ΠαναγιώταΚαραφέρη, Εκπαιδευτικό Α/θμιας εκπαίδευσης, Μsc οργάνωσηςκαι διοίκησης εκπαίδευσης, μέλος της Παιδαγωγικής Ομάδας τουκπε Στυλίδας,

Από: Dr.rer.nat.Η. Δ. Μαριολάκο, Ομοτ. Καθηγητή Γεωλογίας, Παν/μίου Αθηνών, Εύαγγελο Μαρκατσέλη, Καθηγητή Β/θμιας εκπαίδευσης, Υπεύθυνο ΚΠΕ Στυλίδας, και του εθνικού σχολικού θεματικού δικτύου Π.Ε. «Γεωπεριβαλλοντικά-Γεωμυθολογικά μονοπάτια» ΜαρίναΠαπαγεωργίου,Καθηγητρια Β/θμιας εκπαίδευσης, Αναπληρώτρια ΥπεύθυνηΚΠΕ Στυλίδας, πρόεδρος του εθνικού σχολικού θεματικού δικτύου Π.Ε.«κλιματικές αλλαγές ακραία καιρικά φαινόμενα». ΠαναγιώταΚαραφέρη, Εκπαιδευτικό Α/θμιας εκπαίδευσης, Μsc οργάνωσηςκαι διοίκησης εκπαίδευσης, μέλος της Παιδαγωγικής Ομάδας τουκπε Στυλίδας, Παναγιώτη Ψύχα,Καθηγητή Β/θμιας εκπαίδευσης, Υποδιευθυντή Μουσικού σχολείου Προσύμνης Αργολίδας, μέλος των Παιδαγωγικών ομάδων των εθνικών σχολικών θεματικών δικτύων περιβαλλοντικής εκπαίδευσης «γεωπεριβαλλοντικά-γεωμυθολογικά μονοπάτια, και «κλιματικές αλλαγές ακραία καιρικά φαινόμενα» Ιωάννη Μπαντέκα, ΙΔΑΧ- drs Γεωλογίας, Παν/μίου Αθηνών, τομέας Δυναμικής τεκτονικής και εφαρμοσμένης Γεωλογίας 1

Ναµουτοθυµηθείτε! Σε250 εκατοµµύριαχρόνιαηγεωγραφίαπουµάθατεθαείναι άχρηστη!

Στην Ελληνική μυθολογία και ιδιαίτερα στην κοσμογονία του Ησιόδου, περιγράφονται μεταξύ άλλων, επεισόδια με «διαμάχες» και «έριδες» μεταξύ θεοτήτων διαφορετικών γενεών (αλλά και μεταξύ θεών της ίδιας γενεάς), οι οποίες σύμφωνα με την Γεωμυθολογική ερμηνεία έχουν και μία γεω-περιβαλλοντολογική διάσταση. Οι μύθοι αυτοί συνδέονται με την μεταβολή των φυσικο-περιβαλλοντικών συνθηκών κατά την χρονική περίοδο της μετάβασης από την τελευταία ψυχρή παγετώδη εποχή στη σύγχρονη θερμή μεσοπαγετώδη (Ολόκαινο). 25

Μέσω μιας ταραγμένης εποχής, από ένα σημείο και μετά εγκαθίσταται η νεώτερη τάξη πραγμάτων (κυριαρχία των Ολυμπίων θεών), που αντιστοιχεί με την πλέον πρόσφατη σχετική ηρεμία των φυσικο-περιβαλλοντικών συνθηκών. Ο Όλυμπος, ως η «κατοικία των θεών» τότε έγινε ουσιαστικά το κέντρο όπου ελαμβάνοντο οι βασικές αποφάσεις για την πορεία του προϊστορικού ανθρώπου προς την Ιστορία και τον πολιτισμό. Ο Όλυμπος π.χ. δεν υπήρξε από την αρχή η «κατοικία των θεών», γιατί κατά την παγετώδη περίοδο που προηγήθηκε, μεγάλο τμήμα του ήταν καλυμμένο από παγετώνες, και ίσως γι αυτό τον λόγο δεν αναφέρεται και η «γέννηση» κάποιου Θεού εκεί. Ο Όλυμπος έγινε η «κατοικία των θεών» όταν οι κλιματικές συνθήκες το επέτρεψαν, όταν βελτιώθηκαν σημαντικά και έγιναν όμοιες ή περίπου όμοιες με τις σημερινές. Το γεγονός αυτό πρέπει να συνέβη γύρω στα 6.000 χρόνια πριν από σήμερα. 27

Η περίοδος μεταξύ 6.000 και 4.000 ετών πριν από σήμερα είναι γνωστή ως το «κλιματικό Βέλτιστο του Ολοκαίνου»(Holocene Climatic Optimum) και συμπίπτει περίπου με το τέλος της Νεολιθικής και την έναρξη της Χαλκολιθικής εποχής. Πρόκειται για την ίδια χρονική περίοδο που ο Δίας, παραμερίζοντας τον πρωτότοκο Ποσειδώνα, έγινε η κυρίαρχη θεότητα της αρχαιοελληνικής θρησκείας, ο πρωταγωνιστής του πολιτισμικού γίγνεσθαι (δηλαδή όχι μόνον κατά την μετέπειτα ιστορική εποχή αλλά και σε ένα μεγάλο διάστημα της προϊστορικής). 28

Στο χρονικό διάστημα των τελευταίων 20,000 ετών σημειώθηκαν σημαντικές θερμοκρασιακές μεταβολές, λόγω της μετάβασης από την προηγούμενη ψυχρή παγετώδη εποχή στη σύγχρονη θερμή μεσοπαγετώδη. Η τοπογραφία των παράκτιων περιοχών και κυρίως αυτών με ήπιο ανάγλυφο έχει αλλάξει δραματικά. Η τήξη των παγετώνων ύψους έως και πάνω από 3,000 μέτρα οι οποίοι καταλάμβαναν μια έκταση εκατομμυρίων τετραγωνικών χιλιομέτρων, απελευθέρωσε τεράστιες ποσότητες ύδατος σε υγρή φάση, με αποτέλεσμα η στάθμη της θάλασσας να ανέλθει παγκοσμίως έως και 150 μέτρα. Κατά την παγετώδη εποχή τεράστιες εκτάσεις που σήμερα είναι καλυμμένες από το νερό τότε ήταν ξηρά. Κατά το χρονικό διάστημα μεταξύ 18000 και 13000 BP αυξάνεται η θερμοκρασία αλλά στη συνέχεια παρατηρείται μια σχετική ψύξη, που κορυφώνεται με μια μικρής διάρκειας παγετώδη περίοδο που είναι γνωστή ως «Νεώτερη Δρυάδα» (Younger Dryas) και διήρκησε περίπου μια χιλιετία (11500-10500 BP). Στη συνέχειααυξάνεται και πάλι η θερμοκρασίακαι γύρω στα5000 BP γνώρισε τις μέγιστες τιμές (κλιματικό βέλτιστο) 31

GLACIAL WARM

Οι Μεταβολές της Στάθμης της θάλασσας Από -150 μέτρα πριν 20,000 έτη έως0 μέτρασήμερα

ΠΡΙΝ19.000 ΕΤΗ 35

ΠΡΙΝ 13.000 ΕΤΗ 41

ΠΡΙΝ 11.000 ΕΤΗ 43

ΠΡΙΝ 3.000 ΕΤΗ 51

ΠΡΙΝ 1.000 ΕΤΗ 53

ΣΗΜΕΡΑ 54

Με βάσει τους παλαιοκλιματικούς και παλαιογεωγραφικούς χάρτες τους οποίους κατασκευάσαμε (για διάφορες περιοχές του ελληνικού χώρου) σχεδιάσαμε στη συνέχεια: Συγκριτικούς χάρτες στους οποίους διακρίνονται οι διαφορετικές ακτογραμμές και η εξέλιξή τους σε διαφορετικές χρονικές περιόδους, Χάρτη στον οποίο σημειώνονταιοχρόνος και η θέση κάθε ακτογραμμής και δημιουργία «βίντεο» εξέλιξης των παλαιοακτογραμμών σε κλίμακα χρόνου (π.χ. 2 δευτερόλεπτα κάθε 1000 χρόνια), Παρουσίαση διαφανειών (power point) με ρυθμισμένους χρόνους εναλλαγής των διαφανειών όπου εμφανίζονται οι μεταβολές των ακτογραμμών. 55

Διαγράμματα: (αριστερά) καμπύλη θερμοκρασιακής μεταβολής κατά τα τελευταία 18,000 έτη (δεξιά) καμπύλες που έχουν προταθεί για την περιγραφήτηςανόδουτηςθαλάσσιαςστάθμηςκατάτατελευταία12,000 έτη. 56

18.000 ΧΡΟΝΙΑ ΠΕΡΙΠΟΥ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΣΗΜΕΡΑ Ανώτερη Παλαιολιθική Εποχή Ο Homo sapiens µόνος πάνω στη Γη οhomo neanderthalensis έχει εξαφανιστεί.

12.000 ΧΡΟΝΙΑ ΠΕΡΙΠΟΥ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΣΗΜΕΡΑ ΕΝΑΡΞΗ ΜΕΣΟΛΙΘΙΚΗΣ ΕΠΟΧΗΣ Μικρής διάρκειας ταπείνωση θερµοκρασίας Την περίοδο αυτήο Homo sapiens αρχίζει σιγά σιγά να καλλιεργεί το στάρι, κριθάρι. Μεταβατικό στάδιο από τροφοσυλλέκτη σε τροφοπαραγωγό.

Ο Homo sapiens τροφοπαραγωγός γεωργός. 10.000 ΧΡΟΝΙΑ ΠΕΡΙΠΟΥ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΣΗΜΕΡΑ ΜΕΣΟΛΙΘΙΚΗ ΗΠΡΟΚΕΡΑΜΙΚΗ (;) ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ

7.000 ΧΡΟΝΙΑ ΠΕΡΙΠΟΥ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΣΗΜΕΡΑ ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ

Το µοναδικό υδραυλικό έργο της ελληνικής µυκηναϊκής εποχής, που ακόµα λειτουργεί

Η διαδικασία αυτή βοηθά τον μαθητή να αντιληφθεί τις διαχρονικές μεταβολές του τοπίου με απλό και εύληπτο τρόπο και να κατανοήσει το πως και γιατί ο προϊστορικός άνθρωπος έβλεπε ένα εντελώς διαφορετικό τοπίο από το σημερινό. Χρησιμοποιώντας παλαιογεωγραφικούς χάρτες από άλλες πηγές, για όλες τις ηπείρους (Ευρώπη κεντρική Αμερική- Ωκεανία Ινδοκίνα Κίνα και Ιαπωνία) δημιουργήσαμε power point με ρυθμισμένους χρόνους διαφανειών, όπου στην εναλλαγή της εικόνας εμφανίζονται οι μεταβολές των ακτογραμμών. 79

Με αυτόν τον τρόπο αποδεικνύεται ότι το φαινόμενο της ανόδου της στάθμης της Θάλασσας είναι παγκόσμιο και επισημαίνεται η καταγραφή του σε ανάλογους μύθους πολλών και διαφορετικών λαών (από την Αμερική ως την Ασία), ως περίοδος κατακλυσμών. Επιπλέον δείχνουμε στους μαθητές ότι το κλίμα δεν είναι σταθερό αλλά μεταβαλλόμενο και μάλιστα ακολουθεί ορισμένους κύκλους που έχουν σχέση με την απόσταση Γης Ηλίου (κύκλοι Μιλάνκοβιτς), κλπ. 80