ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ. Θέμα Τελικής Εργασίας

ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΙΒ' ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ ΤΜΗΜΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ Θέμα Τελικής Εργασίας Το πρόβλημα του ατμοσφαιρικού όζοντος, οι επιπτώσεις στον πληθυσμό και οι πολιτικές αντιμετώπισής του στην Ελλάδα Σπουδαστής: Δημήτρης Αλεξανδρής Επιβλέπων: Π. Σκάγιαννης Σεμινάριο: Κοινωνία Πολιτική και Διοίκηση Συντονιστής: Η. Γεωργαντάς ΑΘΗΝΑ - Μάρτιος 2001

Περιεχόμενα Περιεχόμενα i Κατάλογος Σχημάτων ii Κατάλογος Πινάκων ii Κατάλογος Ακρωνυμίων και Συντομογραφιών iv Πρόλογος - Ευχαριστίες v Σύντομη περίληψη vi Abstract vi 1. Εισαγωγή 1 2. Στρατοσφαιρικό όζον 3 2.1 Τάσεις του ολικού όζοντος στην Ελλάδα 5 2.2 Επιπτώσεις της μείωσης του στρατοσφαιρικού όζοντος. 7 2.3 Διεθνείς συμβάσεις για την προστασία της στιβάδας του όζοντος 10 2.4 Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 2037/2000 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, για τις ουσίες που καταστρέφουν τη στιβάδα του όζοντος 16 2.5 Παραγωγή CFC's και HCFC. Στην Ελλάδα 20 2.6 Νομοθεσία 27 2.7 Έρευνα 28 2.8 Εφαρμογή του δικαίου 28 2.9 Παρακολούθηση και έλεγχος 29 2.10 Παράνομες δραστηριότητες 30 2.11 Συμπεράσματα 33 3. Τροποσφαιρικό όζον 36 3.1 Σχηματισμός και καταστροφή του τροποσφαιρικού όζοντος (φωτοχημική ρύπανση) 39 3.2 Επιπτώσεις του τροποσφαιρικού όζοντος στην υγεία του πληθυσμού 42 3.3 Νομοθεσία 43 3.4 Παρακολούθηση και έλεγχος 48 3.5 Μέτρα αντιμετώπισης της ρύπανσης από το όζον 49 3.5.1 Θεσμικά μέτρα 50 3.5.2 Οικονομικά μέτρα - κίνητρα 55 3.6 Χαρακτηριστικά της ρύπανσης από το όζον (στην περιοχή της Αθήνας) 57 3.7 Αποτελέσματα της εφαρμοζόμενης πολιτικής κατά της ρύπανσης από το όζον 61 3.8 Στρατηγική ελέγχου της ατμοσφαιρικής ρύπανσης 64 3.8.1 Στρατηγική διαχείρισης ποιότητας αέρα 66 3.8.2 Στρατηγική ελέγχου εκπομπών αερίων ρύπων 69 3.8.3 Στρατηγική ορίων εκπομπής 73 3.8.4 Στρατηγική κόστους - οφέλους 76 3.9 Συμπεράσματα 79 4. Γενικά συμπεράσματα 83 Αναφορές 86 Δ. Αλεξανδρής i

Κατάλογος Σχημάτων Σχήμα 2.1 Τυπική κατακόρυφη κατατομή ατμοσφαιρικού όζοντος (UNEP/WMO, 1999) 3 Σχήμα 2.2 Εποχική μεταβολή των τάσεων μείωσης του όζοντος για την περιοχή της Μεσογείου, της Αθήνας και ολόκληρης της ζώνης των 35-45 Β. Για τον υπολογισμό των τάσεων χρησιμοποιήθηκε μοντέλο πολλαπλής παλινδρόμησης με παραμέτρους (α) ΣΔΚ και ηλιακό κύκλο (ΣΔΚ: η σχεδόν διετής κύμανση του όζοντος, φυσικά παραγόμενη κύμανση που σχετίζεται με την κύμανση του Πεδίου ανέμου στην τροπική ζώνη(β) θερμοκρασία της κατώτερης στρατόσφαιρας(γ) θερμοκρασία της ισοβαρικής επιφάνειας των 500 hpa (Chandra et al., 1996). 6 Σχήμα 2.3 (α) Μεταβολή της βιολογικά ενεργού ηλιακής υπεριώδους ακτινοβολίας για δύο διαφορετικές ζώνες γεωγραφικών πλατών του Β. ημισφαιρίου (Ziemke et al., 2000) και (β) αύξηση της υπεριώδους ηλιακής ακτινοβολίας στην Ευρώπη για την περίοδο 1980-1997 (ΕΕΑ, 1999) 9 Σχήμα 2.4 Παραγωγή των CFC's (CFC-11 + CFC-12) από τις Χημικές Βιομηχανίες Βορείου Ελλάδος για την περίοδο 1986-1998 (UNEP, 2000b) 22 Σχήμα 2.5 Παραγωγή των HCFC από τις Χημικές Βιομηχανίες Βορείου Ελλάδος για την περίοδο 1986-1998 (UNEP, 2000b) 22 Σχήμα 2.6 Παραγωγή των CFC's (CFC-11 + CFC-12) από τις χώρες της ΕΕ συνολικά, για την χρονική περίοδο 1986-1998 (UNEP, 2000b) 23 Σχήμα 2.7 Παραγωγή των HCFC από τις χώρες της ΕΕ συνολικά, για την χρονική περίοδο 1986-1998 (UNEP, 2000b) 24 Σχήμα 2.8 Συμμετοχή της Ελληνικής παραγωγής των CFC's (CFC-11 + CFC-12) σε σχέση με την συνολική παραγωγή CFC's (CFC-11 + CFC-12) από τις χώρες της ΕΕ, για την χρονική περίοδο 1986-1998 24 Σχήμα 2.9 Συμμετοχή της Ελληνικής παραγωγής των ΗCFC σε σχέση με την συνολική παραγωγή ΗCFC από τις χώρες της ΕΕ, για την χρονική περίοδο 1986-1998 25 Σχήμα 3.1 Χάρτης της περιοχής Αθηνών που εμφανίζονται οι θέσεις μέτρησης της ατμοσφαιρικής ρύπανσης.(o σταθμός ΡΕΝΤΗ έχει τεθεί εκτός λειτουργίας από 15/12/95, ως προς τα αυτόματα όργανα).η λειτουργία του σταθμού ΛΙΟΣΙΩΝ σταμάτησε το Σεπτέμβριο του 1999 λόγω των σεισμών (ΥΠΕΧΩΔΕ, 2000) 39 Σχήμα 3.2. Διαχρονική μεταβολή μέσων ετήσιων τιμών Ο 3, σε μg/m 3. (ΥΠΕΧΩΔΕ, 2000) 58 Σχήμα 3.3 Μέσες μηνιαίες τιμές Ο 3 στο σταθμό Αμαρουσίου για το έτος 1999 (ΥΠΕΧΩΔΕ, 2000) 59 Σχήμα 3.4 Ημερήσια μεταβολή συγκεντρώσεων Ο 3 στο σταθμό Αμαρουσίου για το έτος 1999 (ΥΠΕΧΩΔΕ, 2000) 60 Σχήμα 3.5 Ωραία μεταβολή Ο 3 στο σταθμό Αμαρουσίου για το έτος 1999 (ΥΠΕΧΩΔΕ, 2000) 61 Σχήμα 3.6 Μέση μηνιαία τάση (%) (α) του επιφανειακού όζοντος και (β) του ΝΟ 2, για την περίοδο 1987-1998, όπως προκύπτει από τα δεδομένα των δύο αντιπροσωπευτικών σταθμών του ΠΕΡΠΑ (Ευσταθίου και Βαρώτσος, 2000). 63 Σχήμα 3.7 Η δομή της νομοθεσίας των ΗΠΑ για τον έλεγχο της ατμοσφαιρικής ρύπανσης (WHO, 1999) 66 Σχήμα 3.8 Στάδια της ανάπτυξης στρατηγικής διαχείρισης της ποιότητας του αέρα (WHO, 1999) 67 Σχήμα 3.9 Σχέση κόστους ανεξέλεγκτης ρύπανσης, κόστους ελέγχου ατμοσφαιρικής ρύπανσης και οφελών από τον έλεγχο της ρύπανσης (Δεληγιώργη και Καρτάλης, 1993) 78 Κατάλογος Πινάκων Δ. Αλεξανδρής ii

Πίνακας 2.1 Παραγωγή των CFC (CFC-11 + CFC-12) και HCFC από τις Χημικές Βιομηχανίες Βορείου Ελλάδος για την περίοδο 1986-1998. 21 Πίνακας 2.2 Παραγωγή των CFC (CFC-11 + CFC-12) και HCFC από τις χώρες της ΕΕ συνολικά, για την χρονική περίοδο 1986-1998. 23 Πίνακας 2.3 Μερίδιο ευθύνης ανά χώρα, για την καταστροφή του στρώματος του όζοντος (Greenpeace, 1996) 26 Πίνακας 3.1 Σταθμοί μέτρησης ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην περιοχή της Αθήνας (ΥΠΕΧΩΔΕ, 2000) 38 Πίνακας 3.2 Όρια συγκέντρωσης του όζοντος στον αέρα (οδηγία 92/72/ΕΟΚ) 44 Πίνακας 3.4 Όρια λήψης εκτάκτων μέτρων για το όζον (πριν το 1996) (ΥΠΕΧΩΔΕ, 1996) 46 Πίνακας 3.5 Χαρακτηρισμός επιπέδων ατμοσφαιρικής ρύπανσης (/ΥΠΕΧΩΔΕ, 2000). 47 Πίνακας 3.5 Επίπεδα φωτοχημικών ρύπων μετά την εφαρμογή του κλιμακωτού ωραρίου την περίοδο 1993-1994 (ΥΠΕΧΩΔΕ, 2000α) 55 Πίνακας 3.6:Τάσεις της χρονοσειράς μέγιστων ωριαίων επιφανειακών συγκεντρώσεων όζοντος κατά την περίοδο 1987-1995 στους σταθμούς του ΥΠΕΧΩΔΕ στο Λεκανοπέδιο της Αθήνας. Οι αρνητικές (θετικές) τιμές αντιπροσωπεύουν πτωτική (ανοδική ) τάση (Βαρίνου, 2000) 62 Πίνακας 3.7 Μέθοδοι ελέγχου εκπομπών αερίων ρύπων (WHO, 1999) 70 Δ. Αλεξανδρής iii

Κατάλογος Ακρωνυμίων και Συντομογραφιών ΔΚΟ ΔΕΑΡΘ ΕΠΠΕΡ ΚΕΚ ΚΤΕΟ ΚΥΑ ΟΚΟ ΟΟΣΑ ΠΟΥ ΠΥΣ ΥΠΑΝ ΥΠΕΧΩΔΕ ΦΕΚ ΧΒΒΕ CFC DU EASEO EEA HBFC HCFC NMVOC ppb SESAME SUVR THESEO UNECE UNEP UVB VOC WHO WMO Δυναμικό Καταστροφής του Όζοντος Δ/νση Ελέγχου Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης και Θορύβου Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλοντος Κάρτα Ελέγχου Καυσαερίων Κέντρο Τεχνικού Ελέγχου Οχημάτων Κοινή Υπουργική Απόφαση Ουσίες Καταστροφής του Όζοντος Οργανισμός για την Οικονομική Συνεργασία και Ανάπτυξη Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας Πράξη Υπουργικού Συμβουλίου Υπουργείο Ανάπτυξης Υπουργείο Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων Φύλλο Εφημερίδας της Κυβέρνησης Χημικές Βιομηχανίες Βορείου Ελλάδος Chlorofluorocarbon Dobson Unit European Arctic Stratospheric Ozone Experiment European Environmental Agency Hydrobromofluorocarbon Hydrochlorofluorocarbon Non Methane Volatile Organic Compound Parts Per Billion Second European Stratospheric Arctic and Mid-Latitude Experiment Solar Ultraviolet Radiation Third European Stratospheric Experiment on Ozone United Nations Economic Commission for Europe United Nation Environmental Program Ultraviolet B Radiation Volatile Organic Compound World Health Organization World Meteorological Organization Δ. Αλεξανδρής iv

Πρόλογος - Ευχαριστίες Η παρούσα εργασία εκπονήθηκε στην Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης (ΙΒ' Εκπαιδευτική Σειρά - Τμήμα Γενικής Διοίκησης) και στα πλαίσια του Σεμιναρίου "Κοινωνία, Πολιτική και Διοίκηση" με Επιστημονικό Υπεύθυνο τον Δρ. Η. Γεωργαντά. Η επίβλεψη της εργασίας έγινε από τον Επίκουρο Καθηγητή του Παν/μίου Θεσσαλίας κ. Π. Σκάγιαννη. Θα ήθελα να εκφράσω τις θερμές μου ευχαριστίες στον κ. Σκάγιαννη και στον κ. Γεωργαντά για την αμέριστη βοήθειά τους κατά την εκπόνηση της παρούσας εργασίας, όπως και στον Δρ. Μ. Μοδινό (μέλος της τριμελούς εξεταστικής επιτροπής) για τις εποικοδομητικές παρατηρήσεις του. Θα ήθελα επίσης να ευχαριστήσω την κ. Ε. Πολίτη, του Τμήματος Διεθνών Δραστηριοτήτων και Θεμάτων ΕΟΚ του ΥΠΕΧΩΔΕ, για την βοήθειά της στα θέματα παραγωγής ουσιών που καταστρέφουν το όζον, τον κ. Λ. Βύρα του Τμήματος Ποιότητας Ατμόσφαιρας του ΥΠΕΧΩΔΕ, για την βοήθειά του σε θέματα νομοθεσίας της ποιότητας αέρα και την κ. Μ. Βαρίνου για την βοήθειά της σε θέματα ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην Αθήνα. Δ. Αλεξανδρής v

Σύντομη περίληψη Το σύγχρονο πρόβλημα του ατμοσφαιρικού όζοντος εντοπίζεται (α) σε παγκόσμια κλίμακα στην μείωση της συγκέντρωσής του στην στρατόσφαιρα και (β) σε τοπική κλίμακα στις αυξημένες συγκεντρώσεις του κυρίως στο αέριο περιβάλλον των μεγάλων αστικών κέντρων. Η μείωση της συγκέντρωσής του στην στρατόσφαιρα έχει σαν αποτέλεσμα την αύξηση της επιβλαβούς, για την ανθρώπινη υγεία και τα οικοσυστήματα, ηλιακής υπεριώδους ακτινοβολίας που φθάνει στο έδαφος, ενώ οι αυξημένες συγκεντρώσεις του στα μεγάλα αστικά κέντρα έχουν αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία των κατοίκων. Στην παρούσα εργασία εξετάζονται: (α) η συνεισφορά της Ελλάδας στην καταστροφή της στιβάδας του όζοντος μέσω της παραγωγής χλωροφθορανθράκων, ο έλεγχος της παραγωγής αυτής, οι διεθνείς υποχρεώσεις της χώρας, το νομοθετικό πλαίσιο αντιμετώπισης, τα αποτελέσματα της εφαρμογής του, και οι επιπτώσεις της μείωσης του στρατοσφαιρικού όζοντος στον πληθυσμό, και (β) η υφιστάμενη κατάσταση και τα χαρακτηριστικά της ρύπανσης από το όζον στην περιοχή της Αθήνας, το νομοθετικό πλαίσιο και η στρατηγική ελέγχου της ποιότητας του αέρα στην Ελλάδα, τα μέτρα που έχουν ληφθεί, τα αποτελέσματα της εφαρμογής τους, και οι επιπτώσεις της ρύπανσης από το όζον στον πληθυσμό. Λέξεις - Κλειδιά: Όζον, Στιβάδα του όζοντος, Χλωροφθοράνθρακες, Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ, Ατμοσφαιρική ρύπανση, Φωτοχημική ρύπανση, Διαχείριση της ποιότητας του αέρα Abstract The current problem of atmospheric ozone consists of two separate questions (a) the decrease of stratospheric ozone concentrations in global scale, and (b) the increase of tropospheric ozone, especially in large cities. The decrease of stratospheric ozone causes an increase of the harmful solar ultraviolet radiation reaching the ground. This has negative effects on humans, ecosystems and materials. On the other hand, the increase of tropospheric ozone affects human health, especially those who live in large cities. In the present study are examined: (a) the Greek State contribution to the depletion of the ozone layer via the production of CFC's, the control measures, the international obligations, the legal frame and the implementation progress, and the effects of the stratospheric ozone decrease on the population, and (b) the current situation and the characteristics of the tropospheric ozone pollution in the greater area of Athens, the legal frame and the air quality control plan in Greece, the control measures, the implementation progress, the results, and the effects of tropospheric ozone pollution on the population Key - Words: Ozone, Ozone layer, CFC's, Montreal Protocol, Atmospheric pollution, Photochemical pollution, Air quality management Δ. Αλεξανδρής vi

1. Εισαγωγή Το όζον αποτελεί την τριατομική μορφή του οξυγόνου (Ο 3 ) και πήρε την ονομασία του από την χαρακτηριστική οσμή του. Στην φύση βρίσκεται σε μικρές ποσότητες και γι αυτόν τον λόγο καλείται και ιχνοστοιχείο ή ιχνοαέριο. Το αέριο όζον βρίσκεται σε ολόκληρη την ατμόσφαιρα και κυρίως στην τροπόσφαιρα (0-10 km ύψος) και την στρατόσφαιρα (10-50 km ύψος). Η μέγιστη συγκέντρωσή του βρίσκεται στα 23 km ύψος (γνωστή και ως στιβάδα του όζοντος), ενώ σε μικρότερες συγκεντρώσεις βρίσκεται και στην τροπόσφαιρα. Το όζον, ανάλογα με την περιοχή στην οποία βρίσκεται, επιτελεί και διαφορετικές λειτουργίες. Στην στρατόσφαιρα το όζον απορροφά την βιολογικά καταστρεπτική ηλιακή υπεριώδη ακτινοβολία, δρα δηλαδή σαν ένα προστατευτικό φίλτρο και παρεμποδίζει το μεγαλύτερο μέρος της υπεριώδους ακτινοβολίας να φθάσει στο έδαφος της γης. Στη τροπόσφαιρα το όζον δρα ως ρύπος και θεωρείται βλαβερό για την ανθρώπινη υγεία. Το σύγχρονο πρόβλημα του ατμοσφαιρικού όζοντος εντοπίζεται α) σε παγκόσμια κλίμακα στην μείωση της συγκέντρωσής του στην στρατόσφαιρα και β) σε τοπική κλίμακα στις αυξημένες συγκεντρώσεις του κυρίως στο αέριο περιβάλλον των μεγάλων αστικών κέντρων. Η μείωση της στιβάδας του στρατοσφαιρικού όζοντος είχε προβλεφθεί από τα μέσα της δεκαετίας του 1970 και επαληθεύτηκε στα μέσα της δεκαετίας του 1980. Η μείωση αυτή έχει σαν άμεσο επακόλουθο την αύξηση της αφικνούμενης ηλιακής υπεριώδους ακτινοβολίας στο έδαφος της γης. Βρέθηκε ότι μια μείωση του ολικού όζοντος κατά 1% έχει σαν συνέπεια την αύξηση της υπεριώδους ακτινοβολίας στο έδαφος κατά 2%. Η αιτία της μείωσης της στιβάδας του όζοντος εντοπίζεται κύρια στις ανθρωπογενείς εκπομπές αερίων όπως οι χλωροφθοράνθρακες (CFCs) και άλλων υποκατάστατων αερίων γνωστών και ως Ουσίες Καταστροφής του Όζοντος (ΟΚΟ). Αυτές είναι ουσίες οι οποίες σε συνήθεις συνθήκες είναι αδρανείς, αλλά όταν βρεθούν σε μεγάλα ύψη μέσα στην ατμόσφαιρα διασπόνται από την ηλιακή ακτινοβολία και δρουν καταλυτικά στην καταστροφή του στρατοσφαιρικού όζοντος. Αυτές οι αδρανείς χημικές ιδιότητές τους τις έκαναν πολύ χρήσιμες σαν προωθητικά αέρια σε φιάλες αεροζόλ καθώς και στην βιομηχανία παραγωγής ψυκτικών μηχανημάτων και πυροσβεστικών μέσων. Δ. Αλεξανδρής Σελίδα 1 από 89

Η μείωση της στιβάδας του όζοντος αποτελεί ένα παγκόσμιο πρόβλημα καθώς δεν εντοπίζεται μόνο στις χώρες παραγωγής και κατανάλωσης ΟΚΟ αλλά επηρεάζει ολόκληρο τον πλανήτη. Γι αυτό και οι πολιτικές αντιμετώπισής του οργανώνονται σε παγκόσμιο επίπεδο. Με την συνδρομή του Ο.Η.Ε οι κυβερνήσεις των περισσοτέρων κρατών του κόσμου ψήφισαν την Συνθήκη της Βιέννης για την προστασία της στιβάδας του όζοντος (Vienna Convention on the Protection of the Ozone Layer) το 1985. Σύμφωνα με την πρώτη αυτή προσπάθεια, οι κυβερνήσεις αυτοδεσμεύτηκαν να προστατεύσουν την στιβάδα του όζοντος και να συνεργαστούν μεταξύ τους σε επιστημονικό επίπεδο για την καλύτερη κατανόηση των ατμοσφαιρικών διαδικασιών που διέπουν την εξασθένιση της στιβάδας του όζοντος. Η εμπειρία από την συνεργασία στα πλαίσια της Συνθήκης της Βιέννης καθώς και η αναγκαιότητα για την λήψη άμεσων μέτρων για την προστασία του στρατοσφαιρικού όζοντος οδήγησαν στο Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ για τις ουσίες οι οποίες καταστρέφουν την στιβάδα του όζοντος (Montreal Protocol on Substances that Deplete the Ozone Layer) το 1987. Έκτοτε, το Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ έχει υποστεί 5 τροποποιήσεις με σκοπό την ενδυνάμωση του Πρωτοκόλλου σε διεθνές επίπεδο καθώς και την βελτίωση των προοπτικών ανάκαμψης της στιβάδας του όζοντος σύμφωνα με τα νεώτερα επιστημονικά δεδομένα. Οι τροποποιήσεις του Πρωτοκόλλου του Μόντρεαλ έγιναν στο Λονδίνο το 1990, στην Κοπεγχάγη το 1992, στην Βιέννη το 1995, στο Μόντρεαλ το 1997 και στο Πεκίνο το 1999 Το δεύτερο πρόβλημα σχετικά με το όζον είναι οι αυξημένες συγκεντρώσεις του κοντά στην επιφάνεια της γης. Σε αυτήν την περιοχή το όζον δρα σαν ρύπος και έχει άμεσες συνέπειες στην ποιότητα ζωής των ανθρώπων, ειδικά αυτών που ζουν στα μεγάλα αστικά κέντρα, όπου και εντοπίζεται το μεγαλύτερο πρόβλημα. Το όζον στις αστικές περιοχές παράγεται κύρια σαν δευτερογενής φωτοχημικός ρύπος, δηλαδή εμφανίζεται κατά τις φωτοχημικές αντιδράσεις που λαμβάνουν χώρα παρουσία άλλων πρωτογενών ρύπων όπως τα οξείδια του αζώτου (ΝΟ x ) Το όζον όταν εισπνέεται από τον άνθρωπο προκαλεί αναπνευστικά προβλήματα και σε μεγάλες δόσεις γίνεται τοξικό και μπορεί να επιφέρει βλάβες στην υγεία. Το πρόβλημα του τροποσφαιρικού όζοντος είναι κατά κύριο λόγο ένα τοπικό πρόβλημα και σαν τέτοιο αντιμετωπίζεται. Οι πολιτικές αντιμετώπισής του εντοπίζονται συνήθως σε κρατικό επίπεδο και εφαρμόζονται κυρίως στις μεγάλες αστικές περιοχές. Δ. Αλεξανδρής Σελίδα 2 από 89

2. Στρατοσφαιρικό όζον Το ατμοσφαιρικό όζον δεν ισοκατανέμεται μέσα στην ατμόσφαιρα. Η κατακόρυφη κατατομή του όζοντος αποτελεί σημαντικό χαρακτηριστικό του ατμοσφαιρικού όζοντος καθώς σχετίζεται άμεσα τόσο με τις φωτοχημικές διαδικασίες παραγωγής και καταστροφής του όσο και με διαδικασίες μεταφοράς. Η μορφή της κατακόρυφης κατατομής του όζοντος προκύπτει από την ισορροπία της ηλιακής υπεριώδους ακτινοβολίας (υπεύθυνης για την παραγωγή του όζοντος μέσω της διαδικασίας της φωτόλυσης) η οποία αυξάνει με το ύψος και της συγκέντρωσης του μοριακού όζοντος (Ο 2 ) η οποία μειώνεται με το ύψος. Σαν αποτέλεσμα, το 90% του συνολικού όζοντος της ατμόσφαιρας είναι συγκεντρωμένο στην στρατόσφαιρα, με την μέγιστη συγκέντρωσή του μεταξύ 19 και 23 km από την επιφάνεια της γης (σχήμα 2.1). Σχήμα 2.1 Τυπική κατακόρυφη κατατομή ατμοσφαιρικού όζοντος (UNEP/WMO, 1999) Αν όλο το όζον της ατμόσφαιρας μεταφερόταν στην επιφάνεια του εδάφους, υπό κανονικές συνθήκες, θα δημιουργούσε ένα στρώμα πάχους μόλις 3mm περίπου. Η ποσότητα αυτή αναφέρεται ως ολικό όζον ή ολική στήλη όζοντος και συνήθως Δ. Αλεξανδρής Σελίδα 3 από 89

εκφράζεται σε μονάδες Dobson Unit (DU) (τα 3mm ολικού όζοντος αντιστοιχούν σε 300 DU). Καθώς η μείωση του όζοντος στην στρατόσφαιρα συμβαίνει γύρω από την περιοχή όπου το όζον λαμβάνει τις μέγιστες τιμές του, η μείωση αυτή έχει σαν άμεσο αποτέλεσμα την μείωση της τιμής του ολικού όζοντος. Το φαινόμενο των μειωμένων αυτών τιμών του ολικού όζοντος (όπως πρωτοεμφανίστηκαν στην Ανταρκτική) είναι γνωστό και σαν "τρύπα του όζοντος". Οι μειώσεις του όζοντος στην Ανταρκτική κάθε χρόνο την περίοδο της άνοιξης αγγίζουν ποσοστά της τάξης ή και μεγαλύτερα του 50% της φυσιολογικής τιμής για χρονική περίοδο έως και μερικές εβδομάδες και για έκταση όση περίπου η έκταση της Ευρώπης (Βαρώτσος, 2001) Τα τελευταία χρόνια η επιστημονική έρευνα έχει αποδείξει, ότι την κύρια ευθύνη για τη μείωση του στρατοσφαιρικού όζοντος φέρουν τα ανθρωπογενή χημικά. Οι χημικές ενώσεις που καταστρέφουν το όζον περιέχουν διάφορους συνδυασμούς χλωρίου, φθορίου, βρωμίου, άνθρακα και υδρογόνου, που ονομάζονται αλογονάνθρακες. Οι χημικές ενώσεις που περιέχουν μόνο άνθρακα, χλώριο, φθόριο ονoμάζονται χλωροφθοράνθρακες (CFC's). Τα CFC's, ο τετραχλωράνθρακας και το μεθυλοχλωροφόρμιο είναι από τους πιο σημαντικούς ανθρωπογενείς καταστροφείς του στρατοσφαιρικού όζοντος και χρησιμοποιούνται συνήθως στα ψυκτικά και κλιματιστικά μηχανήματα, στα βαφεία, στα καθαριστικά ηλεκτρονικών στοιχείων και στα διαλυτικά. Μία άλλη πολύ σημαντική ομάδα ανθρωπογενών αλογονανθράκων είναι τα halons, που περιέχουν άνθρακα, βρώμιο, φθόριο, και σε μερικές περιπτώσεις χλώριο και χρησιμοποιούνται κύρια στους πυροσβεστήρες. Επειδή το όζον αντιδρά ισχυρά με άλλα μόρια είναι πολύ ασταθές, ώστε να παρασκευασθεί κάπου (πχ. σε μεγάλες πόλεις, με το μηχανισμό της φωτοχημικής αιθαλομίχλης) και να μεταφερθεί αλλού (πχ. στη στρατόσφαιρα). Ο χρόνος ζωής μερικών από τα CFCs και halons στην στρατόσφαιρα υπερβαίνει τα 100 χρόνια, γεγονός, που δηλώνει την επίδραση, που έχουν οι εκπομπές κατά τις προηγούμενες δεκαετίες στην καταστροφή του όζοντος στις επόμενες δεκαετίες. Μετακινούμενοι από τα αέρια ρεύματα, οι χλωροφθοράνθρακες, που ελευθερώθηκαν στον αέρα τα προηγούμενα 60 χρόνια αποτελούν μία απειλή για το όζον για τα επόμενα χρόνια. Μεταφέρουν χιλιάδες τόνους ατόμων χλωρίου και βρωμίου στη στρατόσφαιρα, ποσότητα πολύ μεγαλύτερη από αυτή που παράγεται στην φύση. Για την καλύτερη εκτίμηση της βλάβης που επιφέρουν οι ΟΚΟ στο στρατοσφαιρικό όζον έχει προταθεί το Δυναμικό Καταστροφής του Όζοντος (ΔΚΟ) Δ. Αλεξανδρής Σελίδα 4 από 89

(Ozone Depleting Potential - ODP) και εκφράζει την δυνατότητα καταστροφής του στρατοσφαιρικού όζοντος από τις ΟΚΟ. Σύμφωνα με το ΔΚΟ, οι ουσίες CFC-11 και CFC-12 θεωρούνται ότι έχουν ΔΚΟ=1.0, ενώ το ΔΚΟ των άλλων ουσιών υπολογίζεται συγκρινόμενο με αυτό. Έτσι, για παράδειγμα, το HCFC-22 έχει ΔΚΟ=0.055, που είναι σχεδόν δύο τάξεις μεγέθους μικρότερο του αντίστοιχου των CFC-11 και CFC-12. Αντίστοιχα, τα halons έχουν ΔΚΟ από 3-10, μια τάξη μεγέθους μεγαλύτερο των CFC-11 και CFC-12, και το μεθυλοβρωμίδιο έχει ΔΚΟ=0.6. Για τον λόγο αυτό, οι διεθνείς προσπάθειες ελέγχου των ΟΚΟ στρέφονται πρώτα κατά των ουσιών που έχουν μεγάλο ΔΚΟ (CFC's και halons) και μετά κατά των ουσιών που έχουν μικρότερο ΔΚΟ, όπως οι HCFC. Το μικρότερο ΔΚΟ είναι και ο λόγος που ουσίες όπως οι HCFC θεωρήθηκαν αρχικά σαν υποκατάστατα των CFC's, αν και αυτές θα πρέπει σταδιακά να καταργηθούν. Επίσης, θα πρέπει να τονιστεί ότι ουσίες οι οποίες περιέχουν βρώμιο (Br) είναι πιο καταστροφικές από αυτές που περιέχουν χλώριο (Cl), καθώς ένα μόριο βρωμίου στην στρατόσφαιρα είναι κατά 30-120 φορές πιο καταστροφικό για το όζον από ένα μόριο χλωρίου. 2.1 Τάσεις του ολικού όζοντος στην Ελλάδα Παρότι η εξασθένιση της στιβάδας του όζοντος ανιχνεύθηκε πρώτα στους πόλους (Ανταρκτική και Αρκτική), μειώσεις στην στιβάδα του όζοντος παρατηρήθηκαν και σε άλλα γεωγραφικά πλάτη. Ειδικά για την Ελλάδα (σχήμα 2.2), η ανάλυση δορυφορικών και επιγείων μετρήσεων του ολικού όζοντος έδειξαν, ότι ο μέσος ρυθμός μείωσης του όζοντος είναι της τάξης του 3.5% ανά δεκαετία με σημαντική εποχική διακύμανση (~6% την δεκαετία για την περίοδο χειμώνα - άνοιξη και ~1% την δεκαετία για την περίοδο του καλοκαιριού) (Chandra et al., 1996). Σημαντικό ρόλο στην υπολογιζόμενη τάση μείωσης του όζοντος έχει, παράλληλα με την ανθρωπογενή, η φυσική μεταβλητότητά του. Στο ακόλουθο σχήμα 2.2 απεικονίζεται η εποχική (ανά μήνα) τάση μείωσης του όζοντος για τρεις γεωγραφικές περιοχές: Την Αθήνα (+), την Μεσόγειο ( ) και ολόκληρη την ζώνη των μέσων γεωγραφικών πλατών του βόρειου ημισφαίριου ( ). Δ. Αλεξανδρής Σελίδα 5 από 89

Σχήμα 2.2 Εποχική μεταβολή των τάσεων μείωσης του όζοντος για την περιοχή της Μεσογείου, της Αθήνας και ολόκληρης της ζώνης των 35-45 Β. Για τον υπολογισμό των τάσεων χρησιμοποιήθηκε μοντέλο πολλαπλής παλινδρόμησης με παραμέτρους (α) ΣΔΚ και ηλιακό κύκλο (ΣΔΚ: η σχεδόν διετής κύμανση του όζοντος, φυσικά παραγόμενη κύμανση που σχετίζεται με την κύμανση του Πεδίου ανέμου στην τροπική ζώνη (β) θερμοκρασία της κατώτερης στρατόσφαιρας (γ) θερμοκρασία της ισοβαρικής επιφάνειας των 500 hpa (Chandra et al., 1996). Σύμφωνα με τελευταίες μελέτες (Αλεξανδρής, 2000), μετά το 1991 εμφανίζεται μια αυξητική τάση στις τιμές του ολικού όζοντος (αν και συνολικά, από το 1978 ως σήμερα, η τάση είναι αρνητική). Εποχικά, παρατηρείται ότι στην αυξητική τάση συνεισφέρουν κύρια οι χειμερινοί μήνες, ενώ στους καλοκαιρινούς μήνες παρατηρείται τάση μείωσης του ολικού όζοντος πάνω από την περιοχή της Ελλάδας. Συνολικά, η αυξητική αυτή τάση μπορεί να οφείλεται και στις πολύ χαμηλές τιμές του όζοντος που παρατηρήθηκαν τους χειμερινούς μήνες της περιόδου 1991-1993 (Bojkov et al., 1993) Δ. Αλεξανδρής Σελίδα 6 από 89

Σύμφωνα με το σχήμα 2.2, η μέγιστη μείωση του ολικού όζοντος συμβαίνει κύρια τους χειμερινούς και εαρινούς μήνες, ενώ η ελάχιστη μείωση κατά τους θερινούς μήνες. 2.2 Επιπτώσεις της μείωσης του στρατοσφαιρικού όζοντος. Οι επιπτώσεις των μεταβολών του όζοντος εστιάζονται κύρια σε δύο σημαντικά θέματα: Στο ενεργειακό ισοζύγιο και το ισοζύγιο ακτινοβολίας τροπόσφαιρας και στρατόσφαιρας Στην επαγόμενη αύξηση της ηλιακής υπεριώδους ακτινοβολίας, που φθάνει στην επιφάνεια της γης. Τόσο το τροποσφαιρικό όζον, όσο και οι χλωροφθοράνθρακες είναι αέρια του ατμοσφαιρικού φαινομένου του θερμοκηπίου, συντελούν δηλαδή στην αύξηση της θερμοκρασίας στα κατώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας. Το στρατοσφαιρικό όζον με τη σειρά του απορροφώντας την ηλιακή υπεριώδη ακτινοβολία θερμαίνει τη στρατόσφαιρα. Συνεπώς, η αύξηση του τροποσφαιρικού όζοντος προκαλεί θέρμανση στα κατώτερα επίπεδα της ατμόσφαιρας, ενώ η μείωση του στρατοσφαιρικού όζοντος προκαλεί ψύξη της στρατόσφαιρας. Η ικανότητα του όζοντος να απορροφά την επικίνδυνη για τα έμβια όντα ηλιακή υπεριώδη ακτινοβολία (Solar UltraViolet Radiation - SUVR) και ειδικά αυτή με μήκη κύματος μικρότερα των 320 nm (UV-B) αποτελεί την βασικότερη ιδιότητα, που το καθιστά σημαντικό για τη ζωή πάνω στη γη. Τα μικρά ποσά της UVB ακτινοβολίας, που διεισδύουν μέσω του όζοντος και φθάνουν στην γήινη επιφάνεια, μπορούν να προκαλέσουν αρκετά δυσμενείς επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία, όπως: μη μελανωματικό καρκίνο του δέρματος, καταρράκτη του οφθαλμού, βλάβη στο γονότυπο (DNA) και καταστολή του ανοσοποιητικού συστήματος του οργανισμού. Η UVB ακτινοβολία προκαλεί βλάβες κύρια στην ανθρώπινη επιδερμίδα. Έντονη έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία προκαλεί ηλιακό ερύθημα, ενώ η πολύχρονη έκθεση στην UVR προκαλεί απώλεια της ελαστικότητας της επιδερμίδας και φωτογήρανση. Παράλληλα, είναι πιθανόν, να παρουσιασθούν συμπτώματα φωτοαλλεργίας. Αυξημένη έκθεση στην UVB προκαλεί αύξηση του πάχους των Δ. Αλεξανδρής Σελίδα 7 από 89

ανώτερων επιφανειακών στρωμάτων της δέρματος και αύξηση της μελάχρωσής του, η οποία δρα προστατευτικά για το δέρμα. Ο μηχανισμός αυτός πάντως καθιστά την επιδερμίδα πιο επιδεκτική στην εμφάνιση επιδερμικού καρκίνου. Επιστημονικές έρευνες έχουν δείξει, ότι υπάρχει συσχέτιση μεταξύ των συμπτωμάτων εμφάνισης του μη μελανωματικού καρκίνου και της συνολικής αθροιστικής έκθεσης στην UVB ακτινοβολία (Στρατηγός, 1968). Σε συνθήκες ανέφελου ουρανού, μείωση 1% του όζοντος αντιστοιχεί σε αύξηση 1.3% περίπου της UVB, που φθάνει και προσβάλλει τον άνθρωπο. Παράλληλα, η αύξηση της UVB που φθάνει στην επιφάνεια της γης έχει σημαντικά δυσμενείς επιπτώσεις, όχι μόνο στον άνθρωπο, αλλά και στο οικοσύστημα γενικότερα (π.χ. υδατικά συστήματα). Πρέπει να τονιστεί, ότι η επίπτωση της έκθεσης στην UVB ακτινοβολία είναι αθροιστική, εξαρτάται δηλαδή από τη συνολική έκθεση σε μεγάλη κλίμακα χρόνου και όχι στην έκθεση σε συγκεκριμένη χρονική περίοδο (π.χ. κατά τη διάρκεια ενός καλοκαιριού). (Kondratyev and Varotsos, 2000). Για την γεωγραφική περιοχή της Ελλάδας, η αύξηση της ηλιακής υπεριώδους ακτινοβολίας, υπεύθυνης για την εμφάνιση ηλιακού ερυθήματος, φαίνεται στο ακόλουθο σχήμα 2.3α. Τα δεδομένα αυτά προέρχονται από δορυφορικές μετρήσεις για την περίοδο 1979-1991 (Ziemke et al., 2000). Σύμφωνα με το σχήμα 2.3α η μέγιστη αύξηση της ηλιακής υπεριώδους ακτινοβολίας συμβαίνει κατά τους χειμερινούς και εαρινούς μήνες, γεγονός το οποίο είναι σύμφωνο και με το σχήμα 2.2 όπου παρουσιάζεται η τάση μείωση του ολικού όζοντος. Η μέση αύξηση της ηλιακής υπεριώδους ακτινοβολίας είναι της τάξης του 3-4% ανά δεκαετία. Δ. Αλεξανδρής Σελίδα 8 από 89

(α) (β) Σχήμα 2.3 (α) Μεταβολή της βιολογικά ενεργού ηλιακής υπεριώδους ακτινοβολίας για δύο διαφορετικές ζώνες γεωγραφικών πλατών του Β. ημισφαιρίου (Ziemke et al., 2000) και (β) αύξηση της υπεριώδους ηλιακής ακτινοβολίας στην Ευρώπη για την περίοδο 1980-1997 (ΕΕΑ, 1999) Στο σχήμα 2.3β φαίνεται η αύξηση της ηλιακής υπεριώδους ακτινοβολίας στην Ευρώπη για την περίοδο 1980-1997, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Περιβάλλοντος (European Environmental Agency, EEA) (EEA, 1999). Σύμφωνα με το σχήμα αυτό είναι φανερό ότι στην Ελλάδα, συγκριτικά με τις άλλες χώρες της ΕΕ, η αύξηση της ηλιακής υπεριώδους ακτινοβολίας είναι η μικρότερη. Ενδιαφέρον Δ. Αλεξανδρής Σελίδα 9 από 89

παρουσιάζει το γεγονός ότι στην Ελλάδα η αύξηση είναι μικρότερη από άλλες περιοχές του ιδίου γεωγραφικού πλάτους (Ισπανία, Πορτογαλία και Ν. Ιταλία). Σύμφωνα με την έκθεση του Περιβαλλοντικού Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών (UNEP), η αύξηση των επιπτώσεων στην υγεία λόγω της μείωσης του όζοντος για την γεωγραφική ζώνη των 35 Β, όπου βρίσκεται και η Ελλάδα, για την περίοδο 1979-1993 ήταν (UNEP, 1994): Αύξηση 7.9% στην πρόκληση ηλιακού ερυθήματος Αύξηση 13.0% στις βλάβες του DNA του δέρματος Αύξηση 9.8% στις περιπτώσεις καρκίνου του δέρματος Οι επιπτώσεις της αύξησης της ηλιακής υπεριώδους ακτινοβολίας δεν σταματούν στην ανθρώπινη υγεία αλλά επεκτείνονται στα θαλάσσια και χερσαία οικοσυστήματα, στην ποιότητα του αέρα και στα υλικά. Ειδικά για την Ελλάδα θα πρέπει να επισημανθεί ένα ακόμα πρόβλημα: η τουριστική κίνηση. Καθώς η Ελλάδα είναι τουριστική χώρα με έμφαση στον θερινό τουρισμό, αύξηση της υπεριώδους ακτινοβολίας μπορεί να έχει επιπτώσεις στην τουριστική κίνηση. Το γεγονός ότι κατά την θερινή περίοδο η αύξηση της ηλιακής ακτινοβολίας είναι ποσοστιαία η ελάχιστη δεν πρέπει να καθησυχάζει την πολιτεία καθώς την ίδια χρονική περίοδο συμβαίνει και το μέγιστο της εισερχόμενης ηλιακής ακτινοβολίας. Επιδείνωση της υπάρχουσας κατάστασης μπορεί να έχει σαν αποτέλεσμα μείωση της τουριστικής κίνησης με οικονομικές επιπτώσεις. Αυτός είναι ένας ακόμα λόγος για τον οποίο η Ελλάδα θα έπρεπε να πρωτοστατήσει της προσπάθειας για μείωση των ΟΚΟ που εκπέμπονται στην ατμόσφαιρα.. Σε αυτό το σημείο, θα πρέπει να σημειωθεί ότι η αύξηση της ηλιακής υπεριώδους ακτινοβολίας στην Ελλάδα είναι μικρότερη από την αντίστοιχη αύξηση στις άλλες τουριστικά ανταγωνίστριες χώρες της Ευρώπης (σχήμα 2.3β), γεγονός το οποίο δύναται να είναι αξιοποιήσιμο από την πολιτεία. 2.3 Διεθνείς συμβάσεις για την προστασία της στιβάδας του όζοντος Το 1971, ο Η.S. Johnston, στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια (Berkley) εντόπισε τον πιθανό κίνδυνο για την πιθανή επιτάχυνση της φυσικής διαδικασίας καταστροφής του όζοντος από τις αξιοσημείωτες ποσότητες οξειδίων του αζώτου Δ. Αλεξανδρής Σελίδα 10 από 89

μέσα στην κατώτερη στρατόσφαιρα από τις πτήσεις των υπερηχητικών αεροσκαφών. Μόλις μετά από τρία χρόνια, οι F.S. Rowland και Μ. Molina (βραβείο Nobel Χημείας, 1995) εντόπισαν μία ευρέως χρησιμοποιούμενη κατηγορία πολύ αδρανών χημικών, γνωστών ως χλωροφθοράνθρακες, που μεταφέρθηκαν στη στρατόσφαιρα με τις κατακόρυφες κινήσεις του αέρα. Από τη στιγμή που θα ελευθερωθεί το χλώριο από τους χλωροφθοράνθρακες τη δράση της ηλιακής ακτινοβολίας, είναι δυνατόν να καταστραφεί μέρος του όζοντος της στρατόσφαιρας μέσω μιας σειράς καταλυτικών αντιδράσεων. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 παρατηρήθηκε και πειραματικά η μείωση του όζοντος - πρώτα στην Ανταρκτική και Αρκτική και έπειτα και στα μέσα γεωγραφικά πλάτη και των δύο ημισφαιρίων. Σχέδιο δράσης για το στρώμα του όζοντος Η πρώτη Διακυβερνητική Επιστημονική Εκτίμηση του WMO (World Meteorological Organization - Παγκόσμιος Μετεωρολογικός Οργανισμός) για τον κίνδυνο που απειλεί το στρώμα του όζοντος, που διανεμήθηκε το 1975, προετοίμασε το έδαφος για δράση. Το 1976, η UΝΕΡ (United Nation Environmental Program - Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών) ζήτησε μια "εξέταση της αναγκαιότητας και δικαιολόγηση για την πρόταση οποιονδήποτε εθνικών και διεθνών ελέγχων, σχετικά με την απελευθέρωση στην ατμόσφαιρα χημικών που παράγονται από τον άνθρωπο". Ο WMO παρουσίασε μια " Έρευνα της κατάστασης των υπαρχουσών γνώσεων για το στρώμα του όζοντος", 80 σελίδων με σειρά προτάσεων, που καλύπτουν τη μέτρηση του όζοντος και σχετικά σπάνια δεδομένα, σχηματισμό μοντέλων και εργαστηριακή φωτοχημεία και μετρήσεις της UV-B. Η UΝΕΡ έθεσε τα θεμέλια για διεθνή δράση. Οι αντιπρόσωποι 32 χωρών, υιοθέτησαν το "Παγκόσμιο Πρόγραμμα Δράσης για το Στρώμα του Όζοντος". Αυτό το ερευνητικό πρόγραμμα 21 σημείων κάλυψε τη μέτρηση του όζοντος και της ηλιακής ακτινοβολίας, την εκτίμηση της επίδρασης της ελάττωσης του όζοντος στην ανθρώπινη υγεία, το οικοσύστημα και στο κλίμα, καθώς και την ανάπτυξη τρόπων εκτίμησης του κόστους και του οφέλους των μέτρων ελέγχου. Ο WMO ανέλαβε την ευθύνη για το σχέδιο έρευνας της ατμόσφαιρας, ενώ η UΝΕΡ είχε "συντονιστικό και καταλυτικό ρόλο". Υιοθετώντας το Σχέδιο Δράσης, οι κυβερνητικοί επιτετραμμένοι αναγνώρισαν, ότι υπήρχε ένα πιθανό πρόβλημα, παρόλο, που η έκταση του δεν είχε ακόμη προσδιοριστεί, και πρότεινε τρόπους για να ασχοληθεί με αυτό. Με το ίδιο σκεπτικό, ορισμένες χώρες σύντομα Δ. Αλεξανδρής Σελίδα 11 από 89

δραστηριοποιήθηκαν για τον έλεγχο των CFCs : η Αμερική, ο Καναδάς, η Νορβηγία και η Σουηδία άρχισαν να επινοούν άλλους τρόπους χρήσης των δοχείων από αεροζόλ, εκτός από ιατρική χρήση. Το 1980 η Επιτροπή της Ευρωπαϊκής Κοινότητας συμφώνησε, να μην αυξήσει την ικανότητα παραγωγής των CFC-11 και 12 και ζήτησε μείωση 30% της χρήσης των σπρέι από το 1982. Για να αναθεωρήσει την εφαρμογή του Σχεδίου Δράσης, η UΝΕΡ συγκρότησε μια Συντονιστική Επιτροπή για το Στρώμα του Όζοντος. Αυτή περιελάμβανε αντιπροσώπους χωρών με βασικά επιστημονικά προγράμματα, που είχαν σχέση με το Σχέδιο Δράσης, το WMO και τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Η επιτροπή συνερχόταν τακτικά μέχρι τα μέσα του 1980 και έγινε ο εστιακός σκοπός για διεθνή δράση. Υπήρξαν κάποιες δυσκολίες ώστε η βιομηχανία να κάνει αποδεκτό το αίτημα για έλεγχο των CFC. Η Σύμβαση της Βιέννης (1985) Με το πέρασμα του χρόνου, το συνεχές ενδιαφέρον και οι αυξημένες επιστημονικές πληροφορίες οδήγησαν στο να γίνει όλο και περισσότερο αποδεκτή παγκοσμίως η αναγκαιότητα για δράση για την προστασία του στρώματος του όζοντος. Τον Ιανουάριο του 1982 η UΝΕΡ συγκάλεσε την πρώτη συνάντηση μιας ομάδας Τεχνικών Ειδικών για την Επεξεργασία μιας Παγκόσμιας Σύμβασης στα πλαίσια της προστασίας του στρώματος του όζοντος. Ο WMO διευκόλυνε την προετοιμασία μια λεπτομερούς επιστημονικής αναθεώρησης του θέματος. Η συνάντηση καθόρισε το πλαίσιο για τη Σύμβαση. Μετά από τρία χρόνια εντατικών διαπραγματεύσεων συντονισμένων από την UΝΕΡ, υιοθετήθηκε η Σύμβαση στη Βιέννη το Μάρτιο του 1985. Τα 21 άρθρα της Σύμβασης υποχρεώνουν τα Μέλη, να προστατεύουν την ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον από τις συνέπειες της ελάττωσης του όζοντος. Δύο παραρτήματα επιτρέπουν στα κράτη μέλη να συνεργαστούν για την έρευνα της ατμόσφαιρας και του όζοντος, τις παρατηρήσεις και τις ανταλλαγές δεδομένων και πληροφοριών. Στη Βιέννη συμφωνήθηκε επίσης, να γίνουν εργασίες για την προετοιμασία συγκεκριμένων μέτρων με τη μορφή ενός Πρωτοκόλλου της Σύμβασης. Δ. Αλεξανδρής Σελίδα 12 από 89

Tο Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ (1987) Το σημαντικό Πρωτόκολλο σχετικά με τις ουσίες που καταστρέφουν το Στρώμα του Όζοντος, το οποίο υιοθετήθηκε στο Μόντρεαλ (Σεπτέμβριος 1987), απαιτούσε μια κατά 50% (σε σχέση με την παραγωγή του 1986) ελάττωση των CFC μέχρι το 2000. Το Πρωτόκολλο περιέχει ένα πλάνο για προγραμματισμό της παραγωγής και της κατανάλωσης, καθώς και μέτρα ελέγχου όσον αφορά την κατασκευή, την εισαγωγή και εξαγωγή χημικών, που καταστρέφουν το όζον. Τα Μέλη του Πρωτοκόλλου συγκρότησαν επίσης ομάδες ειδικών σε επιστημονικά θέματα, σχετικά με τις περιβαλλοντικές επιδράσεις και τις τεχνικές και οικονομικές εκτιμήσεις. Η Σύμβαση της Βιέννης και το Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ αποτελούν ένα σημαντικό παράδειγμα της επιστήμης στην υπηρεσία του ανθρώπου. Οι επιστήμονες που ασχολούνται με την ατμόσφαιρα, αποκάλυψαν τον κίνδυνο των αλογονανθράκων, επιτρέποντας έτσι στα κράτη να δράσουν αποφασιστικά για την προστασία του όζοντος. Μέσω της σημαντικής συνεργασίας ανάμεσα στη WMO και την UΝΕΡ κατέστη δυνατό, να εντοπιστεί η απειλή και να αρχίσει δράση για τον περιορισμό της έκτασης της καταστροφής σε ένα πρώιμο στάδιο προτού να γίνουν αισθητές οι συνέπειες. Οι διαπραγματεύσεις και οι συμφωνίες σχετικά με το ζήτημα του όζοντος, σημαίνουν, ότι για πρώτη φορά τα έθνη όλου του κόσμου ένωσαν τις δυνάμεις τους υπό τη σκιά των Ηνωμένων Εθνών για να προστατεύσουν τη Γη και τις μελλοντικές γενιές. Πρέπει να σημειωθεί ότι στο Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ οι χώρες μέλη χωρίστηκαν σε δύο ομάδες, σύμφωνα με το Άρθρο 5 του Πρωτοκόλλου: οι " χώρες εξαιρούμενες του Άρθρου 5" (Non-Article 5 countries) είναι οι αναπτυγμένες χώρες και αυτές οι χώρες με κατά κεφαλή κατανάλωση ΟΚΟ πάνω από 0.3 κιλά, κατά την ημέρα υπογραφής του Πρωτοκόλλου. Στις υπόλοιπες "χώρες του Άρθρου 5" (Article 5 countries) περιλαμβάνονται οι αναπτυσσόμενες χώρες καθώς και αυτές χώρες με κατά κεφαλή κατανάλωση ΟΚΟ πάνω από 0.3 κιλά, κατά την ημέρα υπογραφής του Πρωτοκόλλου Δ. Αλεξανδρής Σελίδα 13 από 89

Τροποποίηση του Λονδίνου (1990) Τα νεώτερα επιστημονικά στοιχεία για την "τρύπα του όζοντος" στην Ανταρκτική και της μείωσης της στιβάδας του όζοντος στο Βόρειο Ημισφαίριο, έδωσαν νέα ώθηση για διαπραγματεύσεις για την διαδικασία οικοδόμησης ενός ισχυρού θεσμικού καθεστώτος προστασίας της στιβάδας του όζοντος. Στην δεύτερη συνάντηση των μελών του Πρωτοκόλλου του Μόντρεαλ, που έλαβε χώρα στο Λονδίνο τον Ιούνιο του 1990, αποφασίστηκε να συμπεριληφθούν και άλλες ενώσεις καταστροφής του στρατοσφαιρικού όζοντος καθώς και να επιταχυνθεί το χρονοδιάγραμμα της σταδιακής διακοπής των εκπομπών όλων των ουσιών αυτών. Με την Τροποποίηση του Λονδίνου προστέθηκαν 10 ακόμα CFC's στις υπό έλεγχο ΟΚΟ όπως και ο τετραχλωράνθρακας και το μεθυλοχλωροφόρμιο. Η Τροποποίηση απαιτεί από τις ανεπτυγμένες χώρες την σταδιακή διακοπή εκπομπών CFC's και halons μέχρι το 2000 και για τις αναπτυσσόμενες χώρες μέχρι το 2005. Μέχρι σήμερα η Τροποποίηση του Λονδίνου έχει επικυρωθεί από 140 μέλη. Επιπρόσθετα, σε αυτή την δεύτερη συνάντηση των μελών του Πρωτοκόλλου του Μόντρεαλ αποφασίστηκε η ίδρυση ενός Πολυμερούς Ταμείου για την υλοποίηση του Πρωτοκόλλου του Μόντρεαλ, του πρώτου ταμείου το οποίο ιδρύθηκε μέσω μιας διεθνούς περιβαλλοντικής συμφωνίας. Σκοπός του Ταμείου είναι η υποστήριξη των υπό ανάπτυξη χωρών για την υλοποίηση του Πρωτοκόλλου του Μόντρεαλ. Τροποποίηση και Ρυθμίσεις της Κοπεγχάγης (1992) Η τέταρτη συνάντηση των μελών του Πρωτοκόλλου του Μόντρεαλ έλαβε χώρα στην Κοπεγχάγη το 1992. Οι αντιπρόσωποι των κρατών μελών συμφώνησαν να μειώσουν και άλλο το χρονοδιάγραμμα ελέγχου των ΟΚΟ, έτσι ώστε οι ανεπτυγμένες χώρες να σταματήσουν την παραγωγή CFC's, τετραχλωράνθρακα και μεθυλοχλωροφόρμιου μέχρι το 1996 και των halons μέχρι το 1994. Επίσης, πρόσθεσαν το μεθυλοβρωμίδιο, τους υδροβρωμοφθοράνθρακες (HBFC's) και τους υδροχλωροφθοράνθρακες (HCFC's) στον κατάλογο ελέγχου των ΟΚΟ. Για τις ανεπτυγμένες χώρες, η παραγωγή και κατανάλωση μεθυλοβρωμιδίου αποφασίστηκε να παγώσει στα επίπεδα του 1991, η παραγωγή HBFC's αποφασίστηκε να τερματισθεί σταδιακά μέχρι το 1996 και η κατανάλωση των HCFC's να τερματισθεί σταδιακά μέχρι το 2030, με μείωση 99.5% μέχρι το 2020. Στην Τροποποίηση της Κοπεγχάγης Δ. Αλεξανδρής Σελίδα 14 από 89

αποφασίστηκε επίσης ο αυστηρότερος έλεγχος για τις εισαγωγές και εξαγωγές των ΟΚΟ όπως και διαδικασίες μη-συμμόρφωσης στα συμφωνηθέντα. Μέχρι σήμερα η Στην Τροποποίηση της Κοπεγχάγης έχει επικυρωθεί από 108 μέλη Ρυθμίσεις της Βιέννης (1995) Στην έβδομη συνάντηση των μελών του Πρωτοκόλλου του Μόντρεαλ, που έλαβε χώρα στην Βιέννη τον Δεκέμβριο του 1995, οι αναπτυσσόμενες χώρες συμφώνησαν τον σταδιακό τερματισμό παραγωγής των HBFC's το 1996, να παγώσουν την παραγωγή και κατανάλωση μεθυλοβρωμιδίου το 2002 στα επίπεδα του 1995-1998 και να παγώσουν την κατανάλωση HCFC's το 2016 με στόχο τον σταδιακό τερματισμό κατανάλωσης το 2040. Τροποποίηση και Ρυθμίσεις του Μόντρεαλ (1997) Στην ένατη συνάντηση των μελών του Πρωτοκόλλου του Μόντρεαλ, που έλαβε χώρα στο Μόντρεαλ τον Σεπτέμβριο του 1997, οι ανεπτυγμένες χώρες συμφώνησαν να επισπεύσουν τον σταδιακό τερματισμό παραγωγής του μεθυλοβρωμιδίου μέχρι το 2005 και οι αναπτυσσόμενες μέχρι το 2015. Οι αντιπρόσωποι συμφώνησαν ακόμα σε ένα σύστημα αδειοδότησης για τον έλεγχο του παράνομου εμπορίου των ΟΚΟ καθώς και στην τακτική ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των μελών. Σκοπός αυτής της αδειοδότησης είναι ο αποτελεσματικός έλεγχος και ο εντοπισμός από τα τελωνεία και την αστυνομία του παράνομου εμπορίου. Μέχρι σήμερα 37 μέλη έχουν επικυρώσει την Τροποποίηση του Μόντρεαλ. Τροποποίηση και Ρυθμίσεις του Πεκίνου (1999) Η ενδέκατη συνάντηση των μελών του Πρωτοκόλλου του Μόντρεαλ και η Πέμπτη Διάσκεψη των μελών της Σύμβασης της Βιέννης, έλαβε χώρα στο Πεκίνο τον Νοέμβριο και Δεκέμβριο του 1999. Αυτή η κοινή συνδιάσκεψη είχε σαν αποτέλεσμα την υιοθέτηση της Τροποποίησης και των Ρυθμίσεων του Πεκίνου καθώς και την ενίσχυση του Πολυμερούς Ταμείου με 477.7 εκατ. US$ για την περίοδο 2000-2002. Μεταξύ άλλων, οι αντιπρόσωποι αποφάσισαν: την εφαρμογή ειδικών διαδικασιών ελέγχου πριν την εμπορία των ΟΚΟ, τον ακριβή προσδιορισμό των ουσιωδών χρήσεων για τις χώρες εξαιρούμενες του Άρθρου 5, τις εξαιρέσεις για εργαστηριακή Δ. Αλεξανδρής Σελίδα 15 από 89

χρήση των ΟΚΟ και μέτρα για υποκατάσταση των ΟΚΟ με άλλες ουσίες φιλικές για το περιβάλλον. Σύμφωνα με την Τροποποίηση του Πεκίνου αποφασίστηκε (α) το πάγωμα της παραγωγής των HCFC's το 2004 για τις εξαιρούμενες του Άρθρου 5 χώρες και το 2016 για τις χώρες του Άρθρου 5, (β) τον σταδιακό τερματισμό της παραγωγής βρωμοχλωρομεθανίου μέχρι το 2002, (γ) την απαγόρευση εμπορίου HCFC's με μη χώρες μέλη του Πρωτοκόλλου του Μόντρεαλ και (δ) την αναφορά από τις χώρες μέλη των καταναλισκόμενων ποσοτήτων μεθυλοβρωμιδίου. Η τροποποίηση του Πεκίνου θα ετίθετο σε ισχύ την 1 Ιανουαρίου του 2001, με την προϋπόθεση ότι τουλάχιστο 20 χώρες θα την είχαν επικυρώσει. Μέχρι στιγμής όμως, μόνο μια χώρα, η Χιλή, έχει επικυρώσει την Τροποποίηση του Πεκίνου. Στα πλαίσια της προστασίας της στιβάδας του όζοντος από τις ΟΚΟ, η ΕΕ αποφάσισε να ενσωματώσει τις αρχές του Πρωτοκόλλου του Μόντρεαλ και των Τροποποιήσεών του στον κανονισμό 3093/1994. Μετά από πρόταση της Επιτροπής για αυστηρότερα μέτρα προστασίας εκδόθηκε πρόσφατα νέος κανονισμός: Κανονισμός 2037/2000 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 29 ης Ιουνίου 2000, για τις ουσίες που καταστρέφουν τη στιβάδα του όζοντος". Ο κανονισμός αυτός είναι αυστηρότερος, όσον αφορά την παραγωγή και κατανάλωση των ΟΚΟ, σε σχέση με το Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ (Τροποποίηση του Πεκίνου). 2.4 Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 2037/2000 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, για τις ουσίες που καταστρέφουν τη στιβάδα του όζοντος Ο κανονισμός 2037/2000 ΕΚ αντικατέστησε πλήρως τον Κανονισμό 3093/1994 για τις ουσίες που καταστρέφουν την στιβάδα του όζοντος. Ο κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 3093/94 έπρεπε να τροποποιηθεί ουσιαστικά και, χάριν νομικής σαφήνειας και διαφάνειας, ήταν σκόπιμο να αναθεωρηθεί πλήρως Οι λόγοι της αντικατάστασης του προηγούμενου κανονισμού ήταν τα νέα επιστημονικά στοιχεία για την εξασθένιση της στιβάδας του όζοντος όπως και νεότερα τεχνολογικά στοιχεία που αφορούν ουσίες οι οποίες μπορούν να αντικαταστήσουν τις ΟΚΟ σε πολλές εφαρμογές. Τα επιστημονικά στοιχεία δείχνουν ότι η καταστροφή του όζοντος στο νότιο ημισφαίριο Δ. Αλεξανδρής Σελίδα 16 από 89

έφτασε σε πρωτοφανή επίπεδα κατά το 1998. Κατά τη διάρκεια τριών από τις τέσσερις τελευταίες εαρινές περιόδους παρατηρήθηκε σοβαρή μείωση των τιμών του όζοντος και στην Αρκτική. Η αύξηση της ακτινοβολίας UVΒ εξαιτίας της καταστροφής του όζοντος αποτελεί σοβαρή απειλή για την υγεία και το περιβάλλον. Ως εκ τούτου, ήταν απαραίτητο να ληφθούν περαιτέρω αποτελεσματικά μέτρα κατά των αρνητικών επιπτώσεων από τις εκπομπές αυτές προκειμένου να εξασφαλιστεί επαρκής προστασία της υγείας του ανθρώπου και του περιβάλλοντος. Δεδομένου ότι οι τεχνολογίες που επιτρέπουν την αντικατάσταση των ουσιών που καταστρέφουν το όζον κατέστησαν διαθέσιμες νωρίτερα απ' ό,τι αναμενόταν, ήταν σκόπιμο, σε ορισμένες περιπτώσεις, να προβλεφθούν μέτρα ελέγχου αυστηρότερα εκείνων που προβλέπονται στον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 3093/94 του Συμβουλίου, της 21ης Δεκεμβρίου 1994, αλλά και εκείνων που προβλέπονται στο πρωτόκολλο του Μόντρεαλ. Τα κύρια σημεία διαφοροποίησης με τον προγενέστερο κανονισμό είναι: Σύμφωνα με τις διατάξεις του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 3093/94, η παραγωγή χλωροφθορανθράκων, άλλων πλήρως αλογονωμένων χλωροφθορανθράκων, halons, τετραχλωράνθρακα, 1,1,1-τριχλωροαιθανίου και υδροβρωμοφθορανθράκων έπαυσε σταδιακά. Συνεπώς, η παραγωγή αυτών των ελεγχόμενων ουσιών απαγορεύεται, με την επιφύλαξη τυχόν παρεκκλίσεων για βασικές χρήσεις και για την κάλυψη των βασικών εγχώριων αναγκών των μερών σύμφωνα με το άρθρο 5 του πρωτοκόλλου του Μόντρεαλ. Σήμερα είναι σκόπιμο να απαγορευθεί προοδευτικά και η διάθεση στην αγορά και η χρήση των ανωτέρω ουσιών καθώς και των προϊόντων και του εξοπλισμού που περιέχουν τις ουσίες αυτές. Οι αυξανόμενες εναλλακτικές λύσεις, εν σχέσει προς το μεθυλοβρωμίδιο, πρέπει να εκφραστούν σε μια σημαντικότερη μείωση της παραγωγής και κατανάλωσής του, σε σύγκριση με το πρωτόκολλο του Μόντρεαλ. Η παραγωγή και κατανάλωση μεθυλοβρωμιδίου πρέπει να παύσει πλήρως, με μερικές τυχόν εξαιρέσεις για τις κρίσιμης σημασίας χρήσεις που θα ορισθούν σε κοινοτικό επίπεδο με τα κριτήρια του πρωτοκόλλου του Μόντρεαλ. Πρέπει να ελέγχεται και η χρήση του μεθυλοβρωμιδίου για εφαρμογές στην υγειονομική απομόνωση και στην προετοιμασία αποστολής φορτίου. Η χρήση αυτή δεν πρέπει να υπερβεί τα τρέχοντα επίπεδα και πρέπει τελικά να μειωθεί υπό το φως της τεχνικής προόδου και των εξελίξεων στα πλαίσια του πρωτοκόλλου του Μόντρεαλ. Δ. Αλεξανδρής Σελίδα 17 από 89

Ο κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 3093/94 περιορίζει την παραγωγή όλων των ουσιών που καταστρέφουν τη στιβάδα του όζοντος, πλην των υδροχλωροφθορανθράκων. Είναι σκόπιμο να εισαχθεί σχετική διάταξη, ώστε να μην συνεχιστεί η χρήση όταν υπάρχουν εναλλακτικές ουσίες που δεν καταστρέφουν το όζον. Θα πρέπει να εφαρμοστούν μέτρα ελέγχου της παραγωγής υδροχλωροφθορανθράκων από όλα τα μέρη του πρωτοκόλλου του Μόντρεαλ. Οι παραγόμενες ποσότητες θα πρέπει να προσαρμοστούν στους μελετώμενους περιορισμούς διάθεσης HCFC's στην κοινοτική αγορά καθώς και στην ύφεση που εμφανίζει η ζήτηση υδροχλωροφθορανθράκων παγκοσμίως, ως αποτέλεσμα των περιορισμών στην κατανάλωσή τους που επιβάλλει το πρωτόκολλο Το σύστημα χορήγησης αδειών για τις ελεγχόμενες ουσίες πρέπει να επεκταθεί για να περιλάβει τη χορήγηση άδειας εξαγωγής ελεγχόμενων ουσιών, ώστε να υπάρχει δυνατότητα παρακολούθησης του εμπορίου ουσιών που καταστρέφουν το όζον και ανταλλαγής πληροφοριών μεταξύ των μερών. Το πεδίο εφαρμογής του νέου κανονισμού αφορά την παραγωγή, την εισαγωγή, την εξαγωγή, τη διάθεση στην αγορά, τη χρήση, την ανάκτηση, την ανακύκλωση, την ποιοτική αποκατάσταση και την καταστροφή χλωροφθορανθράκων, άλλων πλήρως αλογονωμένων χλωροφθορανθράκων, halons, τετραχλωράνθρακα, 1,1,1- τριχλωροαιθανίου, μεθυλοβρωμιδίου, υδροβρωμοφθορανθράκων και υδροχλωροφθορανθράκων (HCFCs), την υποβολή στοιχείων σχετικά με τις ουσίες αυτές και τις εισαγωγές, τις εξαγωγές, τη διάθεση στην αγορά και τη χρήση προϊόντων και εξοπλισμού που περιέχουν τις συγκεκριμένες ουσίες. Με τον Κανονισμό 2037/2000 θεσπίζονται νέα όρια για την σταδιακή διακοπή παραγωγής και χρήσης των ελεγχόμενων ΟΚΟ (τα όρια που αφορούν τα HCFC's δίνονται αναλυτικά στην επόμενη παράγραφο 2.5). Επίσης, μεγάλη έμφαση δίνεται στην αδειοδότηση, όσον αφορά το εμπόριο μέσα και έξω από τα σύνορα της ΕΕ, με αυστηρούς ελέγχους και πλήρη καταγραφή των στοιχείων των ΟΚΟ που εμπορεύονται. Οι εισαγωγές από τρίτες χώρες υπόκεινται σε σύστημα ποσοστώσεων, ενώ για εισαγωγές από χώρες μη μέρη του πρωτοκόλλου απαγορεύεται η θέση σε ελεύθερη κυκλοφορία στην Κοινότητα προϊόντων και εξοπλισμού που περιέχουν ελεγχόμενες ουσίες. Για τις εξαγωγές ισχύει ότι Δ. Αλεξανδρής Σελίδα 18 από 89

απαγορεύονται οι εξαγωγές από την Κοινότητα χλωροφθορανθράκων, άλλων πλήρως αλογονωμένων χλωροφθορανθράκων, halons, τετραχλωράνθρακος, 1,1,1- τριχλωροαιθανίου και υδροβρωμοφθορανθράκων ή προϊόντων και εξοπλισμού, εκτός από προσωπικά αντικείμενα, που περιέχουν τις ανωτέρω ελεγχόμενες ουσίες ή των οποίων η συνεχιζόμενη λειτουργία εξαρτάται από την προμήθεια των ουσιών αυτών. οι εξαγωγές μεθυλοβρωμιδίου και υδροχλωροφθορανθράκων από την Κοινότητα προς κράτη μη μέρη του πρωτοκόλλου απαγορεύονται. από 1ης Ιανουαρίου 2004 απαγορεύεται η εξαγωγή υδροχλωροφθορανθράκων από την Κοινότητα προς οποιοδήποτε κράτος μη μέρος του πρωτοκόλλου. Η Επιτροπή θα εξετάσει την ημερομηνία αυτή υπό το φως των οικείων διεθνών εξελίξεων στα πλαίσια του πρωτοκόλλου. Τέλος, θεσπίζονται μέτρα για τον έλεγχο των εκπομπών ΟΚΟ από ήδη εγκατεστημένο εξοπλισμό καθώς και διαρροών από εξοπλισμό κλιματισμού και ψύξης, επαγγελματικής και βιομηχανικής χρήσεως, από συστήματα πυροπροστασίας και από εξοπλισμό που περιέχει διαλύτες, καθώς και, κατά περίπτωση, τις τεχνικές απαιτήσεις στεγανότητας των ψυκτικών συστημάτων. Τα κράτη μέλη καθορίζουν τις αναγκαίες κυρώσεις που επιβάλλονται στις παραβιάσεις του παρόντος κανονισμού. Οι κυρώσεις είναι αποτελεσματικές, ανάλογες και αποτρεπτικές. Τα κράτη μέλη κοινοποιούν τις διατάξεις περί κυρώσεων στην Επιτροπή το αργότερο στις 31 Δεκεμβρίου 2000 καθώς και κάθε μεταγενέστερη τροποποίηση των διατάξεων αυτών το συντομότερο δυνατόν. Ο παρών κανονισμός αρχίζει να ισχύει την επομένη της δημοσίευσής του στην Επίσημη Εφημερίδα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων και εφαρμόζεται από την 1η Οκτωβρίου 2000. Επίσης, ο παρών κανονισμός είναι δεσμευτικός ως προς όλα τα μέρη του και ισχύει άμεσα σε κάθε κράτος μέλος. Δ. Αλεξανδρής Σελίδα 19 από 89

2.5 Παραγωγή CFC's και HCFC. Στην Ελλάδα Η Ελλάδα είναι και παραγωγός χλωροφθορανθράκων (CFCs) Τα CFCs παράγονται από τις Χημικές Βιομηχανίες Βορείου Ελλάδος (ΧΒΒΕ) των οποίων η κύρια δραστηριότητα είναι η παραγωγή λιπασμάτων. Κύριοι μέτοχοι των ΧΒΒΕ είναι η Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος (60%), η Rhone-Poulenc (27%) και ο Όμιλος Μετζελόπουλου (13%) (Greenepeace, 1996). Η παραγωγή των CFCs άρχισε το 1974 και συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Οι βιομηχανίες αυτές παράγουν τρεις ουσίες καταστροφής του όζοντος (ΟΚΟ): CFC-11 (CFCl 3 ), CFC-12 (CF 2 Cl 2 ) και από το 1988 και HCFC-22 (CHF 2 Cl). Ο κύριος όγκος της παραγωγής εξάγεται σε χώρες της Μέσης Ανατολής και της Ανατολικής Ευρώπης. Αν και η ΕΕ αποφάσισε την απαγόρευση της παραγωγής των CFCs μέχρι το τέλος του 1994, η ΧΒΒΕ συνέχισε νόμιμα την παραγωγή τους για οικιακή χρήση των αναπτυσσομένων χωρών. Η Ελλάδα σύμφωνα με το Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ (τροποποίηση της Κοπεγχάγης (1992)) και σύμφωνα με τον Κανονισμό 2037/2000 (ο οποίος αντικατέστησε από την 1/10/2000 τον Κανονισμό 3093/94), είναι υποχρεωμένη να ακολουθήσει το παρακάτω χρονοδιάγραμμα για τα CFC's: Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ CFC's 1989 πάγωμα της παραγωγής 1994 μείωση παραγωγής κατά 75% 1996 παύση της παραγωγής (UNEP, 2000c; Regulation 2037/2000 EC) Κανονισμός 2037/2000 (EC) 1989 πάγωμα της παραγωγής 1995 μείωση παραγωγής κατά 85%* 1996 παύση της παραγωγής* * για παραγωγή το 1986 μικρότερη των 15000 t Η Ελλάδα σύμφωνα με το Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ (τροποποίηση του Πεκίνου (1999) και όταν επικυρώσει την αντίστοιχη τροποποίηση) και σύμφωνα με τον Κανονισμό 2037/2000, είναι υποχρεωμένη να ακολουθήσει το παρακάτω χρονοδιάγραμμα για την παραγωγή των ΗCFC's: Δ. Αλεξανδρής Σελίδα 20 από 89

Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ Κανονισμός 2037/2000 (EC) ΗCFC 2004 πάγωμα της παραγωγής στα 2000 πάγωμα της παραγωγής στα επίπεδα του 1989* επίπεδα του 1997 2008 μείωση παραγωγής κατά 65% *(παραγωγή HCFC το 1989 + 2014 μείωση παραγωγής κατά 80% 2.8% της παραγωγής των CFC το 2020 μείωση παραγωγής κατά 85% 1989) 2025 παύση της παραγωγής (UNEP, 2000c; Regulation 2037/2000 EC) Η παραγωγή της ΧΒΒΕ (UNEP, 2000b) δίνεται στον ακόλουθο Πίνακα 2.1 και φαίνεται στα Σχήματα 2.4 και 2.5 Πίνακας 2.1 Παραγωγή των CFC (CFC-11 + CFC-12) και HCFC από τις Χημικές Βιομηχανίες Βορείου Ελλάδος για την περίοδο 1986-1998. Έτος Παραγωγή CFC's (t) Παραγωγή HCFC (t) 1986 14045 1364 1989 12372 * 1990 8559 * 1991 11397 * 1992 12635 2091 1993 11667 3436 1994 3505 4582 1995 2453 6855 1996 1450 8000 1997 1530 8455 1998 765 9309 (UNEP, 2000b) * Δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία Δ. Αλεξανδρής Σελίδα 21 από 89