O ΚΟΣΜΟΣ ΤΩΝ ΜΑΓΙΑΣ ΓΟΥΑΤΕΜΑΛΑ-ΟΝ ΟΥΡΑ ΜΕΞΙΚΑΝΙΚΗ ΚΑΡΑΙΒΙΚΗ-ΜΠΕΛΙΖ-ΚΟΡΑΛΙΟΓΕΝΗΣ ΥΦΑΛΟΣ

20 ΗΜΕΡΕΣ O ΚΟΣΜΟΣ ΤΩΝ ΜΑΓΙΑΣ ΓΟΥΑΤΕΜΑΛΑ-ΟΝ ΟΥΡΑ ΜΕΞΙΚΑΝΙΚΗ ΚΑΡΑΙΒΙΚΗ-ΜΠΕΛΙΖ-ΚΟΡΑΛΙΟΓΕΝΗΣ ΥΦΑΛΟΣ MERIDA MAYAPAN PLAYA DE CARMEN TULUM EXPLORING MAYA CULTURE ATTITLAN LAKE ANTIGUA PALENQUE PIEDRAS NEGRAS CHETUMAL AMBERGIS CAY BELIZE CITY EL MIRADOR TOPOXTE TIKAL LIVINGSTONE GUATEMALA CITY COPAN ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΚΔΡΟΜΗΣ 1η ΗΜΕΡΑ: ΠΟΛΗ ΤΗΣ ΓΟΥΑΤΕΜΑΛΑ Πτήση απο την Αθήνα για την Πόλη της Γουατεμάλα. Άφιξη, μεταφορά στο ξενοδοχείο μας και διανυκτέρευση. 2η ΗΜΕΡΑ: ΠΟΛΗ ΤΗΣ ΓΟΥΑΤΕΜΑΛΑ-ΛΙΜΝΗ ΑΤΙΤΛΑΝ Πρωινή αναχώρηση σήμερα προκειμένου να περιηγηθούμε στη λίμνη Ατιτλάν. Η λίμνη είναι ιδιαιτέρως μεγάλη, με επιφάνεια 130 χλμ 2 και είναι η βαθύτερη της Μεσοαμερικής, με μέγιστο βάθος 600 μ. Δημιουργήθηκε προ 84.000 ετών από την έκρηξη των τριών ηφαιστείων, Ατιτλάν (Atitlan), Σαν Πέδρο (San Pedro), και Τολιμάν (Toliman) που βρίσκονται στην νότια όχθη της. Η έκρηξη αυτή ήταν κοσμογονικού μεγέθους αφού εναπόθεσε τέφρα σε έκταση 6.000.000 χλμ 2, από την Φλόριδα (ΗΠΑ) έως το Εκουαδόρ. Η ηφαιστειακή της καταγωγή της προσδίδει εξαιρετική χρωματική ποικιλία και ομορφιά, πράγμα που είχαν διαπιστώσει οι Μάγια, οι αρχικοί κάτοικοι, αφού το όνομά της σημαίνει «Όπου το ουράνιο τόξο χρωματίζεται». Οι παρόχθιοι πληθυσμοί, συγκεντρωμένοι σε 14 χωριά, ανάγονται σε τρεις κυρίως φυλές των Μάγια, τους Κακτσικέλ (Cakchiquel), τους Κιτσέ (Quiché) και τους Τζουτουχίλ (Tzu tujil). Οι φυλές αυτές, και οι Μάγια γενικότερα, επεδίδοντο σε διαρκείς πολέμους και σύνηπταν ευκαιριακές συμμαχίες μεταξύ τους. Στο πλαίσιο αυτό οι τελευταίοι διέβλεψαν στους νέο-αφιχθέντες Ισπανούς του Πέτρο ντε Αλβαράδο (Petro de Alvarado), κατακτητού της Γουατεμάλας (1520-1530), μία ευκαιρία να κατανικήσουν τις άλλες δύο αντίπαλες φυλές και επιβιώσαν ελεύθεροι τον ελάχιστο χρόνο της μετανοίας τους. Μετά την άφιξη στο ξενοδοχείο μας, θα επιβιβαστούμε σε πλοιάρια, προκειμένου να διασχίσουμε την λίμνη και θα φτάσουμε στο πολυπληθέστερο παρόχθιο χωριό, το Σαντιάγο Ατιτλάν (Santiago Atitlan), στην νότια όχθη. Εκτός της αναμφισβήτητης γραφικότητάς του, το χωριό αυτό είναι διάσημο για την λατρεία του Μαξιμόν (Maximan), μιας θεότητας που αντικατοπτρίζει θαυμάσια το φαινόμενο του θρησκευτικού συγκρητισμού, δηλαδή την διήθηση στοιχείων μιας θρησκείας σε μια άλλη, και στη δεδομένη περίπτωση της θρησκείας των Μάγια και του Χριστιανικού Καθολικισμού. Ο Μαξιμόν είναι διασταύρωση του Αγ. Σίμωνος και του Μαάμ, θεού-αλλά και τιμητικού τίτλου-των Μάγια. Ο Μαξιμόν δεν αναγνωρίζεται από την καθολική εκκλησία αλλά αυτό ελάχιστα εμποδίζει τους αυτόχθονες να συνδιαλέγονται με το ξύλινο άγαλμα που έχουν κατασκευάσει και πολυτελώς ενδύσει με δυτικά ρούχα, συμπεριλαμβανομένης γραβάτας και καπέλου. Η συνδιαλλαγή έγκειται σε συζητήσεις, αιτήσεις βοηθείας και συμβουλών καθώς και προσφορά τσιγάρων, που τοποθετούνται στην οπή του στόματος και ανάβονται καθώς και την προσφορά οινοπνευματωδών που ακολουθούν την οδό του καπνού. Ο Μαξιμόν είναι δημοκρατικών απόψεων καθώς δεν διαθέτει σταθερό κατάλυμα αλλά φιλοξενείται σε διαφορετική οικία ετησίως ώστε όλες οι ενδιαφερόμενες οικογένειες να επωφεληθούν των προσφορών. Επιστροφή και διανυκτέρευση στο ξενοδοχείο μας. είχε σύντομο και ατυχή βίο, υπέστη εμφύλιο πόλεμο (1493), πυρκαγιά (1514) και επιδημία πανώλης (1520). Το 1524, εμφανίσθηκαν οι Ισπανοί που έγιναν δεκτοί ως σύμμαχοι και τους επετράπηκε να εγκατασταθούν κοντά, σε απόσταση μόλις 1.5 χλμ., στην πρώτη πρωτεύουσά τους στην τοποθεσία Τεκπάν (Tecpan) την οποία ονόμασαν Πόλη του Αγ. Ιακώβου των Ιπποτών του Γουατεμαλάν (Ciudad de Santiago de los Caballeros de Guatemalan). Η θνησιγενής συμμαχία ιθαγενών και Ισπανών διήρκεσε μόλις 2 έτη και το 1526, οι Κατσικέλ εγκατέλειψαν την πόλη, την οποία έκαψαν εν συνεχεία οι Ισπανοί. Μετά τη σύντομη επίσκεψη του αρχαιολογικού χώρου θα συνεχίσουμε προς τη σαγηνευτική Αντίγκουα. Η Αντίγκουα είναι η τρίτη κατά σειρά πρωτεύουσα της Γουατεμάλας. Όλες οι πρωτεύουσες, πλην της σημερινής, της τέταρτης, είχαν την αυτή ονομασία ως η πρώτη, ενώ η δεύτερη, στην κοιλάδα Αλοτενάνγκο (Alotenango), καταστράφηκε από κατολισθήσεις. Η σαγήνη της Αντίγκουα έγκειται στο γεγονός ότι περπατώντας στην πόλη νομίζει κάποιος ότι περπατά στο παρελθόν. Το ηλεκτρικό είναι σχεδόν παραφωνία! Τα κτίρια είναι σχεδόν ανέγγιχτα από τον χρόνο και δημιουργούν ένα υπαίθριο μουσείο όπου συναντιόνται αρμονικότατα το μπαρόκ με το ισπανικό μουντέχαρ (mudehar), ένας αρχιτεκτονικός ρυθμός, εισηγμένος από τη Ισπανία, όπου αραβικά στοιχεία συνέχονται στην ρωμανική, γοτθική και αναγεννησιακή αρχιτεκτονική, και όλα αυτά περιβεβλημένα με την χρωματική έκρηξη του ιθαγενούς στοιχείου. Θα ξεναγηθούμε στην πόλη και θα καταλήξουμε στο ξενοδοχείο μας όπου και θα διανυκτερεύσουμε. 3η ΗΜΕΡΑ: ΛΙΜΝΗ ΑΤΙΤΛΑΝ-ΑΝΤΙΓΚΟΥΑ Σήμερα θα κατευθυνθούμε ΝΑ προς την 3η παλαιά πρωτεύουσα της χώρας, την Αντίγκουα. Πρώτος σταθμός μας το Ιξιμτσέ (Iximché), πόλη που κτίσθηκε από τους Κακτσικέλ το 1470 ως νέα πρωτεύουσά τους, καθότι η προηγουμένη το Τσαβιάρ (Chaviar), σημερινό Τσιτσικαστενάνγκο (Chichicastenango), βρισκόταν πολύ κοντά στην πρωτεύουσα των Κιτσέ, Κουμαρκάχ (Q umarkaj), μετά την διάλυση της προϋπάρχουσας συμμαχίας μεταξύ τους. Ο αρχαιολογικός χώρος χωρίζεται σε δύο τμήματα από ένα τεχνητό σκάμμα απομονώνοντας την αριστοκρατία από τον λαό. Έχουν ανασκαφεί τουλάχιστον τέσσερις ναοί, παλάτια και γήπεδα μπάλας. Η πόλη 65

4η ΗΜΕΡΑ: ΑΝΤΙΓΚΟΥΑ-ΚΟΠΑΝ, ΟΝΔΟΥΡΑ Πολύ πρωινή αναχώρηση σήμερα με κατεύθυνση προς τα σύνορα με την Ονδούρα. Μετά τις συνοριακές διατυπώσεις, θα βρεθούμε στην καρδιά της περιοχής των Μάγια, το Ελ Πετέν (El Petén) και θα διατρέξουμε την μικρή απόσταση μέχρι τον αρχαιολογικό χώρο του Κοπάν. Οι Μάγια δημιουργούσαν πόλεις-κράτη, όπως η Αρχαία Ελλάς, οι οποίες είχαν εμπορικές, δυναστικές και πολιτιστικές σχέσεις και συχνότατα ευρίσκοντο σε πόλεμο μεταξύ τους. Τέτοια πόλις-κράτος είναι και το Κοπάν, το οποίο θεωρείται το αριστούργημα της τέχνης των Μάγια και η ίδρυσή του περιβάλλεται από μυστήριο. Μία στήλη αναφέρει την ίδρυσή του στο 426 μ.χ., με τη δική μας χρονολόγηση, αλλά επίσης υπάρχει αναφορά, σε άλλη στήλη, στο 321 μ.χ. χωρίς όμως σχόλια ώστε να μπορούν να συναχθούν συμπεράσματα. Οι ανασκαφές έχουν φέρει στο φως μία στήλη που αφηγείται πως στο Κοπάν βασίλευσαν 17 βασιλείς και η ανάρρησης του τελευταίου στον θρόνο μνημονεύεται το 822 κατόπιν επικρατεί σιγή που συνδυάζεται με την, κατά τα φαινόμενα, εγκατάλειψη της πόλεως. Η στήλη του 426 δηλώνει πως ο Κινίς Γιαξ Κουκ Μο (K inich Yax K uk Mo) επανίδρυσε την πόλη. Το όνομά του σημαίνει «Μέγας Ήλιος Πρωτο-Κετζάλ Μακάου», σημειωτέον ότι το κετζάλ είναι σπάνιο είδος πτηνού με θαυμάσια χρώματα, γι αυτόν τον λόγο έχαιρε ιδιαιτέρας εκτιμήσεως από τους ιθαγενείς και τα φτερά του χρησιμοποιούνταν στα βασιλικά στέμματα. Επίσης, το νόμισμα της χώρας λέγεται Κετζάλ. Όσον αφορά το μακάου, αυτό είναι είδος παπαγάλου. Η παρουσία του Πρωτο-Κετζάλ Μακάου σηματοδοτεί την ανάμιξη της πόλεως του Τεοτιχουακάν, του Μεξικού, με τις υποθέσεις των Μάγια στο Ελ Πετέν. Ο Πρωτο-Κετζάλ Μακάου ήταν από το Τικάλ και ήταν ενδεχομένως απόγονος του Σιγιάχ Κακ (Siyaj K Ak : «Η Φωτιά Γεννάται») ενός μυστηριώδους στρατηγού που εμφανίσθηκε στο Ελ Πετέν από το Τεοτιχουακάν και μάλλον συμμετείχε στην ανατροπή του βασιλέως του Τικάλ, «Πέλμα του Ιαγουάρου», το 378, από τον Ατλάτλ Καουάκ (Atlatl Cauac: «Ακοντιστής Κουκουβάγια»), επίσης από το Τεοτιχουακάν. Το θέμα καθίσταται περίπλοκο καθότι στον βωμό «Q», όπου αναπαρίστανται οι πρώτοι 16 βασιλείς του Κοπάν (επί συνόλου 17), ο Πρωτο-Κετζάλ Μακάου εμφανίζεται με ένα είδος οματοϋαλίων χαρακτηριστικό του Τεοτιχουανάκο στην Βολιβία, πολλές χιλιάδες χλμ. μακριά και με σοβαρή χρονική απόκλιση. Από ενδελεχείς ανασκαφές προκύπτει ότι ο Κινίς Γιαξ Κουκ Μο μάλλον παντρεύτηκε κάποια τοπική πριγκίπισσα και κατέστη ηγεμών του Κοπάν. Γεγονός είναι ότι αρχιτεκτονικά στοιχεία από το Τεοτιχουακάν, κυρίως το Ταλούδ-Ταμπλέρο (Talud-Tablero), εμφανίζονται στο Κοπάν εκείνην την εποχή (το Ταλούδ-Ταμπλέρο είναι αρχιτεκτονική τεχνική, εφαρμοζόμενη σε κλιμακωτές πυραμίδες, όπου επικλινείς επιφάνειες, Ταλούδ, εναλλάσσονται με κάθετες, Ταμπλέρο). Χαρακτηριστικό του πολιτισμού των Μάγια είναι η ανά τακτά χρονικά διαστήματα, συνήθως 52 έτη, επικάλυψη των παλαιοτέρων κτιρίων με νέα, δηλαδή έκτιζαν ένα νέο κτίριο γύρω από ένα παλαιότερο χωρίς να το καταστρέψουν. Κατ αυτόν τον τρόπον μας κληροδότησαν μια συνέχεια των αρχιτεκτονικών ρυθμών που χρησιμοποίησαν. Στην ακμή της, η πόλις-κράτος του Κοπάν, είχε περίπου 20.000 κατοίκους, ενώ η κυρίως πόλις είχε 6.000-9.000 κατοίκους και η ακριβής της έκταση δεν είναι γνωστή διότι οι ανασκαφές συνεχίζονται. Το Κοπάν, όπως άλλωστε και όλες οι πόλεις των Μάγια, είναι χωρισμένο σε ομάδες κτιρίων και κάθε ομάδα σχηματίζεται γύρω από πλατειές. Οι κύριες ομάδες του Κοπάν είναι η Κύρια Ομάδα, η Ομάδα των Τάφων (παράδοξος ονομασία διότι πρόκειται περί οικιστικής περιοχής), η Βορεία Ομάδα και Ομάδα του Νεκροταφείου. Η πλέον ενδιαφέρουσα είναι η Κύρια Ομάδα που περιλαμβάνει την ακρόπολη, το ιερογλυφικό κλιμακοστάσιο και το γήπεδο της μπάλας. Το Κοπάν χαρακτηρίζεται από εξαιρετικής τέχνης γλυπτά και ανάγλυφα, αναρίθμητες στήλες και υπόγεια περάσματα εκ των οποίων μικρό μέρος είναι προσβάσιμο. Μετά την επίσκεψη του αρχαιολογικού χώρου θα οδηγηθούμε στο ξενοδοχείο μας προκειμένου να διανυκτερεύσουμε. 5η ΗΜΕΡΑ: ΚΟΠΑΝ-ΡΙΟ ΝΤΟΥΛΤΣΕ-ΛΙΒΙΝΓΚΣΤΟΝ-ΤΙΚΑΛ Σήμερα ταξιδεύουμε βόρεια και, αφού περάσουμε τα σύνορα με την Γουατεμάλα, θα συνεχίσουμε διατρέχοντας τη ζούγκλα του Πετέν για το πανέμορφο Ρίο Ντούλτσε για το Λιβινγκστόν, το μόνο σημείο της Γουατεμάλας που βρέχει η Καραϊβική θάλασσα. Στο Λίβινγκστον θα μεταφερθούμε με βάρκα μέσα από την έντονη τροπική βλάστηση και θα θαυμάσουμε την αφροκαραιβική κουλτούρα της περιοχής. Στη συνέχεια, θα κατευθυνθούμε προς το Τικάλ όπου θα διανυκτερεύσουμε κοντά στην πόλη Φλόρες (Flores) στην όχθη της λίμνης Πετέν Ιτζά (Petén Itza). 6η ΗΜΕΡΑ: ΤΙΚΑΛ ΓΙΑΞΧΑ-ΤΟΠΟΞΤΕ Η σημερινή μας ημέρα είναι αφιερωμένη στον μείζονα αρχαιολογικό χώρο των Μάγια, το Τικάλ. Το Τικάλ είναι ίσως η μεγαλυτέρη πόλη που δημιούργησαν οι Μάγια και ασφαλώς μια από τις τέσσερις «υπερδυνάμεις» του κόσμου τους. Οι άλλες τρεις είναι, κατά σειρά μεγέθους, το Καλακμούλ, το Παλένκε (Palenque), και το Κοπάν. Οι ανασκαφές έχουν δείξει ίχνη κατοικήσεως στο Τικάλ από το 4ο αιώνα π.χ. ενώ έχει βρεθεί ένας αποθέτης κεραμικών, τύπου Μάμον (Mamon), από την Μέση Προκλασική Περίοδο χρονολογουμένων από το 600 π.χ. περίπου. Οι αυθεντικοί κάτοικοι ονόμαζαν το Τικάλ, Μουτoύλ (Mutul), Κότσο ή Χτένισμα, αυτό μας είναι γνωστό από το έμβλημα-γλυφή της πόλεως που είχε κάθε πόλη των Μάγια. Η σημερινή ονομασία, Τικάλ, εμφανίσθηκε επί ισπανικής κατοχής και σημαίνει, στην γλώσσα των Γιουκατέκ (Ycatec) Μάγια, Οπή Νερού, υποδεικνύοντας το ιδιαιτέρως ασύνηθιστο γεγονός ότι η πόλη χτίστηκε σε ελώδη περιοχή, άνευ υδάτινων πόρων και η υδροδότησή της εξαρτάται αποκλειστικά από την συλλογή όμβριων. Το Τικάλ σήμερα ευρίσκεται σε ένα ομώνυμο εθνικό πάρκο και θα διατρέξουμε τα 65 περίπου χλμ. από το ξενοδοχείο μας έως τον αρχαιολογικό χώρο. Ο χώρος αυτός είναι τεράστιος, τουλάχιστον για τα δεδομένα των Μάγια, και εκτείνεται σε 16 χλμ.² και το μέγιστο του πληθυσμού, κατά την Υστεροκλασική περίοδο (600-900), ανερχόταν σε 90.000 κατοίκους. Η καταγεγραμμένη δυναστική διαδοχή του Τικάλ περιλαμβάνει 33 βασιλείς από το 90 έως την Τελική Κλασική Περίοδο, 800-900/1000, το τελευταίο μνημείο, μία αναθηματική στήλη, που χτίστηκε το 869 στη Μεγάλη Πλατεία. Η ιστορική πορεία της πόλεως γνώρισε ευτυχείς και ατυχείς περιόδους, με χειρότερη την περίοδο μεταξύ των ετών 562 και 682, το λεγόμενο Χάσμα ή Κενόν του Τικάλ (Tikal hiatus), κατά την οποία οποιαδήποτε οικοδομική δραστηριότητα σταμάτησε. Τέτοια Χάσματα δεν είναι σπάνια και σε άλλες πόλεις των Μάγια. Το Χάσμα αυτό πιθανότατα οφείλεται στην συντριπτική ήττα που υπέστη το Τικάλ το 562 από τον αιώνιο εχθρό του, το Καλακμούλ, και τους συμμάχους του το γεγονός αυτό αναγράφεται σε μία στήλη της πόλεως Καρακόλ (Caracol, εις το σημερινό Μπελίζ), σε απόσταση 100 χλμ. Το Τικάλ εγκαταλείπεται από τους κατοίκους του κατά την Πρώιμη Μετακλασική Περίοδο, 900-1200. Η εγκατάλειψη ήταν η μοίρα που επιφυλάχθηκε στις πόλεις των Μάγια λόγω της εξαντλητικής καλλιέργειας και της αποψιλώσεως των δασών η οποία οδήγησε στην εξάντληση των φυσικών πόρων των περιοχών των πόλεων-κρατών τους. Η κατάσταση αυτή επέφερε εκτεταμένη πείνα η οποία είχε ως συνέπεια την κατάλυση των δομών εξουσίας και της κοινωνίας, και σε συνεχεία οι πληθυσμοί βρισκόμενοι σε καθεστώς ανομίας, εγκατέλειψαν τα αστικά κέντρα. Ευτυχώς οι διάδοχοί τους άφησαν άθικτα τα κτίρια που κατέλαβαν καθότι έκτιζαν τα καταλύματά τους από ξύλο με στέγες από χόρτο. Σήμερα το Τικάλ έχει χιλιάδες κτίσματα τα οποία οι αρχαιολόγοι έχουν διαιρέσει σε 9 μείζονες ομάδες: Τη Μεγάλη Πλατεία, την Κεντρική Ακρόπολη, τη Βόρεια Ακρόπολη, τη Νότια Ακρόπολη, την Πλατεία των Επτά Ναών και τις Ομάδες «G», «H», «Q» και «R» συν το λεγόμενο συγκρότημα του «Χαμένου Κόσμου»(Mundo Perdido), που περιλαμβάνει κυρίως αστεροσκοπεία. Επιπροσθέτως υπάρχουν πολλά ανεξάρτητα κτίσματα, παλάτια, βωμοί, στήλες και τάφοι. Οι ομάδες αυτές επικοινωνούσαν μέσω ενός δικτύου ανυψωμένων δρόμων (sacbe, από τη λέξη sac: λευκό και be: δρόμος) ειδικής κατασκευής από ασβεστόλιθο. Ένα από τα 66

χαρακτηριστικά του Τικάλ είναι τα διακοσμητικά λίθινα παραλληλόγραμμα, που οι αρχαιολόγοι τα έχουν ονομάσει κτένες, στη στέγη των ναών και στην κορυφή των πυραμίδων καθώς και οι πολύ ψηλές πυραμίδες, όπου η ψηλότερη είναι ο ναός IV, ύψους 70 μέτρων. Η ψηλότερη πυραμίδα, που έχει ανακαλυφθεί μέχρι στιγμής στη Μεσοαμερική, είναι η λεγομένη Λα Ντάντα (La Danta) στο Μιραδόρ της Γουατεμάλας, ύψους 74 μέτρων, που θα επισκεφθούμε την 8η ημέρα του ταξιδιού μας. Στα χαρακτηριστικά του Τικάλ θα πρέπει να συμπεριληφθούν οι λεγόμενες «δίδυμες» πυραμίδες, που πρόκειται περί αντικριστών πυραμίδων ναών εκατέρωθεν μιας παραλληλόγραμμης πλατείας. Υπάρχουν 9 τέτοια συγκροτήματα στον αρχαιολογικό χώρο. Στη συνέχεια, θα επισκεφθούμε δύο πόλεις των Μάγια, πάντα στο Ελ Πετέν, μικρότερης σημασίας από το Τικάλ αλλά ενδιαφέρουσες καθότι μας παρέχουν μια εικόνα της ζωής εκτός των πολύ μεγάλων αστικών κέντρων. Το Γιαξχά βρίσκεται στην ΒΑ όχθη της ομώνυμης λίμνης, 30 χλμ. νοτιοανατολικώς από το Φλόρες. Ο χώρος δεν έχει εξ ολοκλήρου ανασκαφεί αλλά έχουν ανακαλυφθεί περίπου 1.400 κτίσματα εκ των οποίων 13 βωμοί, 9 πυραμίδες και 40 αναθηματικές στήλες. Επίσης, υπάρχει εδώ το μοναδικό παράδειγμα «διδύμων» πυραμίδων εκτός Τικάλ καθώς και δύο γήπεδα μπάλας. Το παιχνίδι της μπάλας εμφανίζεται σε ολόκληρη την Μεσοαμερική σε πολύ πρώιμη χρονολογία. Αν και ο τόπος καταγωγής του δεν είναι γνωστός, τα μέχρι τότε αρχαιότερα ίχνη (+/- 1700 π.χ.) του παιχνιδιού, μπάλες από καουτσούκ, έχουν ανακαλυφθεί στο Ελ Μανατί (El Manatí) πλησίον μιας εκ των κοιτίδων των Ολμέκων, το Σαν Λορέντζο (San Lorenzo), στον κόλπο του Μεξικού. Το παιχνίδι παίζεται από δύο αντίπαλες ομάδες των πέντε ατόμων, οι οποίες πιθανόν άλλαζαν «πάσες» στην πρώιμη μορφή του παιχνιδιού. Σε ύστερη μορφή, οι ομάδες αποσκοπούσαν στο να περάσουν μια μπάλα από καουτσούκ, διαμέτρου 10-22 εκ. και βάρους 3-4 kgs, μέσα από την οπή στο κέντρο δυο λίθινων δίσκων (πιθανώς ένας ανά ομάδα) που ήταν αναρτημένοι σε ύψος δύο και πλέον μέτρων, στο μακρύ τμήμα του τοίχου που περιέβαλε το γήπεδο. Τα γήπεδα έχουν σχήμα δύο αντιθέτων «Τ». Οι παίκτες, πλουσιότατα ενδεδυμένοι, μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν μόνον τους ώμους, τους αγκώνες και τα γόνατά τους. Το παιχνίδι συνδέεται με τελετουργίες και ανθρωποθυσίες αλλά η ακριβής σημασία του δεν είναι γνωστή. Μετά την ξενάγησή μας, θα συνεχίσουμε προκειμένου να επισκεφθούμε το νησάκι Τοποξτέ στην λίμνη Γιαξχά. Ο χώρος δεν έχει πλήρως ανασκαφεί οπότε θα έχουμε την ευκαιρία να τον δούμε όπως τον βλέπουν οι αρχαιολόγοι πριν τις σχετικές εργασίες, με την τροπική χλωρίδα να καλύπτει εξ ολοκλήρου ή μέρος των κτιρίων. Το Τοποξτέ κατοικήθηκε από το τέλος της Μέσης Προκλασικής Περιόδου (1000 π.χ.-400 μ.χ.) έως το τέλος της Κλασσικής (400-900) οπότε μάλλον εγκαταλείφθηκε και κατοικήθηκε εκ νέου περί το 1100 (Μέτα Κλασική Περίοδος) έως το 1450. Οι τρεις ναοί στην κεντρική πλατεία έχουν πολλά όμοια στοιχεία με το Μαγιαπάν (Mayapàn), επίπεδες λίθινες στέγες, κίονες, κάθετη τοιχοποιία των πυραμίδων, με το οποίο το Τοποξτέ μάλλον συνδέεται και του οποίου η συνομοσπονδία άκμασε κατά την Ύστερη Μετακλασική Περίοδο (1200-1519). Η άνοδος και ακμή του Τοποξτέ πιθανώς είναι απότοκος της καταρρεύσεως του Τσιτσέν Ιτζά. Επιστροφή και διανυκτέρευση στο ξενοδοχείο μας. 7η ΗΜΕΡΑ: ΤΙΚΑΛ-ΕΛ ΜΙΡΑΔΟΡ-ΠΙΕΔΡΑΣ ΝΕΓΡΑΣ (ΠΡΟΑΙΡΕΤΙΚΗ ΕΚΔΡΟΜΗ ΜΕ ΕΛΙΚΟΠΤΕΡΑ) Σήμερα θα έχουμε την εμπειρία να δούμε το τροπικό δάσος από ψηλά αφού θα μεταφερθούμε με ελικόπτερο στον αρχαιολογικό χώρο του Ελ Μιραδόρ. Θα πετάξουμε βόρεια, προς το Μεξικό, ακολουθώντας τον ποταμό Ουσουμασίντα (Usumacinta). Ο ποταμός αυτός, που πηγάζει στην Γουατεμάλα και εκβάλει στον κόλπο του Μεξικού, είναι ο μεγαλύτερος στην Μεσοαμερική, μήκους 1.000 χλμ., ο 7ος μεγαλύτερος στον κόσμο, και αποτελεί την μεθόριο μεταξύ Μεξικού και Γουατεμάλας. Το Ελ Μιραδόρ απέχει μόνον 7 χλμ. από την μεξικανική μεθόριο. Η πόλη είναι μία από τις μεγαλύτερες που δημιούργησαν οι Μάγια, μόνον το αστικό κέντρο έχει έκταση 26 χλμ. 2 και ο πληθυσμός κατά την ακμή της υπολογίζεται σε 100.000 κατοίκους. Το Ελ Μιραδόρ είναι από τις αρχαιότερες πόλεις των Μάγια, η κατοίκησή του ανάγεται στον 6ο π.χ. αιώνα και η ακμή του από τον 3ο αιώνα π.χ. μέχρι τον 1ο αιώνα μ.χ., Σε συνέχεια εμφανίζεται ένα Χάσμα ή Κενόν (όπως το Τικάλ) και η πόλη επανακατοικείται από τον 7ο έως τον 9ο αιώνα αλλά με πολύ μικρότερο πληθυσμό. Υπάρχουν χιλιάδες κτίσματα αλλά ο κυρίως ιστός της πόλεως σχηματίζεται από τρία συγκροτήματα-πυραμίδες, το Ελ Τίγκρε (El Tigre), το Λα Ντάντα (La Danta) που είναι και η ψηλότερη μέχρι στιγμής πυραμίδα, και το Λος Μόνος ( Los Monos). Η κλίμακα των κτιρίων του Ελ Μιραδόρ ξεπερνά αυτήν του Τικάλ, π.χ. η πυραμίδα του Ελ Τίγκρε, ύψους 55 μέτρων, έχει εμβαδόν 14 στρεμμάτων και ο όγκος της Λα Ντάντα ανέρχεται σε 28.000.000 μ 2. Τα συγκροτήματα επικοινωνούσαν μεταξύ τους μέσω σακμποάμπ (sacboab, πληθ. του σακμπέ) αλλά το δίκτυο αυτό των δρόμων επεκτάθηκε και προς άλλες πόλεις. Η πόλις ανακαλύφθηκε το 1926 αλλά οι ανασκαφές άρχισαν μόλις το 1978 για να διακοπούν το 1983 και να ξαναρχίσουν το 2003. Ο κόσμος των Μάγια, γενικώς, δεν μας είναι πολύ γνωστός παρά το γεγονός ότι είχαν ανακαλύψει τη γραφή, η οποία έχει αποκρυπτογραφηθεί (συνίσταται σε 700 περίπου ιδεογράμματα). Αρκεί να σημειωθεί ότι από τους 26 γνωστούς αρχαιολογικούς χώρους στο Ελ Πετέν μόνο 14 έχουν μελετηθεί ενώ η τοποθεσία 30 ακόμη μας είναι άγνωστη. Αφού ολοκληρώσουμε την επίσκεψή μας, θα μεταφερθούμε σε έναν άλλο αρχαιολογικό χώρο, το Πιέδρας Νέγρας (Μαύρες Πέτρες). Η ονομασία της πόλεως την εποχή των Μάγια ήταν Γιοκίμπ (Yo k ib) και σημαίνει Μεγάλη Πύλη. Το Πιέδρας Νέγρας παρουσιάζει διαρκή κατοίκηση από το 7ο π.χ. αιώνα μέχρι το 850 μ.χ. Δεν πρόκειται για μεγάλη πόλη, η όλη πόλις-κράτος είχε πληθυσμό περίπου 50.000 κατοίκων, αλλά έχει ενδιαφέρουσα τέχνη και παρουσιάζει μια ιδιαιτερότητα, οι τεχνίτες υπογράφουν την εργασία τους, πράγμα ανύπαρκτο σε άλλους χώρους. Η πόλη φαίνεται ότι ήταν σε διαρκή αντιμαχία με την Γιαξτσιλλάν (Yaxchilan), 40 χλμ. βορείως, τη σημερινή πολιτεία Τσιάπας (Chiapas) του Μεξικού το οποίο θα έχουμε την ευκαιρία να επισκεφθούμε αύριο. Επιστροφή και διανυκτέρευση στο ξενοδοχείο μας. ΕΚΔΡΟΜΗ ΣΤΟ ΕΛ ΜΙΡΑΝΤΟΡ ΜΕ ΕΛΙΚΟΠΤΕΡΑ Για πρώτη φορά στην Ελλάδα ο σημαντικότερος αρχαιολογικός χώρος των Μάγιας Ελ Μιραντόρ, στα σύνορα της Γουατεμάλας με το Μπελίζ, που λείπει συνήθως από τα προγράμματα λόγω πολύ δύσκολης προσέγγισης, μια και βρίσκεται βαθιά μέσα στη ζούγκλα. Όπου και αν στρέψουμε το βλέμμα μας το μόνο που αντικρίζουμε είναι οργιώδης βλάστηση από το παρθένο αυτό δάσος. Τα πιθηκάκια, τα τουκάνς αλλά και άλλα πουλιά θα οι σύντροφοι μας για σήμερα. Τον αρχαιολογικό αυτό χώρο επισκεπτόμαστε ( προαιρετικά) με ειδικά ελικόπτερα από το Τικάλ σε μια ημερήσια εκδρομή. Στην ίδια εκδρομή επισκεπτόμαστε και τον αρχαιολογικό χώρο Πιέδρας Νέγρας στα σύνορα της Γουατεμάλας με το Μεξικό. Το υψηλό κόστος της προαιρετικής αυτής εκδρομής οφείλεται στην χρήση των πενταθέσιων ελικοπτέρων. 67

8η ΗΜΕΡΑ: ΤΙΚΑΛ-ΠΑΛΕΝΚΕ Πρωινή αναχώρηση σήμερα καθότι η ημέρα μας θα είναι μεγάλη. Θα ταξιδέψουμε (88 χλμ.) προς την μικρή πόλη του Μπεθέλ (Bethel) επί του ποταμού Ουσουμασίντα και, περνώντας τον ποταμό, θα φτάσουμε στην πολίχνη Φροντέρα Κοροζάλ (Frontera Corozal) του Μεξικού. Έχουμε πλέον εγκαταλείψει το Ελ Πετέν και βρισκόμαστε στην χερσόνησο του Γιουκατάν, δεδομένου ότι ο ποταμός είναι το γεωγραφικό όριο των περιοχών αυτών, πλην της πολιτικής μεθορίου. Μετά τις συνοριακές διατυπώσεις θα συνεχίσουμε την ποτάμια διαδρομή μας επί μία περίπου ώρα μέχρι το Γιαξτσιλάν (Yaxchilan). Η πόλη αυτή έχει στρατηγική θέση επί ενός μαιάνδρου της νοτίας όχθης του Ουσουμασίντα ώστε να ελέγχει τους ποτάμιους εμπορικούς δρόμους. Σε αυτό, προφανώς, οφείλεται η ανάπτυξή της από το 359 μέχρι την ανάρρηση του τελευταίου ηγεμόνος στον θρόνο το 808 όπως μαρτυρά ένα ανάγλυφο υπέρθυρο του Κτίσματος 12. Το Γιαξτσιλάν, παρά το γεγονός ότι δεν είναι μείζονος σημασίας αρχαιολογικός χώρος, έχει 67 κτίσματα, 60 ανάγλυφα υπέρθυρα και 35 στήλες συν το γεγονός ότι το θέαμα που προσφέρει σήμερα, μέσα στο τροπικό δάσος, είναι καταπληκτικό. Κατά την πάγια πρακτική των Μάγια, το Γιαξτσιλάν ήρθε σε σύγκρουση με τις γειτονικές πόλεις κυρίως με το Πιέδρας Νέγρας και το Μποναμπάκ (Bonampak) με αφορμή τον έλεγχο των εμπορικών οδών. Η είσοδος στον χώρο γίνεται σήμερα μέσω ενός «λαβύρινθου» δωματίων και κλιμακοστασίων ενώ ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα απομεινάρια της κρεμαστής γέφυρας που είχε κατασκευασθεί πάνω από τον ποταμό. Σημειωτέον ότι η γέφυρα αυτή, μήκους 100 μ., είναι η μεγαλύτερη γνωστή του «Νέου Κόσμου». Εν συνεχεία, καθ οδόν προς το Παλένκε, θα έχουμε την ευκαιρία να επισκεφθούμε τον περίφημο Ναό των Τοιχογραφιών στο Μποναμπάκ. Το Μποναμπάκ ανάγεται στα μέσα του 5ου αιώνα και από το 630 περίπου καθίσταται δορυφόρος του Γιαξτσιλάν η μετέπειτα ιστορία του είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με αυτό, συμπεριλαμβανομένης της πτώσεώς του το 790. Ο Ναός των Τοιχογραφιών είναι ένα μικρό σύμπλεγμα τριών δωματίων στην κορυφή μιας χαμηλής κλιμακωτής πυραμίδας. Οι τοιχογραφίες είναι νωπογραφίες και παρουσιάζουν, στο 1ο δωμάτιο την ένδυση ιερέων, προφανώς για την γέννηση αριστοκρατικού γόνου, στο 2ο μια πολεμική σκηνή με σύλληψη αιχμαλώτων και την προσαγωγή τους ενώπιον του ηγεμόνος και στο 3ο μία σκηνή συμποσίου συμπεριλαμβανομένης οικειοθελούς αιματοχυσίας. Θα συνεχίσουμε προς το Παλένκε όπου θα διανυκτερεύσουμε. 9η ΗΜΕΡΑ: ΠΑΛΕΝΚΕ-ΒΙΛΛΑΕΡΜΟΖΑ-ΜΕΡΙΔΑ Σήμερα θα επισκεφθούμε την τέταρτη «υπερδύναμη» του κόσμου των Μάγια, το Παλένκε. Η πόλη, ακόμη και στην ακμή της, δεν μπορεί να συγκριθεί, από άποψη μεγέθους, με τις ομότιμές της. Η ονομασία Παλένκε δόθηκε στον χώρο το 1567 εκ παραφοράς, οι Μάγια αποκαλούσαν την πόλη-κράτος Λακάμ Χα (Lakam Ha), Μεγάλο Νερό, ενώ η ίδια η πόλη ονομάζονταν Μπαακάλ (B aakal), Οστούν, όπως προκύπτει από την σχετική γλυφή. Στον Ναό του Έμφυλου Σταυρού παρατίθεται η γενεαλογία των ηγεμόνων της πόλης με πρώτον τον Κουκ Μπαλάμ (K uk Balam, Κετζάλ Ιαγουάρο) το 431, ενώ η ανάρρησης του τελευταίου στον θρόνο, του Πακάλ Δ (Pacal IV), έλαβε χώρα το 799. Η πόλη ηττήθηκε από το Καλακμούλ το 557 και διένυσε περίοδο παρακμής μέχρι το 615 οπότε ανέρχεται στον θρόνο ο Μέγας Πακάλ, ο λαμπρότερος ηγεμών της πόλεως. Η δεύτερη περίοδος παρακμής λήγει το 711 με την δεινή ήττα που υπέστη το Παλένκε από την αντίπαλο πόλη Τονινά (Toniná). Ο Μέγας Πακάλ είχε μακρότατη βασιλεία (615-683) και σχεδόν όλα τα κτίσματα που διασώζονται σήμερα ανάγονται στην εποχή του. Το πλέον διάσημο και ενδιαφέρον μνημείο είναι ο Ναός των Επιγραφών μέχρι το 1952 πίστευαν ότι πρόκειται για ναό στην κορυφή κλιμακωτής πυραμίδας αλλά η αφαίρεση μιας λίθινης πλάκας στο πάτωμα του ναού αποκάλυψε ένα ευρύ κλιμακοστάσιο που οδηγεί σε τρεις νεκρικούς θαλάμους, μεταξύ αυτών και του Μεγάλου Πακάλ. Ο χώρος είναι πλούσια διακοσμημένος και διατηρείται σε αρίστη κατάσταση αλλά το εύρημα που κατέστη ως αντικείμενο διαμάχης είναι το λίθινο καπάκι της σαρκοφάγου του Πακάλ. Έχουν προταθεί πάμπολλες ερμηνείες, από την άνοδο του βασιλέως από την Ξιμπάλμπα, μέχρι την αναπαράστασή του ως πιλότος διαστημοπλοίου συμπεριλαμβανομένης της εσχατολογικής ερμηνείας της προφητείας των Μάγια περί του τέλους του παρόντος κόσμου το 2012. Θα επισκεφθούμε, επίσης, το ανάκτορο, ένα συγκρότημα αυλών με έναν μοναδικό για τους Μάγια τετραώροφο πύργο, το συγκρότημα των Σταυρών, το οποίο αποτελείται από το Ναό του Σταυρού, τον Ναό του Έμφυλου Σταυρού και τον Ναό Του Ηλίου καθώς και το υδραγωγείο. To Παλένκε παρουσιάζει ιδιαιτερότητες ως προς τις παραδόσεις των Μάγια, για παράδειγμα οι γυναίκες μπορούσαν να βασιλεύσουν με αυτοδυναμία όπως η Σακ Κούκ, (Sak K uk), μητέρα του Μεγάλου Πακάλ, η οποία κυβέρνησε για μία τριετία μόνη της μέχρι την ενηλικίωση του γιου της. Μετά το πέρας της ξεναγήσεως, θα κατευθυνθούμε προς την Βιλλαερμόζα, κοντά στη νότια ακτή του Κόλπου του Μεξικού. Η περιοχή αυτή είναι η κοιτίδα των Ολμέκων, του αρχαιότερου πολιτισμού της Μεσοαμερικής, οι οποίοι ανάγονται στην 2η χιλιετία π.χ. Μέχρι σήμερα έχουν ανακαλυφθεί 4 πόλεις των Ολμέκων, η Λα Βέντα (La Venta), το Σαν Λορέντζο Τενοχτιτλάν, (San Lorenzo Tenochtitlán), το Τρες Ζαπότες (Tres Zapotes), και το Λαγκούνα ντε λος Σέρρος (Laguna de los Cerros). Ο πλησιέστερος αρχαιολογικός χώρος των Ολμέκων προς την Βιλλαερμόζα είναι η Λα Βέντα, σε απόσταση 64 χλμ., αλλά όλα τα ευρήματα από εκεί έχουν μεταφερθεί στο Αρχαιολογικό Πάρκο της πόλεως. Μετά την επίσκεψή μας θα μεταφερθούμε στο αεροδρόμιο απ όπου θα πάρουμε την πτήση για την Μέριδα. Άφιξη, τακτοποίηση στο ξενοδοχείο μας και διανυκτέρευση. 10η ΗΜΕΡΑ: ΜΕΡΙΔΑ-ΟΞΚΙΝΤΟΚ-ΟΥΣΜΑΛ-ΣΑΓΙΛ- ΛΑΜΠΝΑ-ΜΑΓΙΑΠΑΝ Σήμερα θα επισκεφθούμε την περιοχή Πουούκ (Puuc), νοτίως της Μέριδα. Πουούκ, στην γλώσσα των Μάγια σημαίνει λόφος, και πρόκειται περί ασβεστολιθικών λόφων καρστικού γεωλογικού φαινομένου. Η περιοχή άκμασε κατά το τέλος της Κλασικής και καθ όλη την Μετακλασική περίοδο. Η λέξη, Πουούκ, αναφέρεται, επίσης, στο αρχιτεκτονικό στυλ που ανεπτύχθηκε στην περιοχή και παρουσιάζει αποτύπωση φυσικών υλικών στη λίθινη κατασκευή, όπως κορμούς δένδρων, μπαμπού, πλέγματα από καλάμι αλλά και τις λεγόμενες «αψίδες» των Μάγια, στέγαση με γαλαρίες, στρογγυλεμένους τοίχους, επένδυση της τοιχοποιίας με κατεργασμένους λίθους και μάσκες του Τσα άκ (Cha ac), θεού της βροχής, ως διακοσμητικά στοιχεία. Τα πρώτα δείγματα αυτού του ρυθμού εμφανίζονται ήδη από το Τσιτσέν Ιτζά, στο συγκρότημα Λας Μόνχας (Las Monjas), οι Καλόγριες. Λόγω του γεγονότος ότι η περιοχή περιλαμβάνει πολλές πόλεις, που παρουσιάζουν συναφή χαρακτηριστικά, δεν είναι εφικτό να τις επισκεφθούμε όλες. Κατά συνέπεια, δεν θα ακολουθηθεί η συνήθης τουριστική 68

διαδρομή αλλά έχουν επιλεγεί ορισμένες πόλεις που παρουσιάζουν ιδιαιτερότητες, στις οποίες θα περιορισθούμε κατά την διάρκεια των ξεναγήσεων. Πρώτος μας σταθμός θα είναι το Οξκιντόκ, 62 χλμ. από την Μέριδα. Η ονομασία της πόλεως, αναλόγως της διαλέκτου, σημαίνει «Τρεις Ιερείς από Πυρόλιθο» ή «Τρεις Ημέρες Φωτιάς» ή «Πολλές Συγκεντρώσεις Αίματος». Η πόλη παρουσιάζει τα πλέον πρώιμα στοιχεία Πουούκ αλλά η επίσκεψη μας θα περιορισθεί στον λεγόμενο «Λαβύρινθο», ένα μοναδικό για τους Μάγια, κτίσμα λαβυρινθώδους κατόψεως. Ο επόμενος σταθμός μας, 38 χλμ. ανατολικά, θα είναι ο μείζων αρχαιολογικός χώρος του Ουσμάλ. Ο μεγάλος αρχαιολογικός χώρος βρίσκεται σε εξαιρετική κατάσταση διατηρήσεως και αποτελεί το αριστούργημα του στυλ Πουούκ. Στον χώρο δεσπόζει η λεγομένη «Πυραμίδα του Μάγου» ή του «Νάνου», μοναδική λόγω της ελλειψοειδούς κατόψεώς της. Η ονομασία της απηχεί ένα διάσημο λαϊκό μύθο των Γιουκατέκ (Yucatec) Μάγια ο οποίος διαλαμβάνει ότι η πυραμίδα εκτίσθηκε εν μία νυκτί από έναν νάνο με την βοήθεια της μάγισσας μητρός του στα πλαίσια μιας σειράς προκλήσεων που του είχε επιβάλλει ο τοπικός ηγεμόνας. Θα επισκεφθούμε, επίσης, την «Γυναικεία Μονή», το «Παλάτι του Κυβερνήτη», το γήπεδο της μπάλας και την «Μεγάλη Πυραμίδα». Από το Ουσμάλ ξεκινά ένας σακμπέ που το συνδέει με τον Καμπά (Kabah), σε απόσταση 18 χλμ., το οποίο θα προσπεράσουμε προκειμένου να επισκεφθούμε το Λαμπνά (Labná) με την πλέον καλοδιατηρημένη πύλη της περιοχής Πουούκ. Ανάλογα με το χρόνο που θα υπάρξει, θα συνεχίσουμε προς το Μαγιαπάν, ένα μεγάλο αρχαιολογικό χώρο, ο οποίος άκμασε καθ όλη τη διάρκεια της Μετακλασικής περιόδου. Η πόλη ιδρύθηκε κατόπιν νίκης, το 1221, μεγάλων και πλούσιων οικογενειών, οι οποίες είχαν δυσαρεστηθεί από τους Τολτέκους επικυρίαρχους του Τσιτέν Ιτζά. Αυτές ξεκίνησαν εμφύλιο πόλεμο, κατέλαβαν το Τσιτσέν Ιτζά και το Ουσμάλ, και τελικώς επικράτησαν στην περιοχή. Το γεγονός ότι το Μαγιαπάν είχε στρατιωτικό προσανατολισμό φαίνεται από το υπάρχον αμυντικό τείχος, μοναδικό στον κόσμο των Μάγια, δείγμα της ταραγμένης εποχής που σηματοδότησε το τέλος του κόσμου τους. Επιστροφή στην Μέριδα, η οποία αξίζει την επίσκεψη καθότι είναι μια χαριτωμένη πόλη που διατηρεί τον αποικιακό της χαρακτήρα στο ιστορικό της κέντρο. Η πόλη ιδρύθηκε από τον Φρανγκίσκο ντε Μοντέχο (τον υιό) (Fransisco de Montejo, el Mozo) το 1542 στην υπάρχουσα πόλη Τ Χό (T ho) των Μάγια, υπολείμματα της οποίας είναι ορατά, ενσωματωμένα στην τοιχοδομία της μητροπόλεως. Διανυκτέρευση. 11η ΗΜΕΡΑ: ΜΕΡΙΔΑ ΤΣΙΤΣΕΝ ΙΤΖΑ-ΚΑΝΚΟΥΝ-ΠΛΑΪΑ ΝΤΕ ΚΑΡΜΕΝ Η πόλη του Τσιτσέν Ιτζά είναι αναμφισβήτητα ο μεγαλύτερος αρχαιολογικός χώρος των Μάγια από απόψεως επισκεψιμότητας και ο καλύτερα διατηρημένος. Επιπροσθέτως, υπάρχουν πολλά στοιχεία από την Τούλα (Tula), πρωτεύουσα του πολιτισμού των Τολτέκων, λαού του βορείου Μεξικού. Το 987, τολτεκικός στρατός, υπό τον Τοπιλτζίν Σε Ακάτλ Κετζαλκοάτλ, συνεπικουρούμενος από τοπικές φυλές των Μάγια, κατέλαβε, προφανώς, ειρηνικώς την περιοχή. Το όνομα της πόλης ανάγεται σαφώς στους Μάγια και σημαίνει «το στόμιο του φρέατος των μάγων του ύδατος» (Τσι (Chi): στόμιο, Τσεεν (Ce en): φρέαρ, Ίτζ (Itz): μάγος (Χ)ά ([H]a): ύδωρ). Ο χώρος είναι τεράστιος και περιλαμβάνει 21 συγκροτήματα τα οποία συνδέονται μεταξύ τους με σακμπεμποάμπ. Το σημαντικότερο οικοδόμημα είναι ο ναός/πυραμίδα του Κουκουλκάν (Kukulkan), το επιλεγόμενο Καστίγιο (Castillio). Η πυραμίδα έχει 9 κλίμακες (πλατφόρμες), 4 κλιμακοστάσια, ανά ένα σε κάθε πλευρά, 91 σκαλοπάτια, και έναν ναό (16,5 Χ 13,42 Χ 6 μ.). Τα στοιχεία αυτά αναλύονται ως εξής: 91 Χ 4 = 364 + 1 (ο ναός) = 365 ημέρες του ηλιακού έτους, ή 9 κλίμακες + 1 (ο ναός) =10 Χ 9 κλίμακες = 90 Χ 4 (πλευρές) = 360. Το ηλιακό ημερολόγιο των Μάγια είχε 18 μήνες των 20 ημερών (18 Χ 20 = 360) και προσέθεταν 5 «άτυχες» ημέρες οι οποίες, ως αποφράδες, δεν επισημαίνονται στην πυραμίδα λόγω ιερότητας. Επίσης, η πυραμίδα έχει 52 «πίνακες» στις 4 πλευρές που αντικατοπτρίζουν τον αριθμό των ετών που χρειάζεται για να συμπέσουν η ίδια ημέρα του ηλιακού και του θεϊκού ημερολογίου. Η πυραμίδα είναι κτισμένη κατά τον άξονα βορρά-νότου με απόκλιση 19ο. Το βόρειο κλιμακοστάσιο καταλήγει, προς το έδαφος, σε κεφαλές φιδιών (ο Κουκουλκάν είναι φτερωτό φίδι) και κάθε χρόνο κατά τις θερινές και φθινοπωρινές ισημερίες (20/21 Μαρτίου και 22/23 Σεπτεμβρίου) καθώς ο ήλιος κινείται, η σκιά των 9 κλιμάκων δίνει την εντύπωση ότι ο Κουκουλκάν κατεβαίνει στην γη. Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει το Ιερό Πηγάδι (Cenote Sagrado), ουσιαστικά μία μικρή λίμνη με απότομες πλευρές όπου έριχναν ζωντανά τα θύματα ανθρωποθυσιών, όπως έδειξαν υποβρύχιες έρευνες στο σημείο αυτό. Επί του θέματος των ανθρωποθυσιών, στη Τσιτσέν Ιτζά υπάρχει το μοναδικό Τζομπαντλί (Tzompantli), μια πλατφόρμα με ανάγλυφες νεκροκεφαλές επί της οποίας στήνονταν, σε παλούκια, τα κομμένα κεφάλια των θυμάτων. Θα επισκεφθούμε, επίσης, το γήπεδο της μπάλας, την πλατφόρμα της Αφροδίτης (οι Μάγια απέδιδαν μεγάλη σημασία στις φάσεις του εν λόγω πλανήτη), τον Ναό των 1.000 Κιόνων, τον Ναό των Πολεμιστών και τον Ναό της Τραπέζης με τους επιλεγόμενους «Άτλαντες». Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το αστεροσκοπείο το Καρακόλ (Caracol), σαλιγκάρι, ονομασία που οφείλεται στο κυλινδρικό, στεγασμένο με θόλο, σχήμα του και στο γεγονός ότι εντός υπάρχουν συστρεφόμενα τοιχία. Οι Μάγια απέδιδαν σημασία σε 29 αστρονομικά φαινόμενα εκ των οποίων 20 μπορούν να παρατηρηθούν από το κτίριο αυτό. Μετά το πέρας της ξεναγήσεως και την απαραίτητη ξεκούραση θα κατευθυνθούμε προς το σπήλαιο Μπανκαντσέ (Bankanché), σε απόσταση 6 χλμ. Όλη η χερσόνησος του Γιουκατάν έχει ασβεστολιθικό υπόστρωμα με σχετικά μικρή επίστρωση χώματος. Συνέπεια αυτού του γεγονότος σχηματίζονται πολλά σπήλαια και πηγάδια και η γεωργία είναι περιορισμένη. Το Γιουκατάν φαίνεται να ήταν παγωμένο κατά την διάρκεια της τελευταίας εποχής των παγετώνων, την Πλειστόκαινο Περίοδο (2.5 εκατομ. έως 12.000 έτη πριν από σήμερα), δεδομένου ότι στο σπήλαιο Λολτούν (Loltn), στην ιδία περιοχή, έχουν βρεθεί απολιθώματα μαμούθ. Όσον αφορά την ανθρώπινη παρουσία, τα σπήλαια αυτά κατοικήθηκαν από την αρχαιότητα, μετετράπηκαν σε νεκροταφεία και αποτέλεσαν καταφύγια κατά την διάρκεια πολέμων με τελευταίο τον «πόλεμο των Καστών» (1894-1901). Μετά την επίσκεψή μας, θα συνεχίσουμε τη διαδρομή μας. Έπειτα, θα κατευθυνθούμε Νοτιοανατολικά στη Ριβιέρα Μάγιας, το κομμάτι του Μεξικού που βρέχεται από την Καραϊβική. Αφού κάνουμε μια βόλτα στο Κανκούν θα μεταβούμε στην περίφημη Πλάϊα ντε Κάρμεν όπου και θα διανυκτερέυσουμε. 69

12η ΗΜΕΡΑ: ΠΛΑΓΙΑ ΝΤΕΛ ΚΑΡΜΕΝ-ΤΟΥΛΟΥΜ Στη συνέχεια μεταβαίνουμε στο Τουλούμ για μια ξενάγηση στον περίφημο αρχαιολογικό χώρο των Μάγιας Τουλούμ, που ατενίζει τη θάλασσα της Καραϊβικής. Βρισκόμαστε πλέον στην χερσονήσο του Γιουκατάν η οποία χωρίζει τον Κόλπο του Μεξικού (βορείως) από την Καραϊβική Θάλασσα (νοτιοανατολικώς). Η Καραϊβική Θάλασσα βρέχει από βορρά προς νότο κατά σειρά, των ακτών του Μεξικού, του Μπελίζ, της Γουατεμάλας, της Ονδούρας, της Νικαράγουας, της Κόστα Ρίκα, του Παναμά, της Κολομβίας και της Βενεζουέλας. Στη συνέχεια, οριοθετείται από το τόξο των Μικρών Αντιλλών, με νότιο άκρο την Γρενάδα και βόρειο το Πουέρτο Ρίκο, και μετά από τις Μεγάλες Αντίλλες, την Ισπανιόλα και την Κούβα. Η λέξη, Καραϊβική, ετυμολογείται από την σχεδόν απαλειφθείσα σήμερα φυλή των Καρίμπ ή Καρίμπε (Carib/Caribe), μία εκ των δέκα ιθαγενών φυλών που συνάντησαν οι Ευρωπαίοι μετά το 1492. Ο Κολόμβος ονόμασε την περιοχή «Δυτικές Ινδίες» διότι νόμιζε ότι έφθασε στην Ινδία και επιθυμώντας να κολακεύσει τη χώρα που τον χρηματοδότησε ονόμασε το νησί που αποβιβάσθηκε, Ισπανιόλα, το οποίο σήμερα περιλαμβάνει δύο κράτη, την Αϊτή και την Δομινικανή Δημοκρατία. Όσον αφορά την λέξη «Αντίλλες», αυτό είναι ένα μυθικό όνομα το οποίο αναφέρεται σε διάφορους μεσαιωνικούς χάρτες, οι οποίοι παραθέτουν ανύπαρκτες περιοχές δυτικώς των Καναρίων Νήσων. Η περιοχή δεν έμεινε υπό ισπανική δικαιοδοσία για πολύ, καθότι όλες σχεδόν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις, επιθυμώντας να εκμεταλλευθούν τον πλούτο της νέο-ανακαλυφθείσας ηπείρου, κατέφθασαν και ίδρυσαν αποικίες. Κατ αυτό τον τρόπο, διαχρονικώς δημιουργήθηκαν υπό την ονομασία Αντίλλες, εκτός των Ισπανικών, οι Βρετανικές, οι Γαλλικές, οι Δανικές, οι Ολλανδικές, οι Πορτογαλικές, οι Σουηδικές και οι Κουρλανδικές (από το δουκάτο της Κουρλάνδης στην Εσθονία). Οι Ισπανοί, κατά την διάρκεια των τριών και πλέον αιώνων αποικιοκρατίας, αντιμετώπισαν την Κεντρική και Νότια Αμερική ως ορυχείο πολύτιμων μετάλλων και αντλήσεως πλούτου με προορισμό την Ισπανία. Οι τεράστιες ποσότητες χρυσού και αργύρου, οι οποίες προέκυψαν από την ανηλεή εκμετάλλευση πόρων και γηγενών, δεν μπορούσαν να διοχετευθούν στην Ευρώπη παρά μόνον μέσω της Καραϊβικής λόγω του γεγονότος ότι τα ισπανικά γαλλιόνια (πλοία της εποχής), όντας ιστιοφόρα τετράγωνων ιστίων, είχαν ανάγκη τους Αληγείς ανέμους (Trade Winds) για να πλέυσουν. Οι Αληγείς άνεμοι, είναι ένα κυκλοτερές σύστημα ανέμων το οποίο πνέει από την Καραϊβική προς βορρά μέχρι περίπου την Αγγλία, όπου στρέφεται νότια, και διερχόμενο από τον Βισκαϊκό Κόλπο και την Ισπανία, εις το μέσον περίπου της Αφρικής στρέφεται δυτικώς προς την Καραϊβική. Ο συνδυασμός αργών εμπορικών πλοίων, ελλιπώς οπλισμένων, γνωστού περίπου δρομολογίου και φορτωμένα με χρυσό δεν μπορούσε παρά να προσελκύσει το ενδιαφέρον πειρατών των οποίων οι δραστηριότητες θρυλούνται ακόμη. Η Καραϊβική βρίσκεται ολόκληρη στην τροπική ζώνη (23ο 26ο 16ο βορείου και νοτίου πλάτους εκατέρωθεν του Ισημερινού, από την λέξη «τροπή», διότι μεταξύ αυτών των ορίων γεωγραφικού πλάτους ο ήλιος φαινομενικά τρέπεται προς τα πίσω κατά τα ηλιοστάσια), γεγονός το οποίο της παρέχει ήπιο και ευχάριστο κλίμα καθ όλο το έτος (24ο-28ο C) με συνέπεια την προσέλκυση τουριστών. Το δυτικό τμήμα της Καραϊβικής χαρακτηρίζεται από διαυγή θάλασσα και το ασβεστολιθικό υπόστρωμα της περιοχής έχει δημιουργήσει πολλές λευκές παραλίες (λόγω της διαβρώσεως) και ωραίους υφάλους, φαινόμενα τα οποία, σε συνδυασμό με το κλίμα έκαναν την τουριστική κίνηση μεγάλη, η οποία άρχισε τη δεκαετία του 50 με αποκορύφωμα την ανακήρυξη της ακτογραμμής μεταξύ Πουέρτο Μορέλος (Puerto Morelos, ενδιαμέσως από το Κανκούν και την Πλάγια ντελ Καρμέν) και Φελίπε Καρρίγιο Πουέρτο (Felipe Carrillo Puerto) σε «Ριβιέρα Μάγια» το 1999. Διανυκτέρευση στο Τουλούμ ή την ευρύτερη περιοχή. 13η ΗΜΕΡΑ: ΤΟΥΛΟΥΜ-ΤΣΕΤΟΥΜΑΛ Σήμερα κατευθυνόμαστε προς το νότο με προορισμό την πόλη Τσετουμάλ, σημαντικό λιμάνι επί της μεθορίου Μεξικού-Μπελίζ. Το Τσετουμάλ είναι η πρωτεύουσα της Πολιτείας Κουιντάνα Ρόο (Quintana Roo), στην οποία ήδη βρισκόμαστε από την 13η ημέρα του ταξιδίου μας, μετά το Βαλλαδολίδ. Οι Μάγια της πόλεως-κράτους του Τσακτεμάλ (Chactemal) κατάφεραν να απωθήσουν τους Ισπανούς επί έναν περίπου αιώνα, αλλά η ακριβής θέση της πόλης αυτής δεν είναι γνωστή. Υπάρχει και ο σχετικός ρομαντικός μύθος περί του ευτυχούς-και παραγωγικού σε τέκνα-έρωτα μεταξύ του Ισπανού στρατιώτου Γκονζάλο Γκερρέρο (Gonzalo Guerrero) και της πριγκίπισσας των Μάγια Ζαζίλ Χα (Zazil Ha). Η παρούσα πόλη δεν έχει μακρά ιστορία, ιδρύθηκε το 1898, ως στρατιωτικό φυλάκιο ελέγχου του λαθρεμπορίου όπλων κατά τον Πόλεμο των Καστών, με την ονομασία Πάγιο Ομπίσπο ( Payo Obispo) και έλαβε το όνομα Τσετουμάλ το 1936. Θα επισκεφθούμε το πολύ ενδιαφέρον μουσείο της πόλης. Διανυκτέρευση. 14η ΗΜΕΡΑ: ΤΣΕΤΟΥΜΑΛ, ΚΟΧΟΥΝΛΙΧ-ΛΑΜΑΝΑΪ-ΜΠΕΛΙΖ ΣΙΤΥ Η πρώτη μας επίσκεψη σήμερα θα είναι ο αρχαιολογικός χώρος του Κοχουνλίχ, 74 χλμ. δυτικά του Τσετουμάλ. Ο χώρος έχει ελάχιστα ανασκαφεί και ερευνηθεί ώστε δεν είναι καν γνωστό το αρχαίο όνομά του. Το γεγονός ότι διαφαίνεται η ύπαρξη τουλάχιστον 200 μεγάλων κτιρίων και η εξαιρετική τέχνη που αποκαλύπτεται, καταδεικνύουν το μέγεθος και την ισχύ της πόλεως. Το Κοχουνλίχ μάλλον εντάσσεται ως διακομεταμιστικός σταθμός σε ένα από τα δίκτυα των εμπορικών οδών τα οποία συνέδεαν την παραλία με την ενδοχώρα. Οι Μάγια δεν υπήρξαν θαλασσοπόροι αλλά το κύριο εμπόρευμα που καθιστούσε ζωτικής σημασίας αυτές τις εμπορικές οδούς ήταν το αλάτι. Ολόκληρη η περιοχή των Μάγια στερείται αποθεμάτων ορυκτού άλατος αλλά το θερμό κλίμα καθιστά την χρήση του απαραίτητη. Η επιρροή της ενδοχώρας φαίνεται από τα παρόντα αρχιτεκτονικά στυλ, του Ελ Πετέν, Τσένες και Ρίο Μπεκ. Η «Πυραμίδα με τις Μάσκες» θεωρείται το αριστούργημα του Κοχουνλίχ, όπου τεράστιες μάσκες του θεού ηλίου, Τονατιού (Tonatiuh), καταλαμβάνουν σήμερα πέντε μόνο από τις οκτώ αναβαθμίδες της ομώνυμου πυραμίδας διότι τρεις έχουν κλαπεί. Αφού ολοκληρώσουμε την επίσκεψή μας εκεί, θα επιστρέψουμε στο Τσετουμάλ προκειμένου να διαβούμε τον ποταμό Ρίο Χόντο (Rio Hondo), ο οποίος διαμορφώνει το φυσικό σύνορο μεταξύ Μεξικού και Μπελίζ. Ο ποταμός αυτός είναι μικρού μήκους, μόλις 150 χλμ., και σχηματίζεται από την συμβολή των ποταμών, Ρίο Αζούλ (Rio Azul) και Ρίο Μπράβο (Rio Bravo), οι οποίοι προέρχονται από τα 70

Ο Κόσμος των Μάγια Γουατεμάλα Ονδούρα Μεξικανική Καραϊβική Μπελίζ Κοραλλιογενής ύφαλος 20 ημέρες Αναχωρήσεις 2013 : 18/05, 20/06, 14/07, 23/08, 24/09, 18/10, 20/11 Κόστος Εκδρομής: 4.790 κατ άτομο στο δίκλινο Επιβάρυνση μονόκλινου + 950 Η παραπάνω τιμή ισχύει για γκρουπ 10 ατόμων και άνω. Επιβάρυνση για γκρουπ 6-10 ατόμων + 280 Προαιρετική Εκδρομή: Με πενταθέσια ελικόπτερα στο Ελ Μιραντόρ & Πιέδρας Νέγρας: + 1550 Το πρόγραμμα μπορεί να γίνει και 21 ημερών με μία επιπλέον νύχτα στο Τικάλ