ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ 9 Ιουνίου 2017 ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α1. Μετάφραση Στις άλλες, δηλαδή, ικανότητες, όπως ακριβώς λες εσύ, αν κάποιος ισχυρίζεται ότι είναι ικανός αυλητής, ή (ικανός) σε οποιαδήποτε άλλη τέχνη στην οποία δεν είναι, ή τον περιγελούν ή αγανακτούν (εναντίον του) και οι δικοί του (οι συγγενείς του) πλησιάζοντας τον, τον συμβουλεύουν σαν να είναι τρελός στη δικαιοσύνη, όμως και στην άλλη πολιτική αρετή, αν και γνωρίζουν για κάποιον ότι είναι άδικος, αν αυτός ο ίδιος λέει την αλήθεια σε βάρος του μπροστά σε πολλούς, το πράγμα το οποίο θεωρούσαν σε εκείνη την περίπτωση ότι είναι σωφροσύνη, δηλαδή το να λέει την αλήθεια, σε αυτή την περίπτωση όμως (το θεωρούν) τρέλα και ισχυρίζονται ότι πρέπει όλοι να λένε ότι είναι δίκαιοι, είτε είναι είτε όχι, αλλιώς (λένε ότι) είναι τρελός όποιος δεν παριστάνει (τον δίκαιο) γιατί είναι ανάγκη ο καθένας να έχει μερίδιο σε αυτήν με αυτόν τον τρόπο αλλιώς να μην συγκαταλέγεται ανάμεσα στους ανθρώπους. 1
Β1. Ο Πρωταγόρας εκφράζει τη θέση του για την καθολικότητα της πολιτικής αρετής λέγοντας ότι «ἡγοῦνται πάντες ἄνθρωποι πάντα ἄνδρα μετέχειν δικαιοσύνης τε καὶ τῆς ἄλλης πολιτικῆς ἀρετῆς», δηλαδή όλοι οι άνθρωποι θεωρούν ότι κάθε άνδρας έχει μερίδιο στη δικαιοσύνη και στην άλλη πολιτική αρετή. Για να υποστηρίξει την άποψη του, αναφέρει δύο παραδείγματα από την αθηναϊκή κοινωνία. 1 ο παράδειγμα: «ἐν γὰρ ταῖς ἄλλαις ἀρεταῖς, ὥσπερ σὺ λέγεις, ἐάν τις φῇ ἀγαθὸς αὐλητὴς εἶναι, ἢ ἄλλην ἡντινοῦν τέχνην ἣν μή ἐστιν, ἢ καταγελῶσιν ἢ χαλεπαίνουσιν, καὶ οἱ οἰκεῖοι προσιόντες νουθετοῦσιν ὡς μαινόμενον». Ο Πρωταγόρας με το παράδειγμα του αυλητή τονίζει τη σημασία συμβουλών σε θέματα τέχνης από άτομα που κατέχουν το αντικείμενο. Αν όμως κάποιος που δεν είναι γνώστης, επιχειρήσει να συμβουλεύσει, τότε τον κοροϊδεύουν, οργίζονται μαζί του και οι δικοί του τον συμβουλεύουν θεωρώντας τον τρελό. 2 ο παράδειγμα: «ἐν δὲ δικαιοσύνῃ καὶ ἐν τῇ ἄλλῃ πολιτικῇ ἀρετῇ, ἐάν τινα καὶ εἰδῶσιν ὅτι ἄδικός ἐστιν, ἐὰν οὗτος αὐτὸς καθ αὑτοῦ τἀληθῆ λέγῃ ἐναντίον πολλῶν, ὃ ἐκεῖ σωφροσύνην ἡγοῦντο εἶναι, τἀληθῆ λέγειν, ἐνταῦθα μανίαν». Με το δεύτερο παράδειγμα ο σοφιστής επισημαίνει πως θεωρείται σωστό το να λένε όλοι ότι κατέχουν τη δικαιοσύνη, ακόμα κι αν δεν συμβαίνει αυτό. Όποιος δεν τηρεί αυτή τη στάση δεν πρέπει να συγκαταλέγεται ανάμεσα στους ανθρώπους, δεν μπορεί να γίνεται αποδεκτός στην κοινωνία. 2
Β2. Ο Πρωταγόρας ισχυρίζεται στο συγκεκριμένο απόσπασμα ότι θεωρείται τρελός όποιος παραδέχεται ότι δεν κατέχει τη δικαιοσύνη και την άλλη πολιτική αρετή. Για να είναι κάποιος μέλος μιας οργανωμένης κοινωνίας, πρέπει να κατέχει αυτά τα δύο βασικά συστατικά. Ξεχωρίζει τη δίκαιη από την άδικη πράξη, ακόμα και κάποιος που είναι άδικος αλλά δεν τα κατέχει γιατί δεν τα καλλιέργησε. Επίσης θεωρείται τρελός, γιατί αν παραδεχτεί κάποιος ότι είναι άδικος σπιλώνει το όνομα του και είναι πολύ πιθανό να υποστεί ποινές. Β3. Ο Πρωταγόρας στο απόσπασμα «Οὕτω δή, ὦ Σώκρατες, καὶ διὰ ταῦτα τούτου αἰτίας» προκειμένου να αποδείξει ότι η πολιτική αρετή διδάσκεται, χρησιμοποιεί ένα επιχείρημα από τη συμπεριφορά των Αθηναίων στο δημόσιο βίο τους. Πιο συγκεκριμένα υποστηρίζει ότι οι Αθηναίοι, όταν συζητούν για τεχνικά θέματα, επιτρέπουν μόνο στους ειδικούς να εκφράζουν τις απόψεις τους και δε δέχονται κάποιο που δεν ανήκει σ αυτό τον τομέα να μιλήσει. Από την άλλη, επικροτεί την κίνηση τους να δέχονται τη γνώμη όλων των πολιτών, όταν η συζήτηση αφορά πολιτικά ζητήματα. Άρα η καθολικότητα της πολιτικής αρετής αποδεικνύει ότι είναι απαραίτητη, αλλά πρέπει να διδαχθεί. Η άποψη του Σωκράτη παρουσιάζεται στο μεταφρασμένο απόσπασμα. Χρησιμοποιεί τα ίδια στοιχεία με τον Πρωταγόρα που αφορούν τον δημόσιο βίο των Αθηναίων, για να καταλήξει σε διαφορετικό συμπέρασμα. Κατά τη γνώμη του, οι Αθηναίοι επιτρέπουν σε όλους τους πολίτες να εκφράζουν την άποψη τους σε θέματα που έχουν να κάνουν με την πόλη γιατί όλοι διαθέτουν την πολιτική αρετή, χωρίς να την έχουν διδαχθεί από κάποιον. Β4. α. Σωστό, β. Λάθος, γ. Σωστό, δ. Σωστό, ε. Λάθος 3
Β5.α. ἴωσιν: εισιτήριο, δεῖ: ενδεια, ἀνέχονται: εξη, εἰδῶσιν: συνείδηση Β5.β. Η φύση έχει προικίσει με πολλές αρετές τα διάφορα όντα. Ένας από τους λόγους για τους οποίους διέρχεται κρίση η ελληνική γλώσσα είναι η δυσλειτουργία της παιδείας. Η δημιουργική σκέψη βοηθά το άτομο να εξελιχθεί στον επαγγελματικό του χώρο. Επιμέλεια: Κλειώ Βακάλη, Κατερίνα Δραγώγια 4
Αδίδακτο κείμενο Γ1. Μετάφραση Γιατί όταν ο ρητορικός λόγος στερείται τη γοητεία του ρήτορα μαζί με τη φωνή του και τις άλλες τεχνικές που υπάρχουν στην εκφώνηση, καθώς και τον επικαιρικό χαρακτήρα μαζί με τη μέριμνα περί του πρακτέου, ενώ συγχρόνως δεν υπάρχει κανένας άλλος λόγος που να τον ανταγωνίζεται και να πείθουν από κοινού αλλά είναι από όλα αυτά ο ρητορικός λόγος έρημος και γυμνός και τον διαβάζει κάποιος χωρίς πειστικότητα και χωρίς να φανερώνει καθόλου τη διάθεσή του, σαν να παραθέτει απλώς επιχειρήματα, εύλογα, νομίζω, φαίνεται ο λόγος αναποτελεσματικός σε όσους τον ακούνε. Αυτά ακριβώς θα μπορούσαν να βλάψουν πολύ το λόγο που παρουσιάζεται εδώ και να τον κάνουν να φαίνεται ακόμη πιο αναποτελεσματικός. Γ2.α. ἀναγινώσκῃ: ἀνάγνωθι ἀπαριθμῶν: ἀπαριθμοῖεν τοῖς ἀκούουσιν: ἀκούσεσθαι μάλιστ : μάλα φαίνεσθαι: φανῆτε Γ2.β. τοῦ μὲν προειρημένου ἅπαντος ἔρημοι γένωνται 5
Γ3.α. τῶν μεταβολῶν: αντικείμενο στο ρήμα ἀποστερηθῇ τῶν προειρημένων: επιθετική μετοχή, που λειτουργεί ως γενική αντικειμενική στο ἔρημος (και το γυμνὸς) γυμνὸς: κατηγορούμενο στο ενν. υποκείμενο του ρήματος γένηται (ὁ λόγος) εἰκότως: επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου στο ρήμα δοκεῖ τοῖς ἀκούουσιν: επιθετική μετοχή, που λειτουργεί ως δοτική προσωπική του κρίνοντος προσώπου στο ρήμα δοκεῖ Γ3.β. Ἅπερ καὶ τὸν ( ) ἐπιδεικνύμενον μάλιστ ἄν βλάψειε: κύρια πρόταση. (Κρίσεως, καταφατική) Ἅπερ: υποκείμενο στα ρήματα ἄν βλάψειε και ποιήσειεν (αττική σύνταξη) τὸν ἐπιδεικνύμενον: επιθετική μετοχή, που λειτουργεί ως αντικείμενο στο ρήμα ἄν βλάψειε φαυλότερον: κατηγορούμενο στο ενν. υποκείμενο του απαρεμφάτου φαίνεσθαι (τὸν ἐπιδεικνύμενον λόγον) φαίνεσθαι: τελικό απαρέμφατο, που λειτουργεί ως αντικείμενο στο ρήμα ποιήσειεν. Επιμέλεια: Νίκος Κομιανός 6