ΓΙΑTI ΟΙ ΦΟΙΤΗΤΕΣ ΚΑΠΝΙΖΟΥΝ; ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΙΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ

Ελληνικό Στατιστικό Ινστιτούτο Πρακτικά 17 ου Πανελληνίου Συνεδρίου Στατιστικής (2004), σελ. 217-224 ΓΙΑTI ΟΙ ΦΟΙΤΗΤΕΣ ΚΑΠΝΙΖΟΥΝ; ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΙΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ Ειρήνη Καµενίδου, Μέλος ΣΕΠ, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήµιο Κωνσταντίνος-Βασίλειος Πρίπορας, Επιστ. Συνεργάτης ΤΕΙ Σερρών Κωνσταντίνος Γαλανόπουλος Επικ. Καθηγητής ηµοκρίτειο Πανεπιστήµιο Θράκης ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η εργασία αυτή παρουσιάζει τα αποτελέσµατα µιας πιλοτικής έρευνας σχετικά µε τους λόγους για τους οποίους οι φοιτητές καπνίζουν. H µέθοδος δειγµατοληψίας που χρησιµοποιήθηκε ήταν η mall intercept interview σε δείγµα 819 φοιτητών. Στατιστικές αναλύσεις που πραγµατοποιήθηκαν ήταν της κλασσικής περιγραφικής στατιστικής και της παραγοντικής ανάλυσης για την εξεύρεση των παραγόντων που αντανακλούν τους λόγους για τους οποίους καπνίζουν οι φοιτητές. Η παραγοντική ανάλυση έδωσε τέσσερις παράγοντες που αντανακλούν τους λόγους για τους οποίους οι φοιτητές καπνίζουν. Συζητούνται προτάσεις που σχετίζονται µε το κοινωνικό µάρκετινγκ, ώστε να προληφθεί, να µειωθεί ή να διακοπεί η επικίνδυνη αυτή συνήθεια. 1. Εισαγωγή Το κάπνισµα είναι ίσως η πιο βλαβερή συνήθεια του σύγχρονου ανθρώπου. Οι βλαπτικές επιδράσεις του στην ανθρώπινη υγεία είναι τεκµηριωµένες πάνω στη βάση πολύχρονων ερευνών, όπως για παράδειγµα οι Lambert κ.ά., 2002; Oncken κά., 2002; Zang και Wynder, 2001; Anokhin κ.ά., 2000; Keil, 2000. Τα αποτελέσµατα όµως των ερευνών αυτών, δε φαίνεται να πείθουν ιδιαίτερα τους καπνιστές (Slovic, 2000). Πέρα από αυτό το δεδοµένο, η χρήση των προϊόντων καπνού και το κάπνισµα από νέους παραµένει απαράδεκτα υψηλό και έχει ονοµαστεί το πιο σηµαντικό δηµόσιο θέµα υγείας του 20 ου αιώνα (Tuakli κά, 1990). Σύµφωνα µε τον WHO (Παγκόσµιο Οργανισµό Υγείας, 1998), το κάπνισµα προκαλεί 4 φορές περισσότερους πρώιµους θανάτους από ότι προκαλούν τα τροχαία ατυχήµατα. Σύµφωνα µε τον de Meyrick (2001), ο τυπικός έφηβος καπνιστής θα έχει ισόβια εξάρτηση, µειωµένη ποιότητα ζωής και πρόωρο θάνατο. Επίσης, ο Παγκόσµιος Οργανισµός Υγείας, (1998) αναφέρει ότι το κάπνισµα είναι 217

υπεύθυνο για 1.200.000 θανάτους στην Ευρώπη, αριθµός που αναµένεται να φθάσει το έτος 2020 σε 2.000.000 θανάτους στη συγκεκριµένη ήπειρο και παγκοσµίως τους 10.000.000 θανάτους (Peto κά, 1994). Υπάρχει πληθώρα ερευνών που σχετίζονται µε τους λόγους για τους οποίους οι έφηβοι και οι ενήλικες άρχισαν και συνεχίζουν το κάπνισµα. Ο Kebede (2002) σε έρευνά του σε διδάσκοντες κολεγίου βρήκε ότι οι λόγοι που άρχισαν να καπνίζουν ήταν να µειώσουν το άγχος, να µείνουν σε εγρήγορση λόγω διαβάσµατος, για να χαλαρώσουν µε φίλους και τέλος, επειδή έβλεπαν τους καθηγητές τους να καπνίζουν. O Ng (2000), οι Sarason κά. (1992) και οι Zoller και Maymon (1983) βρήκαν ότι η περιέργεια και η πιεστική προσφορά για τσιγάρο ήταν ο πιο συχνός λόγος για δοκιµή. Οι Bauman κά., (1984) βρήκαν ότι οι έφηβοι άρχισαν να καπνίζουν επηρεαζόµενοι από τους γονείς και το φιλικό περιβάλλον. Το Quit smoking Center αναφέρει πως οι λόγοι του καπνίσµατος µπορούν να χωρισθούν σε τρεις κατηγορίες: συνήθεια, εθισµός και συναισθηµατικοί λόγοι. Οι έρευνες που σχετίζονται µε το γιατί τα άτοµα συνεχίζουν να καπνίζουν αναφέρονται στην πλειονότητά τους σε εφήβους, όπως των Sarason και Mankowski (1992); Zoller και Maymon (1983); Levitt (1971). Οι παραπάνω ερευνητές αναφέρουν πως οι λόγοι για τους οποίους οι έφηβοι καπνίζουν είναι οι κοινωνικές νόρµες, η πίεση από το περιβάλλον, η αυτοεικόνα, ο εθισµός, η ευχαρίστηση και η επιθυµία, η συνήθεια και το ότι δεν έχουν τι να κάνουν. Άλλες έρευνες (Hugh Bain Research, 1993; Udow, 1976), έδειξαν ότι οι καπνιστές θεωρούν το κάπνισµα ως ηρεµιστικό. Το ίδιο αναφέρουν και οι Mates και Allison (1992) για τους εφήβους. Επιπλέον, άλλοι ερευνητές αναφέρουν πως οι λόγοι που συνεχίζουν οι έφηβοι (κυρίως) να καπνίζουν είναι: η αυτοεκτίµηση (Pederson κά., 1998; Carvajal κά., 2000; Young και Werch, 1990), η κοινωνική στήριξη, η κοινωνική αποδοχή και η επαναστατικότητα (Pederson κά., 1998; 1997) και η εκµάθηση του καπνίσµατος (Pederson κά., 1998; 1997, Carvajal κά., 2000). Οι Sarason κά. (1992), οι Zoller και Maymon (1983) και οι Chassin κά. (1990) βρήκαν ότι η συνέχιση του καπνίσµατος είναι λόγω εθισµού-συνήθειας, καθώς και συναισθηµατικών λόγων, όπως η ευχαρίστηση και η µείωση των αρνητικών συναισθηµάτων. O Ng (2000), βρήκε πως η συνέχιση αυτού είναι λόγω του ότι τους αρέσει η γεύση, η µυρωδιά και η αίσθηση του καπνίσµατος. Τέλος, ο Jenks (1994; 1992) βρήκε ότι οι καπνιστές αναφέρουν τη ψυχολογική εξάρτηση ως κύριο λόγο καπνίσµατος, ακολουθούµενη από τη χαλάρωση και την επιθυµία-αρέσκεια. Ο έλεγχος βάρους ήταν ο λιγότερο σηµαντικός λόγος για κάπνισµα. Έτσι οι καπνιστές αποδίδουν το κάπνισµα σε εσωτερικούς κυρίως παράγοντες. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να παρουσιάσει τα αποτελέσµατα µιας πιλοτικής έρευνας που σχετίζεται µε τους παράγοντες που σχετίζονται µε τους λόγους που οι φοιτητές καπνίζουν, ώστε να προταθούν και οι κατάλληλες τεχνικές του κοινωνικού µάρκετινγκ, που θα οδηγήσουν στη µείωση του καπνίσµατος και στην πρόληψη του φαινοµένου και κατ επέκταση στην ύπαρξη υγιούς πληθυσµού της χώρας. Για την πραγµατοποίηση του σκοπού αυτού, χρησιµοποιήθηκε η ερευνητική προσέγγιση. 2. ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ Τα δεδοµένα της έρευνας πεδίου προήλθαν από τη χρήση ερωτηµατολογίου το οποίο δηµιουργήθηκε ειδικά για το σκοπό αυτό και βασίστηκε στα αποτελέσµατα της ποιοτικής έρευνας που προηγήθηκε κατά το µήνα Οκτώβριο του 2002, από την υπάρχουσα βιβλιογραφία, καθώς και από το σκοπό και τους στόχους της έρευνας. Το ερωτηµατολόγιο της έρευνας πεδίου περιλάµβανε κλειστές ερωτήσεις, διχοτοµικές, 218

καθώς και ερωτήσεις επταβάθµιας κλίµακας ειδικά διαµορφωµένης που να αντανακλά τους λόγους για τους οποίους οι φοιτητές καπνίζουν. Ως τόπος διεξαγωγής της έρευνας ορίστηκε το Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ) και το ηµοκρίτειο Πανεπιστήµιο Θράκης ( ΠΘ), παράρτηµα Ορεστιάδας, ενώ όσον αφορά το χρόνο διεξαγωγής της, η έρευνα πραγµατοποιήθηκε από τις αρχές Μαρτίου ως το τέλος του µήνα Μαΐου του 2003. Τα δεδοµένα της έρευνας πεδίου, συγκεντρώθηκαν µε αυτοδιαχειριζόµενα ερωτηµατολόγια (self-administrated questionnaire). Η δειγµατοληψία που εφαρµόστηκε ήταν συνδυασµός της ψευδοτυχαίας µεθόδου δειγµατοληψίας mall intercept personal interview και δειγµατοληψίας µε κριτήρια (Malhotra, 1996). Ειδικότερα, στα δύο παραπάνω ΑΕΙ και σε κεντρικά σηµεία (κυλικεία- γραµµατείες) συγκεντρώθηκαν τα δεδοµένα της έρευνας, ενώ ως κριτήριο συµµετοχής θεωρήθηκε απαραίτητο ο αποκρινόµενος/ η να είναι φοιτητής /τρια των παραπάνω εκπαιδευτικών ιδρυµάτων. Με τον τρόπο αυτό συγκεντρώθηκαν 819 έγκυρα ερωτηµατολόγια. Η στατιστική ανάλυση των δεδοµένων της ποσοτικής έρευνας πραγµατοποιήθηκε µε το στατιστικό πακέτο SPSS 10.0 και περιλάµβανε: Περιγραφική στατιστική και ανάλυση σε κύριες συνιστώσες µε µέθοδο περιστροφής των αξόνων τη Varimax, όπου θεωρήθηκαν ως σηµαντικές µεταβλητές στο σχηµατισµό του παράγοντα, όσες έχουν φορτίο πάνω από 0,50 (Sharma, 1996; Spector, 1992) και ερµηνεύεται τουλάχιστο το 60% της συνολικής διασποράς (Hair κά., 1995). ηµογραφικό προφίλ φοιτητών 3. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Η ηλικία του δείγµατος κυµαίνεται από 18-30 ετών και το µεγαλύτερο ποσοστό (64%) είναι 18-22 ετών. Ως προς το φύλο το 51% είναι γυναίκες και το 49% είναι άντρες, ενώ ως προς την οικογενειακή κατάσταση το 80% είναι ανύπαντροι. Από το δείγµα το 65% είναι φοιτητές του ΑΠΘ και το 35% φοιτητές του ΠΘ. Τέλος, το µηνιαίο ατοµικό εισόδηµα για το µεγαλύτερο ποσοστό του δείγµατος (79%) είναι µέχρι 900 ευρώ. Συµπεριφορά προς το κάπνισµα. Από τη στατιστική ανάλυση των δεδοµένων της έρευνας, διαπιστώθηκε ότι το 58% καπνίζει και το 42% του δείγµατος δεν καπνίζει. Από τους µη καπνιστές το 23% υπήρξε στο παρελθόν καπνιστής. Σχετικά µε τον αριθµό των τσιγάρων που καπνίζουν σε ηµερήσια βάση, το 26% καπνίζει από 1-10 τσιγάρα, το 43% από 11-20, το 19% από 21-30 και το 12% πάνω από 31 τσιγάρα την ηµέρα. Όσον αφορά την ηλικία που άρχισαν το κάπνισµα οι φοιτητές, το 73% ξεκίνησε το κάπνισµα πριν την ηλικία των 18 ετών, το 14% στα 18 και µόνο το υπόλοιπο 13% µετά το18ο έτος ηλικίας τους, δηλ., µετά την ενηλικίωσή του. Ο Lowe (2001) και ο Fernandez κά., (1999) βρήκαν σε έρευνά τους ότι όσο πιο νέος ξεκινά ένα άτοµο το κάπνισµα τόσο πιο πολλά τσιγάρα θα καπνίσει σαν ενήλικας και ότι άτοµα που ξεκίνησαν το κάπνισµα σε ηλικία µικρότερη των 15 ετών, έγιναν «βαρύ χρήστες» του προϊόντος. Έτσι, δράσεις που στοχεύουν στην πρόληψη του καπνίσµατος ή στην επιβράδυνση του χρόνου που το ξεκινούν, καταρχήν ανάµεσα στους νέους, πιθανόν να έχουν σηµαντική ωφέλεια. 219

Λόγοι για τους οποίους εξακολουθούν να καπνίζουν Στα 457 άτοµα που δήλωσαν ότι καπνίζουν, ζητήθηκε να αποτιµήσουν σε επταβάθµια κλίµακα Likert, τους λόγους για τους οποίους εξακολουθούν να καπνίζουν. Από την ανάλυση των δεδοµένων, προέκυψε ότι το 88,5% του δείγµατος καπνίζει επειδή το έχει συνηθίσει και το 86,7% επειδή του αρέσει και το απολαµβάνει. Τα αποτελέσµατα αυτά συµφωνούν εν µέρει µε τα ευρήµατα των ερευνών των Ng (2000), Sarason κά (1992) και Jenks (1994; 1992). Οπότε σε κάθε περίπτωση η πρόληψη του καπνίσµατος είναι απαραίτητη, αλλά και οι συνεχής ενηµέρωση για τους κινδύνους που εγκυµονεί σε βραχυχρόνια και µακροχρόνια βάση είναι πιθανόν ένας τρόπος για τη µείωσή του. Επίσης, το 72,6% καπνίζει γιατί ηρεµεί, το 64,2% επειδή ξεφεύγει µε αυτόν τον τρόπο από τα προβλήµατά του και το 61,2% γιατί έτσι ξεσπά. Τα αποτελέσµατα αυτά συµφωνούν εν µέρει µε τα ευρήµατα των ερευνών των Hugh Bain Research (1993); Udow (1976) και Mates και Allison (1992). Οι υπόλοιποι λόγοι φαίνονται λιγότεροι σηµαντικοί (Πίνακας 1). Πίνακας 1: Λόγοι για τους οποίους καπνίζουν οι φοιτητές (%) ηλώσεις Συµφωνώ Απόλυτα Πολύ Σχετικά Ούτε ιαφωνώ συµφωνώ/ διαφωνώ Σχετικά Πολύ Απόλυτα Μέση Τιµή Το συνήθισα 34,0 32,0 22,5 5,5 3,0 0,4 2,6 5,77 (1,31) Μου αρέσει και το απολαµβάνω 30,5 29,4 26,8 10,2 2,0 0,4 0,7 5,72 (1,15) Ηρεµώ 15,4 25,8 31,4 14,3 6,1 1,9 5,2 5,03 (1,51) Ξεσπώ 15,8 22,2 24,0 16,0 7,8 4,3 9,9 4,70 (1,79) Ξεφεύγω από τα προβλήµατα µου 11,2 16,2 26,8 19,9 10,6 5,8 9,5 4,42 (1,72) Καπνίζει η παρέα µου 15,0 16,6 17,6 18,3 8,9 8,1 15,5 4,24 (1,99) Καπνίζει ο φίλος /η µου 12,2 12,4 14,0 16,6 10,7 7,9 26,2 3,71 (2,11) Απασχολώ τα χέρια µου 7,6 11,9 16,9 15,6 9,5 10,8 27,5 3,50 (2,02) εν µπορώ να δουλέψω χωρίς να καπνίζω 8,5 5,9 12,7 17,9 12,0 11,1 31,9 3,20 (1,98) Για να αδυνατίσω/ να µην παχύνω είγµα: 457 2,8 3,7 7,2 18,3 9,2 12,9 46,0 2,50 (1,73) Παραγοντική ανάλυση- Ανάλυση αξιοπιστίας Η ανάλυση σε Κύριες Συνιστώσες έδωσε τέσσερις παράγοντες που αναφέρονται στους λόγους για τους οποίους οι φοιτητές καπνίζουν (Πίνακας 2). Σχετικά µε τον αριθµό των κύριων συνιστωσών που εξήχθησαν εφαρµόστηκε το κριτήριο της ιδιοτιµής 1. Οι τέσσερις αυτοί παράγοντες αιτιολογούν το 71,8% της συνολικής διασποράς των λόγων για τους οποίους οι φοιτητές καπνίζουν (Κ.Μ.Ο.:0,837; B.T.S.:Χ 2 =1617,725; d.f.=120; p=0.00). 220

Πίνακας 2: Παράγοντες που αντανακλούν τους λόγους για τους οποίους οι φοιτητές καπνίζουν Παράγοντες ηλώσεις Φορτίο στον παράγοντα 1 ος Ξεφεύγω από τα προβλήµατα µου 0,805 22,0% της συνολικής διασποράς Ξεσπώ 0,873 Μ.Π.Τ.=4,72 (1,43) Ηρεµώ 0,824 Cronbach Alpha του παράγοντα 0.8094 2 ος 19,1 % της συνολικής διασποράς Μ.Π.Τ.=3,98 (1,89) 3 ος 17,2% της συνολικής διασποράς Μ.Π.Τ.=3,07 (1,50) 4 ος 13,5% της συνολικής διασποράς Μ.Π.Τ.=5,75 (1,01) Καπνίζει η παρέα µου 0,893 Καπνίζει ο φίλος / φίλη µου 0,905 Για να αδυνατίσω/ να µην παχύνω 0,571 Απασχολώ τα χέρια µου 0,841 εν µπορώ να δουλέψω χωρίς να καπνίζω 0,750 Μου αρέσει και το απολαµβάνω 0,805 Το συνήθισα 0,729 0.8314 0.6703 0.4534 Kaiser-Meyer-Olkin Measure of Sampling Adequacy = 0,729; Bartlett Test of Sphericity =1259,252; df=45; Significance=0,000; Συνολική ερµηνεία διασποράς: 71,8%, Συνολική αξιοπιστία κλίµακας: a=0,8240. Ειδικότερα, ο πρώτος παράγοντας ερµηνεύει το 22,0% της συνολικής διασποράς και συµµετέχουν στο σχηµατισµό του τρεις µεταβλητές. Η µέση παραγοντική τιµή (Μ.Π.Τ.) του παράγοντα είναι Μ.Π.Τ.=4,72 µε τυπική απόκλιση (Τ.Α.): είναι Τ.Α.=1,43. Ο πρώτος παράγοντας που εκµαιεύτηκε θα µπορούσε να ονοµαστεί Κάπνισµα για χαλάρωση, αποτελείται από τρεις µεταβλητές µε ισχυρό φορτίο στον παράγοντα (>0,80). Οι µεταβλητές αυτοί: ξεφεύγω από τα προβλήµατά µου, ξεσπώ και ηρεµώ, ουσιαστικά δηµιουργούν τη ψυχολογική εξάρτηση του ατόµου που καπνίζει. Ο δεύτερος παράγοντας ερµηνεύει το 19,1% της συνολικής διασποράς και συµµετέχουν στο σχηµατισµό του δύο µεταβλητές. Η Μ.Π.Τ. του παράγοντα είναι Μ.Π.Τ.= 3,98 (Τ.Α.= 1,89). Ο δεύτερος παράγοντας θα µπορούσε να ονοµαστεί Κάπνισµα λόγω επιρροής από την παρέα, αποτελείται από δύο µεταβλητές που έχουν επίσης πολύ ισχυρό φορτίο στον παράγοντα (>0,89).Οι µεταβλητές αυτοί: καπνίζει η παρέα µου και ο φίλος/ φίλη µου, ουσιαστικά υποδηλώνουν την κοινωνική αποδοχή µέσω του καπνίσµατος, αλλά και τον επηρεασµό από οµάδες αναφοράς ή άτοµα leaders. Ο τρίτος παράγοντας ερµηνεύει το 17,2% της συνολικής διασποράς και συµµετέχουν στο σχηµατισµό του τρεις µεταβλητές, όπου τα φορτία στον παράγοντα είναι µερικώς ισχυρά (0,571-0,841). Οι µεταβλητές είναι: για να αδυνατίσω/ να µην παχύνω, απασχολώ τα χέρια µου και δεν µπορώ να δουλέψω χωρίς να καπνίζω. Η Μ.Π.Τ. του παράγοντα είναι Μ.Π.Τ.=3,07 (Τ.Α.=1,50) και θα µπορούσε να ονοµαστεί Κάπνισµα για το πνεύµα και το σώµα. Ο παράγοντας αυτός υποδηλώνει φυσική εξάρτηση. Τέλος, ο τέταρτος παράγοντας ερµηνεύει το 13,5% της συνολικής διασποράς και συµµετέχουν στο σχηµατισµό του δύο µεταβλητές. Η Μ.Π.Τ. του παράγοντα είναι Μ.Π.Τ.= 5,75 (Τ.Α.= 1,01). Ο τέταρτος παράγοντας θα µπορούσε να ονοµαστεί Κάπνισµα λόγω απόλαυσης και συνήθειας και αποτελείται από δύο µεταβλητές, όπου τα φορτία τους στον παράγοντα είναι αρκετά ισχυρά (0,729 και 0,805). Οι µεταβλητές 221

είναι: µου αρέσει και το απολαµβάνω, καθώς και το συνήθισα. Ο παράγοντας αυτός µπορεί να υποδηλώσει τόσο φυσική όσο και ψυχολογική εξάρτηση. Πάνω σε αυτούς τους παράγοντες µπορούν να στηριχτούν οι υπεύθυνοι για να εφαρµόσουν προγράµµατα κοινωνικού µάρκετινγκ (Kotler κά., 2002), που όπως αναφέρουν αυτοί οι συγγραφείς το κοινωνικό µάρκετινγκ χρησιµοποιείται για να επηρεάσει ένα κοινό, ώστε να αλλάξει συµπεριφορά προς όφελος της υγείας του. Έχοντας υψηλό ποσοστό µύησης των εφήβων στο κάπνισµα, καθώς και τις δυσµενείς επιδράσεις του στην υγεία, αποθαρρύνοντας τους νέους να ξεκινήσουν το κάπνισµα είναι ουσιώδες. Μη κερδοσκοπικοί οργανισµοί και κυβερνητικοί φορείς στρέφονται όλο και περισσότερο στο κοινωνικό µάρκετινγκ και επινοούν διαφηµίσεις που προλαµβάνουν τα παιδιά και τους νέους από τη µύηση στο κάπνισµα (Pechman και Ratneshwar, 1994; Andreasen, 1993). Επιπλέον, η δηµιουργία ισχυρής αντικαπνιστικής οργάνωσης, ώστε να βοηθήσει τα άτοµα να σταµατήσουν το κάπνισµα, µια που το κάπνισµα προκαλεί εθισµό, όπως τα ναρκωτικά, θα ήταν επίσης, µια λύση. Τέλος, κατανοώντας τους περισσότερο επικρατέστερους λόγους για τους οποίους καπνίζουν οι φοιτητές, µπορεί να είναι χρήσιµο στο σχεδιασµό προγραµµάτων πρόληψης και διακοπής. ABSTRACT This paper presents the outcome of a pilot study, on the reasons for which university students smoke. The sampling method used was the mall intercept interview οn a sample of 819 students. Statistical analyses included classical descriptive statistics and factor analysis. Factor analysis produced four factors, reflecting the reasons for which students smoke. Social marketing implications are discussed in order to prevent, eliminate or stop this harmful habit. ΑΝΑΦΟΡΕΣ Andreasen, A. (1993): Presidential Address: social marketing research agenda for consumer behavior researchers. In: Advances in Consumer Research, Leigh Mc Alister and Michael Rothchild (Eds.) Provo, U.T. Association for Consumer Research, 20, 1-5 Anokhin A.P., Vedeniapin, A.B., Sirevaag, E.J., Bauer, L.O., O Connor., S.J., Kuperman S., Porjesz, B., Reich, T., Begleiter, H., Polich, J., & Rohrbaugh, J.W. (2000): The P300 brain potential is reduced in smokers, Psychopharmacology, 149(4), 409-413. Carvajal S.C, Wiatrek, D., Evans, R.I., Nash, S.G, & Knee, C.R. Specific and global determinants of the onset and escalation of smoking in early adolescents: crosssectional and prospective findings from diverse middle school samples. Journal of Adolescence Health, in press. Chassin, L. Presson, C.C., Sherman, S.J., & Edwards, P.A. (1990): The national history of cigarette smoking: Predicting young adult smoking outcomes from adolescent smoking patterns. Health Psychology, 9, 701-716. de Meyrick, J. (2001): Forget the "Blood and the Gore": An alternative message strategy to help adolescents avoid cigarette smoking. Health Education, 101(3), 99-107. Fernandez, E., Schiaffino, A., La Vecchia, C., Borràs, J.M., Nebot, M., Saltò, E., Tresserras, R., Rajmil, L., Villalbi J., & Segura, A. (1999): Age at starting 222

smoking and number of cigarettes smoked in Catalonia, Spain, Preventive Medicine, 28(4): 361-366. Hair, J. F. Jr., Anderson, R. E., Tatham, R. C. & Black, W. C. (1995): Multivariate analysis with readings, 5 th Edition, Macmillan, Inc, New York Http://www.drquit.com/articles/trying/habit.html. Πρόσβαση 20-8-04 Hugh Bain Research. (1993): The Psychology and significant moments and peak experiences in cigarette smoking. British American Tobacco Company. November, http://www.library.ucsf.edu.tobacco. Jenks, R. J. (1992): Attitudes, perceptions, and risk-taking behaviors of smokers, Ex- Smokers, and Non-Smokers. Journal of Social Psychology, 32, 569-575. Jenks, R. J. (1994): Attitudes and perceptions towards smoking: smokers view of themselves and other smokers. Journal of Social Psychology, 34(3), 355-364. Kebede, Y. (2002): Cigarette smoking and khat chewing among university instructors in Ethiopia. East African Medical Journal, 79(5), 274-278. Keil, U. (2000): Coronary artery disease: The role of lipids, hypertension and smoking. Basic Research in Cardiology, 95(7): I52-I58. Kotler, P., Roberto, N., & Lee, N. (2002): Social marketing. Improving the quality of Life, Sage Publications, Thousand Oaks. Lambert, N., Dibsdall, L.A., & Frewer, L. J. (2002): Poor diet and smoking: the big killers: comparing health education in two hazard domains. British Food Journal, 104(1), 63-75. Levitt, E.E. (1971): Reasons for smoking and non smoking given by school children. Journal of School Health, 41(2), 101-105 Lowe, G. (2001): Getting the message across young drinkers and smokers: brief motivational interventions may help. Health Education, 1(1), 38-39. Malhorta, N. K. (1996): Marketing research. An applied orientation, Prentice Hall, Englewood Cliffs, NJ. Mates, D., & Allison, K.R. (1992): Sources of stress and coping responses of high school students. Adolescence, 27(106), 461 74. Ng, J. (2000): A comparison of States to determine the impact of the social environment on adolescent cigarette smoking. RESEARCH PAPER 2010. Undergraduate Research Fellow, Regional Research Institute West Virginia University Oncken, C., Kranzler, H., O Malley, P., Gendreau, P., & Cambell, W. A. (2002): The effect of cigarette smoking on fatal heart rate characteristics, Obstetrics & Gynecology, 99(5), 751-755. Pechmann, C., & Ratneshwar, S. (1994): The Effects of antismoking and cigarette advertising on young adolescents perceptions of peers who smoke. Journal of Consumer Research, 21, 236-251. Pederson, L.L, Koval, J.J., McGrady, G,A., Tyas, S.L. (1998): The degree and type of relationship between psychosocial variables and smoking status for students in grade 8: is there a dose response relationship? Preventive Medicine, 27(3), 337 47. Pederson L., Koval, J., & O Connor, K. (1997): Are psychosocial factors related to smoking in grade 6 students? Addict Behavior, 22(2), 169 81. 223

Peto, R., Lopez, A.D., Boreham, J., Thun, M., Heath, C, Jr. (1994): Mortality from smoking in developed countries 1950-2000. Oxford University Press, New York. Tuakli, N., Smith, M.A., & Heaton, C. (1990): Smoking in adolescence: methods for health education and smoking cessation. A MIRNET study. Journal of Family Practice, 31(4), 369 74. Young, M., & Werch, C.E. (1990): Relationship between self-esteem and substance use among students in fourth through twelfth grade. Well- ness Persp Res Theory Practice, 7(2),31 44 Sarason, I.G., Mankowski, E.S., Peterson, A.V., & Dinh, K.T., Jr. (1992): Adolescents reasons for smoking. The Journal of School Health, 62 (5), 185-190. Sargent, J.D., Dalton, M., Beach, M. Bernhardt, A., Heatherton, T., & Stevens, M. (2000). Effect of cigarette promotions on smoking uptake among adolescents. Preventive Medicine, 30, 320-327. Sharma, S. (1996): Applied multivariate techniques, John Wiley and Sons Inc. Slovic, P. (2000): What does it mean to know a cumulative risk? Adolescents perceptions of short term and long-term consequences of smoking. Journal of Behavioral Decision Making, 13, 259-266. Spector, P.E. (1992): Summated rating scale construction: an introduction. Sage University Paper Series No. 82: On Quantitative Applications in the Social Sciences, Sage, Beverly Hills CA. Tuakli, N., Smith, M.A., & Heaton, C. (1990): Smoking in adolescence: methods for health education and smoking cessation. Journal of Family Practice, 31, 369-374. Udow, A. (1976): Why people start to smoke. Philip Morris tobacco company. June 2, Bates No. 2042789380/9387. http://www.pmdocs.com W.H.O. (1998): Guidelines for controlling and monitoring the tobacco epidemic. Nonserial publications, ISBN: 9241545089 Zoller, U., & Maymon, T. (1983): Smoking behavior of high school students in Israel. Journal of School Health, 53(10), 613-617. 224