είναι ένας διαλύτης που χρησιμοποιείται για την παρασκευή άλλων χημικών ουσιών, συμπεριλαμβανομένων και των καυσίμων. Είναι αποδεδειγμένο ότι το βενζόλιο μπορεί να προκαλέσει καρκίνο, κυρίως λευχαιμία. Ο καπνός του τσιγάρου περιέχει μεγάλες ποσότητες βενζολίου και αντιπροσωπεύει ένα μεγάλο μέρος της έκθεσης μας σε αυτό το δηλητήριο. Ο μέσος καπνιστής εισπνέει περίπου δέκα φορές περισσότερο βενζόλιο από έναν μη-καπνιστή. Μερικές μελέτες έχουν υπολογίσει ότι το ποσό του βενζολίου που ένα άτομο εισπνέει μέσα από το παθητικό κάπνισμα κατά τη διάρκεια ζωής του, θα μπορούσε να αυξήσει τον κίνδυνο καρκίνου. 3. Κάδμιο - που χρησιμοποιούνται στις μπαταρίες Το κάδμιο είναι ένα μέταλλο που χρησιμοποιείται ως επί το πλείστον στην κατασκευή των μπαταριών. Η ποσότητα του καδμίου στο σώμα μας προέρχεται από την έκθεση στον καπνό. Μελέτες έχουν δείξει ότι οι ποσότητες του καδμίου στον καπνό του τσιγάρου μπορούν να επηρεάσουν την υγεία μας. Είναι μια γνωστή αιτία του καρκίνου, και μπορεί επίσης να βλάψει τα νεφρά και την εσωτερική επένδυση των αρτηριών. 4. Φορμαλδεΰδη - που χρησιμοποιείται σε νεκροτομεία και στην κατασκευή χρωμάτων Η φορμαλδεΰδη είναι μία δύσοσμη χημική ουσία που χρησιμοποιείται για να σκοτώσει τα βακτήρια, για τη διατήρηση νεκρών σωμάτων και την κατασκευή άλλων χημικών ουσιών. Είναι μία από τις ουσίες του καπνού που μπορεί να προκαλέσει ασθένειες στους πνεύμονές και τους αεραγωγούς. Η φορμαλδεΰδη είναι επίσης μια γνωστή αιτία του καρκίνου. Πιστεύεται ότι ακόμη και τα μικρά ποσά σε παθητικό κάπνισμα μπορούν να αυξήσουν τον κίνδυνο καρκινογένεσης. 5. Πολώνιο-210 - ένα άκρως ραδιενεργό στοιχείο Το πολώνιο είναι ένα σπάνιο, ραδιενεργό στοιχείο και το πολώνιο-210 είναι η πιο κοινή μορφή του. 6. Χρώμιο - χρησιμοποιείται για την παρασκευή βαφών, χρωμάτων και κραμάτων
Το χρώμιο είναι ένα μέταλλο που χρησιμοποιείται για να κάνει τις βαφές και τα χρώματα και υπάρχει σε διάφορους τύπους. Το χρώμιο ΙΙΙ ή «τρισθενές χρώμιο» χρησιμοποιείται συνήθως. Είναι διαθέσιμο ως συμπληρώματα διατροφής και είναι ακίνδυνο. Από την άλλη πλευρά, το εξασθενές, «εξασθενές χρώμιο» ή VI είναι πολύ τοξικό, βρίσκεται στον καπνό του τσιγάρου, και είναι γνωστό ότι προκαλεί καρκίνο του πνεύμονα. 7. 1,3-βουταδιένιο - που χρησιμοποιείται για την παραγωγή καουτσούκ Είναι μια βιομηχανική χημική ουσία που χρησιμοποιείται για την παραγωγή καουτσούκ. Μερικοί επιστήμονες πιστεύουν ότι το σύνολο των χημικών ουσιών στον καπνό, μπορεί να παρουσιάζει το μεγαλύτερο συνολικό κίνδυνο καρκίνου. 8. Πολυκυκλικοί αρωματικοί υδρογονάνθρακες - επιβλαβείς χημικές ουσίες Πολυκυκλικοί αρωματικοί υδρογονάνθρακες ή PAH, είναι μια ομάδα ισχυρών καρκινογόνων χημικών ουσιών που προκαλούν βλάβες στο DNA. 9. Οι νιτροζαμίνες - μια άλλη ομάδα του DNA που καταστρέφει τα χημικά προϊόντα Έχουν βρεθεί σε μικρές ποσότητες στα τρόφιμα. Όμως, τα προϊόντα καπνού, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων που είναι μάσημα και όχι καπνιστά, είναι μακράν η μεγαλύτερη πηγή από την έκθεση σε αυτές τις χημικές ουσίες. Ακόμα κι αν βρίσκονται σε σχετικά μικρές ποσότητες στα τσιγάρα, που είναι πολύ ισχυρές καρκινογόνες χημικές ουσίες. 10. Ακρολεΐνη - που χρησιμοποιούνταν παλαιότερα ως χημικό όπλο Ανήκει στην ίδια ομάδα χημικών ουσιών, όπως η φορμαλδεΰδη και ακεταλδεΰδη. Μέχρι τώρα, δεν ήταν σαφές αν η ακρολεΐνη προκαλεί καρκίνο, αλλά πρόσφατα πειράματα δείχνουν ότι μπορεί. Σήμερα γνωρίζουμε ότι η ακρολεϊνη μπορεί να προκαλέσει βλάβη στο DNA που είναι παρόμοια με τη ζημία που παρατηρήθηκε σε ασθενείς με καρκίνο του πνεύμονα 7. 2.3 ΓΙΑΤΙ Η ΑΠΕΞΑΡΤΗΣΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΑΠΝΟ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΕΥΚΟΛΗ Δεν είναι εύκολη για τους εξής λόγους: Ο καπνός βομβαρδίζει σιωπηλά το ανθρώπινο σώμα, με συνέπεια τα σοβαρά αποτελέσματα του καπνού να μην είναι εμφανή, πολλές φορές για χρόνια. Συχνά το πρώτο σύμπτωμα της βλάβης του τσιγάρου είναι ο ξαφνικός θάνατος, ο καρκίνος του πνεύμονα ή το έμφραγμα. Ο καπνιστής δηλητηριάζεται αργά και σταθερά χωρίς να το καταλαβαίνει, για να πάρει εγκαίρως μέτρα. Η νικοτίνη, η ουσία που εισπνέεται με το κάπνισμα, εναποτίθεται πολύ
γρήγορα στον εγκέφαλο και προκαλεί εθισμό, αποτελεί μάλιστα το νόμιμο ναρκωτικό της κοινωνίας μας. Το κάπνισμα αρχίζει σε νεαρές σχετικά ηλικίες και μάλιστα στην εφηβεία και προεφηβεία, με αποτέλεσμα την εγκατάσταση μιας συνήθειας στην ηλικία που παγιώνεται ο χαρακτήρας, γεγονός που έχει ως αποτέλεσμα τη δυσκολία εκρίζωσης αργότερα. Οι καπνοβιομηχανίες, για τον λόγο αυτό, δαπανούν τεράστια ποσά σε διαφημίσεις, που απευθύνονται σε νεανικό κοινό 8. 2.4 ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΚΑΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΑΠΝΙΣΜΑΤΟΣ Ομόφωνα η ιατρική και επιστημονική κοινότητα έχει καταλήξει εδώ και πολλά χρόνια στο συμπέρασμα ότι το κάπνισμα του τσιγάρου αποτελεί έναν μεγάλο κίνδυνο για τον ανθρώπινο οργανισμό και κατά συνέπεια, οι επιπτώσεις του καπνίσματος μπορεί να είναι ακόμα και θανατηφόρες! Συγκεκριμένα, οι συνέπειες του καπνίσματος και οι αρνητικές επιπτώσεις του τσιγάρου παρατίθενται παρακάτω. Οι πιο σημαντικές συνέπειες του καπνίσματος είναι: Καρκίνος του πνεύμονα ( Ευθύνεται για το 90% των θανάτων λόγω καρκίνου του πνεύμονα! ) Καρκίνος της στοματικής κοιλότητας (τοπική εμφάνιση καρκίνου μια από τις πιο καταστρεπτικές συνέπειες του καπνίσματος) Καρκίνος του λάρυγγα (τοπική εμφάνιση καρκίνου μια από τις πιο καταστρεπτικές συνέπειες του καπνίσματος) Καρκίνος του οισοφάγου (τοπική εμφάνιση καρκίνου μια από τις πιο καταστρεπτικές συνέπειες του καπνίσματος) Καρκίνος ουροδόχου κύστης (50% των ασθενών με καρκίνο της ουροδόχου κύστης, είναι ή ήταν καπνιστές!) Καρδιακές παθήσεις (άλλη μια από τις πιο επικίνδυνες συνέπειες του καπνίσματος) Μείωση της καλής χοληστερίνης με συνέπεια να αυξάνεται ο κίνδυνος αρτηριοσκλήρυνσης. Πνευμονικό εμφύσημα Λιγότερο επικίνδυνες (αλλά πιο συχνά εμφανιζόμενες) συνέπειες του καπνίσματος είναι: Διατάραξη της όρασης (νικοτινική αμβλυωπία σπάνια, αλλά επικίνδυνη) Φαρυγγίτιδα (Μια από τις πιο συχνές επιπτώσεις του καπνίσματος εμφανίζεται συχνά και σε νέα άτομα) Αλλοίωση της γεύσης, της ακοής και της όσφρησης Μείωση της αντοχής (Μια από τις πιο γνωστές επιπτώσεις του καπνίσματος) Τρεμούλιασμα των άκρων Ίλιγγος Νευραλγίες Εγκεφαλική υπεραιμία με βάρος και ζάλη Αίσθημα παλμών Πόνους στομάχου και εντέρων δυσκοιλιότητα (Πρόκειται για μια από τις επιπτώσεις του καπνίσματος που εμφανίζεται περισσότερο σε νέους
καπνιστές) Τοπικός ερεθισμός στα χείλη, στο στόμα και στη γλώσσα Η παραπάνω λίστα αποτελείται μόνο από ορισμένες συνέπειες του καπνίσματος (τις πιο σημαντικές). Έρευνες επίσης έχουν δείξει ότι τα ακόλουθα προβλήματα εμφανίζονται πιο συχνά σε άτομα που χρησιμοποιούν τα προϊόντα καπνού: Η κακή αναπνοή Βιτρώ δόντια Απώλεια των δοντιών Η οστική απώλεια Απώλεια της γεύσης Λιγότερο επιτυχία με την περιοδοντική θεραπεία Υποχώρηση των ούλων Έλκη στο στόμα Ρυτίδες του προσώπου 9 2.5 ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΑΠΩΛΕΙΕΣ ΤΟΥ ΚΑΠΝΙΣΤΗ Δεν είναι μόνο οι ζωές που χάνονται εξ αιτίας του τσιγάρου, αλλά και η πρώιμη θνησιμότητα που παρατηρείται. Η ζωή ενός καπνιστή ελαττώνεται κατά 8-10 χρόνια από αυτήν του μη καπνιστή και ίσως με νέες έρευνες η απώλεια ζωής να ανέλθει στα 18 έτη, όταν μάλιστα η κατάχρηση καπνού είναι άνω της τάξεως των 3 πακέτων ημερησίως. Υπάρχει όμως και ένα μεγάλο οικονομικό κόστος. Μεγάλα ποσά ξοδεύονται για την θεραπευτική αντιμετώπιση των ασθενειών ενώ το έμμεσο κόστος που προκαλείται από την απώλεια παραγωγικότητας είναι ακόμη μεγαλύτερο. Στην Αμερική το συνολικό κόστος για το 1985 είναι 65 δισ. δολάρια. Δηλαδή το 12% περίπου του προϋπολογισμού, εξαιρουμένων των αμυντικών δαπανών. Στην Ελλάδα το 1978 το κόστος νοσοκομειακής περίθαλψης εξαιτίας του καπνίσματος ήταν 3,2 δισεκατομμύρια δραχμές ή το 6,6% των συνολικών δαπανών για την Υγεία. Στο δημοσιονομικό πρέπει να προστεθεί και η δαπάνη για ημεραργίες, αναπηρίες και πρόωρες συντάξεις. Οι οικονομικές επιπτώσεις από το κάπνισμα σε παγκόσμια κλίμακα ανέρχονται σε δαπάνες της τάξεως των 100 δισ. δολαρίων το χρόνο για γιατρούς, φάρμακα, επιδόματα ανεργίας λόγω νόσου και εγχειρήσεων. Το κάπνισμα είναι τόσο ζημιογόνο στην Εθνική Οικονομία, ώστε οι επιπτώσεις του ανέρχονται σε 10 τον αριθμό, δηλαδή: 1) Απώλεια ζωής πρόωρα. 2) Αυξημένη ζωής νοσηρότητα. 3) Άδεια λόγω νόσου. 4) Φάρμακα. 5) Τα ημερομίσθια σε συνδυασμό με μείωση παραγωγικότητας ανέρχονται στις
ΗΠΑ σε 60 δισεκατομμύρια δολάρια το χρόνο. 6) Πολλές ασφαλιστικές εταιρίες δεν ασφαλίζουν καπνιστές. 7) Έξοδα καθαριότητας. 8) Σπατάλη διαφημίσεων κάπου 2,5 δισ. το χρόνο παγκοσμίως. 9) Εμβόλια για 6 ασθένειες και 10) Καταστροφή του περιβάλλοντος από πυρκαγιές. Οι οικονομικές επιπτώσεις στον καπνιστή και την οικογένειά του στα 40 χρόνια καπνιστικής ζωής, δημιουργούν δαπάνες με σημερινές τιμές της τάξεως των 30-60 εκατ. Δραχμών 10. 2.5.1 ΚΑΠΝΙΣΜΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Φορολογία - Το κράτος εισπράττει μεγάλα ποσά από τη φορολόγηση του καπνού και των προϊόντων του. Το 9% των φορολογικών εσόδων της χώρας μας προέρχεται από τη φορολόγηση προϊόντων καπνού. Η τιμή των τσιγάρων έχει μεγάλη επίδραση επί της κατανάλωσης τους. Η υψηλή φορολόγηση αποσκοπεί στη μείωση της κατανάλωσης. Διαφήμιση και χορηγία - Τα ποσά που δαπανά η καπνοβιομηχανία για διαφήμιση και διάφορες χορηγίες είναι τεράστια. Για ν' αντιμετωπίσει τις νομοθετικές ρυθμίσεις περιορισμού της διαφήμισης, στρέφεται σε διάφορες χορηγίες που προσφέρουν έμμεση διαφήμιση (π.χ. χορηγίες θεατρικών, μουσικών παραστάσεων κ. α. εκδηλώσεων).ερευνητικές εκθέσεις δείχνουν ότι η διαφήμιση του καπνού αυξάνει την κατανάλωσή του. Δαπάνες Υγείας - Για τη θεραπεία ασθενειών που οφείλονται στο κάπνισμα δαπανώνται τεράστια ποσά ετησίως, που είναι πολλαπλάσια των ετησίων εσόδων από τη φορολόγηση του καπνού. Η βιομηχανία καπνού - Στην Ελλάδα απασχολούνται περίπου 500.000 άτομα σε επαγγέλματα που συνδέονται με τον καπνό (καλλιέργεια, βιομηχανία κλπ.) 2.5.2 Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΟΥ ΚΑΠΝΟΥ Το κάπνισμα παίζει σημαντικό ρόλο στην οικονομία μιας κοινωνίας. Ενώ η φορολόγηση των τσιγάρων αποτελεί πλούσια πηγή εσόδων του Προϋπολογισμού, η επιβάρυνση της οικονομίας από τις συνέπειες του καπνίσματος περιλαμβάνει όχι μόνο το κόστος θεραπείας από ασθένειες που οφείλονται στο κάπνισμα, αλλά και άλλα όπως η απώλεια ημερών εργασίας και οι δαπάνες κοινωνικής ασφάλισης. Το κόστος του καπνίσματος στη βιομηχανία
Το κόστος του καπνίσματος στη βιομηχανία προκύπτει από: 1. την αύξηση απουσιών των καπνιστών λόγω κακής υγείας, 2. τους πρόωρους θανάτους σε ηλικίες μέγιστης επαγγελματικής απόδοσης και 3. την μείωση παραγωγής που οφείλεται στα διαλείμματα για κάπνισμα Πυρκαγιές Τα περισσότερα μοιραία ατομικά δυστυχήματα οφείλονται σε πυρκαγιά από απροσεξία κατά τη χρήση του τσιγάρου. Δυστυχώς οι περισσότεροι από τους καπνιστές που καπνίζουν την ώρα της οδήγησης, δεν σβήνουν το τσιγάρο τους στο τασάκι του αυτοκινήτου, αλλά το πετάνε, ενώ είναι ακόμη αναμμένο, από το παράθυρο του αυτοκινήτου. Αποτέλεσμα αυτής της απερίσκεπτης πράξης είναι μέσω του τσιγάρου να ανάβουν φωτιές, που καίνε ανεξέλεγκτα τα δάση και τις περιοχές όπου μπορεί να αναπτυχθεί πυρκαγιά. Κόστος για τον καπνιστή Συνήθως, ένας καπνιστής 20 τσιγάρων ημερησίως ξοδεύει περίπου 1.000 ευρώ το χρόνο για τσιγάρα. Άτομα χαμηλού εισοδήματος ξοδεύουν αναλογικά μεγαλύτερο μέρος του εισοδήματός τους για καπνό ραπ' ότι πλουσιότερα άτομα. Κόστος για το Κράτος Έρευνα από το Κέντρο για την Οικονομία της Υγείας στο Πανεπιστήμιο έδειξε ότι οι δαπάνες θεραπείας ασθενειών που προκαλεί το κάπνισμα ανέρχονται σε περίπου 1,5 δισεκατομμύρια το χρόνο. Άλλες δαπάνες περιλαμβάνουν την πληρωμή ασθένειας ή ανικανότητας για όσους υποφέρουν από ασθένειες που προκαλεί το κάπνισμα και η πληρωμή συντάξεων και άλλων οικογενειακών δαπανών κοινωνικής ασφάλισης υπέρ των προστατευομένων μελών αυτών που πεθαίνουν λόγω καπνίσματος. Μία μελέτη της Αμερικανικής εταιρίας καπνού Philip Morris εξετάζει τις οικονομικές επιπτώσεις του καπνίσματος στη Δημοκρατία της πρώην Τσεχοσλοβακίας. Το συμπέρασμα είναι ότι το κάπνισμα προκαλεί ένα καθαρό όφελος στην οικονομία, γενικά λόγω «μείωσης των δαπανών υγειονομικής φροντίδας» και «απαλλαγή από σχετικές δαπάνες για συντάξεις και στέγαση ηλικιωμένων» αφού δεν θα πρέπει να πληρώνουν τους καπνιστές που πεθαίνουν νωρίτερα από τους μη καπνιστές 11.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ο 3. ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΚΑΠΝΙΣΜΑΤΟΣ ΣΤΟ ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 3.1. ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΤΟΥ ΣΤΟΜΑΤΟΣ Μπορεί να συμβεί στο εσωτερικό του στόματος ή στους βαθύτερους ιστούς, όπως τα οστά, τους μύες και τα νεύρα. Ο καρκίνος του βλεννογόνου του στόματος ονομάζεται καρκίνωμα και αποτελεί το 90% όλων των καρκίνων του στόματος, ενώ ένα σάρκωμα είναι ένας καρκίνος στους βαθύτερους ιστούς. Ο καρκίνος του στόματος είναι πιο συχνός σε άτομα άνω των 50 ετών, αλλά μπορεί να συμβεί και σε άτομα μικρότερης ηλικίας. Δυστυχώς, οι περισσότεροι άνθρωποι πεθαίνουν από καρκίνο του στόματος, παρά από καρκίνο του τραχήλου, το λέμφωμα Hodgkin, ή μελάνωμα. Αυτό, είναι επειδή ο καρκίνος του στόματος συχνά διαγιγνώσκεται όταν είναι ήδη προχωρημένος. Αιτίες καρκίνου του στόματος Ο καρκίνος του στόματος δεν προκαλείται από ένα παράγοντα, αλλά αρκετοί παράγοντες αυξάνουν τον κίνδυνο του. Οι παράγοντες περιλαμβάνουν το κάπνισμα, το μάσημα του καπνού ή τη χρήση ταμπάκο, την υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ. Όλα αυτά αυξάνουν τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του στόματος. Ο κίνδυνος καρκίνου του στόματος είναι ακόμη μεγαλύτερος όταν οι άνθρωποι έχουν περισσότερες από μία ή όλες αυτές τις ανθυγιεινές συνήθειες. Ποιοι παράγοντες ευθύνονται για τον καρκίνο του στόματος Η χρήση του καπνού Η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ Ανοσοανεπάρκειες Η κακή διατροφή Η υπερβολική έκθεση σε υπεριώδη ακτινοβολία (καρκίνος των χειλιών) Ορισμένες επαγγελματικές εκθέσεις Τα πιθανά συμπτώματα του καρκίνου περιλαμβάνουν: έλκος ή ανώδυνη πληγή στο στόμα που δεν επουλώνονται μέσα σε 14 ημέρες δύσκολη ή επώδυνη κατάποση πάχυνση της παρειάς μούδιασμα στο στόμα ή πρόσωπο βραχνή φωνή που διαρκεί για μεγάλο χρονικό διάστημα λευκά ή κόκκινα μπαλώματα στο στόμα δυσκολία στην κίνηση της γνάθου ή της γλώσσας οδοντοστοιχίες που δεν ταιριάζουν καλά χαλαρά δόντια προβλήματα ομιλίας αιμορραγία ή πόνο στο στόμα ή στο χείλος 12
3.2 ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ Ο πιο κοινός τύπος καρκίνου της γλώσσας είναι το πλακώδες καρκίνωμα (SCCA). Πλακώδη κύτταρα είναι τα κύτταρα που καλύπτουν την εσωτερική επιφάνεια του στόματος, της μύτης, του λάρυγγα, του θυρεοειδούς και του λαιμού. Τα συμπτώματα του καρκίνου της γλώσσας μπορεί να περιλαμβάνουν Πονόλαιμος που δεν υποχωρεί Ένα ευαίσθητο σημείο πάνω στη γλώσσα που δεν υποχωρεί Ο πόνος κατά την κατάποση Το μούδιασμα στο στόμα Ανεξήγητη αιμορραγία από τη γλώσσα (που δεν προκαλείται από το δάγκωμα της γλώσσας ή άλλη ζημία) Πόνος στο αυτί (σπάνια) Οι κίνδυνοι και τα αίτια του καρκίνου της γλώσσας Ο καπνός και το αλκοόλ είναι οι κύριοι παράγοντες κινδύνου για καρκίνο της κεφαλής και του τραχήλου στο δυτικό κόσμο 12.
3.3 ΠΟΙΕΣ ΟΙ ΒΛΑΒΕΡΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥ ΚΑΠΝΙΣΜΑΤΟΣ ΣΤΟ ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΓΕΝΙΚΟΤΕΡΑ Το κάπνισμα μπορεί να βλάψει όλα τα μέρη του πεπτικού συστήματος, συμβάλλει σε αυτές τις κοινές διαταραχές όπως αίσθημα καύσους και πεπτικά έλκη. Το κάπνισμα αυξάνει τον κίνδυνο της νόσου του Crohn, και, ενδεχομένως, πέτρες στη χολή, τα οποία σχηματίζονται όταν το υγρό που αποθηκεύεται στη χοληδόχο κύστη, σκληραίνει σε κομμάτια πέτρας. Το κάπνισμα βλάπτει επίσης το ήπαρ. Αίσθημα καύσους Η καούρα είναι ένα σύμπτωμα ενός συνδρόμου που ονομάζεται γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση (ΓΟΠ). ΓΟΠ είναι όταν το φυσικό όξινο περιβάλλον του στομάχου επιστρέφει προς τα πίσω στον οισοφάγο. Το στομάχι φυσικά προστατεύεται από τους όξινους χυμούς του, αλλά ο οισοφάγος δεν έχει την ίδια προστασία. Κανονικά, μια μυϊκή βαλβίδα στο κάτω άκρο του οισοφάγου, με την ονομασία κάτω οισοφαγικός σφιγκτήρα; (ΚΟΣ), κρατά τα οξέα στο στομάχι. Το κάπνισμα, όμως, αποδυναμώνει τον ΚΟΣ, και επιτρέπει οξύ του στομάχου να επιστρέψει στον οισοφάγο. Όταν το γαστρικό οξύ έρχεται σε επαφή με τον οισοφάγο, η εσωτερική επένδυση μπορεί να τραυματιστεί ή καταστραφεί. Πεπτικό έλκος Πεπτικό έλκος είναι μια πληγή στα τοιχώματα του στομάχου ή του δωδεκαδακτύλου. Μια αιτία του πεπτικού έλκους είναι βακτηριακή λοίμωξη, αλλά είναι μερικά έλκη που προκαλούνται από τη μακροχρόνια χρήση των μη στεροειδή αντιφλεγμονωδών φαρμάκων (ΜΣΑΦ), όπως η ασπιρίνη και η ιβουπροφένη (Advil). Σε μερικές περιπτώσεις, οι καρκινικοί όγκοι του στομάχου ή του παγκρέατος μπορεί να προκαλέσουν έλκη. Πεπτικά έλκη δεν προκαλούνται από το άγχος ή την κατανάλωση πικάντικων τροφίμων, αλλά αυτοί μπορούν να κάνουν τα συμπτώματα του έλκους χειρότερα. Η έρευνα έχει δείξει ότι οι άνθρωποι που καπνίζουν έχουν περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν έλκος. Οι άνθρωποι έχουν μια καλύτερη πιθανότητα της επούλωση του έλκους τους αν σταματήσουν το κάπνισμα σε σύγκριση με τη θεραπεία του έλκους τους με τα φάρμακα, ενώ καπνίζουν ακόμα. Το κάπνισμα επίσης αυξάνει τον κίνδυνο των ανθρώπων της μόλυνσης από το βακτήριο Helicobacter pylori και αυξάνει τον κίνδυνο του έλκους από το αλκοόλ και αναλγητικά. Μερικές μελέτες δείχνουν ότι το κάπνισμα μειώνει την ποσότητα των διττανθρακικών στο σώμα, η οποία προκαλεί προβλήματα στην εξουδετέρωση των οξέων στο δωδεκαδάκτυλο. Άλλες μελέτες έχουν δείξει ότι το κάπνισμα μπορεί να αυξήσει την ποσότητα του οξέος που εκκρίνεται από το στομάχι με την πάροδο του χρόνου. Ηπατική νόσος Η έρευνα δείχνει ότι το κάπνισμα βλάπτει την ικανότητα του ήπατος για την επεξεργασία πολλών ουσιών. Σε ορισμένες περιπτώσεις, αν το ήπαρ έχει υποστεί βλάβη από το κάπνισμα, η δόση του φαρμάκου που απαιτείται για τη θεραπεία μιας ασθένειας μπορεί να επηρεαστεί. Η έρευνα δείχνει επίσης ότι το κάπνισμα μπορεί να