ΑΣ9 Page 1 τσαγκάρης Κυριακή, 16 Φεβρουαρίου 2014 6:57 πμ Σημασία Κυριολεκτικά σημαίνει τον κατασκευαστή τσαγγίων*. Ο αρχαίος σκυτεύς. Κατά δε τον Ησύχιον και σαγγάριος και καλιγάρις. Επειδή τα υποδήματα λέγονταν και παπούτσια ο τσαγκάρης λέγεται και παπουτσής. Τα μεσαιωνικά υποδήματα διακρίνονταν σε μακρυμύτικα και σε κούντουρα. Αυτός που έφτιαχνε τα λαϊκά κούντουρα παπούτσια λεγόταν κουντουράς. Αυτός που έφτιαχνε τα θερινά παπούτσια ήταν ο στιβανάς**. Ο αυτοκράτωρ φορούσε και άλλων ειδών υποδήματα [1], τα επίσημα όμως αυτοκρατορικά ήταν τα πορφυρά τσαγγία.(ή τζαγγία) Τα τσαγγία κάλυπταν τις κνήμες, φτάνοντας ως το γόνατο. Δεν είναι ξεκάθαρο αν ήταν ψηλές μπότες (όπως φαίνονται σε κάποιες απεικονίσεις) ή μάλλον πιο σύνθετα υποδήματα, αποτελούμενα από "πέδιλα" και "περικνημίδες" (βλ.φραντζή, Χρονικόν..). Το χρώμα τους ήταν το πορφυρό, βαθύ κόκκινο, ενώ τα αντίστοιχα τσαγγία του σεβαστοκράτορα (το δεύτερο τη τάξει αξίωμα) ήταν κυανά. Αν ο σεβαστοκράτωρ ήταν και αδελφός του αυτοκράτορα τότε αυτά έφεραν χρυσούς αετούς. και ταύτα ποιών ού τζαγγάριος, ως οι έτεροι, αλλά τζαγγάς ονομάζεται. οπήνικα γουν δεήσει τον βασιλέα καβαλλικεύσαι, φέρει τα υποδήματα παιδόπουλον του βεστιαρίου, ούτω κοινώς ονομαζομένου αλλαξιμαρίου." (Γεώργιος Κωδινός, Περί Οφφικίων...,κεφ.5, 8-16) Πβλ. Επισης Adamántios Koraís, Atakta: mélanges sur la langue grecque ancienne et moderne και Pandōra Syngramma periodikon, Volume 7
ΑΣ9 Page 2 Adamantios Koraēs, Atakta, ēgoun Pantodapōn eis tēn archaian kai tēn nean hellēnikēn..., Volume 1 Μέχρι τον 14ο αι τα παπούτσια κατασκευάζονταν από δέρμα και σχοινί, ενώ ήταν τα ίδια και για τα δύο πόδια. Τα μεν καταργήθηκαν ο δε κατασκευαστής πάσης φύσεως υποδημάτων λέγονταν τσαγγάρις, η τσαγγάριος. *Από το Λατινικο zancha ἤ zanca ἤ zanga, ae, θηλυκο (η): Είδος μαλακού Παρθικού υποδήματος. ** Glossarium ad scriptores mediae et infirmae graecitatis Screen clipping taken: 6/10/2014 7:14 πμ *** Από το ιταλικο και βενετικό στιβάλε, stivale από το Λατινικό CALCEAMENTUM ÆSTIVALE (ΘΕΡΙΝΟ ΥΠΟΔΗΜΑ). Ξενογλωσσα La calceolarius It calzolaio En shoemaker Fr cordonnier, chaussetier Ge Schuhmacher (επώνυμο διασήμου οδηγου formula)
ΑΣ9 Page 3 ΠΡΟΙΣΤΟΡΙΑ Μεσαιωνικός τσαγκάρης και αμέσως υποδηματοπώλης. ΣΤΙΣ ΜΕΡΕΣ ΜΑΣ
ΑΣ9 Page 4 Τα παπούτσια τα κατασκεύαζαν και εμπορευόντουσαν τα υποδηματοποιεία. Ο τσαγκάρης ήταν επιδιορθωτής και συντηρητής υποδημάτων. Η κυριότερες δουλειές του 1. Σόλιασμα 2. Μπάλωμα (γι αυτό λέγονταν ένιοτε και μπαλωματής ἤ μπαλωτής) 3. Τακούνια 4. Πέταλα Φράσεις που να μπει ο διάολος μέσα σου! Να καταλειφθείς υπό του διαβόλου, να δαιμονισθείς. Για επίταση προσθέτουν :" και νἄναι και τσαγκάρης". Ως γνωστόν τσαγκάρης ράβει τις σόλες με κερωμένο σπάγκο και 2 μυτερές βελόνες. Βλέπε παρακάτω την παλιά μεσαιωνική γκραβούρα του τσαγκάρη που κάνει τη χαρακτηριστική κίνηση ράβοντας τη σολά. Εργαλεια
ΑΣ9 Page 5 Τα πέταλα Εκτός από την προκαδουρα που έβαζαν στα άρβυλα και τα τσαρούχια, οι τσαγκάρηδες έβαζαν πέταλα και στα συνήθη παπούτσια που τους έφερναν για σόλιασμα. Τα παπούτσια των πιτσιρικάδων ήταν θύματα αυτού του πεταλώματος. Το παιδί το έλεγαν "κατελυτήρι", γιατί κατέλυε (έφθειρε ) τις σόλες των παπουτσιών του γυρνώντας ανά τας ρύμας και τας αγυιάς και παίζον κλωτσοσκούφιον! Τα ρωμαϊκά καλίγια, στρατιωτικά αρβύλα, είχαν προκαδουρα στις σόλες τους. Η προκαδουρα και τα πέταλα είχαν παρόμοιε χρήση. Το τσαγκάρης γι αυτό λέγονταν καλιγαριος απ όπου το ρήμα καλιγώνω δηλ. βάζω καίιγια (προκειμένου περί αλόγων :βάζω πέταλα) Στα δημοτικά τραγούδια ο Ρόβας "νύχτα σελώνει τ άλογο, νυχτα το καλιγώνει". Ο δε Μπάρμπα-Γιώργος απειλεί τον Καραγκιόζη: "θα σι ξηκαλιγκωσω του τσαρουχ στην καμπούρα σ βρε σκασμένου!" Ο έξυπνος άνθρωπος λέμε οτι καλιγώνει ψύλλο. Είναι δυσεξήγητο γιατί η γάτα με πέταλα είναι ιδιαιτέρως ευφυής. Βλ. καλίγια στο Λεξικό των άκρων. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ [1] Ο Κωνσταντίνος ο Πορφυρογέννητος στο «De cerimoniis aulae Byzantinae» σ. 247 ομιλεί για καμπάγια βασιλικά, που σημαίνει ότι τα καμπάγια δεν ήταν για αποκλειστική χρήση από τον Βασιλέα όπως τα τσαγγία.
Επώνυμα Τσαγκάρης, Τσαγκαριδης κλπ Παπουτσής Κουντουράς. Από το τοπωνύμιο Κούντουρα το Κουντουριώτης. Καλιγᾶς, Καλιγαρίδης ΣΗΜΕΡΑ Ο τσαγκάρης έγινε το "τακα-τακα ", τακούνια στη στιγμή. ΑΣ9 Page 6