ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 10-02-2013 ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α. Επειδή το κράτος ανήκει στην κατηγορία των σύνθετων πραγμάτων, όπως όλα τα πράγματα που το καθένα τους είναι ένα όλο αλλά αποτελείται από πολλά μέρη, είναι φανερό ότι πρώτα πρέπει να εξετάσουμε τι είναι ο πολίτης. Γιατί το κράτος είναι ένα σύνολο από πολίτες. Επομένως, πρέπει να ερευνήσουμε ποιον πρέπει να ονομάζουμε πολίτη και ποια είναι η ουσία της έννοιας πολίτης. Πράγματι, για το περιεχόμενο της λέξης πολίτης διατυπώνονται πολλές φορές διαφορετικές μεταξύ τους γνώμες. Δηλαδή δεν υπάρχει ομοφωνία για το περιεχόμενο της λέξης πολίτης. Κάποιος, ενώ είναι πολίτης σε ένα δημοκρατικό πολίτευμα, συχνά δεν είναι πολίτης σε ένα ολιγαρχικό πολίτευμα. Ο πολίτης δεν είναι πολίτης με κριτήριο το ότι είναι εγκατεστημένος σε ένα συγκεκριμένο τόπο (γιατί και μέτοικοι και δούλοι μοιράζονται με τους πολίτες έναν κοινό τόπο), ούτε είναι πολίτες αυτοί οι οποίοι από όλα τα πολιτικά δικαιώματα έχουν μόνο το δικαίωμα να εμφανίζονται στο δικαστήριο και ως εναγόμενοι και ως ενάγοντες (το δικαίωμα αυτό το έχουν και όσοι μοιράζονται έναν τόπο χάρη σε ειδικές συμφωνίες)..με την ακριβέστερη σημασία της λέξης τίποτε άλλο δεν ορίζει τόσο τον πολίτη όσο η συμμετοχή στις δικαστικές λειτουργίες και στα αξιώματα. Β1. Στην ενότητα αυτή τίθεται πρώτα το ερώτημα τι είναι η πόλη. Στο πλαίσιο της διερεύνησης της έννοιας αυτής πρέπει να ξεκαθαριστεί ποια είναι η ουσία της και ποιος έχει την ευθύνη των πολιτικών πράξεων. Καθώς υπάρχει κάποια διχογνωμία ως προς την ουσία του κράτους, καθίσταται αναγκαίο να διευκρινιστεί αν την ευθύνη των πολιτικών πράξεων την έχει το κράτος και γενικά ο λαός ή αν την έχουν μόνο αυτοί που είναι κάθε φορά φορείς της εξουσίας. Στο σημείο αυτό ο Αριστοτέλης φαίνεται ότι έχει υπόψη του το ιστορικό παράδειγμα των Θηβαίων. (Βλέπε σχόλιο σχολικού βιβλίου σελ. 194 «τήν ὀλιγαρχίαν ἢ τόν τύραννον») Β2. Ο Αριστοτέλης, συνεχίζοντας τη διερεύνηση της έννοιας πολίτης, θα αναφερθεί πρώτα στα στοιχεία που δεν αποδεικνύουν ότι κάποιος είναι πολίτης, για να δώσει στη συνέχεια εκείνα που το αποδεικνύουν. Το δικαίωμα της μόνιμης εγκατάστασης στην εδαφική επικράτεια της πόλεως δεν αποτελεί γνώρισμα του πολίτη αλλά και των μετοίκων και των δούλων. Το ίδιο ισχύει και με τη δυνατότητα προσφυγής στις δικαστικές αρχές της πόλεως, είτε με την ιδιότητα του ενάγοντα είτε με εκείνη του εναγόμενου, καθώς το δικαίωμα αυτό μπορεί να εκχωρηθεί και σε πολίτες άλλων πόλεων χάρη σε ειδικές διακρατικές συμφωνίες, εμπορικές ή στρατιωτικές. Αντίθετα, για τον ορισμό του πολίτη ο Αριστοτέλης θεωρεί ουσιώδες και αναγκαίο στοιχείο την ενεργό Φροντιστήρια ΣΥΣΤΗΜΑ Σελίδα 1
συμμετοχή του στις δικαστικές, νομοθετικές και εκτελεστικές εξουσίες της πόλεως. Μάλιστα, η δυνατότητα άσκησης δικαστικής εξουσίας θεωρούνταν απαραίτητη προϋπόθεση για την απόδοση της πολιτικής ιδιότητας όχι μόνο από τον Αριστοτέλη αλλά και από τον Πλάτωνα, ο οποίος θεωρούσε ότι η αποχή από αυτήν ισοδυναμούσε με μη συμμετοχή στο σύνολο των λειτουργιών της πόλης: «ὁ γάρ ἀκοινώνητος ὢν ἐξουσίας τοῦ συνδικάζειν ἡγεῖται τό παράπαν τῆς πόλεως οὐ μέτοχος εἶναι». Πολίτης λοιπόν είναι αυτός που μπορεί να δικάζει ως μέλος δικαστηρίου (μετέχειν κρίσεως) και αυτός που μπορεί να συμμετέχει στη διοίκηση του κράτους και στα όργανα από τα οποία λαμβάνονται οι πολιτικές αποφάσεις, όπως η Βουλή και η Εκκλησία του Δήμου (μετέχειν ἀρχῆς). Β3. Στο πρωτότυπο απόσπασμα ο Αριστοτέλης διερευνά την πόλιν εφαρμόζοντας τη λεγόμενη αναλυτική μέθοδο. Επιδιώκει δηλαδή να μελετήσει πρώτα τα συστατικά της στοιχεία, για να οδηγηθεί στη συνέχεια στον ορισμό της, αφού η πόλις δεν είναι παρά μια σύνθεση αυτών των μερών. Αναλύει τη σύνθετη αυτή κοινωνική οντότητα στα επιμέρους, με στόχο να φτάσει στα έσχατα συστατικά της στοιχεία. Για τον ορισμό του όλου (πόλις) ο φιλόσοφος θεωρεί απαραίτητο τον ορισμό των μερών (πολίτες). Η χρήση της συγκεκριμένης μεθόδου καταδεικνύει επίσης τη σχέση αμοιβαίας εξάρτησης που υπάρχει ανάμεσα στην πόλιν και στον πολίτη. Η φυσιογνωμία της πόλεως καθορίζει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του πολίτη και, αντιστρόφως, τα χαρακτηριστικά του πολίτη καθορίζουν την ιδιοσυστασία της πόλεως. Στο μεταφρασμένο απόσπασμα ο φιλόσοφος προσεγγίζει την πόλιν εφαρμόζοντας τη γενετική μέθοδο, καθώς αναζητά τον τρόπο με τον οποίο αυτή δημιουργήθηκε. Καταλήγει έτσι στο συμπέρασμα ότι η πόλις προέκυψε από φυσική αναγκαιότητα, ήρθε στην ύπαρξη εκ φύσεως, εφόσον αποτελεί ολοκλήρωση δύο προγενέστερων φυσικών κοινοτήτων, του οίκου και της κώμης. Ο οἶκος, δηλαδή το αποτέλεσμα του φυσικού συνδυασμού άρρενος και θήλεος, είχε ως σκοπό την ικανοποίηση των καθημερινών αναγκών του ανθρώπου. Η κώμη, η κοινωνία που σχηματίστηκε από πλείονας οἰκίας, ικανοποιούσε ανάγκες ανώτερες από τις καθημερινές ανάγκες του ανθρώπου, όπως η ανάγκη για λατρεία του θείου ή για απόδοση δικαιοσύνης. Η τρίτη κοινωνική οντότητα ήταν η πόλις. Η χρήση διαφορετικών μεθόδων από το φιλόσοφο στη μια και στην άλλη περίπτωση δεν συνιστά αντίφαση, γιατί και οι δύο χρησιμοποιούνται συμπληρωματικά, ενισχύοντας το επιστημονικό κύρος των εξαγόμενων συμπερασμάτων. Β4. Βλέπε σχολικό βιβλίο σελ. 178-179 (Από το έργο αυτό.από την πόλιν). Β5. ειδύλλιο: ἰδεῖν, ὁρῶμεν δύσβατος: ἀμφισβητοῦσιν λήσταρχος: ὀλιγαρχίαν, ὑπάρχει, ἀρχῆς κωμόπολη: συγκειμένων Φροντιστήρια ΣΥΣΤΗΜΑ Σελίδα 2
ιστός: συνεστώτων σύγκλητος: καλεῖν μειονέκτημα: μετέχοντες, ὑπέχειν, μετέχειν βελόνα: συμβόλων ομοούσιος: ἐστίν, ἐξουσία, εἶναι ίχνος: ἱκανόν ΤΙΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΕΠΙΜΕΛΗΘΗΚΑΝ ΟΙ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ: ΚΑΡΑΒΑΣΙΛΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΤΣΕΛΙΟΥ ΚΑΤΕΡΙΝΑ Φροντιστήρια ΣΥΣΤΗΜΑ Σελίδα 3
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ (ΑΔΙΔΑΚΤΟ) 10/02/2013(ΘΕΡΙΝΑ) Νομίζω λοιπόν, ότι δίκαια εκείνος θα μπορούσε να τύχει την πιο μεγάλη συγγνώμη από σας. Γιατί, αφού εξοριστήκατε από τους τριάντα τυράννους, πάθατε κι εσείς τις ίδιες συμφορές μ εκείνον. Εξαιτίας αυτών πρέπει να θυμάστε σε τι κατάσταση ήταν ο καθένας από σας και ποια γνώμη είχε και ποιον κίνδυνο δεν θα υπέφερε ώστε να σταματήσει να είναι μετανάστης, να γυρίσει στην πατρίδα του και να τιμωρήσει αυτούς που τον εξόρισαν. Σε ποια πόλη ή φίλο ή ξένο δεν πήγατε, για να παρακαλέσετε να σας ξαναφέρουν στην πατρίδα σας; Από τι απείχατε προσπαθώντας να γυρίσετε; Αφού καταλάβατε τον Πειραιά, δεν καταστρέφατε και το σιτάρι που υπήρχε στη χώρα και ερημώνατε τη χώρα κόβοντας τα δένδρα και δεν κάψατε τα προάστεια και στο τέλος δεν επιτεθήκατε εναντίον των τειχών; Και τόσο πολύ πιστεύατε ότι έπρεπε αυτά να γίνονται, ώστε αγανακτούσατε περισσότερο με εκείνους από τους συνεξορίστους σας που έμεναν ήσυχοι παρά με εκείνους που είχαν γίνει αίτιοι των συμφορών. α.πλείοσι β.ὦ ἐκβαλών γ.τά σῖτα δ.τό τεῖχος ε.τούτου α.ἔκπεσε β.ἐκβαλοῦντας γ.κατεληλυθώς εἲη δ.τέμητε ε.ἐτελεύτων Γ.α.ὑπό τῶν τριάκοντα: εμπρόθετος προσδιορισμός του ποιητικού αιτίου στο «ἐκπεσόντες». ταῖς συμφοραῖς: αντικείμενο στο ρήμα «ἐχρήσασθε». μετοικῶν:κατηγορηματική μετοχή, γιατί εξαρτάται από το ρηματικό τύπο «παύσασθαι»(ρήμα λήξης) και αναφέρεται στο υποκείμενο του ρήματος «ἕκαστος». τίνος:αντικείμενο στο ρήμα «ἀπέσχεσθε». ποιεῖν:τελικό απαρέμφατο ως υποκείμενο στο ρηματικό τύπο «χρῆναι». τῶν συμφυγάδων:γενική διαιρετική στο «τοῖς ἂγουσι». β.επιρρηματική χρονική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος «ὑμεῖς» και λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο «ἐχρήσασθε». Ανάλυση: ἐπεί ἐξεπέσατε Φροντιστήρια ΣΥΣΤΗΜΑ Σελίδα 4
γ.ἢρετο ἐπί τίνα δ º πόλιν º φίλον º ξένον οὐκ ἔλθοιεν δεησόμενοι συγκαταγαγεῖν αὐτούς/ἐκείνους. ΤΙΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΕΠΙΜΕΛΗΘΗΚΑΝ ΟΙ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ: ΒΑΒΑΡΟΥΤΣΟΣ ΒΙΚΤΩΡΑΣ ΒΑΒΟΥΡΑ ΜΑΡΙΑ Φροντιστήρια ΣΥΣΤΗΜΑ Σελίδα 5