BUILD UP Skills Κύπρος. Ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης

BUILD UP Skills Κύπρος Ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης Ιούλιος, 2012

Την αποκλειστική ευθύνη για το περιεχόμενο της έκθεσης αυτής φέρουν οι συγγραφείς. Δεν εκφράζει απαραίτητα τις απόψεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τόσο το EACI όσο και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν είναι υπεύθυνες για την οποιαδήποτε χρήση των πληροφοριών που περιέχει η έκθεση. Περισσότερες πληροφορίες Περισσότερες πληροφορίες για το BUILD UP Skills είναι διαθέσιμες στο www.buildupskills.eu Περισσότερες πληροφορίες για το πρόγραμμα IEE είναι διαθέσιμες στο http://ec.europa.eu/intelligentenergy 2

Πίνακας Περιεχομένων Επιτελική σύνοψη... 7 1. Εισαγωγή... 9 1.1 Δομή της έκθεσης... 10 1.2 Η Κύπρος με μια ματιά... 10 2. Αντικείμενο, στόχοι και μεθοδολογία... 14 2.1 Αντικείμενο και στόχοι... 14 2.2 Μεθοδολογία... 14 3. Χαρακτηριστικά του τομέα των Κατασκευών στην Κύπρο... 16 3.1 Ιστορική εξέλιξη του τομέα... 16 3.2 Οι βασικοί συντελεστές του τομέα... 19 3.3 Προοπτικές του τομέα των Κατασκευών... 21 4. Εθνικές πολιτικές και στρατηγικές που συμβάλλουν στην επίτευξη των ενεργειακών στόχων της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» για τα κτήρια... 24 4.1 Ενέργεια... 24 4.1.1 Εφαρμογή της Οδηγίας για την Ενεργειακή Απόδοση των Κτηρίων... 25 4.1.2 Εφαρμογή του Σχεδίου Δράσης για την Ενεργειακή Απόδοση... 27 4.1.3 Εφαρμογή του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την Ανανεώσιμη Ενέργεια... 29 4.1.4 Σχετικοί οικοδομικοί κώδικες και κανονισμοί και άλλες πρωτοβουλίες ή δράσεις... 31 4.1.5 Η συνεισφορά του τομέα των Κατασκευών στους ενεργειακούς στόχους του 2020... 32 4.2 Συνεχιζόμενη Επαγγελματική Εκπαίδευση και Κατάρτιση... 39 4.2.1 Εθνική πολιτική και στρατηγική για τα πράσινα επαγγέλματα και δεξιότητες... 40 4.2.2 Ευρωπαϊκό και Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων... 44 5. Στατιστικά στοιχεία για τον τομέα των Κατασκευών στην Κύπρο... 47 5.1 Στατιστικά στοιχεία για την οικοδομική δραστηριότητα και το κτηριακό απόθεμα... 47 5.1.1 Οικιστικά κτήρια... 48 5.1.2 Μη οικιστικά κτήρια... 51 5.1.3 Έργα Πολιτικού Μηχανικού... 53 5.2 Επιδιορθώσεις και ανακαινίσεις κτηρίων... 54 5.3 Άδειες οικοδομής... 55 5.4 Ενεργειακή απόδοση κτηριακού αποθέματος στην Κύπρο... 56 5.4.1 Θερμομόνωση υφιστάμενου κτηριακού αποθέματος... 56 3

5.4.2 Θέρμανση κτηρίων... 57 5.4.3 Θέρμανση ζεστού νερού χρήσης στα οικιστικά κτήρια... 60 5.4.4 Κλιματισμός οικιστικών κτηρίων... 61 5.4.5 Άλλες πληροφορίες σχετικά με την ενεργειακή κατανάλωση... 61 5.5 Επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον τομέα των Κατασκευών... 61 5.6 Κτήρια χαμηλής ενεργειακής κατανάλωσης στην Κύπρο... 62 5.7 Απασχόληση στον τομέα των Κατασκευών... 64 6. Υφιστάμενη Επαγγελματική Εκπαίδευση και Κατάρτιση... 69 6.1 Νομοθετικό και θεσμικό πλαίσιο... 69 6.1.1 Νομοθετικό πλαίσιο... 69 6.1.2 Θεσμικό πλαίσιο... 70 6.2 Αρχική Επαγγελματική Εκπαίδευση και Κατάρτιση... 72 6.2.1 Μέση Τεχνική και Επαγγελματική Εκπαίδευση... 72 6.2.2 Σύστημα Μαθητείας... 76 6.2.3 Σχέδια Αρχικής Κατάρτισης της ΑνΑΔ... 79 6.2.4 Μεταλυκειακά Ινστιτούτα Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης... 82 6.3 Συνεχιζόμενη Επαγγελματική Εκπαίδευση και Κατάρτιση... 82 6.3.1 Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού... 82 6.3.2 Αρχή Ανάπτυξης Ανθρώπινου Δυναμικού... 87 6.3.3 Κέντρο Παραγωγικότητας... 91 6.4 Φορείς πιστοποίησης... 92 6.5 Συστήματα και μηχανισμοί για τον εντοπισμό των αναγκών σε δεξιότητες... 93 6.6 Πρωτοβουλίες σχετικές με το θέμα που υποστηρίζονται από την ΕΕ... 97 7. Ανάγκες σε δεξιότητες που προκύπτουν από τις απαιτήσεις της στρατηγικής «Ευρώπη 2020»... 99 7.1 Προβλέψεις αναγκών απασχόλησης στα επιλεγμένα επαγγέλματα... 99 7.2 Ανάγκες σε δεξιότητες... 102 7.3 Κριτική θεώρηση του Συστήματος Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης... 107 7.4 Συστήματα και μηχανισμοί παρακολούθησης... 110 8. Εμπόδια... 112 8.1 Ευρύτερο θεσμικό και οικονομικό περιβάλλον... 112 8.1.1 Οικονομική κρίση... 112 4

8.1.2 Ανεπαρκής επιβολή της πολεοδομικής και οικοδομικής νομοθεσίας... 112 8.1.3 Αδυναμίες των πολιτικών για βελτίωση της ενεργειακής αποδοτικότητας και εξοικονόμησης ενέργειας... 113 8.1.4 Μικρό μέγεθος αγοράς για συστήματα εξοικονόμησης ενέργειας και ΑΠΕ... 113 8.2 Χαρακτηριστικά του τομέα των Κατασκευών... 113 8.2.1 Κατακερματισμός του τομέα των Κατασκευών... 113 8.2.2 Μεγάλος αριθμός μικρών επιχειρήσεων και αυτοεργοδοτούμενων στον τομέα... 114 8.2.3 Μεγάλος αριθμός απασχολουμένων κοινοτικών και υπηκόων τρίτων χώρων... 114 8.3 Ποσοτική και ποιοτική ικανοποίηση των αναγκών σε δεξιότητες... 115 8.3.1 Χαμηλό ποσοστό εγγραφών στην τεχνική επαγγελματική εκπαίδευση... 115 8.3.2 Υποδομές τεχνικής επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης και εκπαιδευτές... 115 8.3.3 Απουσία πλαισίου ρύθμισης των τεχνικών επαγγελμάτων... 115 9. Συμπεράσματα... 117 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ... 121 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1 ΚΑΤΑΒΛΗΘΕΙΣΕΣ ΧΟΡΗΓΙΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΕΙΔΙΚΟ ΤΑΜΕΙΟ ΑΠΕ/ΕΞΕ... 123 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2 ΣΧΕΤΙΚΟΙ ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΟΙ ΚΩΔΙΚΕΣ ΚΑΙ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΙ, ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΧΡΗΣΗ ΑΠΕ ΣΤΑ ΚΤΗΡΙΑ... 125 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 3 ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΩΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΏΝ ΤΟ 2010... 133 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 4 ΜΑΘΗΤΕΣ ΚΑΙ ΑΠΟΦΟΙΤΟΙ ΤΩΝ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΣΧΟΛΩΝ ΣΕ ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΕΣ ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΕΣ... 135 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 5 ΜΑΘΗΤΕΣ ΚΑΙ ΑΠΟΦΟΙΤΟΙ ΤΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΜΑΘΗΤΕΙΑΣ ΣΕ ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΕΣ ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΕΣ... 139 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 6 ΣΥΜΜΕΤΟΧΕΣ ΣΕ ΤΑΧΥΡΡΥΘΜΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΑΡΧΙΚΗΣ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗΣ ΣΕ ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΕΣ ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΕΣ... 143 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 7 ΣΥΜΜΕΤΟΧΕΣ ΣΤΟ ΕΚΤΑΚΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗΣ ΑΝΕΡΓΩΝ ΣΕ ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΑ ΘΕΜΑΤΑ... 147 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 8 ΑΠΟΦΟΙΤΟΙ ΤΩΝ ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΣΧΟΛΩΝ ΣΕ ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΕΣ ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΕΣ... 151 5

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 9 ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ ΣΕ ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΕΣ ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΙΝΩΝ ΚΑΙ ΒΡΑΔΙΝΩΝ ΤΜΗΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΣΧΟΛΩΝ... 153 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 10 ΣΥΜΜΕΤΟΧΕΣ ΣΕ ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΑ ΘΕΜΑΤΑ ΤΩΝ ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΩΝ ΚΕΝΤΡΩΝ... 155 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 11 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 157 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 12 ΛΙΣΤΑ ΜΕ ΑΚΡΩΝΥΜΙΑ... 161 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 13 ΜΕΛΗ ΚΟΙΝΟΠΡΑΞΙΑΣ BUILD UP SKILLS - ΚΥΠΡΟΥ... 165 6

Επιτελική σύνοψη Η έκθεση αυτή έχει εκπονηθεί στα πλαίσια της ευρωπαϊκής πρωτοβουλίας «Build Up Skills» που αποσκοπεί στη συνεχιζόμενη επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση των εργαζομένων σε τεχνικά επαγγέλματα στις Κατασκευές καθώς και σε συναφείς τομείς, που αφορούν την εγκατάσταση και συντήρηση συστημάτων ενεργειακής απόδοσης, εξοικονόμησης ενέργειας και ανανεώσιμων πηγών ενέργειας σε κτήρια. Στόχος της έκθεσης είναι η ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης σχετικά με το κτηριακό απόθεμα και την ενεργειακή απόδοση του και η σύγκριση με τους εθνικούς στόχους για το 2020, ώστε να εντοπιστούν τα εμπόδια και οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει ο τομέας των Κατασκευών, ιδιαίτερα σε σχέση με τις δεξιότητες των απασχολουμένων, στην επίτευξη των ενεργειακών στοχεύσεων της Κύπρου. Ο τομέας των Κατασκευών αποτελεί σημαντικό τομέα οικονομικής ανάπτυξης στην Κύπρο παρά τις αρνητικές επιδράσεις που έχει η συνεχιζόμενη οικονομική κρίση, με το ποσοστό συνεισφοράς του στο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν να βρίσκεται στο 7,8% το 2011. Η απασχόληση στις Κατασκευές παρουσίασε διαχρονικά σημαντική άνοδο και από 28.759 άτομα το 2000 αυξήθηκε στις 46.217 άτομα το 2008, ενώ στη συνέχεια, εξαιτίας της οικονομικής κρίσης, παρουσίασε καθοδική τάση και μειώθηκε στις 44.732 άτομα το 2011 (11,9% της συνολικής απασχόλησης). Η ανεργία στις Κατασκευές ακολούθησε αντίθετη πορεία με την απασχόληση, με τον αριθμό των ανέργων να μειώνεται από 2.151 άτομα το 2000 σε 1.299 άτομα το 2008 και στη συνέχεια να αυξάνεται σημαντικά στις 4.820 άτομα το 2011. Η απασχόληση στην επαγγελματική κατηγορία των Τεχνιτών στις Κατασκευές, που αποτελεί την ομάδα στόχο του έργου, ακολούθησε τη γενικότερη τάση του τομέα και από 18.000 άτομα το 2000 αυξήθηκε στις 27.913 άτομα το 2008 και μειώθηκε στις 23.665 άτομα το 2011. Η εθνική πολιτική και στρατηγική για την επίτευξη των στόχων της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» για την ενέργεια και τα κτήρια είναι εναρμονισμένη με την ευρωπαϊκή πολιτική. Οι ποσοτικοποιημένοι εθνικοί στόχοι είναι οι εξής: Εξοικονόμηση ενέργειας κατά 14,3% σε σχέση με την προβλεπόμενη κατανάλωση πρωτογενούς ενέργειας για το 2020. Συνεισφορά των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας κατά 13% στην τελική χρήση ενέργειας μέχρι το 2020. Μείωση μέχρι το 2020 των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά 21% για τις εγκαταστάσεις που περιλαμβάνονται στο Σύστημα Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπής Αερίων του Θερμοκηπίου και κατά 5% για τους τομείς που δεν περιλαμβάνονται σε σχέση με το 2005. Ο κτηριακός τομέας εκτιμάται ότι θα διαδραματίσει καταλυτικό ρόλο στην επίτευξη των εθνικών στόχων για το 2020 καθώς η συνεισφορά του, μέσω της εκπλήρωσης των δράσεων και προγραμμάτων που αναλύονται στην έκθεση, αναμένεται να καλύψει σχεδόν 98% του στόχου για συνολική εξοικονόμηση ενέργειας, 100% του στόχου για συνεισφορά 7

των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας για θέρμανση και ψύξη καθώς και ένα σημαντικό μερίδιο της συνεισφοράς των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας για ηλεκτροπαραγωγή. Από την αποτύπωση της υφιστάμενης κατάστασης φαίνεται ότι η Κύπρος έχει να διανύσει σημαντική απόσταση για να πετύχει τις σχετικές στοχεύσεις. Από την εξέταση του Συστήματος Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης για τεχνικά επαγγέλματα που σχετίζονται με το έργο «Build Up Skills» διαπιστώθηκε ότι η δομή του Συστήματος είναι ικανοποιητικά περιεκτική και ευέλικτη για να αντιμετωπίσει τις οποιεσδήποτε προκλήσεις ενδεχομένως να παρουσιαστούν. Θεωρείται ωστόσο επιβεβλημένη ανάγκη η συνεχής αναθεώρηση και αναβάθμιση των υφιστάμενων προγραμμάτων, η προσθήκη νέων στοχευμένων προγραμμάτων για αναδυόμενες κρίσιμες τεχνολογίες, η κατάρτιση των εκπαιδευτών για ανανέωση και εμπλουτισμό των γνώσεων τους καθώς και η παροχή κινήτρων και λήψη μέτρων για αύξηση της ροής των Κυπρίων νέων στα τεχνικά επαγγέλματα. Οι συνολικές ανάγκες απασχόλησης σε επιλεγμένα τεχνικά επαγγέλματα που σχετίζονται με το έργο «Build Up Skills» της περιόδου 2010-2020 αναμένεται να είναι σημαντικά αυξημένες σε σχέση με τις αντίστοιχες ανάγκες της περιόδου 2005-2010, ωστόσο εκτιμάται ότι θα παραμείνουν σε σημαντικά πιο χαμηλά επίπεδα από τις συνολικές ανάγκες της περιόδου 2000-2005. Μέσα από την ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης και της σύγκρισης με τις εθνικές στοχεύσεις και δράσεις, έχουν εντοπιστεί επίσης οι ανάγκες σε δεξιότητες που σχετίζονται με τεχνολογίες που θα διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο στην επίτευξη των στόχων του 2020, όπως η εγκατάσταση και συντήρηση φωτοβολταϊκών συστημάτων, αντλιών θερμότητας και γεωθερμικών μικρού βάθους, συστημάτων ηλιοπροστασίας και αυτοματισμών και ηλεκτρονικών συστημάτων παρακολούθησης και ελέγχου κεντρικών θερμάνσεων και συσκευών ψύξης και κλιματισμού. Επιπρόσθετα, έχει εκτιμηθεί ο ελάχιστος ετήσιος αριθμός ατόμων ανά ειδικότητα μέχρι το 2020 που πρέπει να είναι καταρτισμένοι στις νέες δεξιότητες. Τέλος, έχουν εντοπιστεί και καταγραφεί τα εμπόδια και δυσκολίες που δυνατό να οδηγήσουν σε καθυστερήσεις στην επίτευξη των εθνικών ενεργειακών στόχων για το 2020 και την αναμενόμενη συνεισφορά του τομέα των Κατασκευών και τα οποία σχετίζονται με το ευρύτερο θεσμικό και οικονομικό περιβάλλον, τα χαρακτηριστικά του τομέα των Κατασκευών και την ποσοτική και ποιοτική ικανοποίηση των αναγκών σε δεξιότητες. Τα αποτελέσματα της έκθεσης αυτής θα αποτελέσουν τη βάση για την ετοιμασία ενός Οδικού Χάρτη με χρονικό ορίζοντα ολοκλήρωσης το 2020 που θα περιλαμβάνει όλες τις κύριες ενέργειες και δράσεις που απαιτούνται για προώθηση της απαραίτητης επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης των εργαζομένων σε τεχνικά επαγγέλματα στις Κατασκευές και σε συναφείς τομείς ώστε αυτοί να αποκτήσουν τις κατάλληλες δεξιότητες, για να επιτευχθούν οι εθνικοί στόχοι σχετικά με την ενέργεια και τον κτηριακό τομέα. 8

1. Εισαγωγή Η έκθεση αυτή έχει εκπονηθεί στα πλαίσια της ευρωπαϊκής πρωτοβουλίας «Build Up Skills», η οποία εντάσσεται στο Ευρωπαϊκό πρόγραμμα «Ευφυής Ενέργεια για την Ευρώπη» (Intelligent Energy Europe) και συγχρηματοδοτείται από τον ευρωπαϊκό Εκτελεστικό Οργανισμό για την Ανταγωνιστικότητα και την Καινοτομία (Executive Agency for Competitiveness and Innovation, EACI). Η πρωτοβουλία «Build Up Skills» αποσκοπεί στη συνεχιζόμενη επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση των εργαζομένων σε τεχνικά επαγγέλματα στις Κατασκευές καθώς και σε συναφείς τομείς, που αφορούν την εγκατάσταση και συντήρηση συστημάτων ενεργειακής απόδοσης, εξοικονόμησης ενέργειας και ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ) σε κτήρια. Απώτερος στόχος είναι τα άτομα αυτά να αποκτήσουν τις απαραίτητες γνώσεις, δεξιότητες και νοοτροπία ώστε να καταστήσουν τόσο τον τομέα των Κατασκευών όσο και τους άλλους συναφείς τομείς ικανούς να ανταποκριθούν στις σχετικές στοχεύσεις της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» 1, όπως είναι τα κτήρια με σχεδόν μηδενική ενεργειακή κατανάλωση. Μέσα από την πρωτοβουλία αυτή στοχεύεται η δημιουργία μιας κοινοπραξίας σε κάθε χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης η οποία θα αναλάβει το έργο της εκπόνησης Οδικού Χάρτη (roadmap) για την κάθε χώρα με χρονικό ορίζοντα ολοκλήρωσης το 2020. Ο Οδικός Χάρτης θα περιλαμβάνει όλες τις κύριες ενέργειες και δράσεις που απαιτούνται για εντοπισμό και προώθηση της απαραίτητης επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης των εργαζομένων στις Κατασκευές και σε συναφείς τομείς ώστε αυτοί να αποκτήσουν τις κατάλληλες δεξιότητες. Στην εθνική κοινοπραξία στην Κύπρο συμμετέχουν οκτώ οργανισμοί με σημαντική συνεισφορά και εμπειρία στους τομείς των Κατασκευών, της Ενέργειας και της Ανάπτυξης του Ανθρώπινου Δυναμικού. Οι συμμετέχοντες οργανισμοί στην Κοινοπραξία είναι: Ίδρυμα Ενέργειας Κύπρου (ΙΕΚ-συντονιστής της Κοινοπραξίας) Αρχή Ανάπτυξης Ανθρώπινου Δυναμικού (ΑνΑΔ) Επιστημονικό Τεχνικό Επιμελητήριο Κύπρου (ΕΤΕΚ) Ομοσπονδία Συνδέσμων Εργολάβων Οικοδομών Κύπρου (ΟΣΕΟΚ) Κέντρο Παραγωγικότητας (ΚΕΠΑ) Κυπριακό Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο (ΚΕΒΕ) Ινστιτούτο Εργασίας Κύπρου (ΙΝΕΚ-ΠΕΟ) Συνομοσπονδία Εργαζομένων Κύπρου (ΣΕΚ) Για τους σκοπούς του έργου συστάθηκε συντονιστική επιτροπή η οποία συνέρχεται σε τακτά χρονικά διαστήματα για εξέταση της προόδου του έργου, συντονισμό των εργασιών, εξέταση των παραδοτέων και κατάθεση απόψεων και εισηγήσεων. Η συντονιστική επιτροπή 1 http://ec.europa.eu/europe2020/ 9

αποτελείται από τους οργανισμούς υπεύθυνους για κάθε πακέτο εργασίας του έργου που είναι το ΙΕΚ, η ΑνΑΔ, το ΕΤΕΚ και ο ΟΣΕΟΚ. 1.1 Δομή της έκθεσης Η έκθεση είναι δομημένη σε 9 διακριτά κεφάλαια σύμφωνα με τις προβλεπόμενες κατευθύνσεις, στα πλαίσια υλοποίησης του προγράμματος. Στο πρώτο κεφάλαιο παρουσιάζεται ο σκοπός του έργου «Build Up Skills» και η δομή της έκθεσης και παρέχονται συνοπτικά στατιστικά στοιχεία και πληροφορίες για την Κύπρο. Στο δεύτερο κεφάλαιο καταγράφεται το αντικείμενο και οι στόχοι της έκθεσης και παρουσιάζεται η μεθοδολογία που χρησιμοποιήθηκε. Στο τρίτο κεφάλαιο γίνεται μια ιστορική αναδρομή, αναλύονται συνοπτικά τα βασικά χαρακτηριστικά του τομέα των Κατασκευών και γίνονται εκτιμήσεις σχετικά με τις τάσεις της αγοράς και τη μελλοντική ανάπτυξη του τομέα. Στο τέταρτο κεφάλαιο αναλύονται οι εθνικές πολιτικές και στρατηγικές που θα συμβάλουν στους στόχους της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» (ενέργεια και κτήρια), τόσο στο επίπεδο της ενεργειακής πολιτικής για τον κτηριακό τομέα όσο και της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης. Στο πέμπτο κεφάλαιο παρουσιάζονται εκτενή στατιστικά στοιχεία για τις Κατασκευές, αναλύεται η ενεργειακή απόδοση του κτηριακού αποθέματος στην Κύπρο και τέλος αναλύονται στοιχεία αναφορικά με την απασχόληση στον τομέα των Κατασκευών. Στο έκτο κεφάλαιο παρουσιάζεται η υφιστάμενη κατάσταση σχετικά με την Επαγγελματική Εκπαίδευση και Κατάρτιση των εργαζομένων σε τεχνικά επαγγέλματα στον τομέα των Κατασκευών. Στο έβδομο και όγδοο κεφάλαιο αναλύονται αντίστοιχα τα κενά μεταξύ της υφιστάμενης κατάστασης και των αναγκών για το 2020 και καταγράφονται τα πιθανά εμπόδια και δυσκολίες. Τέλος, η έκθεση ολοκληρώνεται με την παράθεση των κύριων συμπερασμάτων στο ένατο κεφάλαιο. 1.2 Η Κύπρος με μια ματιά Η Κύπρος είναι το τρίτο σε μέγεθος νησί της Μεσογείου, μετά τη Σαρδηνία και τη Σικελία, με έκταση 9.251 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Έχει μέγιστο μήκος 240 χιλιόμετρα από το ανατολικότερο μέχρι το δυτικότερο της άκρο και μέγιστο πλάτος 100 χιλιόμετρα από το βορειότερο μέχρι το νοτιότερο της άκρο. Βρίσκεται στο βορειοανατολικό άκρο της ανατολικής λεκάνης της Μεσογείου και απέχει 800 χιλιόμετρα ανατολικά από την ηπειρωτική Ελλάδα, 60 χιλιόμετρα νότια της Τουρκίας, 90 χιλιόμετρα δυτικά της Συρίας και 306 χιλιόμετρα βόρεια της Αιγύπτου (εικόνα 1). Σύμφωνα με στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας, ο πληθυσμός της Κύπρου 2 το 2011 ανήλθε στις 862.000 άτομα ενώ ο αριθμός των οικιστικών μονάδων στις 430 χιλιάδες. Ο αριθμός των νοικοκυριών ανέρχεται στις 300 χιλιάδες περίπου ενώ το μέσο μέγεθος νοικοκυριού είναι 2,76 άτομα 3. 2 Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το περιεχόμενο και τα στοιχεία της έκθεσης αφορούν τις ελεγχόμενες από την Κυπριακή Δημοκρατία περιοχές και δεν αφορά τις περιοχές οι οποίες τελούν υπό κατοχή (http://www.moi.gov.cy/moi/pio/pio.nsf/a_problem_gr/a_problem_gr?opendocumen). 3 Στατιστική Υπηρεσία - Απογραφή Πληθυσμού 2011. 10

Εικόνα 1. Η γεωγραφική θέση της Κύπρου Όπως φαίνεται στο Σχεδιάγραμμα 1, ο μέσος ετήσιος ρυθμός ανάπτυξης της κυπριακής οικονομίας την περίοδο 2000-2008 ανήλθε στο 3,8%. Στη συνέχεια, λόγω των συνεπειών της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, η οικονομία συρρικνώθηκε κατά 1,9% το 2009 ενώ παρουσίασε χαμηλούς ρυθμούς ανάπτυξης 1,1% και 0,5% το 2010 και 2011 αντίστοιχα. Σημειώνεται ότι το 2011 το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) της Κύπρου ανήλθε στα 17,77 δις ευρώ και το ετήσιο κατά κεφαλήν εισόδημα στις 22 χιλιάδες ευρώ. 8,0% Σχεδιάγραμμα 1 Ρυθμός ανάπτυξης της οικονομίας (σταθερές τιμές 2005) την περίοδο 2000-2011 6,0% 4,0% 5,0% 4,0% 4,2% 3,9% 4,1% 5,1% 3,6% 2,0% 2,1% 1,9% 1,1% 0,5% 0,0% -2,0% -4,0% 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011-1,9% Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Εθνικοί λογαριασμοί. Στο Σχεδιάγραμμα 2 παρουσιάζεται η κατανομή του ΑΕΠ το 2011 κατά τομέα οικονομικής δραστηριότητας. Όπως διαπιστώνεται, η κυπριακή οικονομία βασίζεται κυρίως στον τομέα των υπηρεσιών, με τον τριτογενή τομέα να συνεισφέρει 81% του ΑΕΠ ενώ η συνεισφορά του δευτερογενούς τομέα ανέρχεται στο 17%. Συγκεκριμένα, οι πέντε μεγαλύτεροι τομείς το 2011 ήταν το Εμπόριο και επισκευή αυτοκινήτων (12,5% του ΑΕΠ), η Διαχείριση ακίνητης περιουσίας (11,5% του ΑΕΠ), η Δημόσια διοίκηση και άμυνα (10,9% του ΑΕΠ), οι Χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί (8,9% του ΑΕΠ), οι Κατασκευές (7,8% του ΑΕΠ) και τα Ξενοδοχεία και εστιατόρια (6,9% του ΑΕΠ). 11

Σχεδιάγραμμα 2 ΑΕΠ κατά τομέα οικονομικής δραστηριότητας το 2011 Εκπαίδευση 6,4% Άλλοι τομείς 23,3% Μεταποίηση 6,8% Κατασκευές 7,8% Εμπόριο και επισκευή αυτοκινήτων 12,5% Ξενοδοχεία και εστιατόρια 6,9% Δημόσια διοίκηση και άμυνα 10,9% Επαγγελματικές, επιστημονικές και τεχνικές δραστηριότητες; 5,0% Διαχείριση ακίνητης περιουσίας 11,5% Χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί 8,9% Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Εθνικοί λογαριασμοί. Το ποσοστό απασχόλησης του πληθυσμού 20-64 χρονών, όπως φαίνεται στο Σχεδιάγραμμα 3, σημείωσε σταθερή αύξηση την περίοδο 2000-2007, κυρίως λόγω αύξησης του ποσοστού απασχόλησης των γυναικών, ενώ μειώθηκε την περίοδο 2008-2011. Το ποσοστό απασχόλησης συγκρίνεται ευνοϊκά με τον αντίστοιχο μέσο όρο της ΕΕ (64,2% το 2010) ενώ ο εθνικός στόχος για το 2020 είναι να αυξηθεί στο 75%-77%. 100% Σχεδιάγραμμα 3 Ποσοστό απασχόλησης του πληθυσμού 20-64 χρονών κατά φύλο την περίοδο 2000-2011 90% 80% 86,4% 86,8% 86,2% 85,7% 86,6% 85,5% 86,2% 86,4% 85,2% 83,5% 82,5% 80,4% 74,1% 75,1% 75,4% 75,2% 74,4% 75,8% 76,8% 76,5% 75,7% 75,4% 73,8% 72,0% 70% 60% 58,5% 62,2% 64,6% 65,7% 64,4% 63,8% 65,9% 67,7% 68,2% 68,1% 68,5% 67,3% 50% 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Άνδρες Γυναίκες Σύνολο Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Έρευνα Εργατικού Δυναμικού. Το ποσοστό ανεργίας αυξήθηκε από 3,8% το 2008 σε 7,7% το 2011, που ωστόσο εξακολουθεί να συγκρίνεται ευνοϊκά με τον αντίστοιχο μέσο όρο της ΕΕ (9,7% το 2011). Το ποσοστό ανεργίας των γυναικών παρουσιάζεται διαχρονικά μεγαλύτερο από των ανδρών εκτός από το 2011 που ήταν χαμηλότερο όπως φαίνεται και στο Σχεδιάγραμμα 4. 12

Σχεδιάγραμμα 4 Ποσοστό ανεργίας του πληθυσμού 15+ χρονών κατά φύλο την περίοδο 2000-2011 8% 7,3% 7,8% 7,7% 6,2% 6,5% 6,4% 7,6% 6% 5,7% 5,3% 5,4% 5,5% 5,3% 6,0% 6,2% 4% 5,0% 3,2% 4,0% 4,2% 3,3% 4,6% 3,8% 4,1% 4,7% 3,5% 4,4% 4,5% 3,9% 4,6% 3,9% 3,4% 4,2% 3,7% 3,2% 5,1% 2% 2,6% 2,6% 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Άνδρες Γυναίκες Σύνολο Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Έρευνα Εργατικού Δυναμικού. Το ανθρώπινο δυναμικό της Κύπρου διαθέτει ιδιαίτερα ψηλό μορφωτικό επίπεδο. Το ποσοστό των ατόμων ηλικίας 25-64 με τριτοβάθμια εκπαίδευση είναι σταθερά σημαντικά μεγαλύτερο από τον αντίστοιχο μέσο όρο της ΕΕ (26% το 2010). 50% Σχεδιάγραμμα 5 Επίπεδο εκπαίδευσης του πληθυσμού 25-64 χρονών την περίοδο 2000-2011 40% 39% 37% 38% 39% 39% 39% 38% 39% 38% 36% 35% 36% 36% 36% 35% 35% 34% 33% 31% 33% 35% 34% 35% 37% 30% 25% 27% 29% 30% 30% 29% 30% 28% 26% 28% 26% 25% 20% 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 ISCED 0-2 ISCED 3-4 ISCED 5-6 Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Έρευνα Εργατικού Δυναμικού. 13

2. Αντικείμενο, στόχοι και μεθοδολογία Στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάζεται το αντικείμενο και οι στόχοι της έκθεσης καθώς και η μεθοδολογία που χρησιμοποιήθηκε για την ετοιμασία της. 2.1 Αντικείμενο και στόχοι Η έκθεση αυτή αποτελεί το πρώτο στάδιο του έργου και έχει ως αντικείμενο την αποτύπωση της υφιστάμενης κατάστασης του τομέα των Κατασκευών και τη δυνητική συνεισφορά του στην επίτευξη των ενεργειακών στόχων της Κύπρου, όπως αυτοί προδιαγράφονται στη στρατηγική «Ευρώπη 2020». Στόχος της έκθεσης είναι η ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης σχετικά με το κτηριακό απόθεμα και την ενεργειακή απόδοση του και η σύγκριση με τους εθνικούς στόχους για το 2020, ώστε να εντοπιστούν τα εμπόδια και οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει ο τομέας των Κατασκευών, ιδιαίτερα σε σχέση με τις δεξιότητες των απασχολουμένων στον τομέα, στην επίτευξη των σχετικών στοχεύσεων. Τα αποτελέσματα της έκθεσης αυτής θα αποτελέσουν τη βάση για την ετοιμασία ενός Οδικού Χάρτη με χρονικό ορίζοντα ολοκλήρωσης το 2020 που θα περιλαμβάνει όλες τις κύριες ενέργειες και δράσεις που απαιτούνται για προώθηση της απαραίτητης επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης των εργαζομένων σε τεχνικά επαγγέλματα στις Κατασκευές και σε συναφείς τομείς ώστε αυτοί να αποκτήσουν τις κατάλληλες δεξιότητες, για να επιτευχθούν οι εθνικοί στόχοι σχετικά με την ενέργεια και τον κτηριακό τομέα. 2.2 Μεθοδολογία Για την ετοιμασία της έκθεσης, ουσιώδης και καθοριστική διαδικασία υπήρξε η επισκόπηση των διαθέσιμων πηγών πληροφοριών και στη συνέχεια η συλλογή και ανάλυση στοιχείων και πληροφοριών από δευτερογενείς πηγές καθώς αποτέλεσαν τη βάση για την αποτύπωση της υφιστάμενης κατάστασης στον τομέα των Κατασκευών και των μελλοντικών στοχεύσεων και δράσεων. Συγκεκριμένα, εξετάστηκαν τα σχετικά προγραμματικά έγγραφα και σχέδια δράσης της Κυβέρνησης, αντλήθηκαν πληροφορίες και στατιστικά στοιχεία από μελέτες, εκθέσεις και βάσεις δεδομένων αρμόδιων οργανισμών και φορέων και έγιναν συναντήσεις και συζητήσεις με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς καθώς και με εργοδοτικές και επαγγελματικές οργανώσεις. Κύριες πηγές πληροφόρησης υπήρξαν η Στατιστική Υπηρεσία, η Αρχή Ανάπτυξης Ανθρώπινου Δυναμικού, το ΕΤΕΚ, ο ΟΣΕΟΚ, το Γραφείο Προγραμματισμού, η ΑΗΚ, το Υπουργείο Οικονομικών, το Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος και το Υπουργείο Εμπορίου, Βιομηχανίας και Τουρισμού και ειδικά η Υπηρεσία Ενέργειας. Ακολούθως, οι πληροφορίες αυτές αναλύθηκαν, επεξεργάστηκαν και αποτέλεσαν αντικείμενο κριτικής θεώρησης από την ομάδα έργου για την εξαγωγή συμπερασμάτων για την υφιστάμενη κατάσταση. Έπειτα, μέσα από τη σύγκριση των στοιχείων της υφιστάμενης κατάστασης στον τομέα των Κατασκευών και των σχετικών εθνικών στόχων για το 2020, η ομάδα έργου προχώρησε στην εκτίμηση της αναμενόμενης συνεισφοράς του τομέα στην επίτευξη των στόχων και στον εντοπισμό των αναγκών σε δεξιότητες και ειδικευμένο εργατικό δυναμικό και των πιθανών εμποδίων και δυσκολιών. 14

Στη συνέχεια, η ομάδα έργου προχώρησε στην ετοιμασία προσχεδίου έκθεσης. Η πρόοδος της έκθεσης και τα θέματα που προέκυπταν κατά τη συγγραφή αποτελούσαν αντικείμενο συζήτησης στις τακτικές συναντήσεις της συντονιστικής επιτροπής του έργου, ενώ σειρά συναντήσεων για συντονισμό και επίλυση επιμέρους προβλημάτων πραγματοποιήθηκαν μεταξύ των δύο φορέων με τη μεγαλύτερη συνεισφορά στην ετοιμασία της έκθεσης, δηλαδή του ΕΤΕΚ και της ΑνΑΔ. Με την ολοκλήρωση του τελικού προσχεδίου της έκθεσης και την επικύρωση του από τη συντονιστική επιτροπή, αυτό διανεμήθηκε στα μέλη της κοινοπραξίας για εξέταση και υποβολή απόψεων και εισηγήσεων οι οποίες ενσωματώθηκαν στο τελικό παραδοτέο. Γράφημα 1 Διαγραμματική απεικόνιση μεθοδολογίας Επισκόπηση διαθέσιμων πηγών στοιχείων και πληροφοριών Συλλογή και ανάλυση στοιχείων και πληροφοριών από δευτερογενείς πηγές Υφιστάμενη κατάσταση Στόχοι 2020 Αναμενόμενη συνεισφορά του τομέα των Κατασκευών για επίτευξη των στόχων του 2020 Ανάγκες Εμπόδια και δυσκολίες 15

3. Χαρακτηριστικά του τομέα των Κατασκευών στην Κύπρο Στο κεφάλαιο αυτό γίνεται μια συνοπτική παρουσίαση της ιστορικής εξέλιξης του τομέα των Κατασκευών και της συνεισφοράς του στην κυπριακή οικονομία και στην απασχόληση. Πρόσθετα, καταγράφονται οι βασικοί συντελεστές του τομέα των Κατασκευών και οι παράγοντες που τον επηρεάζουν και διατυπώνονται εκτιμήσεις για τις προοπτικές που παρουσιάζει. 3.1 Ιστορική εξέλιξη του τομέα Αμέσως μετά την τουρκική εισβολή του 1974 και τον εκτοπισμό σημαντικού αριθμού Ελληνοκυπρίων από τις περιουσίες τους, υπήρξε άμεση ανάγκη δημιουργίας υποδομών για ικανοποίηση των μεγάλων στεγαστικών αναγκών που προέκυψαν. Αποτέλεσμα της ανάγκης αυτής, ήταν η σημαντική ανάπτυξη του τομέα των Κατασκευών με αποτέλεσμα το 1980 η συνεισφορά του τομέα των Κατασκευών στο ΑΕΠ να ανέλθει στο 14%. Μετά το 1980, παρατηρήθηκε σταδιακή μείωση της συνεισφοράς του τομέα, λόγω της ικανοποίησης των συσσωρευμένων οικιστικών αναγκών αλλά και της ανάπτυξης άλλων τομέων, ιδιαίτερα τις Υπηρεσίες. Έτσι, η συνεισφορά του τομέα στο ΑΕΠ μειώθηκε στο 10% το 1990 και παρέμεινε περίπου στα ίδια επίπεδα μέχρι το 2000 (9,7%). Η κατάργηση των περιορισμών διακίνησης κεφαλαίων το 1999 και η διαφαινόμενη ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση, σε συνδυασμό με τα συνεχιζόμενα ευνοϊκά μακροοικονομικά δεδομένα που παρουσίαζε η Κυπριακή Δημοκρατία, συνέτειναν μετέπειτα στην αύξηση της ζήτησης κατοικιών από το εξωτερικό. Στο φαινόμενο της αύξησης της ζήτησης κατοικιών, κυρίως παραθεριστικών, συνέτεινε και η απελευθεροποίηση των επιτοκίων και η επέκταση των ορίων δανεισμού που συνέβαλαν στη μείωση του κόστους δανειοδότησης και δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για την αγορά εξοχικής κατοικίας από ξένους και την απόκτηση δεύτερης κατοικίας από Κύπριους. Οι συνθήκες αυτές οδήγησαν στη σταδιακή αύξηση της συνεισφοράς του τομέα στο ΑΕΠ από 9,7% το 2000 στο 11,7% το 2008, όπως φαίνεται στο Σχεδιάγραμμα 6. 2.400 Σχεδιάγραμμα 6 Συνεισφορά του τομέα των Κατασκευών στο ΑΕΠ την περίοδο 2000-2011 25% ( εκ.) 1.600 800 994 1.029 1.104 9,7% 9,6% 10,1% 1.566 1.595 1.445 1.206 1.265 1.330 10,8% 10,9% 11,0% 11,5% 11,9% 11,7% 1.297 9,7% 1.190 8,8% 1.068 7,8% 20% 15% 10% 5% 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 0% Συνεισφορά Κατασκευών στο ΑΕΠ % επί συνολικού ΑΕΠ Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Εθνικοί λογαριασμοί. 16

Η παγκόσμια οικονομική κρίση βρήκε τον τομέα των Κατασκευών σε φάση έντονης δραστηριοποίησης με την κατασκευή και προσφορά οικιστικών μονάδων σε μεγάλους αριθμούς. Η δραστική μείωση της ζήτησης που παρατηρήθηκε την αμέσως επόμενη τριετία (2009-2011) έπληξε σοβαρά τον τομέα των Κατασκευών, με αποτέλεσμα τη μείωση της συνεισφοράς του στο ΑΕΠ στο 7,8% το 2011. Σε ότι αφορά τη συνεισφορά του τομέα στη συνολική απασχόληση, αυτή όπως ήταν αναμενόμενο ακολούθησε παράλληλη πορεία με αυτή της συνεισφοράς του τομέα στο ΑΕΠ. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με στοιχεία από την Έρευνα Εργατικού Δυναμικού, η απασχόληση στις Κατασκευές αυξήθηκε από το 9,8% το 2000 στο 12,1% το 2008 ως ποσοστό στο σύνολο της απασχόλησης, ενώ στη συνέχεια παρουσίασε μείωση (11,3% το 2010). Το 2008, ο τομέας παρουσίασε το μεγαλύτερο αριθμό απασχολούμενων, που ανήλθε στις 46.217 άτομα ενώ στη συνέχεια μειώθηκε κατά τρεις χιλιάδες περίπου άτομα στις 43.519 άτομα το 2010. Το 2011, η απασχόληση στον τομέα σημείωσε μικρή ανάκαμψη και ανήλθε στις 44.732 άτομα. Ο αριθμός των απασχολούμενων στον τομέα των Κατασκευών και το ποσοστό τους στη συνολική απασχόληση για τα έτη 2000-2011 παρουσιάζονται στο Σχεδιάγραμμα 7. 60.000 Σχεδιάγραμμα 7 Συνεισφορά του τομέα των Κατασκευών στην απασχόληση την περίοδο 2000-2011 20% 45.000 30.000 28.759 30.273 31.085 9,8% 9,8% 9,9% 34.892 10,7% 39.367 40.165 40.046 11,6% 11,5% 11,2% 44.669 46.217 11,8% 12,1% 44.258 43.519 44.732 11,6% 11,3% 11,9% 15% 10% 15.000 5% 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 0% Απασχόληση % επί συνολικής απασχόλησης Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Έρευνα Εργατικού Δυναμικού. Με την ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 2004, τέθηκε σε εφαρμογή η αρχή της ελεύθερης διακίνησης εργαζομένων. Με βάση την αρχή αυτή, οι υπήκοοι της ΕΕ απέκτησαν το δικαίωμα ελεύθερης πρόσβασης στην κυπριακή αγορά εργασίας. Από το 2004 μέχρι το 2011 υπήρξε υπερδιπλασιασμός της απασχόλησης Ευρωπαίων πολιτών. Σύμφωνα με στοιχεία από την ΕΕΔ, οι Ευρωπαίοι απασχολούμενοι στην Κύπρο αυξήθηκαν από 23.486 άτομα το 2004 σε 48.455 το 2011. Ο τομέας των Κατασκευών εκτιμάται ότι απορροφά περίπου το ένα πέμπτο των ατόμων αυτών. Συγκεκριμένα, με βάση στοιχεία της ΕΕΔ περίπου 10.700 άτομα απασχολούνταν στον τομέα το 2011. Μικρότερος αλλά σημαντικός αριθμός απασχολουμένων στις Κατασκευές, προέρχεται από τρίτες χώρες με τον αριθμό τους να έχει μειωθεί σταδιακά την περίοδο 2008-2011. Συγκεκριμένα, ο αριθμός απασχολουμένων από τρίτες χώρες στις Κατασκευές έχει μειωθεί από 4.188 άτομα το 2008 σε 2.420 άτομα το 2011 παρουσιάζοντας μείωση κατά 42%. Η απασχόληση στον τομέα των Κατασκευών κατά υπηκοότητα την περίοδο 2000-2011 παρουσιάζεται στο Σχεδιάγραμμα 8. 17

36.000 30.000 24.000 Σχεδιάγραμμα 8 Απασχόληση στον τομέα των Κατασκευών κατά υπηκοότητα την περίοδο 2000-2011 26.207 26.549 27.538 30.005 31.211 32.287 33.126 35.233 33.038 33.375 31.740 31.590 18.000 12.000 6.000 0 1.629 923 10.722 7.703 8.169 9.074 5.685 6.158 5.201 4.939 3.652 2.031 2.521 3.277 2.471 2.677 1.982 1.693 1.026 1.234 4.188 2.714 2.706 2.420 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Κύπριοι Ευρωπαίοι πολίτες Πολίτες άλλων χωρών Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Έρευνα Εργατικού Δυναμικού. Πρόσθετα, στον τομέα των Κατασκευών εμφανίζεται έντονα και το φαινόμενο της αδήλωτης ή/και παράνομης εργοδότησης. Σύμφωνα με στοιχεία του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων (ΥΕΚΑ), που βασίζονται στα αποτελέσματα των 4.274 επιθεωρήσεων σε εργοτάξια από τον Απρίλιο 2009 μέχρι το Απρίλιο 2012, το 29,3% των εργαζομένων σε αυτά ήταν αδήλωτο στις Κοινωνικές Ασφαλίσεις. Η μείωση της οικοδομικής δραστηριότητας μετά το 2008 αναπόφευκτα επέφερε σημαντική αύξηση στον αριθμό των ανέργων στον τομέα. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με στοιχεία από την ΕΕΔ, ο αριθμός των ανέργων που προέρχονται από τον τομέα των Κατασκευών αυξήθηκε από 1.299 άτομα το 2008 σε 4.820 άτομα το 2011 παρουσιάζοντας αύξηση κατά 3.521 άτομα ή 270%, γεγονός που δεικνύει το σημαντικό πλήγμα που δέχθηκε ο τομέας από την παρατεταμένη οικονομική κρίση. Η ανεργία στον τομέα των Κατασκευών την περίοδο 2000-2011 παρουσιάζεται στο Σχεδιάγραμμα 9. 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0 2.151 14,0% 1.375 10,7% 6,6% 8,4% 8,8% 708 Σχεδιάγραμμα 9 Ανεργία στον τομέα των Κατασκευών την περίοδο 2000-2011 1.190 1.460 2.085 10,7% 9,9% 7,6% 8,9% 1.675 1.178 1.299 3.601 3.898 4.820 16,9% 15,4% 15,3% 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 80% 60% 40% 20% 0% -20% Ανεργία % επί συνολικής ανεργίας Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Έρευνα Εργατικού Δυναμικού. 18

3.2 Οι βασικοί συντελεστές του τομέα Σε οργανωμένο επίπεδο, οι βασικοί συντελεστές του τομέα των Κατασκευών μπορούν να διαχωριστούν σε τρεις κύριες κατηγορίες. Στους κρατικούς φορείς ή στους φορείς δημοσίου δικαίου που καθορίζουν και ασκούν πολιτική, στους φορείς δημοσίου δικαίου που ρυθμίζουν σχετικά με τον κλάδο επαγγέλματα και στις ιδιωτικές πρωτοβουλίες / επαγγελματικούς συνδέσμους οι οποίοι εκπροσωπούν συγκεκριμένες ομάδες επαγγελματιών και δραστηριοποιούνται κάτω από την ομπρέλα της ΟΕΒ, του ΚΕΒΕ και της ΠΟΒΕΚ. Ο Υπουργός Εσωτερικών έχει την αρμοδιότητα για τον καθορισμό πολιτικής στα θέματα που αφορούν τον τομέα ανάπτυξης γης και συνεπακόλουθα τον κατασκευαστικό κλάδο και έτσι έχει και τη συντονιστική ευθύνη των νομοθεσιών που διέπουν τα θέματα της οικοδομικής ανάπτυξης στον ιδιωτικό τομέα. Τα διάφορα σχέδια ανάπτυξης τα οποία καθορίζουν σε κάθε περιοχή τα δικαιώματα και το είδος της οικοδομικής ανάπτυξης εκπονούνται από ένα ανεξάρτητο σώμα, το Πολεοδομικό Συμβούλιο. Θέματα που αφορούν έργα υποδομής, όπως αυτοκινητόδρομους, γέφυρες αλλά και οικοδομικά έργα του κράτους χειρίζεται το Υπουργείο Συγκοινωνιών και Έργων (Τμήμα Δημόσιων Έργων). Τέλος, η Υπηρεσία Ενέργειας του Υπουργείου Εμπορίου, Βιομηχανίας και Τουρισμού, η οποία είναι η αρμόδια αρχή για την εφαρμογή της Οδηγίας 2002/91/ΕΚ για την Ενεργειακή Απόδοση των Κτηρίων, έχει την ευθύνη του καθορισμού των ελάχιστων απαιτήσεων ενεργειακής απόδοσης για τα κτήρια που ανεγέρθηκαν μετά το 2008. Τα νομοθετικά ρυθμισμένα επαγγέλματα στον τομέα των Κατασκευών καθώς και οι αρμόδιοι φορείς και υπηρεσίες φαίνονται στον πιο κάτω πίνακα. Πίνακας 1 Νομοθετικά ρυθμισμένα επαγγέλματα στον τομέα των Κατασκευών και αρμόδιοι φορείς και υπηρεσίες Νομοθετικά ρυθμισμένα επαγγέλματα Εργολήπτης Αρχιτέκτονας / Μηχανικός Ηλεκτρολόγος κτηρίων Ψυκτικός Ειδικευμένος εμπειρογνώμονας Επιθεωρητής λεβήτων και συστημάτων κλιματισμού Αρμόδιοι φορείς και υπηρεσίες Συμβούλιο Εγγραφής και Ελέγχου Εργοληπτών Κύπρου ΕΤΕΚ Τμήμα Ηλεκτρομηχανολογικών Υπηρεσιών (Υπουργείο Συγκοινωνιών και Έργων) Τμήμα Περιβάλλοντος (Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος) Υπηρεσία Ενέργειας (Υπουργείο Εμπορίου, Βιομηχανίας και Τουρισμού) Θα πρέπει να επισημανθεί ότι η ΑνΑΔ έχει εγκαθιδρύσει και λειτουργεί το Σύστημα Επαγγελματικών Προσόντων (ΣΕΠ), όπου προαιρετικά εξετάζεται και πιστοποιείται η ικανότητα ενός ατόμου, σε συγκεκριμένο επαγγελματικό πεδίο. Ένας από τους τομείς που καλύπτει το ΣΕΠ είναι αυτός των Κατασκευών που περιλαμβάνει σχετικά με το έργο επαγγελματικά πεδία όπως η οικοδομική, η κατασκευή καλουπιών, τα ξυλουργικά, τα 19

υδραυλικά, τα συστήματα κεντρικών θερμάνσεων και ψύξης και κλιματισμού, τα συστήματα υγρομονώσεων και η διεύθυνση και εποπτεία έργου. Γράφημα 2 Βασικοί συντελεστές του τομέα Πέραν των πιο πάνω υπάρχουν επίσης και μια σειρά επιμέρους επαγγελματικών συνδέσμων οι οποίοι έχουν ως στόχο την επίλυση των προβλημάτων που τους απασχολούν αλλά και την προώθηση της ανάπτυξης του τομέα των Κατασκευών. Σε ότι αφορά την παραγωγική αλυσίδα του τομέα, οι βασικοί συντελεστές είναι οι επιχειρηματίες ανάπτυξης γης, οι εργολήπτες οικοδομικών έργων, οι αρχιτέκτονες και μηχανικοί, οι εργολήπτες ηλεκτρομηχανολογικών εγκαταστάσεων, οι υπεργολάβοι οικοδομικών έργων, οι προμηθευτές οικοδομικών υλικών και εξοπλισμού και όσον αφορά το έργο, οι εταιρείες που εξειδικεύονται στην προμήθεια και εγκατάσταση συστημάτων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και εξοικονόμησης ενέργειας. 20

Γράφημα 3. Παραγωγική αλυσίδα του τομέα των Κατασκευών 3.3 Προοπτικές του τομέα των Κατασκευών Οι κύριοι παράγοντες που αναμένεται να επηρεάσουν τον τομέα των Κατασκευών και κυρίως την αγορά κατοικίας τα επόμενα χρόνια είναι η πορεία της κυπριακής οικονομίας και οι διεθνείς οικονομικές εξελίξεις, το κόστος δανεισμού και η δυνατότητα των τραπεζών να χρηματοδοτήσουν επενδυτές ιδιώτες, η ζήτηση από ξένους, η εκπόνηση και η εφαρμογή ενός ολοκληρωμένου πακέτου κινήτρων για την ανάπτυξη, ο εξορθολογισμός των φορολογιών που βαραίνουν τον τομέα της ανάπτυξης γης, η απλοποίηση των διαδικασιών πολεοδομικής και οικοδομικής αδειοδότησης και το κόστος της γης. Ειδικά ως προς την εγχώρια ζήτηση για αγορά κατοικίας, οι κύριοι παράγοντες που την επηρεάζουν είναι η αύξηση/μείωση των εισοδημάτων των νοικοκυριών, οι δημογραφικές εξελίξεις, το κόστος της γης/ανέγερσης και η ιδιότητα της κατοικίας να είναι ταυτόχρονα και καταναλωτικό και επενδυτικό προϊόν. Σε ότι αφορά τα μεγάλα αναπτυξιακά έργα του ιδιωτικού τομέα, η κρισιμότερη παράμετρος είναι το κόστος δανεισμού και η δυνατότητα των τραπεζών να χρηματοδοτήσουν επενδυτές - ιδιώτες. Σε ότι αφορά τα έργα υποδομών αλλά και έργα που θα ανήκουν στο κράτος, η σημαντικότερη παράμετρος είναι η πορεία των δημόσιων οικονομικών. Αναμένεται πάντως να αξιοποιηθούν περαιτέρω τα πλαίσια σύμπραξης δημόσιου και ιδιωτικού τομέα (PPP) μέσω συμφωνιών B.O.T και άλλων παρόμοιων σχεδίων. Η εγχώρια ζήτηση, που αφορά κυρίως την αγορά πρώτης κατοικίας στα αστικά κέντρα δεν αναμένεται να έχει περαιτέρω πτώση. Η αγορά παραθεριστικής και δεύτερης κατοικίας θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από την εξωτερική ζήτηση αλλά και από τα επιτόκια και τους πιστωτικούς όρους που θα θέσουν τα πιστωτικά ιδρύματα. Επιπρόσθετα, καθώς υπάρχει μεγάλος αριθμός αδιάθετων μονάδων λόγω της υπερπροσφοράς που παρατηρήθηκε τα έτη 2008 και 2009, εκτιμάται ότι ο αριθμός των νεοανεγειρόμενων μονάδων ενδεχομένως να μειωθεί περαιτέρω. 21

Ενδεικτικά παρουσιάζεται στο Σχεδιάγραμμα 10 ο αριθμός των ακινήτων για τα οποία έχουν κατατεθεί πωλητήρια έγγραφα με αγοραστές αλλοδαπούς την περίοδο 2000-2011 το οποίο καταδεικνύει τη σημαντική μείωση της ζήτησης από το εξωτερικό μετά το 2008 λόγω των συνεπειών της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης. 15.000 12.000 9.000 6.000 3.000 0 Σχεδιάγραμμα 10 Αγοραπωλητήρια έγγραφα που κατατέθηκαν στο κτηματολόγιο με αγοραστές αλλοδαπούς την περίοδο 2000-2011 450 1.207 2.548 3.991 5.384 6.485 8.355 11.281 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 6.636 1.761 2.030 1.652 Πηγή: Τμήμα Κτηματολογίου και Χωρομετρίας. Στο Σχεδιάγραμμα 11 παρουσιάζονται ο ετήσιος αριθμός αδειών οικοδομής που εκδόθηκαν για οικιστικές μονάδες και ο αριθμός των νέων κατοικιών που συμπληρώθηκαν. Όπως διαπιστώνεται, οι συμπληρωθείσες κατοικίες συμβάδιζαν με τις άδειες οικοδομής μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 2000, ενώ στη συνέχεια και μέχρι το 2008 υπήρξε έντονη ανάπτυξη του τομέα με κατακόρυφη αύξηση των αδειών οικοδομής αλλά και των κατοικιών που συμπληρώθηκαν με χρονική όμως υστέρηση. Ακολούθως, τόσο ο αριθμός των αδειών οικοδομής όσο και οι συμπληρωθείσες κατοικίες σημείωσαν σημαντική πτώση, καθώς ένα ποσοστό των εκδοθέντων οικοδομικών αδειών δεν υλοποιήθηκαν ως απόρροια της μειωμένης ζήτησης σε σχέση με την προσφορά. 25.000 Σχεδιάγραμμα 11 Άδειες οικοδομής και κατοικίες που συμπληρώθηκαν την περίοδο 1995-2010 20.000 15.000 11.955 15.743 20.486 20.082 18.770 18.915 16.688 18.195 14.312 16.647 16.501 16.644 16.416 10.000 5.000 8.776 8.474 6.891 7.157 7.148 7.024 6.599 6.327 6.370 5.625 6.087 5.083 6.895 6.641 8.127 6.059 8.734 11.013 0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Άδειες οικοδομής που εκδόθηκαν (οικιστικές μονάδες) Νέες κατοικίες που συμπληρώθηκαν Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Άδειες οικοδομής. 22

Σε ότι αφορά τις τάσεις της αγοράς αναμένεται να υπάρξει μια στροφή στην υψηλή ποιότητα σχεδιασμού και κατασκευής και στην επιλογή περιοχών ανέγερσης οι οποίες θα έχουν συγκριτικά πλεονεκτήματα. Μια γενικότερη τάση που αναμένεται να εμφανιστεί τα επόμενα χρόνια και η οποία αναμένεται να επηρεάσει σημαντικά τον τομέα, είναι οι ριζικές ανακαινίσεις και αναβαθμίσεις υφιστάμενων κτηρίων. Αυτό εκτιμάται ότι θα συμβεί λόγω της γήρανσης μεγάλου μέρους του κτηριακού αποθέματος που κατασκευάστηκε μαζικά μετά το 1974 αλλά και λόγω της αύξησης της τιμής της γης, του κατασκευαστικού κόστους και της ενέργειας. Σε αυτό θα συντείνει και η έφεση για ιδιοκατοίκηση, με το ποσοστό ιδιοκατοίκησης στην Κύπρο να ξεπερνά το 60% (χωρίς να συνυπολογιστούν οι προσφυγικοί συνοικισμοί) 4. 4 Υπουργείο Εσωτερικών (2011). Ετήσια Έκθεση 2010. 23

4. Εθνικές πολιτικές και στρατηγικές που συμβάλλουν στην επίτευξη των ενεργειακών στόχων της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» για τα κτήρια Στο κεφάλαιο αυτό, μέσα από την επισκόπηση των εθνικών προγραμματικών εγγράφων, παρουσιάζονται συνοπτικά οι εθνικές πολιτικές και στρατηγικές για την Ενέργεια και τη Συνεχιζόμενη Επαγγελματική Εκπαίδευση και Κατάρτιση που αναμένεται να συμβάλουν στην επίτευξη των ενεργειακών στόχων για το 2020 που έθεσε η Κυπριακή Δημοκρατία, με ειδική επικέντρωση στον τομέα των Κατασκευών. 4.1 Ενέργεια Στο υποκεφάλαιο αυτό, παρουσιάζονται οι εθνικές πολιτικές και στρατηγικές για την Ενέργεια που αναμένεται να συμβάλουν στην επίτευξη των ενεργειακών στόχων για το 2020, με επικέντρωση στον τομέα των Κατασκευών και ειδικά στα θέματα της ενεργειακής απόδοσης, της εξοικονόμησης ενέργειας και της εγκατάστασης Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) σε κτήρια. Όπως διαπιστώνεται από το Εθνικό Μεταρρυθμιστικό Πρόγραμμα, το οποίο παρουσιάζει τις πολιτικές της κυβέρνησης για την επίτευξη των ποσοτικοποιημένων εθνικών στόχων στα πλαίσια της στρατηγικής «Ευρώπη 2020», η ενεργειακή απόδοση αποτελεί ύψιστη προτεραιότητα για την Κύπρο, καθώς μέχρι σήμερα, για την παραγωγή ενέργειας στηρίζεται σχεδόν αποκλειστικά στις εισαγωγές πετρελαιοειδών 5. Ο τομέας των ΑΠΕ αναμένεται να συμβάλει στη μείωση των αερίων του θερμοκηπίου καθώς και στην εδραίωση της ασφάλειας του ενεργειακού εφοδιασμού της Κύπρου. Για την επίτευξη των πολιτικών αυτών, η Κυπριακή Δημοκρατία έχει θέσει ποσοτικοποιημένους εθνικούς στόχους οι οποίοι ευθυγραμμίζονται με τους δεσμευτικούς στόχους που τέθηκαν στα πλαίσια της στρατηγικής «Ευρώπη 2020». Οι εθνικοί στόχοι είναι: Εξοικονόμηση ενέργειας κατά 14,3% σε σχέση με την προβλεπόμενη κατανάλωση πρωτογενούς ενέργειας για το 2020. Συνεισφορά των ΑΠΕ κατά 13% στην τελική χρήση ενέργειας μέχρι το 2020. Μείωση μέχρι το 2020 των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά 21% για τις εγκαταστάσεις που περιλαμβάνονται στο Σύστημα Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπής Αερίων του Θερμοκηπίου και κατά 5% για τους τομείς που δεν περιλαμβάνονται σε σχέση με το 2005. Για την επίτευξη των στόχων αυτών, έχει προγραμματιστεί για την περίοδο μέχρι το 2020 η υλοποίηση αλληλοσυμπληρούμενων μέτρων και πολιτικών τα οποία σχετίζονται άμεσα με τον τομέα των Κατασκευών και τις εργασίες του έργου «Build Up Skills» και που παρουσιάζονται συνοπτικά στο Εθνικό Μεταρρυθμιστικό Πρόγραμμα. Μεγαλύτερη ανάλυση και πληροφόρηση για τους εθνικούς στόχους και τα αντίστοιχα μέτρα παρέχεται στα Εθνικά Σχέδια Δράσης για την Ανανεώσιμη Ενέργεια και την Ενεργειακή Απόδοση καθώς και στην ευρωπαϊκή οδηγία 2010/31/ΕΕ για την Ενεργειακή Απόδοση των Κτηρίων η οποία αναμένεται να ενσωματωθεί στην εθνική νομοθεσία μέσα στο 2012 και τα οποία παρουσιάζονται αναλυτικά στη συνέχεια. 5 95,9% το 2010 στην πρωτογενή κατανάλωση ενέργειας. 24

4.1.1 Εφαρμογή της Οδηγίας για την Ενεργειακή Απόδοση των Κτηρίων Την 19 η Μαΐου 2010 το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο της ΕΕ εξέδωσαν την Οδηγία 2010/31/ΕΕ για την Ενεργειακή Απόδοση των Κτηρίων (αναδιατύπωση), η οποία ουσιαστικά αποτελεί τροποποίηση της Οδηγίας 2002/91/ΕΚ. Η νέα οδηγία για την ενεργειακή απόδοση των κτηρίων επιδιώκει να επιλύσει προβλήματα και παραλείψεις που διαπιστώθηκαν από την εφαρμογή της Οδηγίας 2002/91/ΕΚ στα κράτη μέλη αλλά ταυτόχρονα, θέτει την υποχρέωση υλοποίησης πιο φιλόδοξων και δεσμευτικών μέτρων. Στόχος της Οδηγίας είναι να προωθήσει τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης των κτηρίων εντός της ΕΕ, λαμβάνοντας υπόψη τις εξωτερικές κλιματολογικές και τοπικές συνθήκες, καθώς και τις κλιματικές απαιτήσεις των εσωτερικών χώρων και τη σχέση κόστους / οφέλους μέσω της εφαρμογής ελάχιστων απαιτήσεων για την ενεργειακή απόδοση των νέων κτηρίων, της ενεργειακής πιστοποίησης των κτηρίων και της τακτικής επιθεώρησης των λεβήτων και των εγκαταστάσεων κλιματισμού κτηρίων. Στη συνέχεια παρατίθενται μερικές από τις πιο σημαντικές πρόνοιες της αναδιατυπωμένης οδηγίας. Το άρθρο 12 της Οδηγίας 2010/31/ΕΕ στοχεύει να δώσει μεγαλύτερη ώθηση στη χρήση του Πιστοποιητικού Ενεργειακής Απόδοσης (ΠΕΑ) κατά την πώληση ή ενοικίαση κτηρίου. Στο άρθρο αυτό, τίθεται η υποχρέωση ο ιδιοκτήτης του κτηρίου όχι μόνο να επιδεικνύει στον υποψήφιο αγοραστή ή ενοικιαστή το ΠΕΑ, όπως στην Οδηγία 2002/91/ΕΚ, αλλά και να το παραδίδει στον αγοραστή ή ενοικιαστή. Επιπλέον, στο ίδιο άρθρο καθίσταται υποχρεωτικό σε όλες τις εμπορικές διαφημίσεις να αναγράφεται ο δείκτης ενεργειακής απόδοσης του κτηρίου. Το άρθρο 8 θέτει την υποχρέωση του καθορισμού απαιτήσεων σε τεχνικά συστήματα κτηρίων που εγκαθίστανται ή αναβαθμίζονται σε υφιστάμενα κτήρια. Οι απαιτήσεις αφορούν τη συνολική ενεργειακή απόδοση, την ορθή εγκατάσταση, τη σωστή διαστασολόγηση και τη ρύθμιση και λειτουργία των τεχνικών συστημάτων. Στο ίδιο άρθρο αναφέρεται η υποχρέωση των κρατών μελών για ενθάρρυνση της εισαγωγής ευφυών συστημάτων μέτρησης στα κτήρια που κατασκευάζονται ή ανακαινίζονται. Η τοποθέτηση συστημάτων που θα μετρούν την κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας σε πραγματικό χρόνο θεωρείται ως βασική υποδομή για τη μεγαλύτερη διείσδυση εναλλακτικών συστημάτων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας σε κτήρια, όπως φωτοβολταϊκά και μικρά συστήματα συμπαραγωγής. Επιπλέον, στα άρθρα 14 και 15 αναφέρεται ότι η τοποθέτηση ηλεκτρονικού συστήματος παρακολούθησης και ελέγχου στα συστήματα κλιματισμού και θέρμανσης μπορούν να οδηγήσουν σε μείωση της συχνότητας των επιθεωρήσεων των συστημάτων αυτών. Τα συστήματα παρακολούθησης και ελέγχου της κατανάλωσης ηλεκτρισμού και καύσιμου αναγνωρίζονται από την Οδηγία ως σημαντικά εργαλεία προς εξεύρεση των βέλτιστων λύσεων μείωσης της κατανάλωσης ενέργειας. Να σημειωθεί ότι σύμφωνα με την Οδηγία, οι απαιτήσεις πρέπει να καλύπτουν τουλάχιστον τα συστήματα θέρμανσης, ζεστού νερού, κλιματισμού και εξαερισμού μεγάλης κλίμακας. Το σημαντικότερο άρθρο της Οδηγίας είναι το άρθρο 9, που θέτει την υποχρέωση στα κράτη μέλη να διασφαλίσουν ότι από την 1 η Ιανουαρίου 2021 όλα τα νέα κτήρια θα είναι κτήρια με σχεδόν μηδενική κατανάλωση, ενώ για τα νέα κτήρια που θα χρησιμοποιούν οι δημόσιες αρχές αυτή η υποχρέωση επισπεύδεται για την 1 η Ιανουαρίου 2019. Σύμφωνα με την Οδηγία, κτήριο με σχεδόν μηδενική κατανάλωση ενέργειας θεωρείται το κτήριο που έχει πολύ υψηλή ενεργειακή απόδοση και η σχεδόν μηδενική ή πολύ χαμηλή ενέργεια που απαιτείται, 25

συνίσταται σε πολύ μεγάλο βαθμό σε ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές περιλαμβανόμενης της παραγόμενης επιτόπου ή πλησίον του κτηρίου. Στην Οδηγία δεν ορίζονται οι έννοιες υψηλή ενεργειακή απόδοση, πολύ χαμηλή ενέργεια και ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές παραγόμενης πλησίον του κτηρίου. Ωστόσο, η Οδηγία υποχρεώνει ουσιαστικά τα κράτη μέλη να καθορίσουν τις εν λόγω έννοιες σε εθνικό επίπεδο, καθώς τίθεται η υποχρέωση για την κατάρτιση εθνικών σχεδίων δράσης, όπου θα πρέπει να καθοριστούν οι τεχνικές προδιαγραφές του κτηρίου και να γίνεται ειδική αναφορά στην ετήσια κατανάλωση σε kwh/m 2 ανά έτος. Επίσης, η πολύ χαμηλή κατανάλωση ενέργειας θα πρέπει να υπολογιστεί με βάση το κοινό γενικό πλαίσιο για τον υπολογισμό της ενεργειακής απόδοσης των κτηρίων, όπως αυτό καθορίζεται στο Παράρτημα Ι της Οδηγίας, παραπέμποντας στις εθνικές μεθόδους υπολογισμού της ενεργειακής απόδοσης. Σημεία του άρθρου που χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής είναι ότι ο ορισμός του κτηρίου με σχεδόν μηδενική κατανάλωση πρέπει να απηχεί τις εθνικές, περιφερειακές και τοπικές συνθήκες, υπονοώντας ότι πιθανόν οι τεχνικές προδιαγραφές να διαφέρουν ανάλογα με τη γεωγραφική θέση του κτηρίου κυρίως λόγω διαφοροποίησης των μετεωρολογικών δεδομένων και ότι τα κράτη μέλη μπορούν να αποφασίσουν να μην εφαρμόσουν την υποχρέωση για κτήρια με σχεδόν μηδενική κατανάλωση σε ειδικές και δικαιολογημένες περιπτώσεις. Στις περιπτώσεις αυτές πρέπει να αποδεικνύεται ότι η ανάλυση της σχέσης κόστους - οφέλους στον κύκλο ζωής του κτηρίου είναι αρνητική. Το άρθρο 5 υποχρεώνει τα κράτη μέλη να υπολογίσουν τα βέλτιστα από πλευράς κόστους επίπεδα και ουσιαστικά να λάβουν μέτρα που να οδηγήσουν στην εφαρμογή τους. Στον υπολογισμό πρέπει να λαμβάνονται υπόψη το κόστος των μέτρων εξοικονόμησης ενέργειας και το κόστος ενέργειας στον κύκλο ζωής του κτηρίου. Ο υπολογισμός αυτός δεν έχει ως στόχο την εξίσωση των απαιτήσεων ενεργειακής απόδοσης ανάμεσα στα κράτη μέλη, αλλά την εφαρμογή των βέλτιστων από πλευράς οικονομικού οφέλους απαιτήσεων ελάχιστης ενεργειακής απόδοσης για κάθε τύπο κτηρίου, μετεωρολογική ζώνη και ηλικία κτηρίου. Με τον τρόπο αυτό γίνεται προσπάθεια εκτίμησης και τελικά αξιοποίησης όλου του δυναμικού εξοικονόμησης ενέργειας που σήμερα αποκρύβεται στη γενικότητα των ελάχιστων απαιτήσεων ενεργειακής απόδοσης, που στην Κύπρο είναι σχεδόν οι ίδιες για όλα τα κτήρια. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αντιλαμβανόμενη το μεγάλο δυναμικό εξοικονόμησης που υπάρχει στα υφιστάμενα κτήρια θέτει ως υποχρέωση όλα τα κτήρια που υφίστανται ανακαίνισης μεγάλης κλίμακας να συμμορφώνονται με τις απαιτήσεις ελάχιστης ενεργειακής απόδοσης. Οι απαιτήσεις αυτές αναμένεται να είναι λιγότερο αυστηρές από ότι στα νέα κτήρια, καθώς πρέπει να υπολογίζονται στη βάση των βέλτιστων οικονομικών επιπέδων. Η Υπηρεσία Ενέργειας έχει προχωρήσει σε δημόσια διαβούλευση του νομοσχεδίου που τροποποιεί το Νόμο που Ρυθμίζει την Ενεργειακή Απόδοση των Κτηρίων με σκοπό την εναρμόνιση με την Οδηγία 2010/31/ΕΕ. Τα πιο σημαντικά σημεία του νομοσχεδίου, ενδεικτικά των προθέσεων του ΥΕΒΤ για τους τρόπους με τους οποίους θα επιτευχθεί η εναρμόνιση, αναφέρονται πιο κάτω: Ο Υπουργός, με Διάταγμα που θα εκδίδει, θα καθορίζει τις απαιτήσεις των τεχνικών συστημάτων που εγκαθίστανται σε υφιστάμενα κτήρια. Παράλληλα αναφέρεται ότι οι εγκαταστάσεις θα γίνονται από εγκαταστάτες των οποίων τα προσόντα θα καθορίζονται σε Κανονισμούς, προωθώντας έμμεσα τη ρύθμιση των προσόντων του εγκαταστάτη. 26

Ο εγκαταστάτης θα είναι και ο μόνος εξουσιοδοτημένος να διενεργεί συντήρηση στα συστήματα θέρμανσης και κλιματισμού. Η συντήρηση των συστημάτων θέρμανσης άνω των 20kW και των συστημάτων κλιματισμού άνω των 12kW ή που αθροιστικά υπερβαίνουν τα 50 kw θα πρέπει να γίνεται σε τακτά χρονικά διαστήματα που θα καθοριστούν σε Υπουργικό Διάταγμα. Ο Υπουργός με Διάταγμα που θα εκδίδει, θα καθορίζει τις απαιτήσεις και τα κριτήρια που πρέπει να πληροί το κτήριο με σχεδόν μηδενική κατανάλωση ενέργειας. Οι απαιτήσεις παραπέμπουν στις απαιτήσεις ελάχιστης ενεργειακής απόδοσης, δηλαδή το κτήριο με σχεδόν μηδενική κατανάλωση ενέργειας θα πρέπει να ικανοποιεί καθορισμένους δείκτες σχετικά με τους συντελεστές θερμοπερατότητας, τα τεχνικά συστήματα και άλλα, ενώ τα κριτήρια αφήνουν ανοικτό το ενδεχόμενο να καθοριστούν ποιοτικά χαρακτηριστικά είτε ως προς την κατασκευή ή ως προς το ανθρώπινο δυναμικό που θα εμπλακεί στην κατασκευή ενός τέτοιου κτηρίου. Δεν έχει προσδιοριστεί ακόμα σε εθνικό επίπεδο ο ορισμός και οι απαιτήσεις για τα κτήρια με σχεδόν μηδενική κατανάλωση ενέργειας. Για το σκοπό αυτό, η Υπηρεσία Ενέργειας έχει αναθέσει σε συμβουλευτικό οίκο την εκπόνηση μελέτης για τον καθορισμό των τεχνικών προδιαγραφών του κτηρίου με σχεδόν μηδενική κατανάλωση για τρεις τύπους κατοικιών: μονοκατοικία, κατοικία σε συνεχή δόμηση και διαμέρισμα, στις τέσσερις μετεωρολογικές ζώνες της Κύπρου όπως αυτές καθορίζονται στην Μεθοδολογία Υπολογισμού Ενεργειακής Απόδοσης Κτηρίων. Η μελέτη αναμένεται να ολοκληρωθεί μέσα στο 2012. Σημαντικό βήμα στην προσπάθεια εναρμόνισης με την Οδηγία 2010/31/ΕΕ είναι και η τροποποίηση των περί Οδών και Οικοδομών (Ενεργειακή Απόδοση των Κτηρίων) Κανονισμών του 2006, όπου καθορίζονται ο όρος της ριζικής ανακαίνισης και ο χρόνος στον οποίο πρέπει να δηλώνεται η συμμόρφωση με τις ελάχιστες απαιτήσεις ενεργειακής απόδοσης και κατάθεσης του ΠΕΑ. Μέχρι στιγμής δεν έχει κατατεθεί από το Υπουργείο Εσωτερικών οποιαδήποτε πρόταση για τροποποίηση των Κανονισμών αυτών. 4.1.2 Εφαρμογή του Σχεδίου Δράσης για την Ενεργειακή Απόδοση Σε συμμόρφωση με την Οδηγία 2006/32/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και Συμβουλίου της ΕΕ για την ενεργειακή απόδοση κατά την τελική χρήση και τις ενεργειακές υπηρεσίες, υποβλήθηκε τον Ιούνιο του 2007 το πρώτο Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ενεργειακή Απόδοση (ΣΔΕΑ) προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Το 1 ο ΣΔΕΑ καθορίζει ως εθνικό ενδεικτικό στόχο την εξοικονόμηση ενέργειας που να ισούται με το 10% της μέσης κατανάλωσης ενέργειας των ετών 2001-2005 μέχρι το 2016, που ισοδυναμεί με εξοικονόμηση 185.000 τόνων ισοδύναμου πετρελαίου (ΤΙΠ). Το σχέδιο περιλαμβάνει επίσης ενδιάμεσο ενδεικτικό στόχο εξοικονόμησης ενέργειας κατά 3% το τρίτο έτος εφαρμογής της οδηγίας (2010), που αντιστοιχεί σε εξοικονόμηση 60.000 ΤΙΠ. Το Σχέδιο Δράσης για την Ενεργειακή Απόδοση περιγράφει τα προγράμματα, δράσεις και μέτρα ενεργειακής απόδοσης για την επίτευξη του στόχου του 10% μέχρι το 2016, την τήρηση των διατάξεων σχετικά με τον υποδειγματικό ρόλο του δημόσιου τομέα και την παροχή ενημέρωσης και συμβουλών στους τελικούς καταναλωτές ενέργειας. Από το σχέδιο εξαιρούνται μόνο οι τομείς των αερομεταφορών, των θαλάσσιων μεταφορών και των μεγάλων βιομηχανιών που ρυθμίζονται από το Ευρωπαϊκό Σχέδιο Εμπορίας Εκπομπών. Σημαντικά μέτρα που τίθενται στο 1 ο εξοικονόμησης ενέργειας είναι τα εξής: ΣΔΕΑ για την επίτευξη των εθνικών στόχων 27

Μέτρα στον οικιακό τομέα: Νομοθεσία για την ενεργειακή απόδοση κτηρίων συμπεριλαμβανομένης και της συντήρησης και επιθεώρησης λεβήτων και συντήρησης και επιθεώρησης κλιματισμού, Σχέδιο Παροχής Χορηγιών για ΑΠΕ και Εξοικονόμηση Ενέργειας (ΕΞΕ) σε υφιστάμενες και νέες κατοικίες, δωρεάν διάθεση λαμπτήρων φθορισμού. Μέτρα στη βιομηχανία και στον τριτογενή τομέα, περιλαμβανομένου και του δημόσιου τομέα: Νομοθεσία για την ενεργειακή απόδοση κτηρίων συμπεριλαμβανομένης και της συντήρησης και επιθεώρησης λεβήτων και συντήρησης και επιθεώρησης κλιματισμού, Σχέδιο Παροχής Χορηγιών για ΑΠΕ και ΕΞΕ, Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τις Πράσινες Δημόσιες Συμβάσεις. Μεταφορές: Σχέδιο Παροχής Χορηγιών ΑΠΕ και ΕΞΕ - Εξοικονόμηση ενέργειας στις μεταφορές, Σχέδιο Δράσης για ενίσχυση των Δημόσιων Μεταφορών. Οριζόντια μέτρα: Εκπαίδευση, πληροφόρηση, καλλιέργεια ενεργειακής συνείδησης, διαφωτιστικές εκστρατείες, παροχή ενημερωτικού υλικού. Τον Ιούνιο 2011 υποβλήθηκε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή το 2 ο ΣΔΕΑ όπου γίνεται απολογισμός των ενεργειών που υλοποιήθηκαν στον τομέα της εξοικονόμησης ενέργειας την περίοδο 2004-2010 σε σύγκριση με τους στόχους που τέθηκαν στο 1 ο ΣΔΕΑ. Σύμφωνα με το 2 ο ΣΔΕΑ, με μια σειρά στοχευμένων μέτρων που λήφθηκαν την περίοδο αυτή, σε συνδυασμό με την εφαρμογή της Οδηγίας 2002/91/ΕΚ για την ενεργειακή απόδοση των κτηρίων, η Κύπρος κατάφερε να πετύχει και να ξεπεράσει τους στόχους που έθεσε για το 2010 και να θέσει τις βάσεις για την επίτευξη του στόχου για το 2016 και του εθνικού ενδεικτικού στόχου για εξοικονόμηση πρωτογενούς ενέργειας το 2020. Στον Πίνακα 2 παρουσιάζεται η συνεισφορά των μέτρων που λαμβάνονται στον τομέα των κτηρίων στους τελικούς ενδεικτικούς στόχους εξοικονόμησης ενέργειας για το 2016 και το 2020, όπως καταγράφονται στο 2 ο ΣΔΕΑ. Όπως διαπιστώνεται από την εξέταση του Πίνακα 2, οι συνολικοί στόχοι εξοικονόμησης ενέργειας για το 2016 και το 2020 μπορούν να επιτευχθούν με την πλήρη υλοποίηση των προγραμματισμένων μέτρων στον τομέα των κτηρίων. Η εφαρμογή της Οδηγίας για την ενεργειακή απόδοση των κτηρίων στον οικιστικό και τριτογενή τομέα ισοδυναμεί με συνολική εξοικονόμηση ενέργειας 141.905 ΤΙΠ για το 2016 που είναι το 77% του συνολικού ποσοτικού στόχου και 227.545 ΤΙΠ για το 2020 που είναι το 84% του συνολικού ποσοτικού στόχου. Για τον υπολογισμό των στόχων εξοικονόμησης στο 2 ο ΣΔΕΑ που προκύπτουν από την εφαρμογή της Οδηγίας για την ενεργειακή απόδοση των κτηρίων έγιναν οι εξής παραδοχές: Για όλα τα έτη (2008-2010) χρησιμοποιήθηκαν οι άδειες οικοδομής που εκδόθηκαν το 2008 ανά τύπο κτηρίου. Δεν λαμβάνονται υπόψη αυξήσεις ή μειώσεις στις άδειες οικοδομής. Από τη στιγμή που το κτήριο λαμβάνει άδεια οικοδομής απαιτούνται δύο χρόνια για την αποπεράτωση του. Τα κτήρια που εκτιμάται ότι οικοδομήθηκαν με το πρώτο Υπουργικό Διάταγμα 6 θεωρείται ότι οικοδομήθηκαν με τους μέγιστους επιτρεπόμενους συντελεστές θερμοπερατότητας. 6 ΚΔΠ 568/2007 Το περί απαιτήσεων Ελάχιστης Ενεργειακής Απόδοσης Κτηρίου Διάταγμα του 2007. 28

Τα κτήρια που εκτιμάται ότι οικοδομήθηκαν με το δεύτερο Υπουργικό Διάταγμα 7 θεωρείται ότι έχουν χαμηλότερους συντελεστές θερμοπερατότητας, καθώς η έκδοση ΠΕΑ με ελάχιστη κατηγορία το Β αποτελεί μιαν ολιστική ενεργειακή απαίτηση που έμμεσα οδηγεί σε χαμηλότερους συντελεστές θερμοπερατότητας. Πίνακας 2 Συνεισφορά των μέτρων που λαμβάνονται στον τομέα των κτηρίων στους τελικούς ενδεικτικούς στόχους εξοικονόμησης ενέργειας (2 ο ΣΔΕΑ) Περιγραφή μέτρου Περίοδος Εφαρμογής Συνεισφορά στον Τελικό Ενδεικτικό Στόχο 2016 (185.000 ΤΙΠ) Συνεισφορά στον Τελικό Ενδεικτικό Στόχο 2020 (271.220 ΤΙΠ) ΤΙΠ % ΤΙΠ % 141.905 76,71 227.545 83,89 1. Οδηγία κτηρίων 1.1 Οικιακός τομέας 2008-124.284 67,18 199.026 73,38 1.2 Τριτογενής τομέας 17.621 9,53 28.519 10,51 2. Σχέδια Α.Π.Ε. 12.516 6,76 12.516 4,61 2.1 Οικιακός Τομέας 11.916 6,44 11.916 4,39 2004-2010 2.2 Τριτογενής Τομέας 600 0,32 600 0,22 Επιχειρήσεις 3. Σχέδια ΕΞΕ 15.353 8,3 14.894 5,49 3.1 Οικιακός Τομέας 9.952 5,38 9.952 3,66 3.2 Τριτογενής Τομέας Δημόσιο 2004-2009 110 0,06 110 0,04 3.3 Τριτογενής Τομέας Επιχειρήσεις 5.291 2,86 4.832 1,78 4. Δωρεάν διάθεση λαμπτήρων φθορισμού 2007-2011 15.725 8,5 11.215 4,13 Συνολικά ο τομέας των κτηρίων (1+2+3+4) 185.499 100,27 266.170 98,13 Πηγή: 2 ο Σχέδιο Δράσης για την Ενεργειακή Απόδοση. 4.1.3 Εφαρμογή του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την Ανανεώσιμη Ενέργεια Το ΥΕΒΤ σε συνεργασία με άλλους αρμόδιους φορείς όπως το Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος, το Υπουργείο Εσωτερικών, την ΑΗΚ και τη ΡΑΕΚ εκπόνησε τον Ιούνιο 2010 το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ανανεώσιμη Ενέργεια για την περίοδο 2010 2020. Το σχέδιο εκπονήθηκε με κύριο γνώμονα την επίτευξη των στόχων που τέθηκαν στην Οδηγία 2009/28/ΕΚ, το εγχώριο δυναμικό ΑΠΕ ανά τεχνολογία, το κόστος και τις προοπτικές εξέλιξης της κάθε τεχνολογίας. Σύμφωνα με το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ανανεώσιμη Ενέργεια, η τελική κατανάλωση ενέργειας το 2020 θα ανέλθει στα 2.023.000 ΤΙΠ και η επίτευξη του στόχου για συνεισφορά 13% από ΑΠΕ ισοδυναμεί με 263.000 ΤΙΠ. Αναλύοντας τα μέτρα ανά τομέα, εκτιμάται ότι για την επίτευξη του στόχου για το 2020 το 23,5% της θέρμανσης και ψύξης και το 16% της ηλεκτροπαραγωγής που αντιστοιχούν σε 124.000 ΤΙΠ και 101.000 ΤΙΠ αντίστοιχα θα πρέπει να προέρχεται από ΑΠΕ. Στον τομέα των κτηρίων, η μόνη υποχρέωση για εφαρμογή συστήματος παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές είναι η εγκατάσταση ηλιακού συστήματος για την παραγωγή ζεστού νερού χρήσης (ΖΝΧ) για κάθε νέο κτήριο που χρησιμοποιείται ως κατοικία και η υποχρέωση 7 ΚΔΠ 446/2009 Το περί Ρύθμισης της Ενεργειακής Απόδοσης Κτηρίων (Απαιτήσεις Ελάχιστης Ενεργειακής Απόδοσης Κτηρίου) Διάταγμα του 2009. 29

τοποθέτησης πρόνοιας για χρήση συστημάτων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ σε κάθε νέο κτήριο. Στον Πίνακα 3 παρουσιάζεται η εκτίμηση του αναμενόμενου μεριδίου από κάθε τεχνολογία ΑΠΕ για εκπλήρωση του δεσμευτικού στόχου του 2020 για θέρμανση και ψύξη σε χιλιάδες ΤΙΠ σύμφωνα με το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ανανεώσιμη Ενέργεια. Πίνακας 3 Εκτίμηση αναμενόμενου μεριδίου από κάθε τεχνολογία ΑΠΕ για εκπλήρωση του δεσμευτικού στόχου του 2020 για θέρμανση και ψύξη σε χιλιάδες ΤΙΠ Έτος Ηλιακά Βιομάζα: (Στερεά) Από το οποίο βιομάζα σε νοικοκυριά Αντλίες θερμότητας Σύνολο 2005 41,27 4,2 1,77 0 45,47 2010 59,02 18,30 6,96 0,34 77,66 2011 61,50 19,24 7,35 0,58 81,32 2012 64,59 20,36 7,82 0,82 85,77 2013 68,15 21,63 8,36 1,08 90,86 2014 71,67 22,92 8,90 1,34 95,93 2015 75,14 24,20 9,43 1,61 100,95 2016 78,43 25,45 9,94 1,88 105,76 2017 81,63 26,67 10,45 2,16 110,46 2018 84,71 27,87 10,94 2,43 115,01 2019 87,66 29,03 11,41 2,70 119,39 2020 90,47 30,16 11,87 2,97 123,60 Πηγή: Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ανανεώσιμη Ενέργεια. Η εκτίμηση του συνολικού αναμενόμενου μεριδίου (εγκαταστημένη δυναμικότητα, ακαθάριστη ηλεκτροπαραγωγή) από κάθε τεχνολογία ανανεώσιμης ενέργειας στην Κύπρο για την εκπλήρωση των δεσμευτικών στόχων του έτους 2020 και η ενδεικτική ενδιάμεση πορεία για τα μερίδια ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές στην ηλεκτροπαραγωγή, για το χρονικό διάστημα 2010-2020 παρουσιάζεται στον Πίνακα 4. Πίνακας 4 Εκτίμηση αναμενόμενου μεριδίου από κάθε τεχνολογία ΑΠΕ για εκπλήρωση του δεσμευτικού στόχου του 2020 για ηλεκτροπαραγωγή Φωτοβολταϊκά Ηλιακά Συγκεντρωτικά ηλιακά συστήματα ηλεκτροπαραγωγής Αιολικά (Επάκτια) Βιομάζα (Βιοαέριο) Σύνολο (MW) (GWh) (MW) (GWh) (MW) (GWh) (MW) (GkWh) (MW) (GWh) 2005 0,16 0,07 0 0 0 0 0 0 0,16 0,07 2010 6 6,46 0 0 82 31,4 6 30 94 67,86 2011 8 13 0 0 114 189 6 50 128 252 2012 12 19 0 0 114 189 6 50 132 258 2013 17 27 0 0 165 275 8 67 190 369 2014 33 53 50 149 165 275 8 67 256 544 2015 37 59 50 149 180 300 10 84 277 592 2016 63 102 50 149 180 300 10 84 303 635 2017 75 121 75 223 210 350 15 126 375 820 2018 125 201 75 223 210 350 15 126 425 900 2019 145 234 75 223 260 433 17 143 497 1.033 2020 192 309 75 224 300 499 17 143 584 1.175 Πηγή: Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ανανεώσιμη Ενέργεια. 30

Ευνοϊκό γεγονός για τον τομέα των κτηρίων αποτελεί η ύπαρξη ειδικών διαδικασιών για πολύ μικρές εγκαταστάσεις παραγωγής ηλεκτρισμού από ΑΠΕ που αφορούν φωτοβολταϊκά συστήματα και συστήματα βιομάζας ισχύος μέχρι 20KW. 4.1.4 Σχετικοί οικοδομικοί κώδικες και κανονισμοί και άλλες πρωτοβουλίες ή δράσεις Το σχετικό βασικό νομοθετικό πλαίσιο αποτελούν ο περί ρυθμίσεως Οδών και Οικοδομών Νόμος και ο περί ρύθμισης της Ενεργειακής Απόδοσης των Κτηρίων Νόμος και σχετικοί Κανονισμοί και Διατάγματα. Πριν το 2007 δεν υπήρχε ουσιαστικά καμία απαίτηση που να ρύθμιζε τις ενεργειακές απαιτήσεις για τα κτήρια. Επικουρική νομοθεσία στην όλη προσπάθεια ήταν ο Περί Προώθησης και Ενθάρρυνσης της Χρήσης Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας και της Εξοικονόμησης Ενέργειας Νόμος ο οποίος θεσμοθέτησε την επιδότηση τεχνολογιών ανανεώσιμων πηγών και εξοικονόμησης ενέργειας, συμπεριλαμβανομένων και αυτών που αφορούν το δομημένο περιβάλλον από ειδικό ταμείο. Σημειώνεται ότι το 1999 εκπονήθηκε εθνικό τεχνικό πρότυπο 8 επονομαζόμενο «CYS 98:1999 - Θερμομονώσεις και ορθολογική μελέτη και χρήση ενέργειας στις κατοικίες Μέρος 1 Απαιτήσεις θερμομόνωσης» για προαιρετική χρήση. Το πρότυπο καθόριζε ότι τα επιμέρους δομικά στοιχεία (πλην των κουφωμάτων) θα έπρεπε να είχαν συντελεστή θερμοπερατότητας μικρότερο από 1 W/m 2 K. Περαιτέρω, το πρότυπο καθόρισε μέσο συντελεστή θερμοπερατότητας ανάλογα με την επιφάνεια προς τον όγκο του κτηρίου από 1,2 W/m 2 K μέχρι 1,55 W/m 2 K. Η συμμόρφωση με το υπό αναφορά πρότυπο είχε καθοριστεί ως απαίτηση για την παραχώρηση χορηγίας / επιδότησης από ειδικό πράσινο ταμείο. Πέραν αυτού όμως δεν είχε ιδιαίτερη επίδραση στον τρόπο που κατασκευάζονταν τα κτήρια καθώς επρόκειτο για προαιρετική προδιαγραφή. Παρόλο που είναι έμμεσα σχετικό επισημαίνεται ότι στις 17/03/2006 ρυθμίστηκε η υποχρεωτική υποβολή ηλεκτρολογικής και μηχανολογικής μελέτης για την απόκτηση οικοδομικής άδειας. Σχετική επίπτωση στην ενεργειακή συμπεριφορά των κατοικιών είχε η ρύθμιση για την υποβολή μελέτης για συστήματα κεντρικής θέρμανσης καθώς και για συστήματα κλιματισμού και εξαερισμού 9. Σημειώνεται ότι ο κανονισμός καθορίζει ένα γενικό πλαίσιο που πρέπει να τηρείται για την εφαρμογή του και δεν υπεισέρχεται στον καθορισμό και προσδιορισμό ορίων και λεπτομερών απαιτήσεων 10, όπως συνθήκες θερμικής άνεσης και πρότυπα ποιότητας εσωτερικού χώρου. Σημαντικό σημείο αναφοράς αποτελεί η νομική θεσμοθέτηση της θερμομόνωσης με την υποχρεωτική εφαρμογή του Οδηγού Θερμομόνωσης Κτηρίων ως προϋπόθεση της οικοδομικής αδειοδότησης το 2007. Από την 01/01/2010 εφαρμόζεται το νέο Διάταγμα περί Απαιτήσεων Ελάχιστης Ενεργειακής Απόδοσης Κτηρίου (Κ.Δ.Π 446/2009) που ενώ διατηρεί την υποχρέωση για θερμομόνωση του κελύφους του κτηρίου στα ίδια επίπεδα με το προηγούμενο Διάταγμα, θέτει επιπρόσθετες απαιτήσεις. Οι επιπρόσθετες απαιτήσεις μπορούν 8 Τα κυπριακά πρότυπα είναι εθελοντικά κείμενα, αποτελούν σημείο αναφοράς για την αγορά αλλά δεν είναι υποχρεωτική η εφαρμογή τους. 9 Μια από τις αδυναμίες του Κανονισμού είναι ότι εξαιρεί την απαίτηση υποβολής μελέτης για σύστημα κεντρικής θέρμανσης και κλιματισμού στις περιπτώσεις των μεμονωμένων κατοικιών, δηλαδή ένα μεγάλο ποσοστό των νεοανεγειρόμενων κατοικιών. 10 Η προσέγγιση που ακολουθήθηκε στην Κύπρο (ίσως γιατί δεν υπήρχε και άλλη επιλογή) ήταν η ρύθμιση των προσόντων του μελετητή μηχανολόγου μηχανικού (να είναι προσοντούχος μηχανολόγος μηχανικός, μέλος του ΕΤΕΚ) και όχι η λεπτομερής ρύθμιση του παραδοτέου, δηλαδή της μελέτης. 31

να χωριστούν σε δύο κατηγορίες αυτές που αντιμετωπίζουν το κτήριο συνολικά και αυτές που εισάγουν τη χρήση ΑΠΕ στο κτήριο. Στην πρώτη κατηγορία εμπίπτουν οι απαιτήσεις για μέγιστο μέσο συντελεστή θερμοπερατότητας του κελύφους και την υποχρέωση έκδοσης Πιστοποιητικού Ενεργειακής Απόδοσης (ΠΕΑ) κλάσης Β ή υψηλότερης. Το ΠΕΑ αποτελεί ένα συνολικό και ολοκληρωμένο δείκτη ο οποίος λαμβάνει υπόψη του μια σειρά θεμάτων όπως τα θερμικά χαρακτηριστικά του κτηρίου, την εγκατάσταση θέρμανσης και τροφοδοσίας ζεστού νερού, την εγκατάσταση κλιματισμού, τον αερισμό, την εγκατάσταση φωτισμού, τη θέση και προσανατολισμό των κτηρίων, τα παθητικά ηλιακά συστήματα, την ηλιακή προστασία και τις εσωτερικές κλιματικές συνθήκες. Στη δεύτερη κατηγορία εμπίπτουν οι νέες απαιτήσεις για υποχρεωτική εγκατάσταση συστήματος παραγωγής ζεστού νερού χρήσης από ηλιακά συστήματα σε νέα κτήρια που χρησιμοποιούνται ως κατοικίες και η υποχρεωτική τοποθέτηση πρόνοιας για χρήση συστημάτων ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ που αφορά κυρίως τα φωτοβολταϊκά συστήματα. Όσον αφορά τη βελτίωση της θερμικής συμπεριφοράς υφιστάμενων κτηρίων του οικιακού τομέα με θερμομόνωση του κελύφους των υφιστάμενων κατοικιών, είχε προωθηθεί από το 2004 μέχρι το 2010 μέσω του Σχεδίου Χορηγιών για ΕΞΕ και Ενθάρρυνση της Χρήσης των ΑΠΕ, η ενθάρρυνση της λήψης μέτρων για εφαρμογή μέτρων θερμομόνωσης. Το Σχέδιο ξεκίνησε τη λειτουργία από τα μέσα του 2004 και μέχρι το τέλος του Σεπτεμβρίου του 2009 είχαν υποβληθεί συνολικά 22.861 αιτήσεις για το μέρος του Σχεδίου που αφορά τη θερμομόνωση κατοικιών. Εκτιμάται ότι το ενεργειακό όφελος που προκύπτει από την υλοποίηση των μέτρων θερμομόνωσης που περιλαμβάνονται στις πιο πάνω αιτήσεις, είναι 6.746 ΤΙΠ το χρόνο. Οι καταβληθείσες χορηγίες από το Ειδικό ταμείο για ΑΠΕ και ΕΞΕ την περίοδο 2005-2011 παρουσιάζονται αναλυτικά στο Παράρτημα 1. Σχετική πρωτοβουλία που σχετίζεται με το έργο αποτελεί επίσης η εισαγωγή πρόνοιας στα νέα Τοπικά Σχέδια 11 σύμφωνα με την οποία επιτρέπεται η αύξηση του συντελεστή δόμησης με τη χρήση ΑΠΕ. Η σχετική πρόνοια αναμένεται να έχει εφαρμογή μόνο σε ορισμένους τύπους κτηρίων όπως μεγάλες οργανωμένες οικιστικές αναπτύξεις και ψηλά κτήρια. Το ποσοστό ή ποσότητα της ενέργειας που θα παράγεται από ανανεώσιμες πηγές, ο τρόπος υπολογισμού της και άλλες προϋποθέσεις θα καθοριστούν με σχετική Εντολή. Επί του παρόντος, το Τμήμα Πολεοδομίας και Οικήσεως σε συνεργασία με την Υπηρεσία Ενέργειας, το ΕΤΕΚ και άλλους φορείς εξετάζει το θέμα σε τεχνικό επίπεδο. Μια ολοκληρωμένη και πιο εκτενής σκιαγράφηση των οικοδομικών νομοθεσιών και κανονισμών και των σχετικών με την ενεργειακή απόδοση απαιτήσεων παρουσιάζεται στο Παράρτημα 2. 4.1.5 Η συνεισφορά του τομέα των Κατασκευών στους ενεργειακούς στόχους του 2020 Στο υποκεφάλαιο αυτό επιχειρείται η ποσοτικοποίηση των συστημάτων που απαιτούνται να εγκατασταθούν σε κτήρια μέχρι το 2020 για την επίτευξη των στόχων που σχετίζονται με τα 11 Αποτελούν Σχέδια Ανάπτυξης που περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, ένα ευρύ φάσμα προνοιών που αναφέρεται σε μεγάλη ποικιλία τύπων ανάπτυξης, δικτύων υποδομής, προτύπων, επιτρεπομένων μεγεθών και έντασης της ανάπτυξης και κατά κανόνα αφορούν ευρείες γεωγραφικές περιοχές που λειτουργούν ως ενιαία σύνολα στο χώρο. 32

κτήρια και την ενέργεια και που τέθηκαν στα Εθνικά Σχέδια Δράσης για την Ενεργειακή Απόδοση και την Ανανεώσιμη Ενέργεια. Η ανάλυση αυτή βασίζεται σε ορισμένες παραδοχές για τα χαρακτηριστικά των κτηρίων καθώς και για το είδος και τα τεχνικά χαρακτηριστικά των συστημάτων που δύναται να εγκατασταθούν στα κτήρια της Κύπρου και παρουσιάζονται στη συνέχεια. Ο Πίνακας 5 παρουσιάζει τους συνολικούς στόχους εξοικονόμησης ενέργειας ανά τομέα σύμφωνα με το 2 ο ΣΔΕΑ. Όπως διαπιστώνεται, ο οικιακός τομέας έχει τη μεγαλύτερη συνεισφορά στην επίτευξη των συνολικών στόχων, καθώς περίπου 85% της συνολικής εξοικονόμησης ενέργειας αναμένεται να προέλθει από τον τομέα αυτό. Πίνακας 5 Τομεακή ανάλυση των Εθνικών στόχων για την Εξοικονόμηση Ενέργειας Εξοικονόμηση ενέργειας (ΤΙΠ) 2010 2016 2020 Οικιακός 51.164 161.877 232.109 Τριτογενής 8.942 23.681 34.061 Βιομηχανικός 1.714 1.284 1.141 Μεταφορές 3.909 3.909 3.909 Σύνολο 65.729 190.751 271.220 Πηγή: 2 ο Σχέδιο Δράσης για την Ενεργειακή Απόδοση. Η εφαρμογή της αναθεωρημένης Οδηγίας 2010/31/ΕΕ για την Ενεργειακή Απόδοση των Κτηρίων αποτελεί το σημαντικότερο εργαλείο για την επίτευξη των συνολικών στόχων εξοικονόμησης ενέργειας στον οικιακό και τριτογενή τομέα όπως διαπιστώνεται από την εξέταση του Πίνακα 6. Πίνακας 6 Συνεισφορά της Οδηγίας 2010/31/ΕΕ στην επίτευξη των Εθνικών στόχων για την Εξοικονόμηση Ενέργειας Εξοικονόμηση ενέργειας (ΤΙΠ) 2010 2016 2020 Οικιακός 15.428 124.284 199.026 Τριτογενής 2.000 17.621 28.519 Σύνολο 17.428 141.905 227.545 Πηγή: 2 ο Σχέδιο Δράσης για την Ενεργειακή Απόδοση. Τα μέτρα που θα ληφθούν για την εξοικονόμηση ενέργειας μέχρι το 2020 αναμένεται να συνεισφέρουν σημαντικά και στην επίτευξη των στόχων για τη διείσδυση των ΑΠΕ στην τελική κατανάλωση ενέργειας, στην ηλεκτρική ενέργεια και στη θέρμανση και ψύξη. Ο εθνικός στόχος για τις ΑΠΕ σύμφωνα με το σχετικό σχέδιο δράσης είναι συνεισφορά 13% από ΑΠΕ στην ακαθάριστη τελική κατανάλωση ενέργειας του 2020 που ισοδυναμεί με 263.000 ΤΙΠ. Οι επί μέρους τομεακοί στόχοι (θέρμανση - ψύξη, ηλεκτρισμός και μεταφορές) του 2020 για τη χρήση ΑΠΕ ως ποσοστό επί του συνόλου και ως συνεισφορά ενέργειας παρουσιάζονται στον Πίνακα 7. Οι τεχνολογίες ΑΠΕ που ποσοτικοποιούνται στο Σχέδιο Δράσης για την Ανανεώσιμη Ενέργεια για σκοπούς ηλεκτροπαραγωγής είναι τα αιολικά, τα φωτοβολταϊκά, τα 33

συγκεντρωτικά ηλιακά και το βιοαέριο. Άλλες τεχνολογίες όπως η υδροηλεκτρική, η γεωθερμία και η αξιοποίηση της κυματικής ενέργειας δεν προβλέπεται να έχουν οποιαδήποτε συνεισφορά, καθώς το δυναμικό της Κύπρου για τις συγκεκριμένες τεχνολογίες κρίθηκε πολύ μικρό έως ανύπαρκτο. Πίνακας 7 Επί μέρους τομεακοί στόχοι του 2020 για χρήση ΑΠΕ Τομέας % Διείσδυσης των Συνεισφορά ενέργειας ΑΠΕ το 2020 το 2020 (ΤΙΠ) ΑΠΕ-Θέρμανση και Ψύξη 23,5 124.000 ΑΠΕ-Ηλεκτρισμός 16,0 101.000 ΑΠΕ-Μεταφορές 4,9 38.000 Συνολικό μερίδιο ΑΠΕ 13,0 263.000 Πηγή: Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ανανεώσιμη Ενέργεια. Στους υπολογισμούς που έχουν γίνει στο 2 ο ΣΔΕΑ για την εκτίμηση της εξοικονόμησης ενέργειας που θα προκύψει από την εφαρμογή της Οδηγίας για την ενεργειακή απόδοση τα κτήρια χωρίστηκαν σε τρεις τύπους: μονοκατοικίες, διαμερίσματα και κτήρια του τριτογενούς τομέα. Για κάθε τύπο κτηρίου δημιουργήθηκε ένα αντίστοιχο κτήριο αναφοράς με καθορισμένες διαστάσεις, επίπεδα θερμομόνωσης και τεχνικά συστήματα. Επίσης, ο ετήσιος αριθμός νέων κτηρίων θεωρήθηκε ότι θα είναι για τα χρόνια μέχρι το 2020 ίσος με τον αριθμό αδειών οικοδομής που εκδόθηκαν το 2008. Στον Πίνακα 8 παραθέτονται τα χαρακτηριστικά των τριών τύπων κτηρίων αναφοράς ως προς το εμβαδό των στοιχείων του κελύφους τους, μαζί με την εκτιμώμενη κατανάλωση για θέρμανση και ψύξη όπως έχει υπολογιστεί στο 2 ο ΣΔΕΑ. Πίνακας 8 Χαρακτηριστικά των τριών τύπων κτηρίων αναφοράς Μονοκατοικίες (εκτιμάται ότι θα ανεγείρονται 6.263 ετησίως) Διαμερίσματα (εκτιμάται ότι θα ανεγείρονται 13.819 ετησίως) Κτήρια τριτογενούς τομέα (εκτιμάται ότι θα ανεγείρονται 454 ετησίως) Ωφέλιμο εμβαδό (m 2 ) 216 132 573 Οροφή (m 2 ) 216 26 286 Τοιχοποιίες (m 2 ) 145 69 573 Υαλοπίνακες (m 2 ) 48 23 573 Εκτεθειμένο Δάπεδο - 26 - Θέρμανση με λέβητα (kwh/yr) Θέρμανση με αντλία θερμότητας (kwh/yr) 2.644 1.345 20.836 - - 4.948 Ψύξη (kwh/yr) 660 266 4.659 Πηγή: 2 ο Σχέδιο Δράσης για την Ενεργειακή Απόδοση. Στον τομέα των κτηρίων αναμένεται ότι μόνο τα φωτοβολταϊκά συστήματα θα έχουν εφαρμογή, καθώς τα αιολικά υλοποιούνται μέσω της ανάπτυξης μεγάλων αιολικών πάρκων και τα συγκεντρωτικά ηλιακά αποτελούν έργα μεγάλης κλίμακας. Μικρές ανεμογεννήτριες 34

μπορούν να εγκατασταθούν σε κτήρια, ωστόσο υπάρχουν πολεοδομικοί περιορισμοί που καθιστούν την εφαρμογή τους στα αστικά κέντρα και τις κοινότητες σχεδόν αδύνατη. Φωτοβολταϊκά Η Κύπρος διαθέτει αξιόλογο ηλιακό δυναμικό με υψηλή ακτινοβολία και ηλιοφάνεια καθ όλη τη διάρκεια του έτους. Η χρήση φωτοβολταϊκών συστημάτων για την παραγωγή ηλεκτρισμού αποτελεί ένα από τους τρόπους αξιοποίησης της ηλιακής ενέργειας στην Κύπρο. Με βάση τους στόχους για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από φωτοβολταϊκά που καταγράφονται στο Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ανανεώσιμη Ενέργεια και των χαρακτηριστικών των κτιρίων αναφοράς έγινε εκτίμηση του αριθμού των απαιτούμενων φωτοβολταϊκών συστημάτων μέχρι το 2020. Για τον υπολογισμό του αριθμού συστημάτων λήφθηκε υπόψη η υφιστάμενη απόδοση των φωτοβολταϊκών συστημάτων, όπου 1kW παράγει κατά μέσον όρο 1.500 kwh το χρόνο και που ισοδυναμεί με 8τ.μ. πλαισίων που για την εγκατάσταση τους απαιτούνται 15τ.μ. επίπεδης στέγης προκειμένου να είναι εφικτή η τοποθέτηση τους και να μην υπάρχει σκίαση μεταξύ τους. Στον Πίνακα 9 παρουσιάζονται τα MW φωτοβολταϊκών που πρέπει να εγκατασταθούν ανά έτος μέχρι το 2020 και τα τ.μ. πλαισίων και στέγης που θα απαιτηθούν. Πίνακας 9 Απαιτούμενη ισχύς φωτοβολταϊκών και τα τ.μ. πλαισίων και στέγης που πρέπει να εγκατασταθούν ανά έτος μέχρι το 2020 MW / έτος τ.μ. πλαισίου / έτος τ.μ. στέγης / έτος 2013 5 40.000 75.000 2014 16 128.000 240.000 2015 4 32.000 60.000 2016 26 208.000 390.000 2017 12 96.000 180.000 2018 50 400.000 750.000 2019 20 160.000 300.000 2020 47 376.000 705.000 Σύνολο 180 1.440.000 2.700.000 Μέσος όρος/ έτος 22,5 180.000 337.500 Πηγή: Εκτιμήσεις κοινοπραξίας Build Up Skills Κύπρος. Χρησιμοποιώντας τα χαρακτηριστικά των κτηρίων αναφοράς του 2 ου ΣΔΕΑ μπορεί να γίνει μια εκτίμηση για τον αριθμό των κτηρίων που θα χρειαστεί να τοποθετήσουν φωτοβολταϊκά συστήματα στις στέγες τους. Να σημειωθεί ότι τα κτήρια αυτά μπορεί να είναι είτε νέα είτε υφιστάμενα. Στον Πίνακα 10 παρουσιάζονται τρία σενάρια σχετικά με την εγκατάσταση φωτοβολταϊκών συστημάτων σε κτήρια. Το πρώτο σενάριο αφορά την επίτευξη του στόχου με την τοποθέτηση φωτοβολταϊκών μόνο σε στέγες μονοκατοικιών, το δεύτερο σενάριο με την τοποθέτηση τους μόνο σε πολυκατοικίες και το τρίτο σενάριο με την τοποθέτηση τους σε κτήρια μόνο του τριτογενούς τομέα. 35

Πίνακας 10 Σενάρια τοποθέτησης φωτοβολταικών στα τρία κτήρια αναφοράς για την ικανοποίηση των στόχων της εγκατεστημένης ισχύος Έτος Τοποθέτηση μόνο σε μονοκατοικίες (αριθμός κτηρίων) Τοποθέτηση μόνο σε πολυκατοικίες (αριθμός κτηρίων) Τοποθέτηση μόνο σε κτήρια του τριτογενούς τομέα (αριθμός κτηρίων) 2013 347 473 261 2014 1.111 1.515 837 2015 277 378 209 2016 1.805 2.462 1.361 2017 833 1.136 628 2018 3.472 4.734 2.617 2019 1.388 1.893 1.047 2020 3.263 4.450 2.460 Σύνολο 12.500 17.045 9.424 Μέσος όρος / έτος 1.562 2.130 1.178 Πηγή: Εκτιμήσεις κοινοπραξίας Build Up Skills Κύπρος. Στους πιο πάνω πίνακες για τα φωτοβολταϊκά δεν λαμβάνεται υπόψη η δημιουργία φωτοβολταϊκών πάρκων που αναμένεται να έχουν σημαντική συνεισφορά στην επίτευξη του στόχου και έτσι οι πιο πάνω υπολογισμοί έγιναν με την παραδοχή ότι τα κτήρια θα έχουν συνεισφορά 100% στον στόχο. Θερμικά ηλιακά Η εγκατάσταση ηλιακών πλαισίων για παραγωγή ζεστού νερού στις κατοικίες είναι συνήθης πρακτική στην Κύπρο για πολλές δεκαετίες. Ωστόσο, από την 01/01/2010 η εγκατάσταση έγινε υποχρεωτική με βάση τον Τεχνικό Οδηγό Ηλιακών Συστημάτων που καθορίζει το μέγεθος των πλαισίων ανάλογα με το μέγεθος της κατοικίας. Στον Πίνακα 11 εκτιμάται ο ετήσιος αριθμός οικιστικών μονάδων (συμπεριλαμβανομένων και των διαμερισμάτων) που θα χρειαστούν να εγκαταστήσουν 3,6 τ.μ. ηλιακών πλαισίων για ικανοποίηση του σχετικού επιμέρους στόχου για θέρμανση και ψύξη από ΑΠΕ. Σύμφωνα με τον Οδηγό, κατοικίες με τρία υπνοδωμάτια πρέπει να εγκαθιστούν τουλάχιστον 3,6 τ.μ. πλαίσια. Στους υπολογισμούς γίνεται η παραδοχή ότι κάθε τ.μ. πλαισίου παράγει 650kWh το χρόνο. Πίνακας 11 Εκτίμηση για την εγκατάσταση θερμικών ηλιακών συστημάτων Έτος ΤΙΠ / έτος kwh / έτος m 2 Αριθμός / έτος Κατοικιών 2013 3.560 41.395.324 63.685 17.690 2014 3.520 40.930.208 62.969 17.491 2015 3.470 40.348.813 62.075 17.243 2016 3.290 38.255.791 58.855 16.348 2017 3.200 37.209.280 57.245 15.901 2018 3.080 35.813.932 55.098 15.305 36

Έτος ΤΙΠ / έτος kwh / έτος m 2 Αριθμός / έτος Κατοικιών 2019 2.950 34.302.305 52.772 14.659 2020 3.560 41.395.324 50.268 13.963 Σύνολο 23.070 309.650.977 462.969 128.602 Μέσος όρος / έτος 3.295 38.322.236 57.871 16.075 Πηγή: Εκτιμήσεις κοινοπραξίας Build Up Skills Κύπρος. Βιομάζα Τα νέα κτήρια, δηλαδή τα κτήρια που κτίζονται σύμφωνα με τις ελάχιστες απαιτήσεις που ισχύουν από την 01/01/2010, αναμένεται να έχουν πολύ χαμηλότερη κατανάλωση ενέργειας σε θέρμανση και ψύξη από ότι το υφιστάμενο κτηριακό απόθεμα. Υποθέτοντας ότι η κατανάλωση ενέργειας για θέρμανση και ψύξη στα νέα κτήρια θα είναι αυτή που έχει υπολογιστεί στα κτήρια αναφοράς του 2 ου ΣΔΕΑ, παρουσιάζονται στους Πίνακες 13 και 14 εκτιμήσεις του ετήσιου αριθμού νέων νοικοκυριών και κτηρίων του τριτογενούς τομέα που απαιτείται να εγκαταστήσουν σύστημα κεντρικής θέρμανσης με βιομάζα για επίτευξη του στόχου για το 2020. Στον Πίνακα 12 παρουσιάζονται δύο σενάρια για την εγκατάσταση συστήματος κεντρικής θέρμανσης με βιομάζα σε νοικοκυριά. Στο πρώτο σενάριο ο στόχος αναμένεται να επιτευχθεί με την εγκατάσταση συστημάτων μόνο σε μονοκατοικίες ενώ στο δεύτερο σενάριο με την εγκατάσταση μόνο σε διαμερίσματα. Να σημειωθεί ότι στις κατοικίες μόνο το 28% της βιομάζας χρησιμοποιείται για σκοπούς θέρμανσης σύμφωνα με το ενεργειακό ισοζύγιο του 2010. Στους υπολογισμούς θεωρείται ότι η ίδια τάση θα συνεχιστεί μέχρι το 2020. Πίνακας 12 Εκτίμηση για την εγκατάσταση συστημάτων βιομάζας σε νοικοκυριά Έτος ΤΙΠ / έτος Τοποθέτηση μόνο σε Τοποθέτηση μόνο σε νέες μονοκατοικίες νέα διαμερίσματα 2013 355 1.563 3.073 2014 361 1.588 3.122 2015 358 1.576 3.097 2016 350 1.539 3.025 2017 341 1.502 2.952 2018 336 1.477 2.904 2019 324 1.428 2.807 2020 316 1.391 2.734 Σύνολο 2.744 12.067 23.718 Μέσος όρος / έτος 343 1.508 2.964 Πηγή: Εκτιμήσεις κοινοπραξίας Build Up Skills Κύπρος. Στον Πίνακα 13 γίνεται εκτίμηση του αριθμού των νέων κτηρίων του τριτογενούς τομέα που θα απαιτηθεί να εγκαταστήσουν συστήματα κεντρικής θέρμανσης με βιομάζα για επίτευξη του επιμέρους στόχου. Να σημειωθεί ότι στα κτήρια του τριτογενούς τομέα μόνο το 16% της βιομάζας χρησιμοποιείται για σκοπούς θέρμανσης σύμφωνα με το ενεργειακό ισοζύγιο του 2010. Στους υπολογισμούς θεωρείται ότι η ίδια τάση θα συνεχιστεί μέχρι το 2020. 37

Πίνακας 13 Εκτίμηση για την εγκατάσταση συστημάτων βιομάζας σε κτήρια του τριτογενούς τομέα Έτος ΤΙΠ / έτος Τοποθέτηση μόνο σε νέα κτήρια του τριτογενούς τομέα 2013 203 113 2014 206 115 2015 204,8 114 2016 200 111 2017 195 108 2018 192 107 2019 185 103 2020 180 100 Σύνολο 1.568 875 Μέσος όρος / έτος 196 109 Πηγή: Εκτιμήσεις κοινοπραξίας Build Up Skills Κύπρος. Γεωθερμία (αντλίες θερμότητας) Όσον αφορά τις αντλίες θερμότητας με γεωθερμία, διαπιστώνεται από το ενεργειακό ισοζύγιο του 2010 ότι όλες οι εγκαταστάσεις έγιναν στον οικιστικό τομέα. Στον Πίνακα 14 παρουσιάζονται τρία σενάρια για εκτίμηση του ετήσιου αριθμού αντλιών θερμότητας που πρέπει να εγκατασταθούν για επίτευξη του σχετικού επιμέρους στόχου για θέρμανση και ψύξη από ΑΠΕ. Στο πρώτο σενάριο, ο στόχος της γεωθερμίας αναμένεται να επιτευχθεί με την εγκατάσταση συστημάτων μόνο σε μονοκατοικίες, στο δεύτερο σενάριο με την εγκατάσταση μόνο σε διαμερίσματα και στο τρίτο σενάριο μόνο σε κτήρια του τριτογενούς τομέα. Να σημειωθεί ότι στους υπολογισμούς γίνεται η παραδοχή ότι τα συστήματα γεωθερμίας θα εγκαθίστανται για να ικανοποιούν τα θερμικά και τα ψυκτικά φορτία, καθώς με αυτό τον τρόπο είναι οικονομικά πιο βιώσιμα, και ότι το 25% της ενέργειας που παράγει το σύστημα δεν θεωρείται ως ΑΠΕ. Πίνακας 14 Εκτίμηση για την εγκατάσταση συστημάτων γεωθερμίας για να ικανοποιηθούν οι στόχοι που τέθηκαν ΤΙΠ / έτος kwh/ έτος Τοποθέτηση μόνο σε μονοκατοικίες Τοποθέτηση μόνο σε διαμερίσματα Τοποθέτηση μόνο σε κτήρια του τριτογενούς τομέα 2013 260 3.023.254 1.219 2.500 419 2014 260 3.023.254 1.219 2.500 419 2015 270 3.139.533 1.266 2.596 435 2016 270 3.139.533 1.266 2.596 435 2017 280 3.255.812 1.313 2.693 431 2018 270 3.139.533 1.266 2.596 435 2019 270 3.139.533 1.266 2.596 435 2020 270 3.139.533 1.266 2.596 435 Σύνολο 2.150 24.999.985 10.088 20.679 3.469 Μέσος όρος / έτος 268.75 3.124.998 1.261 2.584 433 Πηγή: Εκτιμήσεις κοινοπραξίας Build Up Skills Κύπρος. 38

Παθητικά μέτρα αύξησης της ενεργειακής απόδοσης σε κτήρια Σύμφωνα με το 2 ο ΣΔΕΑ, με την εφαρμογή των υφιστάμενων ελάχιστων απαιτήσεων ενεργειακής απόδοσης και την παραδοχή ότι ο ετήσιος αριθμός των νέων κτηρίων μέχρι το 2020 θα είναι ίσος με τις άδειες οικοδομής που εκδόθηκαν το 2008, θα επιτευχθεί εξοικονόμηση ενέργειας της τάξης των 227.545 ΤΙΠ, συνεισφέροντας έτσι σημαντικά στην επίτευξη του συνολικού στόχου που ανέρχεται στις 271.220 ΤΙΠ. Παρόλο που υπάρχει η πιθανότητα ο αριθμός των νέων κτηρίων να μειωθεί στα επόμενα χρόνια, η εκτίμηση για τις ετήσιες ανάγκες για θερμομόνωση του κελύφους μπορούν να θεωρηθούν και συντηρητικές καθώς δεν λήφθηκε υπόψη ότι η εναρμόνιση με την Οδηγία 2010/31/ΕΕ απαιτεί την αναβάθμιση όλων των υφιστάμενων κτηρίων που τυγχάνουν ανακαίνισης μεγάλης κλίμακας και την υιοθέτηση κινήτρων για μέτρα εξοικονόμησης σε υφιστάμενα κτήρια. Στον Πίνακα 15 γίνεται μια εκτίμηση για τις ετήσιες ανάγκες σε θερμομόνωση του κελύφους του κτηρίου και άλλων παθητικών μέτρων ενεργειακής απόδοσης μέχρι το 2020 για επίτευξη του στόχου για εξοικονόμηση ενέργειας όπως καθορίζεται στο 2 ο ΣΔΕΑ. Πίνακας 15 Εκτίμηση για τις ετήσιες ανάγκες σε θερμομόνωση του κελύφους του κτηρίου και άλλων παθητικών μέτρων ενεργειακής απόδοσης μέχρι το 2020 Παθητικά μέτρα ενεργειακής απόδοσης Απαιτούμενα τ.μ. ή συστήματα Θερμομόνωση Οροφές (m 2 / έτος) 2.130.944 Θερμομόνωση Τοιχοποιίας (m 2 / έτος) 1.496.724 Θερμομόνωση Εκτεθειμένα δάπεδα (m 2 / έτος) 364.821 Κουφώματα (m 2 / έτος) 883.742 Τοποθέτηση συστημάτων ηλιοπροστασίας (συστ./ έτος) 7.500 Αυτοματισμοί και μετρητές (συστ./ έτος) (ηλεκτρονικό σύστημα παρακολούθησης και ελέγχου) 7.500 Πηγή: 2 ο Σχέδιο Δράσης για την Ενεργειακή Απόδοση. Ο στόχος μπορεί να επιτευχθεί με την εφαρμογή των πιο πάνω επιφανειών θερμομόνωσης σε νέα ή υφιστάμενα κτήρια. Για παράδειγμα, ο στόχος της θερμομόνωσης για τις οροφές θα μπορούσε να επιτευχθεί με την τοποθέτηση θερμομόνωσης πάχους 5cm σε 10.655 στέγες κατοικιών ετησίως, είτε νέες είτε υφιστάμενες, αν θεωρηθεί ότι ο μέσος όρος της επιφάνειας της στέγης μιας κατοικίας είναι περίπου 200τ.μ. Η θερμομόνωση νέων και υφιστάμενων πολυκατοικιών και κτηρίων του τριτογενούς τομέα αναμένεται να συνεισφέρει στην επίτευξη των στόχων όσο αφορά το υπόλοιπο κέλυφος. Σύμφωνα με το 2 ο ΣΔΕΑ, ο ετήσιος αριθμός των πολυκατοικιών και των κτηρίων του τριτογενούς τομέα που θα θερμομονώνονται ανέρχεται στις 2.303 και 454 αντίστοιχα. Ωστόσο, με πιθανή στόχευση σε μεγάλα κτήρια του τριτογενούς τομέα ο αριθμός αυτός θα μπορούσε να μειωθεί. 4.2 Συνεχιζόμενη Επαγγελματική Εκπαίδευση και Κατάρτιση Στο υποκεφάλαιο αυτό, μέσα από την επισκόπηση των εθνικών προγραμματικών και στρατηγικών εγγράφων, παρουσιάζονται συνοπτικά οι εθνικές πολιτικές και στρατηγικές 39

στον τομέα της Συνεχιζόμενης Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης που αναμένεται να συμβάλουν στην επίτευξη των ενεργειακών στόχων για το 2020 που έθεσε η Κυπριακή Δημοκρατία, με ειδική επικέντρωση στον τομέα των Κατασκευών. 4.2.1 Εθνική πολιτική και στρατηγική για τα πράσινα επαγγέλματα και δεξιότητες Στο μέρος αυτό αναφέρονται οι εθνικές πολιτικές και στρατηγικές που στηρίζουν και προωθούν την ανάπτυξη των πράσινων επαγγελμάτων και την απόκτηση πράσινων δεξιοτήτων από το ανθρώπινο δυναμικό και που σχετίζονται με τον τομέα των Κατασκευών και την ενεργειακή απόδοση, εξοικονόμηση ενέργειας και εγκατάσταση ΑΠΕ σε κτήρια. Εθνικό Μεταρρυθμιστικό Πρόγραμμα Το Εθνικό Μεταρρυθμιστικό Πρόγραμμα (ΕΜΠ) παρουσιάζει τα διαρθρωτικά μέτρα της κυβέρνησης για την προώθηση της ανάπτυξης, της απασχόλησης και της κοινωνικής συνοχής και την επίτευξη των ποσοτικοποιημένων εθνικών στόχων στα πλαίσια της Στρατηγικής «Ευρώπη 2020». Τα μέτρα αυτά εστιάζουν στην προώθηση της καινοτομίας, των ΤΠΕ, τη χρήση νέων τεχνολογιών, την ενίσχυση του εκπαιδευτικού συστήματος, τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης, την αύξηση του ποσοστού συμμετοχής στην αγορά εργασίας και την προώθηση της κοινωνικής συνοχής. Όπως διαπιστώνεται από την εξέταση του ΕΜΠ, η μετάβαση της κυπριακής οικονομίας προς την πράσινη οικονομία προχωρά με βραδείς ρυθμούς ωστόσο επιβεβαιώνεται η πρόθεση της κυβέρνησης για στήριξη των πράσινων επαγγελμάτων και της πράσινης οικονομίας μέσω στοχευμένων μέτρων σε σημαντικές θεματικές ενότητες και πυλώνες της οικονομίας. Τα μέτρα τα οποία περιλαμβάνονται στο ΕΜΠ και σχετίζονται με το έργο «Build Up Skills» παραθέτονται στις επόμενες παραγράφους με βάση τις θεματικές ενότητες του ΕΜΠ. Σημειώνεται ότι ορισμένα από τα μέτρα που εντοπίστηκαν αφορούν περισσότερες από μια θεματικές ενότητες. Εκπαίδευση Εγκαθίδρυση και λειτουργία Μεταλυκειακών Ινστιτούτων Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης για αύξηση του ποσοστού συμμετοχής στην τεχνική επαγγελματική εκπαίδευση και ενδυνάμωση των δεσμών της τεχνικής επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης και της αγοράς εργασίας. Ανάπτυξη νέου προγράμματος σπουδών μέχρι το 2015 για την Ανώτερη Δευτεροβάθμια και Τεχνική Εκπαίδευση για να διευκολυνθεί η μετάβαση των μαθητών μεταξύ της γενικής εκπαίδευσης και της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης. Αναβάθμιση της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης με τη βελτίωση της ποιότητας και ελκυστικότητας του συστήματος εκπαίδευσης και κατάρτισης και τη δημιουργία μηχανισμών δια βίου καθοδήγησης και πιστοποίησης των δεξιοτήτων. Αναβάθμιση του Συστήματος Μαθητείας. Ενίσχυση των δεσμών μεταξύ της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης (ΕΕΚ), των κοινωνικών εταίρων και των επιχειρήσεων. Εγκαθίδρυση του Εθνικού Πλαισίου Προσόντων και σύνδεση του με το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Προσόντων. 40

Ενθάρρυνση των μαθητών των Τεχνικών και Επαγγελματικών σχολών και ενηλίκων για να συμμετάσχουν σε προγράμματα κινητικότητας όπως το Leonardo da Vinci, για αρχική και συνεχιζόμενη εκπαίδευση και τοποθέτηση τους σε επιχειρήσεις στην Ευρώπη. Ψηφιακή Κοινωνία Προώθηση της πράσινης κουλτούρας στις επιχειρήσεις με τη χρήση τεχνολογιών και εξοπλισμού παραγωγής που είναι περιβαλλοντικά φιλικές. Χρήση Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνίας (ΤΠΕ) για επίλυση σημαντικών προβλημάτων της οικονομίας όπως η διαχείριση των υδάτινων πόρων και οι οδικές μεταφορές. Χρήση ΤΠΕ σε έξυπνα κτήρια για μείωση της κατανάλωσης ενέργειας. Ενέργεια Εκπαίδευση και κατάρτιση των ειδικευμένων εμπειρογνωμόνων για έκδοση του Πιστοποιητικού Ενεργειακής Απόδοσης για κτήρια. Εφαρμογή ενεργειακών ελέγχων από καταρτισμένους και πιστοποιημένους ενεργειακούς ελεγκτές που αναμένεται να ξεκινήσει το 2012. Απασχόληση και Δεξιότητες Προσφορά προγραμμάτων κατάρτισης και εργασιακής πείρας σε ανέργους, αδρανείς, νεοεισερχόμενους στην αγορά εργασίας και απόφοιτους τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με στόχο τη συνεχή βελτίωση των δεξιοτήτων του εργατικού δυναμικού. Μελέτη «Εντοπισμός Αναγκών σε Πράσινες Δεξιότητες στην Κυπριακή Οικονομία 2010-2013» όπου προσδιορίζεται η πράσινη οικονομία της Κύπρου, παρέχονται προβλέψεις αναγκών απασχόλησης στους τομείς οικονομικής δραστηριότητας και επαγγέλματα της πράσινης οικονομίας και εντοπίζονται οι ανάγκες σε πράσινες δεξιότητες για την περίοδο 2010-2013. Μελέτες για τον εντοπισμό των αναγκών για τεχνική επαγγελματική κατάρτιση στις κυπριακές επιχειρήσεις και για διερεύνηση των αναγκών για εφαρμογή προγραμμάτων κατάρτισης για τεχνικά επαγγέλματα για κάλυψη των αναγκών της αγοράς εργασίας. Μελέτες που παρέχουν μακροχρόνιες προβλέψεις απασχόλησης στην κυπριακή οικονομία. Ενίσχυση των υποδομών και συστημάτων κατάρτισης και πιστοποίηση των συντελεστών παροχής κατάρτισης. Εφαρμογή της δεύτερης φάσης του Συστήματος Επαγγελματικών Προσόντων όπου αναμένεται να πιστοποιηθούν περίπου 7.000 άτομα στη βάση 72 Πρότυπων Επαγγελματικών Προσόντων που έχουν αναπτυχθεί. Αναθεωρημένη Εθνική Στρατηγική για την Αειφόρο Ανάπτυξη Το 2007 ετοιμάστηκε και κατατέθηκε στο Υπουργικό Συμβούλιο και στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή η πρώτη Εθνική Στρατηγική για την Αειφόρο Ανάπτυξη. Η υποχρέωση της Κύπρου ως κράτος μέλος της ΕΕ για αναθεώρηση της Εθνικής Στρατηγικής για την Αειφόρο Ανάπτυξη κάθε δύο χρόνια με βάση τις κατευθυντήριες γραμμές της Ευρωπαϊκής 41

Στρατηγικής για την Αειφόρο Ανάπτυξη είχε ως αποτέλεσμα την ετοιμασία της Αναθεωρημένης Εθνικής Στρατηγικής για την Αειφόρο Ανάπτυξη το 2010 που έχει ως στόχους την προστασία του περιβάλλοντος, την κοινωνική δικαιοσύνη και συνοχή, την οικονομική ευημερία και την ανάληψη των διεθνών ευθυνών. Μέσα από την εξέταση της Αναθεωρημένης Εθνικής Στρατηγικής για την Αειφόρο Ανάπτυξη διαπιστώνεται αριθμός μέτρων και δράσεων για υποστήριξη της αειφόρου ανάπτυξης. Στον τομέα της εκπαίδευσης, οι δράσεις που προβλέπεται να υλοποιηθούν για προώθηση της αειφόρου ανάπτυξης συνοψίζονται στο «Εθνικό Στρατηγικό Σχεδιασμό για την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση με επίκεντρο την Αειφόρο Ανάπτυξη». Κύρια μέτρα αποτελούν η αναδόμηση του αναλυτικού προγράμματος όλων των εκπαιδευτικών βαθμίδων στα πλαίσια της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης, όπου τα θέματα του περιβάλλοντος και της αειφόρου ανάπτυξης προσδιορίζονται με σαφήνεια μέσα από το νέο πρόγραμμα σπουδών και τα μαθησιακά αποτελέσματα θα καθορίζονται σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης, η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών σε θέματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, η προώθηση των νέων τεχνολογιών στις σχολικές διαδικασίες για την ενίσχυση της περιβαλλοντικής γνώσης και δεξιοτήτων και της διαμόρφωσης υπεύθυνης περιβαλλοντικής συμπεριφοράς και η δημιουργία κέντρων περιβαλλοντικής εκπαίδευσης που έχουν ως σκοπό την ενίσχυση της μη τυπικής εκπαίδευσης και τη σύνδεση της με την τυπική εκπαίδευση. Στον τομέα της κατάρτισης, πρωταρχικό ρόλο διαδραματίζει η Αρχή Ανάπτυξης Ανθρώπινου Δυναμικού (ΑνΑΔ) που έχει ως αποστολή τη δημιουργία των προϋποθέσεων για προγραμματισμένη και συστηματική κατάρτιση και ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού της Κύπρου, σε όλα τα επίπεδα και σε όλους τους τομείς, για την ικανοποίηση των αναγκών της οικονομίας μέσα στα πλαίσια της κοινωνικής και οικονομικής πολιτικής του κράτους. Κύριες δράσεις που υποστηρίζει η ΑνΑΔ αποτελούν οι δραστηριότητες κατάρτισης και ανάπτυξης του ανθρώπινου δυναμικού μέσω των προγραμμάτων αρχικής και συνεχιζόμενης κατάρτισης που επιχορηγεί, η ενίσχυση των υποδομών και συστημάτων για την παροχή των αναγκαίων γνώσεων και δεξιοτήτων και η διεξαγωγή ερευνών και μελετών που υποβοηθούν στη διαμόρφωση της κατάλληλης στρατηγικής κατάρτισης και ανάπτυξης του ανθρώπινου δυναμικού. Ειδικό Σχέδιο Δράσης για την Προώθηση των Πράσινων Δεξιοτήτων στην Κυπριακή Οικονομία Το Ειδικό Σχέδιο Δράσης σχεδιάστηκε και τέθηκε σε εφαρμογή από τον Ιανουάριο 2011 από την ΑνΑΔ σε στενή συνεργασία με το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων και βασίζεται στα αποτελέσματα της μελέτης «Εντοπισμός των Αναγκών σε Πράσινες Δεξιότητες στην Κυπριακή Οικονομία 2010-2013» της ΑνΑΔ. Το Ειδικό Σχέδιο, το οποίο έχει ως στόχο την προώθηση των πράσινων δεξιοτήτων μέσα από την αξιοποίηση των δυνατοτήτων και ευκαιριών που προσφέρονται στον τομέα της κατάρτισης και ανάπτυξης του ανθρώπινου δυναμικού από τις επιχειρήσεις, τους εργαζόμενους και τους ανέργους, περιλαμβάνει ποικίλες, αλληλοσυμπληρούμενες και επικεντρωμένες δράσεις που απευθύνονται σε επιχειρήσεις, εργαζόμενους και ανέργους μέσα από 3 πυλώνες δράσεων: Α. Προώθηση Πράσινων Δεξιοτήτων για Επιχειρήσεις και Απασχολούμενους Β. Προώθηση Πράσινων Δεξιοτήτων για Ανέργους Γ. Ενίσχυση Υποδομών και Συστημάτων για Προώθηση των Πράσινων Δεξιοτήτων 42

Από την εξέταση του Ειδικού Σχεδίου διαπιστώνεται ότι οι δράσεις που προωθεί σχετίζονται σε σημαντικό βαθμό με το έργο «Build Up Skills» καθώς προσφέρει ευκαιρίες κατάρτισης, τόσο αρχικής όσο και συνεχιζόμενης, σε επαγγέλματα που σχετίζονται άμεσα με το έργο και αποτελούν τον κύριο κορμό επαγγελμάτων της οικοδομικής βιομηχανίας, όπως οικοδόμοι, υδραυλικοί, ηλεκτρολόγοι, αρχιτέκτονες και μηχανικοί, αλλά και σε εξειδικευμένα επαγγέλματα που σχετίζονται με τις ΑΠΕ και την εξοικονόμηση ενέργειας, όπως οι εγκαταστάτες και συντηρητές φωτοβολταϊκών και ηλιακών πλαισίων, μηχανικοί διαχείρισης ενέργειας και ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και τεχνικοί υδραυλικών και θερμικών εγκαταστάσεων. Επιπρόσθετα, προωθεί την ενίσχυση των υποδομών και συστημάτων ανάπτυξης ανθρώπινου δυναμικού για την παροχή πράσινων δεξιοτήτων στο ανθρώπινο δυναμικού της Κύπρου μέσω της καταβολής χορηγήματος για την ανάπτυξη των απαραίτητων υποδομών και συστημάτων και την ετοιμασία και εφαρμογή προτάσεων που να διαλαμβάνουν τη μελέτη και ανάπτυξη αξιοποιήσιμων καινοτομικών ιδεών στο θέμα της απόκτησης πράσινων γνώσεων και δεξιοτήτων ενώ μέσω του Συστήματος Επαγγελματικών Προσόντων εξετάζονται οι πράσινες γνώσεις και δεξιότητες των ατόμων και πιστοποιούνται τα επαγγελματικά προσόντα τους στη βάση Πρότυπων Επαγγελματικών Προσόντων. Συνοπτική αναφορά στους πυλώνες και στα μέτρα του Ειδικού Σχεδίου παρουσιάζεται στη συνέχεια. Α. Προώθηση Πράσινων Δεξιοτήτων για Επιχειρήσεις και Απασχολούμενους Η απόκτηση πράσινων δεξιοτήτων από τους απασχολούμενους συμβάλλει στη διατήρηση τους σε εργασία και παράλληλα συνεισφέρει στη μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων από τη δραστηριοποίηση των επιχειρήσεων καθώς και στη ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων, στην αύξηση της παραγωγικότητας και στη βελτίωση της ποιότητας των προσφερόμενων προϊόντων και υπηρεσιών. Αυτή προωθείται μέσα από 7 επικεντρωμένες δράσεις: Μονοεπιχειρησιακά Προγράμματα Συνεχιζόμενης Κατάρτισης στην Κύπρο Μονοεπιχειρησιακά Προγράμματα Συνεχιζόμενης Κατάρτισης στο Εξωτερικό Πολυεπιχειρησιακά Προγράμματα Συνεχιζόμενης Κατάρτισης Συνήθη Πολυεπιχειρησιακά Προγράμματα Συνεχιζόμενης Κατάρτισης Ζωτικής Σημασίας Πολυεπιχειρησιακά Προγράμματα Συνεχιζόμενης Κατάρτισης Συνδικαλιστικών Στελεχών Πολυεπιχειρησιακά Προγράμματα Συνεχιζόμενης Κατάρτισης στο Εξωτερικό Πολυεπιχειρησιακά Προγράμματα Συνεχιζόμενης Κατάρτισης Διοργάνωσης ΑνΑΔ Β. Προώθηση Πράσινων Δεξιοτήτων για Ανέργους Η απόκτηση πράσινων δεξιοτήτων από τους ανέργους η οποία συμβάλλει στη βελτίωση της απασχολησιμότητας τους και στην καταστολή της ανεργίας προωθείται μέσα από 4 επικεντρωμένες δράσεις: Έκτακτο Σχέδιο Επιμόρφωσης Ανέργων 43

Ταχύρρυθμα Προγράμματα Αρχικής Κατάρτισης Σχέδιο Στελέχωσης Επιχειρήσεων με Απόφοιτους Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης Έκτακτο Σχέδιο Στήριξης της Απασχόλησης με Εξατομικευμένη Κατάρτιση Ανέργων στις Επιχειρήσεις Γ. Ενίσχυση Υποδομών και Συστημάτων για Προώθηση των Πράσινων Δεξιοτήτων Βασική προϋπόθεση για την προώθηση της απόκτησης πράσινων γνώσεων και δεξιοτήτων από το ανθρώπινο δυναμικό του τόπου είναι η ύπαρξη των αναγκαίων υποδομών και συστημάτων ανάπτυξης ανθρώπινου δυναμικού. Η ενίσχυση των υποδομών και συστημάτων για προώθηση των πράσινων δεξιοτήτων προωθείται μέσα από 3 επικεντρωμένες δράσεις: Σχέδιο Ενίσχυσης των Υποδομών και Συστημάτων Ανάπτυξης Ανθρώπινου Δυναμικού Σχέδιο Προώθησης της Καινοτομίας στην Κατάρτιση και Ανάπτυξη του Ανθρώπινου Δυναμικού Σύστημα Επαγγελματικών Προσόντων 4.2.2 Ευρωπαϊκό και Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων Στο μέρος αυτό παρουσιάζονται οι εξελίξεις σχετικά με την εθνική εφαρμογή του Ευρωπαϊκού Πλαισίου Προσόντων, που αποτελεί το Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων καθώς και στο Σύστημα Επαγγελματικών Προσόντων που σχετίζονται άμεσα με το έργο «Build Up Skills». Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Προσόντων Το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Προσόντων (ΕΠΕΠ) είναι ένα κοινό ευρωπαϊκό σύστημα αναφοράς το οποίο θα συνδέσει τα εθνικά συστήματα και πλαίσια επαγγελματικών προσόντων διαφορετικών χωρών και συμβάλει στην προώθηση της δια βίου εκπαίδευσης και κατάρτισης και στην αύξηση της απασχολησιμότητας, της κινητικότητας και της κοινωνικής ενσωμάτωσης των εργαζομένων και των εκπαιδευόμενων. Το ΕΠΕΠ παρουσιάστηκε ως πρόταση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή το Σεπτέμβριο του 2006 και περιγράφει ένα γενικό πλαίσιο, το οποίο θα διευκολύνει τη σύγκριση των επαγγελματικών προσόντων και των επιπέδων προσόντων προκειμένου να προωθηθεί η γεωγραφική κινητικότητα και η κινητικότητα της αγοράς εργασίας, καθώς και η δια βίου μάθηση. Το κοινό πλαίσιο αναφοράς χρησιμεύει ως μηχανισμός μετατροπής μεταξύ διαφορετικών συστημάτων επαγγελματικών προσόντων και μεταξύ των επιπέδων τους, τόσο για τη γενική και την τριτοβάθμια εκπαίδευση όσο και την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση. Αναμένεται ότι θα διευκολύνει τους ευρωπαίους πολίτες στην παροχή των κατάλληλων πληροφοριών σχετικά με τις ικανότητες και τα επαγγελματικά προσόντα τους και θα βελτιώσει τη διαφάνεια, τη συγκρισιμότητα και τη δυνατότητα μεταφοράς των επαγγελματικών προσόντων των πολιτών τα οποία έχουν πιστοποιηθεί σύμφωνα με την πρακτική που ισχύει στα διάφορα κράτη μέλη. Ο πυρήνας του πλαισίου αποτελείται από 8 επίπεδα επαγγελματικών προσόντων τα οποία περιγράφονται μέσω των μαθησιακών αποτελεσμάτων (γνώσεις, δεξιότητες και ικανότητες). Σε αντίθεση με το σύστημα που εξασφαλίζει την ακαδημαϊκή αναγνώριση με βάση την 44

διάρκεια των σπουδών, το ΕΠΕΠ καλύπτει το σύνολο της μάθησης, περιλαμβανομένης και της άτυπης μάθησης που πραγματοποιείται εκτός του πλαισίου της επίσημης εκπαίδευσης και των ιδρυμάτων κατάρτισης. Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων Η ανάπτυξη Εθνικού Πλαισίου Προσόντων για προώθηση της αναγνώρισης των ακαδημαϊκών και επαγγελματικών προσόντων που αποκτήθηκαν στην Κύπρο αποτελεί προτεραιότητα της κυβέρνησης. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη σύσταση εθνικής επιτροπής υψηλού επιπέδου από το Υπουργικό Συμβούλιο, που αποτελείται από τους Γενικούς Διευθυντές του ΥΠΠ, του ΥΕΚΑ και της ΑνΑΔ, με σκοπό να διαμορφώσει το γενικό πλαίσιο και τις πολιτικές για το σχεδιασμό και την εφαρμογή του Εθνικού Πλαισίου Προσόντων. Το Φεβρουάριο 2009, η εθνική επιτροπή διόρισε τεχνική επιτροπή για να διευκολύνει τη διαδικασία. Η τεχνική επιτροπή, αφού εξέτασε τα παραδείγματα και τις καλές πρακτικές άλλων Ευρωπαϊκών χωρών, ετοίμασε Ενδιάμεση Έκθεση για την Ανάπτυξη Εθνικού Πλαισίου Προσόντων στην Κύπρο, η οποία ολοκληρώθηκε το Μάρτιο 2012 και θα αποτελέσει τη βάση για περαιτέρω διαβούλευση με τους ενδιαφερόμενους φορείς. Η τεχνική επιτροπή βρίσκεται στη διαδικασία επιλογής διεθνούς εμπειρογνώμονα για τον αναλυτικό σχεδιασμό και ανάπτυξη Έκθεσης Αναφοράς. Επιπλέον, αναπτύσσονται οι περιγραφές επιπέδων με στόχο να γίνουν πιο σχετικά και αποτελεσματικά στο Εκπαιδευτικό Σύστημα της Κύπρου. Το έργο για την εγκαθίδρυση του Εθνικού Πλαισίου Προσόντων στην Κύπρο αναμένεται να ολοκληρωθεί μέχρι τον Ιούνιο 2013. Σύστημα Επαγγελματικών Προσόντων Η ανάπτυξη ενός ολοκληρωμένου Συστήματος Επαγγελματικών Προσόντων το οποίο θα αποτελέσει αναπόσπαστο μέρος του μελλοντικού Εθνικού Πλαισίου Προσόντων αποτελεί στόχο ψηλής προτεραιότητας για την Κύπρο. Το Σύστημα έχει εγκατασταθεί και υλοποιείται από την ΑνΑΔ σε δυο φάσεις. Κατά την 1η φάση, η οποία καλύπτει την περίοδο 2006-2009, έχουν αναπτυχθεί 5 Πρότυπα Επαγγελματικών Προσόντων στο επίπεδο 2 στους τομείς των Ξενοδοχείων και Εστιατορίων, Κατασκευών και Λιανικού Εμπορίου για τα επαγγέλματα τραπεζοκόμου, μάγειρα, υπαλλήλου υποδοχής, οικοδόμου και πωλητή. Κατά τη 2η φάση, η οποία καλύπτει την περίοδο 2007-2013 και συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (ΕΚΤ), έχουν αναπτυχθεί και εγκριθεί 70 νέα πρότυπα σε επαγγέλματα προτεραιότητας σε διάφορα επίπεδα και θα παρέχονται ευκαιρίες πρόσβασης σε εργαζομένους, ανέργους και οικονομικά αδρανείς. Αναμένεται ότι κατά τη δεύτερη φάση εφαρμογής, θα παρέχονται ευκαιρίες πρόσβασης σε 7.000 άτομα. Τα πρότυπα καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα επαγγελμάτων στους οικονομικούς τομείς του Λιανικού και Χονδρικού Εμπορίου, Επιδιόρθωσης Αυτοκινήτων, Ξενοδοχειακής και Επισιτιστικής Βιομηχανίας, Οικοδομικής Βιομηχανίας, Μεταποίησης, Συστημάτων και Δικτύων Επικοινωνίας / Ηλεκτρονικών Υπολογιστών, Κομμωτικής Τέχνης καθώς και του Εκπαιδευτή Επαγγελματικής Κατάρτισης. Τα νέα προσόντα έχουν ήδη αναπτυχθεί, συζητηθεί στις τομεακές τεχνικές επιτροπές επαγγελματικών προσόντων και εγκριθεί από το Διοικητικό Συμβούλιο της ΑνΑΔ. 45

Στον τομέα της οικοδομικής βιομηχανίας. περιλαμβάνονται σχετικά με το έργο επαγγελματικά πεδία όπως η οικοδομική, η κατασκευή καλουπιών, τα ξυλουργικά, τα υδραυλικά, τα συστήματα κεντρικών θερμάνσεων και ψύξης και κλιματισμού, τα συστήματα υγρομονώσεων και η διεύθυνση και εποπτεία έργου. Πρόσθετα, θα εξεταστεί το θέμα ενσωμάτωσης στο Σύστημα των κλάδων / ειδικοτήτων των Τεχνικών και Επαγγελματικών Σχολών, του Συστήματος Μαθητείας καθώς και άλλων προγραμμάτων αρχικής επαγγελματικής κατάρτισης. Με αυτό τον τρόπο, το Σύστημα αναμένεται να γεφυρώσει τα διάφορα προσόντα που αποκτούνται μέσα από την κανονική, μη κανονική και άτυπη μάθηση και να ενδυναμώσει τους δεσμούς μεταξύ αρχικής και συνεχιζόμενης επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης. 46

5. Στατιστικά στοιχεία για τον τομέα των Κατασκευών στην Κύπρο Στο κεφάλαιο αυτό παραθέτονται στατιστικά στοιχεία για τον τομέα των Κατασκευών και ιδιαίτερα για τη διάρθρωση του, τον αριθμό και χαρακτηριστικά του κτηριακού αποθέματος, τις άδειες οικοδομής, τις επιδιορθώσεις, ανακαινίσεις και ενεργειακή απόδοση των κτηρίων, τις επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον τομέα και τα χαρακτηριστικά της απασχόλησης στον τομέα. 5.1 Στατιστικά στοιχεία για την οικοδομική δραστηριότητα και το κτηριακό απόθεμα Ο τομέας των Κατασκευών περιλαμβάνει την κατασκευή οικιστικών κτηρίων και μη οικιστικών κτηρίων και τις εξειδικευμένες κατασκευαστικές δραστηριότητες, όπως οι ηλεκτρικές και υδραυλικές εγκαταστάσεις, οι κλιματιστικές εγκαταστάσεις θέρμανσης και ψύξης και οι εργασίες μόνωσης, θερμομόνωσης και στεγανοποίησης. Ο τομέας περιλαμβάνει επίσης τα έργα πολιτικού μηχανικού (όπως κατασκευή γεφυρών, αυτοκινητοδρόμων, οδών αστικού και υπεραστικού δικτύου, φραγμάτων, αποχετευτικών συστημάτων) τα οποία αφορούν υποδομές. Σύμφωνα με τη Στατιστική Υπηρεσία, όπως παρουσιάζεται στο Σχεδιάγραμμα 12, το 56% των εργασιών του τομέα των Κατασκευών την περίοδο 2005-2010 αφορούσε οικιστικά κτήρια. Η κατασκευή μη οικιστικών κτηρίων αποτελούσε το 23% των εργασιών ενώ τα έργα πολιτικού μηχανικού αντιστοιχούσαν στο υπόλοιπο 21% των εργασιών. Σχεδιάγραμμα 12 Κατανομή εργασιών του τομέα των Κατασκευών την περίοδο 2005-2010 Έργα πολιτικού μηχανικού 23,0% Οικιστικά κτήρια 57,0% Μη οικιστικά κτήρια 20,0% Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Στατιστικές κατασκευών και στέγασης 2010. Εκτιμάται ότι πριν το 2000, ένα μεγάλο ποσοστό κατασκευαστικής δραστηριότητας σε ότι αφορά κτήρια αποσκοπούσε στην ιδία χρήση. Δηλαδή, ο αρχικός ιδιοκτήτης, ο οποίος καθόριζε τον προϋπολογισμό και σε ένα βαθμό και τις προδιαγραφές του κατασκευαστικού έργου, θα ήταν και ο τελικός χρήστης. Μετά το 2000, άρχισε να αυξάνεται το φαινόμενο ανάπτυξης ακινήτων για σκοπούς εμπορίας, το οποίο μεγεθύνθηκε μετά το 2002. Αυτό οδήγησε στο φαινόμενο όπου σχεδόν πέραν του 80% των οικιστικών μονάδων που ανεγείρονται να διατίθενται για εμπορία (πώληση ή ενοικίαση). Στο Σχεδιάγραμμα 13 παρουσιάζεται η κατανομή του κτηριακού αποθέματος στην Κύπρο. Είναι εμφανές ότι οι κατοικίες αποτελούν την πλειονότητα του κτηριακού αποθέματος με ποσοστό 79%. Ακολουθούν τα εμπορικά κτήρια με 16%, τα κτήρια που χρησιμοποιούνται 47

για βιομηχανικούς σκοπούς με 3% και τέλος τα κτήρια που χρησιμοποιούνται στη γεωργία ή και κτηνοτροφία με 2%. Σχεδιάγραμμα 13 Κατανομή κτηριακού αποθέματος Κτήρια για βιομηχανικούς σκοπούς 3% Κτήρια για γεωργοκτηνοτροφικούς σκοπούς 2% Εμπορικά κτήρια 16% Κατοικίες 79% Πηγή: Αρχή Ηλεκτρισμού Κύπρου. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Σχεδιαγράμματος 14, που παρουσιάζει το δείκτη ωριαίου εργατικού κόστους στις Κατασκευές την περίοδο 2006-2011 με έτος βάσης το 2005 (100%), το μέσο ωριαίο εργατικό κόστος αυξήθηκε κατά 28 ποσοστιαίες μονάδες την περίοδο 2006-2011, σημειώνοντας μέση ετήσια αύξηση 4,5%. 150 100 105,3 Σχεδιάγραμμα 14 Δείκτης ωριαίου εργατικού κόστους στις Κατασκευές την περίοδο 2006-2011 (έτος βάσης 2005) 110,05 116,65 122,3 126,55 128,8 50 0 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Δείκτης ωριαίου εργατικού κόστους στις Κατασκευές. 5.1.1 Οικιστικά κτήρια Το οικιστικό απόθεμα στην Κύπρο ανήλθε στις 433.212 12 μονάδες το 2011. Από αυτές, οι 299.275 είναι κατοικίες μόνιμης διαμονής ενώ οι 133.937 είναι κατοικίες κενές ή προσωρινής διαμονής. Όπως φαίνεται στον Πίνακα 16, οι επαρχίες Λευκωσίας και Λεμεσού διαθέτουν το 12 Στατιστική Υπηρεσία Κύπρου (2012). Προκαταρκτικά Αποτελέσματα Απογραφής Πληθυσμού 2011. 48