º ÏË Ì ı ÙÚÈ, Ê ÏÂ Ì ı ËÙ

º ÏË Ì ı ÙÚÈ, Ê ÏÂ Ì ı ËÙ ΔÔ apple ÚfiÓ È Ï Ô appleôùâïâ Ô ıëì ÛÙËÓ Ú ÏÏËÓÈÎ ÏÒÛÛ ÙË μã ÌÓ Û - Ô. ÎÔÏÔ ıòóù ÙËÓ ÏË ÙÔ Û ÔÏÈÎÔ È Ï Ô Î È ÙÔ È ÎÙÈÎÔ ÛÙfi Ô appleô Ô Ó ÔÚÈÛÙ ÁÈ ÙË È ÛÎ Ï ÙÔ Ì ı Ì ÙÔ Û Ù ÙËÓ Ù ÍË, ÙÔ Û ÁÎÂÎÚÈ- Ì ÓÔ È Ï Ô appleâúèï Ì ÓÂÈ: ÈÛ ÁˆÁÈÎ ÛÙÔÈ Â Î È ÂÚÌËÓ ÙÈÎ appleú ÁÌ ÙÔÏÔÁÈÎ Û fiïè ÁÈ ÙËÓ appleïëú ÛÙÂÚË Î Ù ÓfiËÛË ÙÔ ÎÂÈÌ ÓÔ Î ıâ ÂÓfiÙËÙ. ªÂÙ ÊÚ ÛË ÙÔ Ú Ô ÎÂÈÌ ÓÔ. Ï ÚË ÁÚ ÌÌ ÙÈÎ Î È Û ÓÙ ÎÙÈÎ Ó ÁÓÒÚÈÛË ÙˆÓ Ï ÍÂˆÓ ÙÔ Ú Ô ÎÂÈ- Ì ÓÔ. ÂˆÚ ÛÙ ÏÂÍÈÏÔÁÈÎ Î È ÂÙ ÌÔÏÔÁÈÎ Ê ÈÓfiÌÂÓ appleô ÂÍÂÙ ÔÓÙ È Û Πıâ ÂÓfiÙËÙ. ÂˆÚ ÁÚ ÌÌ ÙÈÎ Î È Û ÓÙ ÎÙÈÎÔ. ÔÏÈ ÛÌfi ÙÔ apple Ú ı Ì ÙÔ Î È ÙˆÓ apple Ú ÏÏËÏˆÓ ÎÂÈÌ ÓˆÓ Î ıâ ÂÓfiÙËÙ. apple ÓÙ ÛÂÈ ÛÙÈ ÛÎ ÛÂÈ ÙÔ Û ÔÏÈÎÔ È Ï Ô. ÚfiÛıÂÙ ÛÎ ÛÂÈ applefi ÙÔ μè Ï Ô ÙÔ ÂÎapple È Â ÙÈÎÔ. ÚÈÙ ÚÈÔ ÍÈÔÏfiÁËÛË ÛÙÔ Ù ÏÔ Î ıâ ÂÓfiÙËÙ ÁÈ ÙËÓ Î Ï ÙÂÚË ÂÌapple ˆÛË ÙË ÏË. È apple ÓÙ ÛÂÈ ÛÙÈ appleúfiûıâùâ ÛÎ ÛÂÈ Î È ÛÙ ÎÚÈÙ ÚÈ ÍÈÔÏfiÁËÛË ÓÔÓÙ È ÛÙÔ Ù ÏÔ ÙÔ È Ï Ô. Ïapple Ô Ì fiùè ÙÔ apple ÚfiÓ È Ï Ô ı Û ÔËı ÛÂÈ Ó ÓÙÂappleÂÍ ÏıÂÈ ÛÙÈ apple ÈÙ - ÛÂÈ ÙÔ Ì ı Ì ÙÔ ÙˆÓ Ú ˆÓ ÏÏËÓÈÎÒÓ Î È fiùè ı appleôùâï ÛÂÈ ÁÈ Û Ó Ó Ú ÛÈÌÔ ÂÚÁ Ï Ô. ÌËÙÚ Ï ÚÔ ÈÒÙÔ

Περιεχόμενα ΕΝΟΤΗΤΑ 1: Πατρική δικαιοσ νη Α. Κείμενο........................... 9 Β. Επανάληψη λης ετυμολογίας Α Γυμνασίου..................... 27 Γ. Επανάληψη λης γραμματικής σ νταξης Α Γυμνασίου............ 30 Δ. Το παράθεμα απ τον Ευριπίδη.... 35 Ε. Παράλληλο κείμενο............... 35 Κριτήριο Αξιολ γησης................ 37 ΕΝΟΤΗΤΑ 2: Το τέχνασμα του Θεμιστοκλή Α. Κείμενο........................... 39 Β1. Λεξιλογικ ς πίνακας.............. 56 Β2. Ετυμολογικά...................... 62 Γ. Γραμματική....................... 64 Δ. Το παράθεμα απ τον Πλο ταρχο.. 69 Ε. Παράλληλα κείμενα............... 70 Κριτήριο Αξιολ γησης................ 73 ΕΝΟΤΗΤΑ 3: Το χρέος του ιστορικο Α. Κείμενο........................... 76 Β1. Λεξιλογικ ς πίνακας.............. 90 Β2. Ετυμολογικά...................... 94 Γ1. Γραμματική....................... 96 Γ2. Σ νταξη.......................... 100 Δ. Το παράθεμα απ το Στρά ωνα.... 105 Ε. Παράλληλα κείμενα............... 106 Κριτήριο Αξιολ γησης................ 109 ΕΝΟΤΗΤΑ 4: Οι Σεληνίτες Α. Κείμενο........................... 111 Β1. Λεξιλογικ ς πίνακας.............. 130 Β2. Ετυμολογικά...................... 134 Γ. Γραμματική....................... 136 Δ. Το παράθεμα απ τον Ευριπίδη.... 140 Ε. Παράλληλα κείμενα............... 141 Κριτήριο Αξιολ γησης................ 144 ΕΝΟΤΗΤΑ 5: Η ελεημοσ νη ασίλισσα των αρετών Α. Κείμενο........................... 146 Β1. Λεξιλογικ ς πίνακας.............. 164 Β2. Ετυμολογικά...................... 170 Γ1. Γραμματική....................... 171 Γ2. Σ νταξη.......................... 173 Δ. Το παράθεμα απ το Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο.............. 176 Ε. Παράλληλο κείμενο................ 177 Κριτήριο Αξιολ γησης................ 179 ΕΝΟΤΗΤΑ 6: H ευθ νη για την παιδεία των νέων Α. Κείμενο........................... 181 Β1. Λεξιλογικ ς πίνακας.............. 199 Β2. Ετυμολογικά...................... 204 Γ. Γραμματική....................... 207 Δ. Το παράθεμα απ τον Αισχ λο..... 213 Ε. Παράλληλο κείμενο................ 213 Κριτήριο Αξιολ γησης................ 215 ΕΝΟΤΗΤΑ 7: Ένας στοργικ ς ηγέτης Α. Κείμενο........................... 217 Β1. Λεξιλογικ ς πίνακας.............. 234 Β2. Ετυμολογικά...................... 240 Γ. Γραμματική....................... 242

Δ. Το παράθεμα απ το Μένανδρο.... 248 Ε. Παράλληλο κείμενο............... 249 Κριτήριο Αξιολ γησης................ 252 ΕΝΟΤΗΤΑ 8: Η γένεση της θρησκείας και της δικαιοσ νης Α. Κείμενο........................... 254 Β1. Λεξιλογικ ς πίνακας.............. 272 Β2. Ετυμολογικά...................... 276 Γ1. Γραμματική....................... 277 Γ2. Σ νταξη.......................... 279 Δ. Το παράθεμα απ το Θαλή......... 284 Ε. Παράλληλο κείμενο................ 285 Κριτήριο Αξιολ γησης................ 288 ΕΝΟΤΗΤΑ 9: Η Καλλιπάτειρα Α. Κείμενο........................... 290 Β1. Λεξιλογικ ς πίνακας.............. 307 Β2. Ετυμολογικά...................... 313 Γ. Σ νταξη.......................... 316 Δ. Το παράθεμα απ τον Αριστοφάνη.. 321 Ε. Παράλληλα κείμενα............... 322 Κριτήριο Αξιολ γησης................ 325 ΕΝΟΤΗΤΑ 10: Ένας δ σκολος αντίπαλος Α. Κείμενο........................... 327 Β1. Λεξιλογικ ς πίνακας.............. 346 Β2. Ετυμολογικά...................... 352 Γ. Γραμματική Σ νταξη............ 354 Δ. Το παράθεμα απ τον Αριστοτέλη.. 358 Ε. Παράλληλο κείμενο............... 359 ΕΝΟΤΗΤΑ 11: Ο σε ασμ ς προς τους γονείς μέλημα του ν μου Α. Κείμενο........................... 362 Β1. Λεξιλογικ ς πίνακας.............. 378 Β2. Ετυμολογικά...................... 382 Γ. Γραμματική....................... 383 Δ. Το παράθεμα απ το Μένανδρο.... 386 Ε. Παράλληλο κείμενο............... 387 Κριτήριο Αξιολ γησης................ 389 ΕΝΟΤΗΤΑ 12: Τα φαιν μενα απατο ν Α. Κείμενο........................... 390 Β1. Λεξιλογικ ς πίνακας.............. 404 Β2. Ετυμολογικά...................... 410 Γ. Γραμματική....................... 411 Δ. Το παράθεμα απ τον Αντιφάνη... 415 Ε. Παράλληλο κείμενο............... 416 Κριτήριο Αξιολ γησης................ 418 ΕΝΟΤΗΤΑ 13: Η σωστή στάση στο θέμα της τροφής Α. Κείμενο........................... 419 Β1. Λεξιλογικ ς πίνακας.............. 434 Β2. Ετυμολογικά...................... 438 Γ. Γραμματική....................... 440 Δ. Το παράθεμα απ το Γρηγ ριο Ναζιανζην....................... 444 Ε. Παράλληλο κείμενο............... 445 Κριτήριο Αξιολ γησης................ 447 ΕΝΟΤΗΤΑ 14: Απρ σκλητοι οηθοί Α. Κείμενο........................... 449 Β1. Λεξιλογικ ς πίνακας.............. 464 Β2. Ετυμολογικά...................... 470 Γ. Σ νταξη.......................... 472 Δ. Το παράθεμα απ τον Ξενοφώντα....................... 475 Ε. Παράλληλο κείμενο............... 476 Κριτήριο Αξιολ γησης................ 477

ΕΝΟΤΗΤΑ 15: Η Αθήνα προπ ργιο της Ευρώπης Α. Κείμενο........................... 480 Β1. Λεξιλογικ ς πίνακας.............. 497 Β2. Ετυμολογικά...................... 502 Γ1. Γραμματική....................... 503 Γ2. Σ νταξη.......................... 505 Δ. Το παράθεμα απ το Στο αίο...... 510 Ε. Παράλληλο κείμενο............... 511 Κριτήριο Αξιολ γησης................ 512 ΕΝΟΤΗΤΑ 16: Μεγαλ ψυχη στάση Α. Κείμενο........................... 514 Β1. Λεξιλογικ ς πίνακας.............. 528 Β2. Ετυμολογικά...................... 533 Γ1. Γραμματική....................... 534 Γ2. Σ νταξη.......................... 535 Δ. Το παράθεμα απ το Θουκυδίδη... 542 Ε. Παράλληλο κείμενο............... 543 Κριτήριο Αξιολ γησης................ 545 ΕΝΟΤΗΤΑ 17: Το πάθημα των ερωδιών Α. Κείμενο........................... 546 Β1. Λεξιλογικ ς πίνακας.............. 558 Β2. Ετυμολογικά...................... 563 Γ. Σ νταξη.......................... 563 Δ. Το παράθεμα απ τον Αριστοτέλη.. 567 Ε. Παράλληλο κείμενο............... 567 Κριτήριο Αξιολ γησης................ 569 ΕΝΟΤΗΤΑ 18: Τα μειονεκτήματα του γραπτο λ γου σε σχέση με τον προφορικ Α. Κείμενο........................... 570 Β1. Λεξιλογικ ς πίνακας.............. 583 Β2. Ετυμολογικά...................... 588 Γ. Γραμματική Σ νταξη............ 590 Δ. Το παράθεμα απ το Θε φραστο... 597 Ε. Παράλληλο κείμενο............... 598 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ........................ 601

ΔHΔ 1 ÙÚÈÎ ÈÎ ÈÔÛ ÓË A. KEIMENO Eισαγωγικό σημείωμα O συγγραφέας O Κλα διος Αιλιαν ς (170-235 μ.χ. περίπου) ήταν Ρωμαίος σοφιστής. Γεννήθηκε στην Πραίνεστο, αλλά έζησε στη Ρώμη. Εκεί μαθήτευσε κοντά στον Έλληνα σοφιστή Παυσανία, απ τον οποίο έμαθε πολ καλά την ελληνική γλώσσα. Εκτ ς απ την αγάπη του για την ελληνική παιδεία διακριν ταν για το ήθος του αλλά και την ευρεία μ ρφωσή του, παράλληλα μως πίστευε στα θα ματα και τα μυστήρια και γι αυτ συγκέντρωσε στα έργα του διάφορες παράξενες ιστορίες, που ανταποκρίνονταν στο ενδιαφέρον της εποχής του για τέτοια θέματα. Το έργο Γνωστά έργα του Αιλιανο είναι το Περ ζ ώων δι τητος, στο οποίο του Αιλιανού συγκέντρωσε σε 17 ι λία αξιοπερίεργες ιστορίες για τις συνήθειες των ζώων, και η Ποικίλη Ιστορία (αποτελείται απ 14 ι λία). Στο τελευταίο, απ που προέρχεται το απ σπασμα της εν τητας, περιλαμ άνονται διάφορα ανέκδοτα και ιστορίες παραδοξολογικο χαρακτήρα που αναφέρονται στη ζωή των ζώων, στις συνήθειες των λαών αλλά και στο ίο γνωστών και άγνωστων ανθρώπων. Το κείμενο της ενότητας Στο κείμενο της εν τητας παρουσιάζεται μια διδακτική ιστορία για έ- ναν ατίθασο γιο και τη δραστική αντιμετώπισή του απ τον πατέρα του. Αρχαίο κείμενο Αν ρ γένει Μάρδος πα δας ε χεν πτά. Το των νεώτατος κακ πολλ το ς λλους ε ργάζετο. Κα τ μ ν πρ τα πειρ το α τ ν πατ ρ υθμίζειν λ γ ω πε δ ο κ πείθετο, πρ ς το ς δικαστ ς γαγε κα σα α τ τετ λμητο κρι ς κατη- ÙÚÈÎ ÈÎ ÈÔÛ ÓË 9

γ ρησε, κα τει παρ τ ν δικαστ ν ποκτε ναι τ ν νεανίσκον. Ο δ ξεπλάγησαν κα μφοτέρους π τ ν ασιλέα Αρταξέρξην γαγον. Τ α τ δ λέγοντος το Μάρδου, ασιλε ς φη: «Ε τα τολμήσεις τ ν υ ν ποθν ήσκοντα πομε ναι;». Ο δ φη: «πάντων μάλιστα πε κα ταν τ ν φυομένων θριδακιν ν τ ς κφ σεις τ ς πικρ ς φαιρ, ο δ ν μήτηρ α τ ν λυπε ται, λλ θάλλει μ λλον κα γλυκίων γίνεται». Τα τα κο σας Αρταξέρξης π ήνεσε μ ν τ ν νδρα κα τ ν ασιλικ ν δικαστ ν ποίησεν να, ε π ν τι περ τ ν δίων παίδων ο τω δικαίως ποφαιν μενος πάντως κα ν το ς λλοτρίοις κρι ς σται δικαστ ς κα δέκαστος, φ κε δ κα τ ν νεανίαν τ ς τιμωρίας, πειλ ν α τ θανάτου, ν δικ ν φωραθ τερα. Α λιαν ς, Ποικίλη Ιστορία 1.34 (διασκευή) Λεξιλόγιο ν ρ γένει Μάρδος ργάζομαι τ μ ν πρ τα πειράομαι - μαι υθμίζω γαγε (ρ. γω) σα α τ τετ λμητο κρι ς (επίρρ.) τει (ρ. α τέω - ) ποκτε ναι Ο δ μφ τεροι, μφ τεραι, μφ τερα τ δ α τ λέγοντος το Μάρδου φη ε τα τολμήσεις... πομε ναι; πάντων μάλιστα πε (αιτιολ. σ νδ.) θριδακίνη και θρίδαξ, τ ς θρίδακος κφυσις ο δ ν λυπε ται άνδρας στην καταγωγή Μάρδος (ασιατική εθνότητα) προκαλώ, κάνω αρχικά προσπαθώ (εδώ) συνετίζω, χαλιναγωγώ, ρυθμίζω, τακτοποιώ έφερε, οδήγησε όσα είχε αποτολμήσει αυτός με λεπτομέρειες ζητούσε να τον εκτελέσουν αυτοί (δηλ. οι δικαστές) άρθρο με σημασία δεικτικής αντωνυμίας και οι δύο κι επειδή ο Μάρδος έλεγε τα ίδια είπε αλήθεια, θα έχεις το θάρρος... να αντέξεις; βεβαιότατα γιατί το μαρούλι η παραφυάδα καθόλου δε λυπάται 10

ΕΝΟΤΗΤΑ 1 θάλλει μ λλον, γλυκίων, τ γλ κιον π ήνεσε τ ν νδρα κα τ ν ασιλικ ν δικαστ ν ποίησεν να περ τ ν δίων παίδων ο τω δικαίως ποφαιν μενος πάντως κα ν το ς λλοτρίοις κρι ς δέκαστος φ κε τ ς τιμωρίας ν δικ ν φωραθ τερα ανθίζει περισσότερο, πετάει περισσότερα φύλλα γλυκύτερος επαίνεσε τον άντρα και τον έκανε βασιλικό δικαστή αυτός που διατυπώνει τόσο δίκαιες κρίσεις για τα παιδιά του οπωσδήποτε και στις ξένες υποθέσεις αυστηρός αδιάφθορος, αμερόληπτος, δίκαιος απάλλαξε από την τιμωρία εάν αποδειχθεί ότι διαπράττει άλλες αδικίες Κείμενο Μετάφραση Αν ρ Μάρδος γένει ε χεν πτ πα δας. Ο νεώτατος το των ε ργάζετο το ς λλους πολλ κακά. Κα τ μ ν πρ τα πατ ρ πειρ το υθμίζειν α τ ν λ γ ω πε δ ο κ πείθετο, γαγε πρ ς το ς δικαστ ς κα σα τετ λμητο α τ κατηγ ρησε κρι ς, κα τει παρ τ ν δικαστ ν ποκτε ναι τ ν νεανίσκον. Ο δ ξεπλάγησαν κα γαγον μφοτέρους π τ ν ασιλέα Αρταξέρξην. Λέγοντος δ το Μάρδου τ α τά, ασιλε ς φη: «Ε τα τολμήσεις πομε ναι τ ν υ ν ποθν ήσκοντα;». Ο δ φη: «πάντων μάλιστα πε κα ταν φαιρ τ ς κφ σεις τ ς πικρ ς τ ν φυομένων θριδακιν ν, Ένας άντρας, Μάρδος στην καταγωγή, είχε επτά παιδιά. Ο πιο νέος από αυτούς προκαλούσε στους άλλους πολλά κακά. Και αρχικά ο πατέρας του προσπαθούσε να τον συνετίσει με τα λόγια επειδή όμως (αυτός) δεν υπάκουε, τον οδήγησε στους δικαστές και για όσα είχε αποτολμήσει αυτός τον κατηγόρησε λεπτομερώς και ζητούσε από τους δικαστές να εκτελέσουν τον νεαρό. Αυτοί ξαφνιάστηκαν και οδήγησαν και τους δύο στο βασιλιά Αρταξέρξη. Κι επειδή ο Μάρδος έλεγε τα ίδια, ο βασιλιάς (του) είπε: «Αλήθεια, θα έχεις το θάρρος να αντέξεις να πεθάνει ο γιος σου;». Και εκείνος είπε: «Βεβαιότατα γιατί και όταν αφαιρώ τις πικρές παραφυάδες από τα μαρούλια που φυτρώνουν ÙÚÈÎ ÈÎ ÈÔÛ ÓË 11

μήτηρ α τ ν ο δ ν λυπε ται, λλ θάλλει μ λλον κα γλυκίων γίνεται». Αρταξέρξης κο σας τα τα π ήνεσε μ ν τ ν νδρα κα ποίησε να τ ν ασιλικ ν δικαστ ν, ε π ν τι ποφαιν μενος ο τω δικαίως περ τ ν δίων παίδων πάντως κα ν το ς λλοτρίοις σται κρι ς κα δέκαστος δικαστής, φ κε δ τ ς τιμωρίας κα τ ν νεανίαν, πειλ ν α τ θανάτου ν φωραθ δικ ν τερα. η μητέρα τους καθόλου δε λυπάται αλλά ανθίζει περισσότερο. και γίνεται γλυκύτερη». Ο Αρταξέρξης, όταν άκουσε αυτά, επαίνεσε τον άνδρα και τον έκανε βασιλικό δικαστή, λέγοντας ότι αυτός που διατυπώνει τόσο δίκαιες κρίσεις για τα παιδιά του οπωσδήποτε και στις ξένες υποθέσεις θα είναι αυστηρός και δίκαιος δικαστής, και απάλλαξε από την τιμωρία τον νεαρό απειλώντας τον με θάνατο εάν αποδειχθεί ότι διαπράττει άλλες αδικίες. Ερωτήσεις κατανόησης 1. Ποια είναι τα πρ σωπα του κειμένου; Τα πρ σωπα του κειμένου είναι: ένας άντρας Μάρδος, ο γιος του, οι δικαστές και ο ασιλιάς Αρταξέρξης. 2. Ποιο πρ λημα αντιμετώπιζε ο Μάρδος με το γιο του; Ο γιος του Μάρδου είχε ατίθαση συμπεριφορά και προκαλο σε πολλές συμφορές στους άλλους («κακ πολλ το ς λλους ε ργάζετο»). Ο πατέρας του προσπάθησε να τον συνετίσει με τα λ για, αλλά η προσπάθειά του δεν είχε αποτέλεσμα («Κα τ μ ν πρ τα... υθμίζειν λ γ ω»). 3. Τι έκανε για να το λ σει; Ο πατέρας πήγε στους δικαστές, τους ανέφερε σα κακά είχε κάνει ο γιος του και τους ζήτησε να τον εκτελέσουν («πρ ς το ς δικαστ ς... ποκτε ναι τ ν νεανίσκον»). 4. Πώς αντέδρασαν οι δικαστές; Οι δικαστές, ταν άκουσαν το αίτημα του πατέρα, τα χασαν («Ο δ ξεπλάγησαν») και οδήγησαν αυτ ν και το γιο του στο ασιλιά Αρταξέρξη («κα μφοτέρους... Αρταξέρξην γαγον»). 12

ΕΝΟΤΗΤΑ 1 5. Τι ρώτησε ο Αρταξέρξης τον πατέρα; Ο ασιλιάς Αρταξέρξης, ταν άκουσε τι ζητο σε ο πατέρας, τον ρώτησε αν θα είχε τη δ ναμη να αντέξει να δει το γιο του νεκρ («Ε τα τολμήσεις τ ν υ ν ποθν ήσκοντα πομε ναι;»). 6. Τι του απάντησε ο πατέρας και πώς τεκμηρίωσε την απάντησή του; Ο πατέρας απάντησε στο ασιλιά τι δε θα είχε κανένα πρ λημα να θανατωθεί ο γιος του («πάντων μάλιστα») και τεκμηρίωσε την απάντησή του αναφέροντας ένα παράδειγμα: το μαρο λι, λέει, ταν του αφαιρεί τις παραφυάδες χι μ νο δε στενοχωριέται, αλλά αντίθετα ανθίζει περισσ τερο και γίνεται πιο γλυκ («πε κα ταν τ ν φυομένων... γλυκίων γίνεται»). 7. Γιατί ο Αρταξέρξης έκανε το Μάρδο πατέρα δικαστή; Ο Αρταξέρξης έκανε το Μάρδο πατέρα δικαστή, γιατί σκέφτηκε τι ένας άνθρωπος που κρίνει τ σο δίκαια τα ίδια του τα παιδιά θα είναι αμερ ληπτος και αδέκαστος δικαστής και για τους ξένους («περ τ ν δίων παίδων... δικαστ ς κα δέκαστος»). 8. Τι απέγινε ο γιος του Μάρδου; Ο Αρταξέρξης τον απάλλαξε απ την τιμωρία και τον άφησε ελε θερο, αφο μως τον απείλησε τι, εάν διαπράξει άλλες αδικίες, τ τε θα τον εκτελέσει («φ κε δ κα τ ν νεανίαν... φωραθ τερα»). Περιληπτική απόδοση του κειμένου Κάποτε ένας πατέρας είχε έναν ατίθασο και κακ γιο. Επειδή δεν μπορο σε να τον συνετίσει με τα λ για, τον οδήγησε στο δικαστήριο και ζήτησε την εκτέλεσή του. Έκπληκτοι οι δικαστές πήγαν πατέρα και γιο στο ασιλιά Αρταξέρξη, ο οποίος ρώτησε τον πατέρα αν θα μπορο σε να αντέξει το θάνατο του γιου του. Αυτ ς τον ε αίωσε τι θα μπορο σε και ανέφερε το παράδειγμα του μαρουλιο που λασταίνει περισσ τερο ταν του αφαιρεί τις παραφυάδες. Ο Αρταξέρξης τ τε τον επαίνεσε και τον δι ρισε δικαστή θεωρώντας τι κάποιος που είναι τ σο δίκαιος με τα παιδιά του θα είναι το ίδιο αμερ ληπτος και αδέκαστος και με τους ξένους. Τέλος, ο ασιλιάς απάλλαξε τον νέο απ την τιμωρία αλλά τον απείλησε τι θα θανατωθεί αν δε συμμορφωθεί. ÙÚÈÎ ÈÎ ÈÔÛ ÓË 13

Γραμματική αναγνώριση των λέξεων του κειμένου Ανήρ: ονομ. εν., γέν. αρσ. του ουσ. γ κλίσης νήρ, το νδρ ς (= ο άντρας). Κλίνεται ως εξής: Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός Ον. ν ρ ο νδρες Γεν. το νδρ ς τ ν νδρ ν Δοτ. τ νδρ το ς νδράσι(ν) Αιτ. τ ν νδρα το ς νδρας Κλητ. ( ) νερ ( ) νδρες γένει: δοτ. εν., γέν. ουδ. του ουσ. γ κλίσης τ γένος, το γένους (= γενιά, καταγωγή). Κλίνεται ως εξής: Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός Ον. τ γένος τ γένη Γεν. το γένους τ ν γεν ν Δοτ. τ γένει το ς γένεσι(ν) Αιτ. τ γένος τ γένη Κλητ. ( ) γένος ( ) γένη Μάρδος: ονομ. εν., γέν. αρσ. του ουσ. κλίσης Μάρδος, το Μάρδου. πα δας: αιτ. πληθ., γέν. αρσ. του ουσ. γ κλίσης πα ς (και πα ς), το παιδ ς. ε χεν: γ εν. οριστ. παρατ. ενεργ. φ. του ρ. χω. Ομ ρριζα στη ν.ε.: έξη, μέθεξη, ευεξία, εξής, σχολή, σχολείο, σχεδ ν, σχέδιο, σχεδιάζω, οχυρ, σχήμα, σχηματίζω, σχέση, εκεχειρία, σχετικ ς, σχετίζομαι, ανεκτικ ς, ανθεκτικ ς, συνεκτικ ς, καχεκτικ ς, περιεκτικ ς, ένοχος, κάτοχος, μέτοχος, υπέροχος, η- νίοχος, ανοχή, αντοχή, αποχή, ενοχή, εξοχή, κατοχή, μετοχή, παροχή, υπεροχή, ανακωχή, εχέμυθος, συνεχής, πολιο χος, κληρο χος κ.ά. πτά: απ λυτο αριθμητικ επίθ. (άκλιτο). Το των: γεν. πληθ., γέν. αρσ. της δεικτικής αντων. ο τος, α τη, το το (= αυτ ς). Κλίνεται ως εξής: 14

ΕΝΟΤΗΤΑ 1 Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός Ον. ο τος α τη το το ο τοι α ται τα τα Γεν. το του τα της το του το των το των το των Δοτ. το τ ω τα τ η το τ ω το τοις τα ταις το τοις Αιτ. το τον τα την το το το τους τα τας τα τα Κλητ. ο τος α τη νεώτατος: ονομ. εν., γέν. αρσ. του υπερθετικο αθμο του επιθ. κλίσης νέος, νέα, τ νέον. κακά: αιτ. πληθ., γέν. ουδ. του επιθ. κλίσης κακ ς, -ή, - ν. Εδώ το κακ λειτουργεί ως ουσ. πολλά: αιτ. πληθ., γέν. ουδ. του ανώμαλου επιθ. πολ ς, πολλή, πολ. το ς λλους: αιτ. πληθ., γέν. αρσ. της α ριστης επιμεριστικής αντων. λλος, -η, -ο. ε ργάζετο: γ εν. οριστ. παρατ. μέσης φ. του ρ. ργάζομαι (= προκαλώ, κάνω). Συντάσσεται με δ ο αιτιατικές (άμεσο και έμμεσο αντικ.) ργάζομαί τινά τι. Ομ ρριζα στη ν.ε.: έργο, εργάτης, εργατικ ς, εργασία, εργαστήριο, εργάσιμος, εργασιομανής, εργαλείο, ακατέργαστος, εργοστάσιο, εργ χειρο, εργοτάξιο κ.ά. πειρ το: γ εν. οριστ. παρατ. μέσης φ. του ρ. πειράομαι - μαι (= προσπαθώ). Ομ ρριζα στη ν.ε.: πείραμα, πειράζω, πειρασμ ς, πείραγμα, πειραχτήρι, απ πειρα, πειρατής, πειρατικ ς κ.ά. α τ ν: αιτ. εν., γέν. αρσ. της επαναληπτικής αντων. α τ ς, α τή, α τ. Με το α τ ν εννοείται τ ν πα δα. (Σημείωση: Η αντωνυμία α τ ς, α τή, α τ στην α.ε. είναι οριστική ή επαναληπτική. α. Οριστική είναι η αντωνυμία α τ ς [σε λες τις πτώσεις] ταν χρησιμοποιείται για να ορίσει κάτι, να το ξεχωρίσει δηλαδή απ τα άλλα, π.χ. τ ν στρατείαν α τ ς Ξέρξης γαγε [= αυτ ς ο ίδιος και χι άλλος].. Επαναληπτική είναι η αντωνυμία α τ ς μ νο στις πλάγιες πτώσεις, ταν χρησιμοποιείται για να επαναλά ει κάτι για το οποίο έγινε λ γος πρωτ τερα. Στην περίπτωση αυτή χρησιμοποιείται αντί της προσωπικής αντωνυμίας γ προσώπου, π.χ. ασιλε ς κα ο μετ α το [δηλ. το ασιλέως]. Η αντωνυμία α τ ς κλίνεται σαν τρικατάληκτο επίθετο της κλίσης σε -ος, -η, -ον αλλά χωρίς το τελικ -ν στο ουδέτερο του ενικο. Τέλος, ταν εκφέρεται μαζί με άρθρο, σημαίνει ταυτ τητα α τ ς = ο ίδιος.) ÙÚÈÎ ÈÎ ÈÔÛ ÓË 15

πατήρ: ονομ. εν., γέν. αρσ. του ουσ. γ κλίσης πατήρ, το πατρ ς (= πατέρας). Κλίνεται ως εξής: Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός Ον. πατ ρ ο πατέρες Γεν. το πατρ ς τ ν πατέρων Δοτ. τ πατρ το ς πατράσι(ν) Αιτ. τ ν πατέρα το ς πατέρας Κλητ. ( ) πάτερ ( ) πατέρες υθμίζειν: απαρέμφ. ενεστ. ενεργ. φ. του ρ. υθμίζω (= ρυθμίζω, τακτοποιώ, [εδώ] συνετίζω, χαλιναγωγώ). Ομ ρριζα στη ν.ε.: ρυθμ ς, αρρυθμία, ρυθμικ ς, ρυθμιστής, ρυθμιστικ ς, ρ θμιση, διαρρ θμιση, μεταρρ θμιση κ.ά. λ γ ω: δοτ. εν., γέν. αρσ. του ουσ. κλίσης λ γος, το λ γου. πείθετο: γ εν. οριστ. παρατ. μέσης φ. του ρ. πείθομαι (= υπακο ω, συμμορφώνομαι). Ομ ρριζα στη ν.ε.: πειθώ, πείσμα, πεισμώνω, πειστικ ς, ε πιστος, δ σπιστος, πιθαν ς, πιστ ς, πιστε ω, πειστήριο, αμετάπειστος, πεποίθηση κ.ά. το ς δικαστάς: αιτ. πληθ., γέν. αρσ. του ουσ. α κλίσης δικαστής, το δικαστο. γαγε: γ εν. οριστ. αορ. ενεργ. φ. του ρ. γω (= φέρνω, οδηγώ). Ομ ρριζα στη ν.ε.: αγωγ ς, αγωγή, αγωγιμ τητα, ανάγωγος, διαγωγή, παραγωγή, συναγωγή, απαγωγή, παιδαγωγ ς, αγώνας, άγημα, αγέλη, άξιος, παρείσακτος, λοχαγ ς, στρατηγ ς, χορηγ ς, ξεναγ ς, σ ναξη, υδραγωγείο, παρθεναγωγείο κ.ά. σα: ονομ. πληθ., γέν. ουδ. της αναφορικής αντων. σος, ση, σον. α τ : δοτ. εν., γέν. αρσ. της επαναληπτικής αντων. α τ ς, α τή, α τ. τετ λμητο: γ εν. οριστ. υπερσ. μέσης φ. του ρ. τολμάομαι - μαι (= αποτολμώ). Ομ ρριζα στη ν.ε.: τ λμη, τολμηρ ς, ατολμία, άτολμος, τ λμημα. κατηγ ρησε: γ εν. οριστ. αορ. ενεργ. φ. του ρ. κατηγορέω -. Ομ ρριζα στη ν.ε.: κατηγορία, κατηγορητήριο, κατήγορος, κατηγορηματικ ς, κατηγ ρημα κ.ά. τει: γ εν. οριστ. παρατ. ενεργ. φ. του ρ. α τέω - (= ζητώ). Ομ ρριζα στη ν.ε.: αίτηση, αίτημα, απαίτηση, παραίτηση, διαιτητής, απαραίτητος, απαιτητικ ς, επαίτης (= ζητιάνος) κ.ά. ποκτε ναι: απαρέμφ. αορ. ενεργ. φ. του ρ. ποκτείνω (= σκοτώνω, θανατώνω). Ομ ρριζα στη ν.ε.: μητροκτ νος, πατροκτ νος, αυτοκτονώ, αυτοκτονία, ανθρωποκτονία, λιμοκτονώ κ.ά. 16

ΕΝΟΤΗΤΑ 1 τ ν νεανίσκον: αιτ. εν., γέν. αρσ. του ουσ. κλίσης νεανίσκος, το νεανίσκου. ξεπλάγησαν: γ πληθ. οριστ. παθ. αορ. του ρ. κπλήττ(σσ)ομαι (= μένω έκπληκτος, ξαφνιάζομαι). Ομ ρριζα στη ν.ε.: πληγή, πληγώνω, πλήξη, έκπληξη, επίπληξη, κατάπληξη, καταπληκτικ ς, πληκτικ ς, πλήκτρο, πλήγμα κ.ά. μφοτέρους: αιτ. πληθ., γέν. αρσ. της α ριστης επιμεριστικής αντων. μφ τεροι, μφ τεραι, μφ τερα (= και οι δ ο). Έχει μ νο πληθ. και κλίνεται ως τρικατάληκτο επίθ. της κλίσης. Ομ ρριζα στη ν.ε.: επαμφοτερίζω (= κλίνω π τε προς το ένα μέρος και π τε προς το άλλο, αμφιταλαντε ομαι). τ ν ασιλέα: αιτ. εν., γέν. αρσ. του ουσ. γ κλίσης ασιλε ς, το ασιλέως. γαγον: γ πληθ. οριστ. αορ. ενεργ. φ. του ρ. γω. Για ομ ρριζα, λ. το γαγε, σελ. 16. Τ α τά: αιτ. πληθ., γέν. ουδ. της οριστικής αντων. α τ ς, α τή, α τ. Εδώ δηλώνει ταυτ τητα ( λ. Σημείωση, σελ. 15). Πρ. στη ν.ε.: ταυτ τητα, ταυτολογία. λέγοντος: μτχ. ενεστ., γέν. αρσ., πτώσ. γεν. εν., ενεργ. φ. του ρ. λέγω. Ομ ρριζα στη ν.ε.: λέξη, λεκτικ ς, λ γος, θεολ γος, φιλ λογος, λογικ ς, λογίζομαι, λογαριάζω, ρήμα, ρήτορας, ρήση, ειρήνη, αντίρρηση, ρήτρα, έπος, καλλιεπής, ρητ ς, άρρητος, απ ρρητος, λεκτ ς, ανείπωτος, λ για, πολυλογάς, λογής κ.ά. φη: γ εν. οριστ. παρατ. του ρ. φημ (= λέω, ισχυρίζομαι). Ομ ρριζα στη ν.ε.: φήμη, φημίζω, προφήτης, φάση, φωνή, άφατος κ.ά. τολμήσεις: εν. οριστ. μέλλ. ενεργ. φ. του ρ. τολμάω -. Για ομ ρριζα λ. το τετ λμητο, σελ. 16. τ ν υ ν: αιτ. εν., γέν. αρσ. του ετερ κλιτου ουσ. υ ς, το υ ο και του υ έος. (Σημείωση: Ετερ κλιτα λέγονται τα ουσιαστικά που σχηματίζονται στον πληθυντικ ή σε μερικές πτώσεις κατά διαφορετική κλίση ή συγχρ νως κατά την ίδια και κατά διαφορετική κλίση. Το ουσ. υ ς κλίνεται στον ενικ στις πλάγιες πτώσεις κατά τη και γ κλίση [ υ ς, το υ ο, τ υ και το υ έος, τ υ ε ] και στον πληθυντικ κατά τη γ κλίση [ο υ ε ς, τ ν υ έων, το ς υ έσι, το ς υ ε ς κ.λπ.].) ποθν ήσκοντα: μτχ. ενεστ., γέν. αρσ., πτώσ. αιτ. εν., ενεργ. φ. του ρ. ποθν ήσκω (= πεθαίνω). Ομ ρριζα στη ν.ε.: θάνατος, θανατικ, θνητ ς, αθάνατος, θνησιγενής, θνησιμαίος, η- μιθανής, θνησιμ τητα κ.ά. πομε ναι: απαρέμφ. αορ. ενεργ. φ. του ρ. πομένω (= αντέχω). Ομ ρριζα στη ν.ε.: υπομονή, υπομονετικ ς, ανυπ μονος, μονή, διαμονή, παραμονή, επιμονή, εμμονή, μ νος, μ νιμος, μονάζω, μοναστήρι κ.ά. πάντων: γεν. πληθ., γέν. ουδ. του επιθ. γ κλίσης π ς, π σα, π ν. Το επίθ. χρησιμοποιείται και ως α ριστη επιμεριστική αντων. και σημαίνει «καθένας, χωρίς καμιά εξαίρεση». ÙÚÈÎ ÈÎ ÈÔÛ ÓË 17

μάλιστα: υπερθετικ ς αθμ ς του επιρρ. μάλα (= πολ ). τ ν φυομένων: μτχ. ενεστ., γέν. θηλ., πτώσ. γεν. πληθ., μέσης φ. του ρ. φ ομαι (= φυτρώνω, αναπτ σσομαι). Ομ ρριζα στη ν.ε.: φ λο, εμφ λιος, φυματίωση, φυλή, φυλετικ ς, φ ση, φυσικ ς, φυτ, φυτε ω, έμφυτος, σ μφυτος, ευφυής, ευφυ α, φ λλο, φυτ, φ τρα, αυτοφυής κ.ά. θριδακιν ν: γεν. πληθ., γέν. θηλ. του ουσ. α κλίσης θριδακίνη, τ ς θριδακίνης (= μαρο λι). Υπάρχει και ο τ πος θρίδαξ, τ ς θρίδακος. τ ς κφ σεις: αιτ. πληθ., γέν. θηλ. του ουσ. γ κλίσης κφυσις, τ ς κφ σεως (= η παραφυάδα). Ομ ρριζα στη ν.ε.: απ φυση, υπ φυση. Για επιπλέον ομ ρριζα, λ. πιο πάνω το τ ν φυομένων. τ ς πικράς: αιτ. πληθ., γέν. θηλ. του επιθ. κλίσης πικρ ς, -ά, - ν. φαιρ : α εν. οριστ. ενεστ. ενεργ. φ. του ρ. φαιρέω - (= αφαιρώ, αποκ πτω). Ομ ρριζα στη ν.ε.: αφαίρεση, αφαιρετικ ς, αναφαίρετος, αφηρημάδα, αίρεση, αναίρεση, διαίρεση, καθαίρεση, διαιρέτης, αιρετ ς, εξαίρετος, αιρετικ ς κ.ά. ο δέν: αιτ. εν., γέν. ουδ. της α ριστης επιμεριστικής αντων. ο δείς, ο δεμία, ο δ ν (= κανένας). Εδώ το ο δ ν χρησιμοποιείται ως επίρρ. και σημαίνει «καθ λου». μήτηρ: ονομ. εν., γέν. θηλ. του ουσ. γ κλίσης μήτηρ, τ ς μητρ ς. Κλίνεται ως εξής: Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός Ον. μήτηρ α μητέρες Γεν. τ ς μητρ ς τ ν μητέρων Δοτ. τ μητρ τα ς μητράσι(ν) Αιτ. τ ν μητέρα τ ς μητέρας Κλητ. ( ) μ τερ ( ) μητέρες α τ ν: γεν. πληθ., γέν. θηλ. της επαναληπτικής αντων. α τ ς, α τή, α τ α τ ν = τ ν θριδακιν ν. λυπε ται: γ εν. οριστ. ενεστ. μέσης φ. του ρ. λυπέομαι -ο μαι. Ομ ρριζα στη ν.ε.: λ πη, αλ πητος, αξιολ πητος, συλληπητήριος. θάλλει: γ εν. οριστ. ενεστ. ενεργ. φ. του ρ. θάλλω (= ανθίζω, ακμάζω). Ομ ρριζα στη ν.ε.: θαλερ ς, αειθαλής. μ λλον: συγκριτικ ς αθμ ς του επιρρ. μάλα (= πολ ). γλυκίων: ονομ. εν., γέν. θηλ. του συγκριτικο αθμο του επιθ. γ κλίσης γλυκ ς, -ε α, -. γίνεται: γ εν. οριστ. ενεστ. μέσης φ. του ρ. γί(γ)νομαι. Ομ ρριζα στη ν.ε.: γένεση, γενιά, γένος, ευγενής, αγενής, γηγενής, γενέθλια, γνή- 18

ΕΝΟΤΗΤΑ 1 σιος, γονι ς, γ νος, απ γονος, επίγονος, εγγον ς, γενέτειρα, προγενέστερος, μεταγενέστερος, ενδογενής κ.ά. Τα τα: αιτ. πληθ., γέν. ουδ. της δεικτικής αντων. ο τος, α τη, το το. κο σας: μτχ. αορ., γέν. αρσ., πτώσ. ονομ. εν., ενεργ. φ. του ρ. κο ω. Ομ ρριζα στη ν.ε.: ακοή, άκουσμα, ακουστ ς, ξακουστ ς, ακουστικ ς, ανήκουστος, υπήκοος, αυτήκοος κ.ά. π ήνεσε: γ εν. οριστ. αορ. ενεργ. φ. του ρ. παινέω -. Ομ ρριζα στη ν.ε.: έπαινος, επαινετ ς, αξιέπαινος, συναίνεση, παραίνεση, παινε ω, παίνεμα κ.ά. τ ν νδρα: αιτ. εν., γέν. αρσ. του ουσ. γ κλίσης νήρ, το νδρ ς. τ ν ασιλικ ν: γεν. πληθ., γέν. αρσ. του επιθ. κλίσης ασιλικ ς, -ή, - ν. ποίησεν: γ εν. οριστ. αορ. ενεργ. φ. του ρ. ποιέω - (= κάνω). Ομ ρριζα στη ν.ε.: ποίημα, ποίηση, ποιητής, μεταποίηση, παραποίηση, περιποίηση, εκποίηση, προσποίηση, ποιητικ ς, προσποιητ ς, χειροποίητος κ.ά. να: αιτ. εν., γέν. αρσ. του απ λυτου αριθμητικο επιθ. ε ς, μία, ν (= ένας). ε πών: μτχ. αορ., γέν. αρσ., πτώσ. ονομ. εν., ενεργ. φ. του ρ. λέγω. Για ομ ρριζα, λ. το λέγοντος, σελ. 17. δίων: γεν. πληθ., γέν. αρσ. του επιθ. κλίσης διος, δία, διον (= δικ ς του). παίδων: γεν. πληθ., γέν. αρσ. του ουσ. γ κλίσης πα ς, το παιδ ς. ποφαιν μενος: μτχ. ενεστ., γέν. αρσ., πτώσ. ονομ. εν., μέσης φ. του ρ. ποφαίνομαι (= διατυπώνω κρίσεις). Ομ ρριζα στη ν.ε.: φάση, απ φαση, έμφαση, επίφαση, επιφανής, επιφάνεια, διαφανής, διαφάνεια, προφανής, εμφανής, αφανής, φανάρι, φάσμα, συκοφάντης, φανερ ς κ.ά. το ς λλοτρίοις: δοτ. πληθ., γέν. ουδ. του επιθ. κλίσης λλ τριος, -ία, -ιον (= ξένος). κρι ής: ονομ. εν., γέν. αρσ. του επιθ. γ κλίσης, κρι ής, τ κρι ς (= αυστηρ ς, προσεκτικ ς, ακρι οδίκαιος). σται: γ εν. οριστ. μέλλ. του ρ. ε μ (= είμαι). Ομ ρριζα στη ν.ε.: ουσία, απουσία, εξουσία, παρουσία, ντως, ουσιαστικ ς, ουσιώδης, έτυμος (= αληθής, έ αιος, πραγματικ ς), ετυμολογία κ.ά. δέκαστος: ονομ. εν., γέν. αρσ. του επιθ. κλίσης, δέκαστος, τ δέκαστον (= α- διάφθορος, αυτ ς που δε δωροδοκείται, δίκαιος). φ κε: γ εν. οριστ. αορ. ενεργ. φ. του ρ. φίημι (= αφήνω, απαλλάσσω). Ομ ρριζα στη ν.ε.: άφεση, αφέτης, αφετηρία, άνεση, ένεση, έφεση, σ νεση, εφέτης, εφετείο, χειραφετώ, χειραφέτηση, κάθετος, εγκάθετος, συνετ ς, άνετος, δίεση, φεση κ.ά. ÙÚÈÎ ÈÎ ÈÔÛ ÓË 19

τ ν νεανίαν: αιτ. εν., γέν. αρσ. του ουσ. α κλίσης νεανίας, το νεανίου. τ ς τιμωρίας: γεν. εν., γέν. θηλ. του ουσ. α κλίσης τιμωρία, τ ς τιμωρίας. πειλ ν: μτχ. ενεστ., γέν. αρσ., πτώσ. ονομ. εν., ενεργ. φ. του ρ. πειλέω -. Ομ ρριζα στη ν.ε.: απειλή, απειλητικ ς. α τ : δοτ. εν., γέν. αρσ. της επαναληπτικής αντων. α τ ς, α τή, α τ. θανάτου: γεν. εν., γέν. αρσ. του ουσ. κλίσης θάνατος, το θανάτου. δικ ν: μτχ. ενεστ., γέν. αρσ., πτώσ. ονομ. εν., ενεργ. φ. του ρ. δικέω -. Ομ ρριζα στη ν.ε.: αδικία, άδικος, αδίκημα, δίκη. φωραθ : γ εν. υποτ. παθ. αορ. α του ρ. φωράομαι - μαι (= αποδεικν ομαι). Ομ ρριζα στη ν.ε.: αυτ φωρο, επ αυτοφώρω. τερα: αιτ. πληθ., γέν. ουδ. της α ριστης επιμεριστικής αντων. τερος, τέρα, τερον (= άλλος). Αρχικοί χρόνοι των ρημάτων του κειμένου Ενεστώτας Παρατατικός Μέλλοντας Αόριστος Παρακείμενος Υπερσυντέλικος χω ε χον ξω / σχήσω σχον ( ) σχηκα σχήκειν ργάζομαι ε ( )ργαζ μην ργάσομαι, ε ( )ργασάμην, ε ργασμαι ε ργάσμην ργασθήσομαι (παθ.) ε ργάσθην (παθ.) πειράομαι πειρώμην πειράσομαι, πειρασάμην, πεπείραμαι πεπειράμην - μαι πειραθήσομαι (παθ.) πειράθην (παθ.) πείθομαι πειθ μην πείσομαι, πιθ μην ( ), πέπεισμαι / πεπείσμην / πεισθήσομαι (παθ.) πείσθην (παθ.) πέποιθα πεποίθειν γω γον ξω γαγον ( ) χα / γήοχα χειν / γη χειν κατηγορέω - κατηγ ρουν κατηγορήσω / κατηγ ρησα, κατηγ ρηκα / κατηγορήκειν κατερ κατε πον ( ) κατείρηκα α τέω - τουν α τήσω τησα τηκα τήκειν ποκτείνω πέκτεινον ποκτεν πέκτεινα, πέκτονα πεκτ νειν πέκτανον ( ) κπλήττομαι ξεπληττ μην κπλαγήσομαι ξεπλάγην κπέπληγμαι ξεπεπλήγμην (παθ. ) (παθ. ) λέγω λεγον λέξω / ρ λεξα / ε πα, ε ρηκα ε ρήκειν ε πον ( )) τολμάω - τ λμων τολμήσω τ λμησα τετ λμηκα τετολμήκειν ποθν ήσκω πέθν ησκον ποθανο μαι πέθανον ( ) τέθνηκα τεθνήκειν 20

ΕΝΟΤΗΤΑ 1 πομένω πέμενον πομεν πέμεινα πομεμένηκα πεμεμενήκειν φ ομαι φυ μην φ σομαι φυν ( ) πέφυκα πεφ κειν φαιρέω - φ ήρουν φαιρήσω φε λον ( ) φ ήρηκα φ ηρήκειν λυπέομαι λυπο μην λυπήσομαι λυπήθην (παθ.) λελ πημαι -ο μαι γί(γ)νομαι γι(γ)ν μην γενήσομαι γεν μην ( ) γέγονα / γεγ νειν / γεγένημαι γεγενήμην κο ω κουον κο σομαι κουσα κήκοα κηκ ειν παινέω - π ήνουν παινέσω / π ήνεσα π ήνεκα π ηνέκειν παινέσομαι ποιέω - ποίουν ποιήσω ποίησα πεποίηκα πεποιήκειν ποφαίνομαι πεφαιν μην ποφανο μαι, πεφηνάμην, ποπέφασμαι / πεπεφάσμην / ποφανήσομαι πεφάνθην (παθ.), ποπέφηνα πεπεφήνειν (παθ. ) πεφάνην (παθ. ) ε μ / ν σομαι γεν μην ( ) γέγονα γεγ νειν πειλέω - πείλουν πειλήσω πείλησα δικέω - δίκουν δικήσω δίκησα δίκηκα δικήκειν Χρονικές αντικαταστάσεις Ενεστώτας Παρατατικός Μέλλοντας Αόριστος Παρακείμενος Υπερσυντέλικος χει ε χεν ξει / σχήσει σχε σχηκε σχήκει ργάζεται ε ργάζετο ργάσεται, ε ργάσατο, ε ργασται ε ργαστο ργασθήσεται ε ργάσθη πείθεται πείθετο πείσεται, πίθετο, πέπεισται / πέπειστο / πεισθήσεται πείσθη πέποιθε πεποίθει γει γε ξει γαγε χε / γήοχε χει / γη χει κατηγορε κατηγ ρει κατηγορήσει / κατηγ ρησε, κατηγ ρηκε / κατηγορήκει κατερε κατε πε κατείρηκε α τε τει α τήσει τησε τηκε τήκει ποκτείνειν ποκτενε ν ποκτε ναι / πεκτονέναι ποκτανε ν ÙÚÈÎ ÈÎ ÈÔÛ ÓË 21

γουσι γον ξουσι γαγον χασι / χεσαν / γη χασι γη χεσαν λέγοντος λέξοντος / λέξαντος, ε ρηκ τος ρο ντος ε π ντος τολμ ς τ λμας τολμήσεις τ λμησας τετ λμηκας τετολμήκεις ποθν ήσκοντα ποθανο μενον ποθαν ντα τεθνηκ τα πομένειν πομενε ν πομε ναι πομεμενηκέναι γίνεται γίνετο γενήσεται γένετο γέγονε / γεγ νει / γεγένηται γεγένητο κο ων κουσ μενος κο σας κηκο ς ποιε ποίει ποιήσει ποίησε(ν) πεποίηκε πεποιήκει στ ν σται γένετο γέγονε γεγ νει πειλ ν πειλήσων πειλήσας δικ ν δικήσων δικήσας δικηκ ς Εγκλιτικές αντικαταστάσεις και ονοματικοί τύποι Οριστική Υποτακτική Ευκτική Προστακτική Απαρέμφατο Μετοχή κατηγ ρησε κατηγορήσ η κατηγορήσαι κατηγορησάτω κατηγορ σαι κατηγορήσας, -ασα, -αν / -ειε(ν) τολμήσεις τολμήσοις τολμήσειν τολμήσων, -ουσα, -ον θάλλει θάλλ η θάλλοι θαλλέτω θάλλειν θάλλων, -ουσα, -ον γίνεται γίνηται γίνοιτο γινέσθω γίνεσθαι γιν μενος, -η, -ον π ήνεσε παινέσ η παινέσαι / -ειε(ν) παινεσάτω παινέσαι παινέσας, -ασα, -αν ποίησεν ποιήσ η ποιήσαι / -ειε(ν) ποιησάτω ποι σαι ποιήσας, -ασα, -αν σται σοιτο σεσθαι σ μενος, -η, -ον Συντακτικά σχόλια Αν ρ γένει Μάρδος πα δας ε χεν πτά: κ ρια πρ ταση. ε χεν: ρήμα, Ανήρ: υποκ. του ε χεν, πα δας: αντικ. του ε χεν, πτά: επιθ. προσδ. στο πα δας, Μάρδος: παράθεση στο Ανήρ, γένει: δοτ. της αναφοράς στο Μάρδος. Το των νεώτατος κακ πολλ το ς λλους ε ργάζετο: κ ρια πρ ταση. 22

ΕΝΟΤΗΤΑ 1 ε ργάζετο: ρήμα, νεώτατος: υποκ. του ε ργάζετο, το ς λλους: άμεσο αντικ. του ε ργάζετο, κακά: έμμεσο αντικ. του ε ργάζετο, πολλά: επιθ. προσδ. στο κακά, Το των: γεν. διαιρετική στο νεώτατος. Κα τ μ ν πρ τα πειρ το α τ ν πατ ρ υθμίζειν Ταυτοπροσωπία έχουμε όταν το υποκείμενο του λ γ ω: κ ρια πρ ταση. απαρεμφάτου είναι το ίδιο με το υποκείμενο του ρήματος από το οποίο εξαρτάται το απαρέμφατο. πειρ το: ρήμα, πατήρ: υποκ. του πειρ το, υθμίζειν: τελικ απαρέμφ. ως αντικ. του πειρ το, Όταν όμως το υποκείμενο του απαρεμφάτου είναι διαφορετικό από το υποκείμενο του ρήματος από το πατήρ: υποκ. του απαρεμφ. υθμίζειν (ταυτοπροσωπία), α τ ν: αντικ. του απαρεμφ. υθμίζειν, λ - οποίο εξαρτάται το απαρέμφατο, τότε έχουμε ετεροπροσωπία. Στην περίπτωση αυτή το υποκείμενο γ ω: δοτ. του τρ που, τ πρ τα: επιρρ. προσδ. του του απαρεμφάτου βρίσκεται πάντα σε αιτιατική. χρ νου. πε δ ο κ πείθετο: δευτερε ουσα αιτιολογική πρ ταση. ο κ πείθετο: ρήμα, ο τος (= πα ς): ενν. ως υποκ. του ο κ πείθετο. πρ ς το ς δικαστ ς γαγε: κ ρια πρ ταση. γαγε: ρήμα, πατήρ: ενν. ως υποκ. του γαγε, πρ ς το ς δικαστάς: εμπρ θ. επιρρ. προσδ. της κατε θυνσης σε πρ σωπο. κα κρι ς κατηγ ρησε: κ ρια πρ ταση. κατηγ ρησε: ρήμα, πατήρ: ενν. ως υποκ. του κατηγ ρησε, κρι ς: επιρρ. προσδ. του τρ που στο κατηγ ρησε. σα α τ τετ λμητο: δευτερε ουσα αναφορική πρ ταση ως αντικ. του κατηγ ρησε. του ρήματος είναι ουδετέρου γένους και πλη- Αττική σύνταξη έχουμε όταν το υποκείμενο θυντικού αριθμού και το ρήμα τίθεται στο γ τετ λμητο: ρήμα, σα: υποκ. του τετ λμητο (αττική ενικό πρόσωπο (αντί για γ πληθυντικό). σ νταξη), α τ : δοτ. του ποιητικο αιτίου στο τετ λμητο. π.χ. Δa apple È apple ÂÈ. κα τει παρ τ ν δικαστ ν ποκτε ναι τ ν νεανίσκον: κ ρια πρ ταση. τει: ρήμα, πατήρ: ενν. ως υποκ. του τει, ποκτε ναι: τελικ απαρέμφ. ως αντικ. του τει, το ς δικαστάς: ενν. ως υποκ. του απαρεμφ. ποκτε ναι, τ ν νεανίσκον: α- ντικ. του απαρεμφ. ποκτε ναι, παρ τ ν δικαστ ν: εμπρ θ. επιρρ. προσδ. της προέλευσης. Ο δ ξεπλάγησαν: κ ρια πρ ταση. ξεπλάγησαν: ρήμα, ο δέ: υποκ. του ξεπλάγησαν. κα μφοτέρους π τ ν ασιλέα Αρταξέρξην γαγον: κ ρια πρ ταση. γαγον: ρήμα, ο δέ: ενν. ως υποκ. του γαγον, μφοτέρους: αντικ. του γαγον, π τ ν ασιλέα: εμπρ θ. επιρρ. προσδ. της κατε θυνσης σε πρ σωπο, Αρταξέρξην: ε- πεξήγηση στο ασιλέα. ÙÚÈÎ ÈÎ ÈÔÛ ÓË 23

Τ α τ δ λέγοντος το Μάρδου, ασιλε ς φη: κ ρια πρ ταση. φη: ρήμα, ασιλε ς: υποκ. του φη, λέγοντος: γεν. α- Απόλυτη χαρακτηρίζεται μια επιρρηματική π λυτη, αιτιολογική μτχ., το Μάρδου: υποκ. της μτχ. μετοχή όταν το υποκείμενό της δεν έχει άλλη συντακτική θέση μέσα στην πρόταση. λέγοντος, τ α τά: σ στοιχο αντικ. της μτχ. λέγοντος. Ε τα τολμήσεις τ ν υ ν ποθν ήσκοντα πομε ναι: κ ρια πρ ταση, ευθεία ερώτηση. τολμήσεις: ρήμα, σ : ενν. ως υποκ. του τολμήσεις, πομε ναι: τελικ απαρέμφ. ως αντικ. του τολμήσεις, σ : ενν. ως υποκ. του απαρεμφ. πομε ναι (ταυτοπροσωπία), τ ν υ ν: αντικ. του απαρεμφ. πομε ναι, ποθν ήσκοντα: κατηγορηματική μτχ., τ ν υ ν: υποκ. της μτχ. ποθν ήσκοντα. Ο δ φη: κ ρια πρ ταση. φη: ρήμα, Ο δέ: υποκ. του φη. πάντων μάλιστα (ενν. τολμήσω τ ν υ ν ποθν ήσκοντα πομε ναι): κ ρια πρ ταση. μάλιστα: επιρρ. προσδ. του ποσο, πάντων: γεν. διαιρετική στο μάλιστα. πε κα ο δ ν μήτηρ α τ ν λυπε ται: κ ρια πρ ταση (ο αιτιολογικ ς σ νδεσμος πε εισάγει κ ρια πρ ταση ταν ρίσκεται στην αρχή περι δου ή ημιπερι δου, αιτιολογώντας τα προηγο μενα, και δεν ακολουθεί άλλη κ ρια πρ ταση). λυπε ται: ρήμα, μήτηρ: υποκ. του λυπε ται, α τ ν: γεν. κτητική στο μήτηρ, ο δέν: επιρρ. προσδ. του ποσο στο λυπε ται. λλ θάλλει μ λλον: κ ρια πρ ταση. θάλλει: ρήμα, μήτηρ: ενν. ως υποκ. του θάλλει, μ λλον: επιρρ. προσδ. του ποσο στο θάλλει. κα γλυκίων γίνεται: κ ρια πρ ταση. γίνεται: ρήμα, μήτηρ: ενν. ως υποκ. του γίνεται, γλυκίων: κατηγορ. στο υποκ. του γίνεται, μήτηρ. ταν τ ν φυομένων θριδακιν ν τ ς κφ σεις τ ς πικρ ς φαιρ : δευτερε ουσα χρονικοϋποθετική πρ ταση. φαιρ : ρήμα, γώ: ενν. ως υποκ. του φαιρ, τ ς κφ σεις: αντικ. του φαιρ, τ ς πικράς: επιθ. προσδ. στο τ ς κφ σεις, τ ν θριδακιν ν: γεν. κτητική στο κφ σεις, τ ν φυομένων: επιθετική μτχ. ως επιθ. προσδ. στο θριδακιν ν (τ ν: υποκ. της μτχ. φυομένων). Τα τα κο σας Αρταξέρξης π ήνεσε μ ν τ ν νδρα: κ ρια πρ ταση. π ήνεσε: ρήμα, Αρταξέρξης: υποκ. του π ήνεσε, τ ν νδρα: αντικ. του π ήνεσε, κο σας: χρονική μτχ., συνημρηματική μετοχή όταν το υποκείμενό Συνημμένη χαρακτηρίζεται μια επιρμένη στο υποκ. του π ήνεσε, Αρταξέρξης, τα τα: αντικ. της έχει και άλλη συντακτική θέση μέσα της μτχ. κο σας. στην πρόταση. 24

ΕΝΟΤΗΤΑ 1 κα τ ν ασιλικ ν δικαστ ν ποίησεν να, ε πών: κ ρια πρ ταση. ποίησεν: ρήμα, Αρταξέρξης: ενν. ως υποκ. του ποίησεν, τ ν νδρα: ενν. ως αντικ. του ποίησεν, να: κατηγορ. στο αντικ. του ποίησεν, τ ν νδρα, τ ν δικαστ ν: γεν. διαιρετική στο να, τ ν ασιλικ ν: επιθ. προσδ. στο δικαστ ν, ε πών: χρονική μτχ., συνημμένη στο υποκ. του ποίησεν, Αρταξέρξης. τι περ τ ν δίων παίδων ο τω δικαίως ποφαιν μενος πάντως κα ν το ς λλοτρίοις κρι ς σται δικαστ ς κα δέκαστος: δευτερε ουσα ειδική πρ ταση, αντικ. στη μτχ. ε πών. σται: ρήμα, ποφαιν μενος: επιθετική μτχ. ως υποκ. του σται ( : υποκ. της μτχ. ποφαιν μενος), δικαστής: κατηγορ. στο υποκ. του σται, ποφαιν μενος, κρι ς δέκαστος: επιθ. προσδ. στο δικαστής, περ τ ν παίδων: εμπρ θ. επιρρ. προσδ. της αναφοράς, τ ν δίων: επιθ. προσδ. στο παίδων, ο τω: επιρρ. προσδ. του ποσο, δικαίως: επιρρ. προσδ. του τρ που, πάντως: επιρρ. προσδ. του τρ που, ν το ς λλοτρίοις: εμπρ θ. επιρρ. προσδ. της αναφοράς. φ κε δ κα τ ν νεανίαν τ ς τιμωρίας, πειλ ν α τ θανάτου: κ ρια πρ ταση. φ κε: ρήμα, Αρταξέρξης: ενν. ως υποκ. του φ κε, τ ν νεανίαν: άμεσο αντικ. του φ κε, τ ς τιμωρίας: έμμεσο αντικ. του φ κε, πειλ ν: τροπική μτχ., συνημμένη στο υποκ. του φ κε, Αρταξέρξης, α τ : αντικ. της μτχ. πειλ ν, θανάτου: γεν. της ποινής στη μτχ. πειλ ν. ν δικ ν φωραθ τερα: δευτερε ουσα υποθετική πρ ταση. φωραθ : ρήμα, νεανίας: ενν. ως υποκ. του φωραθ, δικ ν: κατηγορηματική μτχ., νεανίας: υποκ. της μτχ. δικ ν, τερα: σ στοιχο αντικ. της μτχ. δικ ν. Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου, σελ. 10 1. Σε ποιες διαδοχικές ενέργειες προχώρησε ο πατέρας προκειμένου να λογικέψει τον ατίθασο γιο του; Αρχικά ο πατέρας προσπαθο σε να συνετίσει το γιο του με λ για και συμ ουλές. Επειδή μως η προσπάθειά του δεν είχε κανένα αποτέλεσμα, οδήγησε το γιο του στο δικαστήριο και ζήτησε απ τους δικαστές να τον τιμωρήσουν με θάνατο. 2. Ποια ήταν η αντίδραση του ασιλιά, ταν άκουσε τι ο πατέρας ζητο σε τη θανάτωση του γιου του; Τι του απάντησε ο πατέρας; ÙÚÈÎ ÈÎ ÈÔÛ ÓË 25

Ο ασιλιάς, ταν άκουσε τι ο Μάρδος ζητο σε τη θανάτωση του γιου του, έμεινε έκπληκτος απ τη σκληρ τητα του πατέρα και γι αυτ τον ρώτησε αν θα άντεχε να δει το γιο του νεκρ. Ο πατέρας τον ε αίωσε τι θα άντεχε και, για να τεκμηριώσει την άποψή του, του ανέφερε το παράδειγμα του μαρουλιο, που ταν του αφαιρο ν τις παραφυάδες δε λυπάται, αλλά ανθίζει περισσ τερο και γίνεται πιο γλυκ. 3. Πώς ανταμείφθηκε ο πατέρας για την αμεροληψία του απέναντι στο παιδί του; Ο ασιλιάς επαίνεσε την αμεροληψία του πατέρα και, για να τον ανταμείψει, τον δι ρισε ασιλικ δικαστή. Θεώρησε δηλαδή ο ασιλιάς τι, απ τη στιγμή που ο πατέρας αποφάσιζε τ σο δίκαια για τα παιδιά του, θα μπορο σε να κρίνει το ίδιο αμερ ληπτα και αντικειμενικά και τις ξένες υποθέσεις. 4. Ποιος πιστε ετε τι είναι ο στ χος του πατέρα ταν προτείνει να καταδικαστεί σε θάνατο το παιδί του; Πώς κρίνετε την αυστηρ τητά του και ποια συμπεράσματα μπορείτε να γάλετε για την περσική αντίληψη περί σωφρονισμο και πειθαρχίας; Προτείνοντας ο πατέρας να καταδικαστεί σε θάνατο το παιδί του, επιδιώκει αφεν ς να το τιμωρήσει παραδειγματικά και έτσι να αποτρέψει τα άλλα παιδιά να υιοθετήσουν ανάλογη συμπεριφορά, αφετέρου να προστατέψει ευρ τερα την κοινωνία απ τις αδικίες και τις συμφορές που προκαλο σε ο γιος του. Στ χος του δεν είναι η εκδίκηση, αφο προσπάθησε προηγουμένως να συνετίσει το γιο του με συμ ουλές, αλλά και γιατί τέτοια αισθήματα δεν ταιριάζουν σ έναν πατέρα. Παρ τι μως οι προθέσεις του είναι ευγενείς, η σκληρ τητα που επιδεικν ει (και η οποία απορρέει απ την απογοήτευσή του για τον αδι ρθωτο χαρακτήρα του γιου του) είναι υπερ ολική και άδικη απέναντι στο γιο του. Δι τι του στερεί το ψιστο δικαίωμα της ζωής, ενώ δεν του δίνει την ευκαιρία με μια πιο ήπια τιμωρία να μετανιώσει για τις πράξεις του και να αναθεωρήσει τη μέχρι τώρα στάση του. Τέλος, η τιμωρία που επιλέγει ο πατέρας δείχνει τι οι Πέρσες έδιναν μεγάλη σημασία σε κάθε μορφή πειθαρχίας. Για να την επιτ χουν, δε δίσταζαν να φτάνουν και σε ακραία μέτρα, πως ο θάνατος. Έτσι καλλιεργο σαν το φ ο στους πολίτες και εξασφάλιζαν την αναγκαστική συμμ ρφωσή τους στους ν μους και τους καν νες του κράτους. 26

ΕΝΟΤΗΤΑ 1 Πρόσθετες ερωτήσεις Θέματα για συζήτηση * 1. Θα είχε, πιστε ετε, αντίκτυπο η συγκεκριμένη απ φαση του πατέρα σε άλλα παιδιά συνομήλικα του γιου του; 2. Πώς κρίνετε την τιμωρία που προτείνει ο πατέρας για το γιο του; Εξυπηρετεί το στ χο της συμμ ρφωσης του παιδιο ; 3. Ποιο είναι, κατά τη γνώμη σας, το πιο σημαντικ επιχείρημα εναντίον της θανατικής ποινής; Β. ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΥΛΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου, σελ. 11 1. Να σχηματίσετε: α. παράγωγα επίθετα της α.ε. απ τα ρήματα: λάμπω, φαίνω, φελέω- φελ και σιωπάω-σιωπ.. ρηματικά επίθετα απ τα ρήματα: λέγω, πτω, παινέω- παιν, μένω και ποιέω-ποι. α. παράγωγα επίθετα λάμπω > λαμπρ ς, φαίνω > φανερ ς, φελέω - > φέλιμος, σιωπάω - > σιωπηρ ς.. ρηματικά επίθετα λέγω > λεκτ ς, λεκτέος, ητ ς πτω > πτ ς, πτέος παινέω - > παινετ ς, παινετέος μένω > μενετ ς, μενετέος ποιέω - > ποιητ ς, ποιητέος. 2. Να σχηματίσετε παράγωγα επίθετα της α.ε. απ τα παρακάτω ουσιαστικά και να δηλώσετε τι σημαίνουν (πλησμονή κτλ.): νάγκη, πορφ ρα, ρα, πένθος, νήρ, μήτηρ, ασιλε ς και τ λμη. νάγκη > ναγκα ος (= αυτ ς που ανήκει ή έχει σχέση με εκείνο που δηλώνει η πρωτ τυπη λέξη) * Απ το Βι λίο του εκπαιδευτικο, σελ. 21. Οι απαντήσεις δίνονται στο τέλος του ι λίου. ÙÚÈÎ ÈÎ ÈÔÛ ÓË 27

πορφ ρα > πορφυρο ς (= χρώμα) ρα > ρα ος (= αυτ ς που ανήκει ή έχει σχέση με εκείνο που δηλώνει η πρωτ τυπη λέξη) πένθος > πένθιμος (= ο κατάλληλος γι αυτ που δηλώνει η πρωτ τυπη λέξη) ν ρ > νδρε ος (= αυτ ς που ανήκει ή έχει σχέση με εκείνο που δηλώνει η πρωτ τυπη λέξη) μήτηρ > μητρ ος (= αυτ ς που ανήκει ή έχει σχέση με εκείνο που δηλώνει η πρωτ τυπη λέξη) ασιλε ς > ασίλειος ασιλικ ς (= αυτ ς που ανήκει ή έχει σχέση με εκείνο που δηλώνει η πρωτ τυπη λέξη) τ λμη > τολμηρ ς (= πλησμονή). 3. Να σχηματίσετε παράγωγα ρήματα της α.ε. απ τα ον ματα: ασιλε ς, πα ς, σκιά, νίκη, ξ ς, τ λμη, πικρ ς, υθμ ς, κρι ς και λ πη. ασιλε ς > ασιλε ω, πα ς > παίζω / παιδε ω, σκι > σκιάζω, νίκη > νικάω -, ξ ς > ξ νω, τ λμη > τολμάω -, πικρ ς > πικραίνω, υθμ ς > υθμίζω, κρι ς > κρι αίνω, λ πη > λυπέω -. 4. Να κατατάξετε τα επιρρήματα σε κατηγορίες (τοπικά, τροπικά, ποσοτικά, χρονικά), με άση τις παραγωγικές καταλήξεις τους: νωθεν, λληνιστί, κακ ς, ριστίνδην, Μεγαράδε, ναφανδ ν και κρι ς. νωθεν τοπικ, κίνηση απ τ πο λληνιστ τροπικ κακ ς τροπικ ριστίνδην τροπικ Μεγαράδε τοπικ, κίνηση προς τ πο ναφανδ ν τροπικ κρι ς τροπικ. 5. Να γράψετε τι δηλώνουν τα ουσιαστικά (κατάσταση, ενέργεια, πρ σωπο που ενεργεί, αποτέλεσμα ενέργειας, εθνικ τητα, τ πο, υποκορισμ κτλ.): δενδρ λλιον, νεανίσκος, διδασκαλε ον, Κορίνθιος, λιε ς, ασιλεία, μάντευμα, τελετή, θυσία, ερωσ νη. δενδρ λλιον υποκορισμ ς νεανίσκος υποκορισμ ς διδασκαλε ον τ πος Κορίνθιος εθνικ τητα λιε ς πρ σωπο που ενεργεί ασιλεία ενέργεια ή κατάσταση 28

ΕΝΟΤΗΤΑ 1 μάντευμα αποτέλεσμα ενέργειας τελετ ενέργεια ή κατάσταση θυσία ενέργεια ή κατάσταση ερωσ νη ιδι τητα 6. Να γράψετε στη στήλη Β τα ρήματα της α.ε. απ τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α και στη στήλη Γ τι δηλώνουν οι λέξεις αυτές. Α Β Γ πομπ ς πέμπω πρ σωπο που ενεργεί θάνατος θν ήσκω ενέργεια ή κατάσταση γωγ ς γω πρ σωπο που ενεργεί μον μένω ενέργεια ή κατάσταση δικαίωμα δικαι ω - αποτέλεσμα ενέργειας δίωξις διώκω ενέργεια ή κατάσταση σχέσις χω ενέργεια ή κατάσταση 7. Να γράψετε απ δ ο παράγωγες λέξεις της α.ε. για καθένα απ τα ρήματα που σας δίνονται και να τις κατηγοριοποιήσετε ανάλογα με τη σημασία τους (πρ σωπο που ε- νεργεί, κατάσταση, τ πος, μέσο κτλ.): κρίνω, δικάζω, λ ω, γράφω, φ ω, λέγω. κρίνω > κριτ ς (πρ σωπο που ενεργεί), κρίσις (ενέργεια) δικάζω > δικαστ ς (πρ σωπο που ενεργεί), δικαστήριον (τ πος) λ ω > λ σις (ενέργεια), λ τρον ( ργανο ή μέσο) γράφω > γραφ (ενέργεια), γράμμα (αποτέλεσμα ενέργειας) φ ω > φ σις (ενέργεια), φυτ ς (ρηματικ επίθετο) λέγω > λ γος (ενέργεια), ήτωρ (πρ σωπο που ενεργεί). Πρόσθετη άσκηση * Αξιοποιώντας σο το δυνατ ν περισσ τερες παραγωγικές καταλήξεις να γράψετε στην α.ε. παράγωγες λέξεις των παρακάτω ρημάτων: δράω -, σφάλλω, στρέφω, μεί ω, φυλάττω, ταράττω, χαίρω, ριστε ω, θεραπε ω, κολακε ω, κ πτω, σ ώζω. * Απ το Βι λίο του εκπαιδευτικο, σελ. 22. Οι απαντήσεις δίνονται στο τέλος του ι λίου. ÙÚÈÎ ÈÎ ÈÔÛ ÓË 29

Γ. ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΥΛΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου, σελ. 12-13 1. Να τονίσετε τις λέξεις και να δικαιολογήσετε τον τ νο που επιλέξατε: νησος, ανθρωπος, σπευδε, τελος, δυναμις, παιδες, πλουτος, μηκος, οινος, ταυρος, γενναιος, θεος, μεγας. ñ ν σος: η μακρ χρονη παραλήγουσα, ταν τονίζεται, παίρνει περισπωμένη μπροστά απ ραχ χρονη λήγουσα. ñ νθρωπος: η προπαραλήγουσα, ταν τονίζεται, παίρνει πάντοτε οξεία. ñ σπε δε: η μακρ χρονη παραλήγουσα, ταν τονίζεται, παίρνει περισπωμένη μπροστά απ ραχ χρονη λήγουσα. ñ τέλος: η ραχ χρονη συλλα ή, ταν τονίζεται, παίρνει πάντα οξεία. ñ δ ναμις: η προπαραλήγουσα, ταν τονίζεται, παίρνει πάντα οξεία. ñ πα δες: η μακρ χρονη παραλήγουσα, ταν τονίζεται, παίρνει περισπωμένη μπροστά απ ραχ χρονη λήγουσα. ñ πλο τος: η μακρ χρονη παραλήγουσα, ταν τονίζεται, παίρνει περισπωμένη μπροστά απ ραχ χρονη λήγουσα. ñ μ κος: η μακρ χρονη παραλήγουσα, ταν τονίζεται, παίρνει περισπωμένη μπροστά απ ραχ χρονη λήγουσα. ñ ο νος: η μακρ χρονη παραλήγουσα, ταν τονίζεται, παίρνει περισπωμένη μπροστά απ ραχ χρονη λήγουσα. ñ τα ρος: η μακρ χρονη παραλήγουσα, ταν τονίζεται, παίρνει περισπωμένη μπροστά απ ραχ χρονη λήγουσα. ñ γεννα ος: η μακρ χρονη παραλήγουσα, ταν τονίζεται, παίρνει περισπωμένη μπροστά απ ραχ χρονη λήγουσα. ñ θε ς: η ραχ χρονη συλλα ή, ταν τονίζεται, παίρνει πάντα οξεία. ñ μέγας: η ραχ χρονη συλλα ή, ταν τονίζεται, παίρνει πάντα οξεία. 2. Να μεταφέρετε τα ρήματα στον τ πο της οριστικής που ζητείται στην παρένθεση. ε ργάζετο ργάζει / ργάζ η (ενεστ., πρ σ. ενικο ) πείθετο πείθονται (ενεστ., γ πρ σ. πληθ.) υθμίζειν ρρυθμίζετε (παρατ., πρ σ. πληθ.) θάλλει θάλλομεν (παρατ., α πρ σ. πληθ.) σται / ν (παρατ., α πρ σ. ενικο ) 30

ΕΝΟΤΗΤΑ 1 3. Να μεταφέρετε τα ουσιαστικά στην ίδια πτώση του άλλου αριθμο. τ λ γ ω το ς λ γοις δικαστ ς ο δικαστα τ ν δικαστ ν το δικαστο τ ν νεανίαν το ς νεανίας τ ν νεανίσκον το ς νεανίσκους το θανάτου τ ν θανάτων τ ν ασιλέα το ς ασιλέας ασιλε ς ο ασιλε ς τ ς κφ σεις τ ν κφυσιν τ ν θριδακιν ν τ ς θριδακιν ς 4. Να κλίνετε και στους δ ο αριθμο ς τις φράσεις: τ ς πικρ ς κφ σεις, δέκαστος δικαστής. Ενικός αριθμός Ον. πικρ κφυσις δέκαστος δικαστ ς Γεν. τ ς πικρ ς κφ σεως το δεκάστου δικαστο Δοτ. τ πικρ κφ σει τ δεκάστ ω δικαστ Αιτ. τ ν πικρ ν κφυσιν τ ν δέκαστον δικαστ ν Κλητ. ( ) πικρ κφυσι ( ) δέκαστε δικαστ Πληθυντικός αριθμός Ον. α πικρα κφ σεις ο δέκαστοι δικαστα Γεν. τ ν πικρ ν κφ σεων τ ν δεκάστων δικαστ ν Δοτ. τα ς πικρα ς κφ σεσι(ν) το ς δεκάστοις δικαστα ς Αιτ. τ ς πικρ ς κφ σεις το ς δεκάστους δικαστ ς Κλητ. ( ) πικρα κφ σεις ( ) δέκαστοι δικαστα 5. Να ρείτε τα υποκείμενα και τα αντικείμενα των ρημάτων των παρακάτω φράσεων της εν τητας. α. Αν ρ γένει Μάρδος πα δας ε χεν πτά.. Ο δ ξεπλάγησαν κα μφοτέρους π τ ν ασιλέα Αρταξέρξην γαγον. γ. Τ ν φυομένων θριδακιν ν τ ς κφ σεις τ ς πικρ ς φαιρ. δ. Τα τα κο σας Αρταξέρξης π ήνεσε τ ν νδρα. α. υποκ. του ρ. ε χεν: Αν ρ αντικ. του ρ. ε χεν: πα δας. υποκ. του ρ. ξεπλάγησαν: Ο δ υποκ. του ρ. γαγον: Ο δ αντικ. του ρ. γαγον: μφοτέρους ÙÚÈÎ ÈÎ ÈÔÛ ÓË 31

γ. υποκ. του ρ. φαιρ : γ (εννοείται) αντικ. του ρ. φαιρ : τ ς κφ σεις δ. υποκ. του ρ. π ήνεσε: Αρταξέρξης αντικ. του ρ. π ήνεσε: τ ν νδρα. 6. Να εντοπίσετε τα αντικείμενα και τα κατηγορο μενα στις παρακάτω φράσεις του κειμένου της εν τητας. α. Ο περ τ ν δίων παίδων ο τω δικαίως ποφαιν μενος πάντως κα ν το ς λλοτρίοις κρι ς σται δικαστ ς κα δέκαστος.. Τα τα κο σας Αρταξέρξης ποίησεν τ ν νδρα τ ν ασιλικ ν δικαστ ν να. α. δικαστής: κατηγορ. στο υποκ. του ρ. σται (συνδετικ ρήμα), ποφαιν μενος. τ ν νδρα: αντικ. του ρ. ποίησεν να: κατηγορ. στο αντικ. του ρ. ποίησεν, τ ν νδρα. 7. Να συμπληρώσετε τις προτάσεις με τον κατάλληλο τ πο του ενεστώτα και του μέλλοντα οριστικής των ρημάτων που δίνονται στην παρένθεση. α. Ο διδάσκαλοι το ς νέους παιδε ουσι / παιδε σουσι (παιδε ω).. Ο Αθηνα οι παρατάσσονται / παρατάξονται (παρατάσσομαι) π τ λιμένι ν μετώπ ω ς ε ς ναυμαχίαν (= σαν να επρ κειτο για ναυμαχία). γ. Ο πολέμιοι λ ουσι / λ σουσι (λ ω) τ ς σπονδάς. δ. Ο χρησμολ γοι τ ν τ ν θε ν ουλ ν προλέγουσι / προλέξουσι (προλέγω). ε. Υμε ς το ς θεο ς θεραπε ετε / θεραπε σετε (θεραπε ω). στ. Ημε ς τ ς τ ν ο ων ν πτήσεις ρμηνε ομεν / ρμηνε σομεν ( ρμηνε ω). ζ. Υμε ς πορε εσθε / πορε σεσθε (πορε ομαι) που τ στράτευμα μέλλει σ τον ξειν. 8. Να συμπληρώσετε τις προτάσεις με τον κατάλληλο τ πο του αορίστου και του παρακειμένου οριστικής των ρημάτων που δίνονται στην παρένθεση. α. Ο Ελληνες το ς ο ωνοσκ ποις πίστευσαν / πεπιστε κασι (πιστε ω).. Ημε ς θ σαμεν / τεθ καμεν (θ ω) ερε α π τ ν ωμ ν. γ. Ο ππε ς το ς πολεμίους δίωξαν / δεδιώχασι (διώκω). δ. Ο σ μμαχοι το ς τοξ τας ξω το ε ων μου κέρατος (= έξω απ το αριστερ τμήμα του στρατο ) ταξαν / τετάχασι (τάττω). ε. Ο στρατηγο τ δέοντα κέλευσαν / κεκελε κασι (κελε ω). στ. Λακεδαιμ νιοι θροίσαντες το ς συμμάχους ουλε σαντο / ε ο λευνται ( ουλε ομαι) περ τ ν α χμαλώτων. ζ. Ημε ς παυσάμεθα / πεπα μεθα (πα ομαι) το περιτειχισμο (= την προσπάθεια να χτίσουμε τείχος) κα συχάζομεν. 32

ΕΝΟΤΗΤΑ 1 9. Να συμπληρώσετε τις φράσεις με τους τ πους των λέξεων που ζητο νται στην παρένθεση και να τις μεταφράσετε. α. Τ ς παιδείας α μ ν ίζαι πικραί ε σι (ε μί, οριστ. ενεστ.) ο δ καρπο γλυκε ς.. Ο ε πειθ ς (= υπάκουος) ν μοις (ν μος, δοτ. πληθ.) χρηστ ς πολίτης στ (ε μί, οριστ. ενεστ.). γ. Ο γαθ ς γαθ ( γαθ ς, δοτ. εν.) μ ν ω φίλος στί. δ. Λ σανδρος κακονο στατος ν π λει (π λις, δοτ. εν.). Μετάφραση φράσεων α. Οι ρίζες της παιδείας είναι πικρές αλλά οι καρποί της γλυκοί.. Ο υπάκουος στους ν μους (αυτ ς που υπακο ει στους ν μους) είναι ενάρετος πολίτης. γ. Ο ενάρετος μ νο στον ενάρετο είναι φίλος. δ. Ο Λ σανδρος ήταν πάρα πολ εχθρικ ς στην π λη. 10. Να συμπληρώσετε τα κενά με τον τ πο των λέξεων που ζητείται στην παρένθεση. α. Γ μναζε σεαυτ ν (= τον εαυτ σου) π νοις κουσίοις (π νος κο σιος, δοτ. πληθ.), πως ν δ ν η (= για να μπορείς) κα το ς κουσίους πομένειν.. Θεωρο μεν (= λέπουμε) το ς λέοντας ( λέων, αιτ. πληθ.) πρα τερον διακειμένους πρ ς το ς θεραπε οντας (= να είναι πιο ήμερα με αυτο ς που τα φροντίζουν) τ ν νθρώπων νίους πρ ς το ς ε ποιο ντας (= απ,τι μερικοί άνθρωποι με τους ευεργέτες τους). γ. Τ γαθ (τ γαθ ν, ονομ. πληθ.) κ ποις (κ πος, δοτ. πληθ.) κτ νται. δ. Τ ς γλώσσης ( γλ σσα, γεν. εν.) κράτει (= να συγκρατείς), κα μάλιστα ν συμποσί ω (συμπ σιον, δοτ. εν.). ε. Φ σιν πονηρ ν (φ σις πονηρά, αιτ. εν.) μετα αλε ν ο άδιον. στ. Δ ξα κα πλο τος νευ συνέσεως (σ νεσις, γεν. εν.) ο κ σφαλ κτήματα. ζ. Τ ν φιλαργυρίαν ( φιλαργυρία, αιτ. εν.) ε πεν μητρ πολιν (μητρ πολις, αιτ. εν.) πάντων κακ ν (τ κακ ν, γεν. πληθ.). Πρόσθετες ασκήσεις * 1. Να γράψετε τις πλάγιες πτώσεις των παρακάτω ουσιαστικών: τελετή, ν μος, ψ φος, τ μ λον, τάξις, τ ερ ν, δίαιτα. * Απ το Βι λίο του εκπαιδευτικο, σελ. 23. Οι απαντήσεις δίνονται στο τέλος του ι λίου. ÙÚÈÎ ÈÎ ÈÔÛ ÓË 33