ΦΩΤΗΣ ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ ΚΑΠΠΑΔΟΚΙΑ

ΦΩΤΗΣ ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ ΚΑΠΠΑΔΟΚΙΑ

Πρῶτος ὁ μπάρμπα Ἡρόδοτος ἔγραψε στό βιβλίο του τό λόγο Καππαδοκία. Στήν ἀρχή λέγανε μʹ αὐτό τὄνομα μιά μικρή χώρα τῆς Ἀνατολῆς, κοντά στή Μαύρη Θάλασσα ὕστερα ἅπλωσε, κʹ εἴπανε Καππαδοκία ὁλάκερο τό μέσα μέρος τῆς Ἀνατολῆς. Κατά τό βασίλεμα τή χώριζε ἀπό τίς δῶθε χῶρες ὁ μεγάλος ποταμός Ἅλυς, τούρκικα Κιζίλ Ἰρμάκ. Στά μάτια τοῦ κόσμου στάθηκε πάντα ἡ Καππαδοκία γεμάτη μυστήρια, ἐπειδής εἶναι μακρυνή καί ζωσμένη ἀπό στεριές μεγάλες. Σέ τοῦτο συντέλεσε πολύ κʹ ἡ φύση ποὖναι παράξενη σέ κεῖνα τά μέρη, βάλε μαζί καί τίς μαγεῖες πού κάνανε οἱ παπάδες τῆς Καππαδοκίας στά χρόνια τῆς εἰδωλολατρίας. Στά πολύ παλιά χρόνια τά παραμύθια καί τά μυστήρια ἀπό κεῖ ἐρχόντανε. Ἐκεῖ πέρα οἱ ἄνθρωποι ἀρχέψανε νά λένε παραμύθια καί νά βάζουνε νά μιλᾶνε τά ζῶα. Ἀπό τή Φρυγία εἴτανε ὁ Αἴσωπος πού συνταίριαζε τούς Μύθους. Σέ κεῖνα τά μέρη γενήκανε γιά πρώτη φορά ὄργανα τῆς μουσικῆς, γιʹ αὐτό λένε κʹ ἱστορίες πώς ὁ Ἀπόλλωνας παραβγῆκε μέ τό Μαρσύα στήν τέχνη τούτη καί νικῶντας τον τόν ἔγδαρε καί τό τομάρι του τό κρέμασε σέ μιά σπηλιά. Ἐκεῖ πρωτοφάνηκε τό σουραῦλι κʹ ἡ κιθάρα κι ἀπό κεῖ ἤρτανε στήν Ἑλλάδα, καθώς κʹ ἕνα ἄλλο ὄργανο Νάβλα λεγόμενο, τό σημερινό Κανόνι. Ἐκειπέρα εἶναι πού λέγανε τά καλάμια σάν τά σάλευε ὁ ἀγέρας, πώς ὁ βασιλιᾶς ὁ Μίδας ἔχει γαϊδουρινά αὐτιά, ἐπειδής ὁ μπαρμπέρης πού τόν ξούριζε πῆγε καί τό φώναξε μέσα στό ποτάμι, μή μπορῶντας νά τό βαστάξει μυστικό. Δέ ξέρει κανένας τί γλῶσσα μιλάγανε οἱ ἄνθρωποι καί τί γράμματα γράφανε. Αὐτή ἡ χώρα πέρασε καί πολέμους πολλούς κι ἀπό χέρι σέ χέρι λογῆς λογῆς ἀνθρῶποι τήν ἐξουσιάσανε, τοῦ λιναριοῦ τά πάθη τράβηξε. Ἀνεκατωθήκανε φυλές πολλές ἐκεῖ μέσα, Φρύγοι, Πέρσηδες, Ἀρμεναῖοι, Ἀσσύροι, Ἕλληνες, Ρωμαῖοι κʹ ἕνα σωρό ἄλλοι. Ὁ Στράβωνας λέει «Ἡ σύγχυσις τῶν ἐθνῶν»! Ὁ Μελέτιος γράφει «Ὥρισαν τήν Καππαδοκίαν πολύν καιρόν καί αἱ Ἀμαζόνες αὗται ἦσαν γυναῖκες πολεμικαί, εὑρισκόμεναι πρότερον περί τόν Τάναϊν ποταμόν τῆς Σαρματίας». Θρησκεία στήν ἀρχή εἴχανε τήν εἰδωλολατρία, προσκυνούσανε τόν ἥλιο, τό φεγγάρι καί τή φωτιά. Μά προσκυνούσανε καί τό μεγάλο βουνό πού λεγότανε στʹ ἀρχαῖα Ἀργαῖος, ἡφαίστειο φοβερό, τό πειό ἁψηλό βουνό τῆς Ἀνατολῆς. Αὐτό

προσκυνούσανε καί τό παρασταίνανε ἀπάνου στίς μονέδες τους μέ σπηλιές πού βγάζανε φωτιά. Τοῦ κάνανε κʹ εἴδωλα καί ναούς, σφάζανε καί κουρμπάνια. Κάστρα κʹ ἐκκλησιές σκαλισμένες μέσα στό βράχο. Ἐπειδής σέ πολλά μέρη δέν ἔχει πέτρες γιά χτίσιμο οἱ ἀνθρῶποι σκαλίζανε μέσα στό βράχο καί κάνανε λαγούμια, σπίτια, ἐκκλησιές καί κάστρα, γιατί ὁ βράχος αὐτός εἶναι πουρί μαλακό καί δουλεύεται εὔκολα. Ἀντίς γιά πόρτα εἴχανε ἕνα κομμάτι πέτρα, καί θά σᾶς ἱστορίσω πῶς τή φτιάνανε. Ἀπό τίς δυό μεριές τῆς πόρτας πελεκούσανε καί κάνανε ἕνα αὐλάκι μέσα στό βράχο, ὅσο νά χωρᾶ ἕνα ἄλλο στρογγυλό κομμάτι, κομμένο ἀπό τόν ἴδιο τό βράχο, εἶδος μυλόπετρα. Τούτη τή μυλόπετρα τήν κυλούσανε μέσα στ αὐλάκι ποὔπαμε, κʹ ἔτσι ἔφραζε ἡ πόρτα. Δέ μποροῦσε κανένας νά τήν ἀνοίξει, ἐπειδής εἴτανε σοφελιασμένη μέσα στʹ αὐλάκι κι εἴτανε πειό μεγάλη ἀπό τʹ ἄνοιγμα τῆς πόρτας. Στή μέση εἶχε μιά τρύπα γιά νά βλέπουνε καί νά ρίχνουνε κιόλας στά κατοπινά τά χρόνια μέ τό τουφέκι αὐτοί πού βρισκόντανε σφαλισμένοι μέσα. Πολλά ἀπʹ αὐτά τά κάστρα εἴχανε δυό καί τρία πατώματα, κι ἀνεβαίνανε οἱ ἄνθρωποι μέ σκάλες καί περνούσανε μέσʹ ἀπό μιά τρύπα. Τέτοιοι ἀνθρῶποι, νἄχουνε σπηλιές γιά σπίτια, εἴτανε καί σʹ ἄλλα μέρη καί τούς λέγανε Τρωγλοδύτες, δηλαδή λαγουμήσιους. Γιά τοῦτο κʹ ἡ Καππαδοκία λεγότανε μιά φορά κʹ ἕναν καιρό Τρωγλοδυτική. Στά ὑστερινώτερα χρόνια, σά γινήκανε χριστιανοί, κάνανε μέσα στό βράχο πλῆθος ἐκκλησιές μέ κολόνες καί μέ ζωγραφιές ἀσυνήθιστες καί πολύ ὄμορφες. Τέτοιες βραχοκκλησιές βρίσκουνται στό Σογκανλῆ, στό Γκιόρεμε καί σʹ ἄλλα μέρη. Γιά νά δουλέψουνε οἱ ζωγράφοι περνούσανε ἀπάνου στό βράχο ἕνα χέρι ψιλό σουβᾶ κʹ ὕστέρα δουλεύγανε μέ τό φρέσκο. Πρῶτοι πήγανε καί καθίσανε κεῖ μέσα ἀσκητές γιά νʹ ἁγιάσουνε, ἐπειδής πρωτύτερα εἶχε κεῖ μέσα πλῆθος μνημόρια. Ἀπό τήν Καππαδοκία ἤβγανε οἱ πειό πολλοί ἅγιοι τῆς Χριστιανοσύνης κʹ οἱ πειό ἀρχαῖοι. Οἱ πρῶτοι πού καθίσανε μέσα στά βράχια λένε πώς εἴτανε ἀνθρῶποι ἀπό τή φημισμένη φυλή τή λεγόμενη Ἀσσυριακή. Αὐτές οἱ μαλακόπετρες εἶναι σάν τά δικά μας Μετέωρα κοντά στήν Καλαμπάκα, κʹ ἔχουνε διάφορα σκέδια σάν κουμπέδες ἀρμένικοι, φαινόμενα παράξενα

ἀραδιασμένα στίς ὀχτιές τοῦ Ἅλυ ποταμοῦ. Ἅλυς ποταμός, τούρκικα Κιζίλ Ἰρμάκ. Αὐτό τό ποτάμι εἶναι βαθύ καί μεγάλο, καί βγαίνει στή Μαύρη Θάλασσα κοντά στήν Πάφρα. Στήν ἀρχή τό ρέμα του τραβᾶ κατά τό βασίλεμα, ὕστερα κάνει ἕνα γόνατο καί στρίβει κατά τό βοριᾶ καί βρίσκει τή θάλασσα. Τό πειό πολύ περνᾶ ἀνάμεσα σε ξερότοπους οἱ ὀχτιές του εἶναι ἔρημες καί δίχως πρασινάδα, σά νά τρέχει μέσα σʹ ἕνα βαθύ αὐλάκι σκαμμένο στόν ἄμμο, κʹ ἐπειδής περνᾶ ἀπό κοκκινοχώματα, τό νερό του εἶναι σά ματωμένο γιά τοῦτο κʹ οἱ Τοῦρκοι τό λένε Κιζίλ Ἰρμάκ, πού θά πεῖ Κοκκινοπόταμο. Λένε πώς τό νερό του εἶναι ἁρμυρό καί πώς τάχα εἰπώθηκε Ἅλυς ἀπό τόν Ἑλληνικό λόγο ἅλας, ἤ ἀπʹ τό ἄγ πού θά πεῖ πάλε ἁλάτι στʹ Ἀρμένικα. Οἱ φλέβες του εἶναι ἀπάνου σʹ ἕνα βουνό πού τό λένε τούρκικα Τσαμλῆ ντάγ δηλ. Πευκοβοῦνι, κι αὐτό τό βουνό βρίσκεται κοντά στό μέρος πού τρέχει ὁ Εὐφράτης, ποτάμι μεγάλο, ξακουσμένο στόν κόσμο. Εἶναι κι ἄλλοι πού λένε πώς ὁ Ἅλυς βγαίνει ἀπό τά σπλάχνα τοῦ φοβεροῦ Ταύρου, ποὖναι βουνό πολύ μεγάλο κι ἀτελείωτο, ἀφοῦ πιάνει μέσʹ ἀπʹ τό βάθος τῆς Ἀνατολῆς καί βγαίνει στήν Ἄσπρη θάλασσα, ἀντίκρυα στή Ρόδο οἱ παλιοί τόν βγάλανε Ταῦρο γιατί τόν παρομοιάσανε μʹ ἀγριέμενο βόδι πού στέκεται μέ τά κέρατα κατά μπρός, «ὀρθοκάρηνος καί ὀρθόκερως». Κανένας μιά φορά δέν ξέρει ἀκόμα βάσιμα ἀπό ποῦ βγαίνει αὐτό τό ποτάμι. Ἡ λίμνη Τάττα, τούρκικα Τούζ γκιόλ. Τούτη ἡ παράξενη λίμνη εἶναι μεγάλη σά θάλασσα. Καλά καλά κανένας ἄνθρωπος δέ μπορεῖ νά τή μετρήσει σωστά, ἐπειδής εἶναι ἀζύγωτη κι ὁλοένα ἀλλάζει ὄψη μέρος πού εἴτανε νερό γίνεται στεριά, κι ἀλλοῦ πάλε ἡ στεριά πατιέται ἄξαφνα ἀπʹ τό νερό. Τάττα τή λέγανε στʹ ἀρχαῖα χρόνια, τώρα οἱ Τοῦρκοι τή λένε Τούζ γκιόλ πού θά πεῖ Ἁρμυρή λίμνη, ἤ Κότς χισάρ. Γιά νά τή φέρει γύρο κανένας μέ τʹ ἄλογο χρειάζεται 40 ὧρες καί παραπάνου. Γύρω της ἡ γῆς εἶναι πετσιασμένη καί γεμάτη βαλτόνερα. Κατά τή νοτιά φυτρώνει χορτάρι καί γυρνᾶνε τσομπάνηδες μέ τά τσαντίρια. Τό χειμῶνα γεμίζει νερό, μά δέ

βλέπεις μέσα μηδέ καΐκι μηδέ τίποτα, ἐρημιά καί νερό ὥς πού φτάνει τό μάτι. Γιατί τό πειό μεγάλο βάθος τουτηνῆς τῆς λίμνης εἶναι λιγώτερο ἀπό μισό μπόϊ, ἕνας ἄνθρωπος μπορεῖ νά περπατήξει μέσα καί νά φτάνει τό νερό ἴσαμε τήν κοιλιά του. Ὁ πάτος εἶναι στρωμένος μʹ ἁλάτι κι ἀπό πάνου ἔχει λάσπη. Τό νερό ἀναβρύζει ἀπό τρύπες πολλές. Τό καλοκαίρι ξεραίνεται ὁλότελα, ἐξόν ἕνα μέρος πὤχει πάντα νερό, καί γίνεται μίαν ἔρημο στρωμένη μέ χοντρό ἁλάτι, τήν ψήνει κι ὁ ἥλιος καί δέ μπορεῖ ἄνθρωπος νά περπατήξει ἀπάνου. Τό μάτι θαμπώνεται ἀπʹ τήν ἀσπρίλα. Τʹ ἀγκάθι ποὖναι ὁλόγυρα καί κανένα ξεροδέντρι πού λαχαίνει νἆναι κεῖ κοντά γιομίζουνε ἁλάτι ἀπʹ τόν ἀγέρα. Τότες πιάνουνε καί συνάζουνε τʹ ἁλάτι καί τό βάζουνε στίς ἀποθῆκες κι ἀπό κεῖ τό στέλνουνε στήν Ἰντία πού δέν ἔχει ἁλάτι. Κατομμύρια καντάρια βγάζει κάθε χρόνο, καί μάλιστα τό πειό καλό ἁλάτι τοῦ κόσμου. Βρίσκεται ἕνα καλντερίμι πού χωρίζει τή λίμνη στή μέση γιά νά περνᾶνε τά κερβάνια τό χειμῶνα καί φαίνεται πώς τὤχουνε χτισμένο οἱ Ρωμαῖοι ἤ οἱ Βυζαντινοί. Σάν περνᾶνε καμῆλες τό καλοκαῖρι θαρρεῖς πώς σέ γελᾶνε τά μάτια σου, ἐπειδής ὁ ἴσκιος τους καθρεφτίζεται στʹ ἁλάτι καί θαρρεῖς πώς περπατᾶνε ἀπάνου σέ νερό. Μέσα στή λίμνη ἔχει ἕξη νησόπουλα, ἔρημα ὁλότελα. Ἀπάνου στό μεγαλύτερο βρίσκουνται κόκκαλα κʹ ἕνα χαλασμένο χωριό, καθώς καί μιά γκρεμισμένη ἐκκλησιά. Ὁ Στράβωνας γράφει πώς ἡ Τάττα εἶναι μίαν ἁλυκή φυσική καί πώς τόσο εὔκολα πήζει τό νερό της καί σκεπάζει ὅ,τι πρᾶμα βουτήξει κανένας μέσα, πού βάζουνε στεφάνια ἀπό σκοινί κʹ ἴσαμε νά τά βγάλουνε γίνουνται σάν κουλοῦρες ἀπʹ ἁλάτι, καί πώς τά πουλιά πού περνᾶνε, σάν τύχει κι ἀγγίξει τό φτερό τους ἀπάνου στό νερό, πέφτουνε εὐτύς καί πνίγουνται, γιατί τʹ ἁλάτι πήζει ἀπάνου τους. «Ἡ μέν οὖν ἁλοπήγιόν ἐστιν αὐτοφυές οὕτω δέ περιπήττεται ρᾳδίως τό ὕδωρ παντί τῷ βαπτισθέντι εἰς αὐτό, ὥστε στεφάνους ἁλῶν ἀνέλκουσιν, ἐπειδάν καθῶσι κύκλον σχοίνινον, τά τέ ὄρνεα ἁλίσκεται τά προσαψάμενα τῷ πτερώματι τοῦ ὕδατος παραχρῆμα πίπτοντα διά τήν περίπηξιν τῶν ἁλῶν». Τό βουνό Ἀργαῖος, τούρκικα Ἐρτζιάζ ντάγ.

Ὁ Ἀργαῖος εἶναι ἕνα βουνό πού φτάνει στόν οὐρανό, ξεμοναχιασμένο, δίχως νʹ ἀκουμπᾶ σέ κανένα ἄλλο. Τό ψῆλος του κοντεύει τά 2500 μπόγια. Στʹ ἀρχαῖα λεγότανε Ἀργαῖος ἤ Ἀργαῖον ὄρος, ἀπὅναν ἀντρειωμένον πού τόν λέγανε Ἀργαῖο, κʹ εἴτανε γυιός τʹ Ἀπόλλωνα καί τῆς Κυρήνης στά τούρκικα λέγεται Ἐρτζιάζ ντάγ ἤ Γιλύντου ντάγ. Οἱ παλαιοί τὤχανε γιά τό πειό ψηλό βουνό τοῦ κόσμου, τότες πού δέν ξέρανε ἀκόμα τόν Καύκασο. Ἀπάνου στό βουνό καί γύρω του εἶναι ἐρημιά, χερσοτόπια γιομάτα μπουντρούμια καί καταβόθρες πʹ ἀπομέσα τους βγαίνει φωτιά. Καί σά νά μή φτάνανε τοῦτα, ὁλοτρόγυρα ἁπλώνουνε βαλτοτόπια πού δέ γλυτώνει κι ὁ πειό ἀντρειωμένος ἄνθρωπος ἄν λάχει καί δέν ξέρει τά κατατόπια. Τή νύχτα βγαίνουνε λόχες μέσʹ ἀπό τούς βαλτότοπους. Σέ πολλές μεριές ἡ φωτιά ποὖναι μέσα στή γῆ, πυρώνει τίς πλάκες πού κείτουνται στόν πάτο τοῦ βάλτου καί τότες τό νερό γίνεται ἀχνός καί βγαίνει σύννεφο χοχλαστό σά νἆναι καζάνι. Γιατί αὐτό τʹ ἀγριόβουνο εἶναι ἡφαίστειο μισοκοιμισμένο. Καί σήμερα ἔρχονται μέρες πού βουΐζει σά νά θέλει νʹ ἀνοίξει ὁ κρατήρας κρατήρας εἶναι τό χουνί πού βρίσκεται στήν κορφή σέ τοῦτα τά ἡφαίστεια, κι ἀπό κεῖ ἀνεβαίνει ἡ φωτιά, τά λυωμένα τά σίδερα κʹ οἱ πέτρες καί σφεντονίζουνται ὁλόγυρα. Κάθε λίγο γίνουνται σεισμοί πρό ἑκατό χρόνια σκοτωθήκανε παραπάνου ἀπό 1.000 ἄνθρωποι. Ἔχει ἕναν μεγάλο κρατῆρα στήν κορφή κι ἄλλους μικρότερους στίς πλαγιές. Δυό μικρές κορφές, ποὖναι δίπλα στό καθεαυτοῦ βουνό, εἶναι σωστά ἡφαίστεια, τὅνα τό λένε Ἀλη ντάγ κʹ εἶναι ἀπό τή μιά μεριά, καί τἄλλο τό λένε Ἰλάν ντάγ κʹ εἶναι ἀπό τήν ἄλλη μεριά. Τό καθεαυτοῦ κορμί τοῦ βουνοῦ εἶναι βράχος ἀκατέλυτος, ὅλο μαῦρο μάρμαρο καί βυσσινί δέντρο δέ βρίσκεται ἀπάνου του. Τά μυτερά βουνά πού στέκουνται δίπλα του σάν δυναμάρια, εἶναι ἀπό ἄμμο κι ἀπό στάχτη ἀφοῦ πέρʹ ἀπό τήν Καισάρεια τό χῶμα εἶναι σάν στάχτη ἀπό τίς ἀλαφρόπετρες καί τίς σκουριές. Κατά τό μέρος πού βασιλεύει ὁ ἥλιος εἶναι πειό ἀπότομο. Μά κι ἀπό τίς ἄλλες μεριές δέν ἀνεβαίνει ἄνθρωπος μονάχα ἀπό τό Ἐβερέκ κιοϊ μπορεῖ νʹ ἀνεβεῖ. Ὁ Στράβωνας γράφει πώς ὁ Ἀργαῖος εἶναι τό πειό ψηλό ἀπʹ οὗλα τά βουνά καί πώς τά χιόνια δέ λείπουνε ποτές ἀπό τήν κορφή του καί πώς ὅσοι ἀνεβαίνουνε στήν κορφή του, ποὖναι πολύ λίγοι, σάν

εἶναι καθαρή ἡ μέρα βλέπουνε καί τίς δυό θάλασσες πού ζώνουνε τή Μικρή Ἀσία, τή Μαύρη Θάλασσα ἀπό τή μιά μεριά, καί τόν κόρφο τῆς Ἀττάλειας ἀπό τήν ἄλλη, «ὑπό τῷ Ἀργαίω, ὄρει πάντων ὑψηλοτάτῳ καί ἀνέκλειπτον χιόνι τήν ἀκρώρειαν ἔχοντι (ἀφʹ ἧς φάσιν οἱ ἀναβαίνοντες [οὗτοι δʹ εἰσίν ὀλίγοι] κατοπτεύεσθαι ταῖς αἰθρίαις ἄμφω τά πελάγη τό τέ Ποντικόν καί τό Ἰσσικόν)». Στήν κορφή τά χιόνια δέ λυώνουνε ποτές, μά καί κεῖνα πού σκεπάζουνε τά ποδάρια του βαστᾶνε μέχρι τόν Αὔγουστο. Παραπέρα ἡ χώρα εἶναι δασωμένη καί πᾶνε καί κόβουνε ξύλα ἀπό τά γύρω χωριά κι ἀπό τήν Καισάρεια. Ὅσα λέγει ὁ Στράβωνας γίνουνται ἴσαμε τά σήμερα. «Ὁ δέ Ἀργαῖος ἔχει περικείμενον δρυμόν ὥστε ἐγγύθεν ὁ ξυλισμός πάρεστιν, ἄλλʹ οἱ ὑποκείμενοι τῷ δρυμῷ τόποι καί αὐτοί πολλαχοῦ πυρά ἔχουσιν, ἅμα δέ καί ὕφυδροί εἰσι ψυχρῷ ὕδατι, οὔτε τοῦ πυρός οὔτε τοῦ ὕδατος εἰς τήν ἐπιφάνειαν ἐκκύπτοντος, ὥστε καί ποάζειν τήν πλείστην ἔστι δʹ ὅπου καί ἑλῶδές ἐστι τό ἔδαφος καί νύκτωρ ἐξάπτονται φλόγες ἀπʹ αὐτοῦ οἱ μέν οὖν ἔμπειροι φυλαττόμενοι τόν ξυλισμόν ποιοῦνται, τοῖς δέ πολλοῖς κίνδυνός ἐστι, καί μάλιστα τοῖς κτήνεσιν ἐμπίπτουσιν εἰς ἀδήλους βόθρους πυρός». Στά 1837 ἀνέβηκε τήν κορφή ἕνας Ἰγγλέζος Ἄμιλτον καί μέτρησε πώς εἶναι 3961 μέτρα ψηλή. Ἀνέβηκε κʹ ἕνας ἄλλος περιηγητής καί τήν ἐβρῆκε 4000 μέτρα. Αὐτός γράφει στά χαρτιά του πώς σάν χτύπησε ὁ ἥλιος, πιάνανε καί λυώνανε τά χιόνια μέσα στόν κρατήρα καί ξεκολλούσανε θεόρατα βράχια πού γκρεμνιζόντανε μέσα στήν καταβόθρα μέ μπουμπουνητά φοβερά. Ἕνας φραγκόπαπας θέλησε νʹ ἀνεβεῖ καί κεῖνος, μά χάθηκε καί δέν ξαναφάνηκε. Τ ἀγέρι τῆς Καππαδοκίας, τό τί βγάζει ἡ γῆς, καί τʹ ἀρχαῖα πού βρίσκουνται ἴσαμε τά σήμερα. Ἡ Καππαδοκία τριγυρίζεται ἀπό βουνά καί βρίσκεται ἀπάνου σʹ ἕνα βουνόκαμπο, γιά τοῦτο καί τʹ ἀγέρι της εἶναι κρύο. Τό χειμῶνα φυσᾶ ἀδιάκοπα ψόφος φοβερός, κι ἀγριεύει ἡ φύση. Τά χιόνια στέκουνται ἄλυωτα σάν κρούσταλλα, ἀγέρας θανατερός ξαμολιέται ἀπό πάνου, ἀπό τά μέρη τῆς Ρουσσίας. Μά στούς ἀνθρώπους κάνει καλό, δέν ἀρρωσταίνουνε εὔκολα.

Ἄλλα μέρη τῆς Καππαδοκίας εἶναι διψασμένα κʹ ἔρημα, κιʹ ἄλλα δροσερά καί γεμάτα δέντρα καρπερά μῆλα, μούσμουλα, καρύδια, πωρικά κάθε λογῆς, καί τά φημισμένα τζίτζιφα. Στά λιβάδια πάλε βοσκᾶνε κοπάδια πρόβατα, βόδια, καμήλια, κατσίκια καί τά ξακουστά τʹ ἄλογα. Ἔχει γίδια πού δίνουνε μαλλί μεταξένιο σάν τῆς Ἄγκυρας. Ἄγρια δέντρα ἔχει πολλές λεῦκες σερνικές τά λεγόμενα καβάκια, καί σουγούτια, πού τά λένε στά ἑλληνικά εὐκάλυπτο. Πολλά νερά δροσερά καί τρεχούμενα ποτίζουνε τά περιβόλια. Ἀνάμεσα Ἀργαῖο καί Ταῦρο εἶναι ἕνας κάμπος πού λέγει ὁ Στράβωνας πώς εἴτανε τότε χέρσος, τώρα ὅμως εἶναι γεμάτος πρασινάδα καί δέντρα. «Ἡ δέ Βαγαδανία, καίπερ πεδιάς οὖσα, ὑποπέπτωκε γάρ τῷ Ταύρῳ, μόλις τῶν καρπίμων τι φέρει δένδρων, ὀναγρόβοτος δ ἐστί καί αὐτή». Ἁλάτι βγάζει πολύ κι ἀπό τή γῆ, κι ἀπό τίς λίμνες ποὖναι ὅλες ἁρμυρές. Ἀπό τοῦτο τό μέρος ἔβγαινε κʹ ἡ λεγόμενη Σινωπική γῆ, μιά μπογιά κόκκινη ἐξαίσια γιά τή ζωγραφική, καί τήν εἴπανε ἔτσι γιατί ἀπ τό λιμάνι τῆς Σινώπης τήν ταξιδεύγανε οἱ ἔμποροι. Σʹ ἕνα μέρος τῆς Καππαδοκίας ἔβγαινε καί μίαν ἀκριβή πέτρα γερή σά μάρμαρο μά διάφεγγη σά γυαλί, κι ἀπό τέτοια πέτρα λένε πώς εἶχε χτισμένον ὁ Νέρωνας ἕναν ναό. Ἐκεῖ βγαίνανε καί πολλά βότανα γιατρευτικά, καθώς ἐκεῖνο τό θηριόναρκον πού κοίμιζε καί τά θεριά, καί τἄλλο τό λεγόμενο χιλιοδύναμον. Λένε πώς σʹ ἕνα μέρος τῆς Καππαδοκίας τά σπορικά βαστᾶνε καί 40 χρόνια καλά γιά σπάρσιμο, καί γιά θροφή 60 καί 70. Γιατί συντελεῖ τʹ ἀγέρι, ἐπειδής εἶναι κρύο καί καθαρό. Στά βουνά βρίσκουνται ζαρκάδια κι ἄλλα ἀγρίμια. Ἔχει καί πολλά μελίσσια καί λένε πώς κάνουνε μέλι δίχως κερί, μά πολλές φορές εἶναι φαρμακερό. Τόν παστουρμᾶ τόν κάνανε ἀπʹ τά παλιά τά χρόνια, καθώς καί τά πλατιά λουκάνικα ἀπό κρέας μοσκαρίσιο. Τό πειό ἀρχαῖο ἔθνος πού πῆγε κʹ ἔπιασε τήν Καππαδοκία εἴτανε οἱ Φρύγοι, καί κατεβήκανε ἀπʹ τήν Ἀρμενία. Οἱ παλαιοί λέγανε τούς Καππαδόκους Λευκοσύρους γιά νά τούς ξεχωρίζουνε ἀπό τούς ἄλλους τῆς Συρίας. Παράξενο φαίνεται το πῶς βαστᾶνε οἱ Βενετσάνοι ἀπʹ τήν Καπππαδοκία ἀπάνου σʹ αὐτό

γράφει τοῦτα τά λόγια ὁ Στράβωνας «Μαιάνδριος γοῦν ἐκ τῶν Λευκοσύρων φασί τούς Ἑνετούς ὁρμηθέντας συμμαχῆσαι τοῖς Τρωσίν, ἐκεῖθεν δέ μετά τῶν Θρακῶν ἀπᾶραι καί οἰκῆσαι περί τόν τοῦ Ἀδρίου μυχόν». Σέ πολλές μεριές βρίσκουνται κάστρα χτισμένα μέ πέτρες ποὖναι ἴσαμε μιά κάμαρα, ἀπό κεῖνα πού τά λένε οἱ σοφοί Κυκλώπεια δηλαδή Δρακόκαστρα. Ἀλλοῦ πάλε βρίσκουνται ἀνθρῶποι πελεκημένοι μαζί μέ γράμματα σκαλισμένα ἀπάνου στά βράχια, ὅπως εἶναι κοντά στό χωριό Μπαγκάρ κιοϊ, καί τά λένε Γιαζιλί Καγιά, πού θά πεῖ στά ἑλληνικά Γραμμένη Πέτρα. Σʹ ἕνα ἄλλο μέρος βρεθήκανε χαλάσματα ἀπό μιά πολιτεία πολύ μεγάλη σάν τή Βαβυλῶνα, καί τά κάστρα της εἴτανε χτισμένα δίχως ἀσβέστη μέ βράχια πελεκητά, βουνά ὁλάκερα, γαλαρίες κάτʹ ἀπό τή γῆς καί θεμέλια ἀπὅναν ναό πειό μεγάλον ἀπʹ τήν Ἁγιά Σοφιά. Στήν ἀρχαία Καππαδοκία λατρεύανε καί τά Δαιμόνια τῆς Φωτιᾶς, φερμένα ἀπό τήν Περσία. Χτίζανε σέ τοῦτα τά δαιμόνια ἐκκλησιές μεγάλες καί παράξενες, καί μέσα ἀνάβανε φωτιές καί κάνανε μαγεῖες διαβολικές πλῆθος μάγοι. Ἕνας τέτοιος ναός ἀρχαῖος εἶναι χτισμένος στά Κόμανα κʹ εἶχε ἑφτά χιλιάδες παπάδες καί καλόγερους πού περετούσανε τά δαιμόνια. Πολιτεῖες τῆς Καππαδοκίας κι ἄνθρωποι ξακουσμένοι πὤβγαλε αὐτός ὁ τόπος Ἡ Καισάρεια εἶναι ἡ πρώτη πολιτεία, καί βρίσκεται ὥς τά σήμερα μεγάλη. Οἱ πολύ παλιοί τή λέγανε Μάζα ἤ Μάζακα ὑστερώτερα τήν εἴπανε Εὐσέβεια ἡ πρός Ἀργαῖο, δηλ. ποὖναι κοντά στόν Ἀργαῖο, καί τελευταῖα τή βγάλανε Καισάρεια, καί στέκεται ὥς τά σήμερα μʹ αὐτό τὄνομα, γιατί κʹ οἱ Τοῦρκοι τή λένε Καΐσερι. Τόν Ἀργαῖο τόν ἔχει κατά τή νοτιά, τό καλοκαῖρι φαίνεται ἡ κορφή του. Ἔχει μεγάλη ἱστορία, μά ὁ τόπος μέ στενεύει, κι ἄλλοι τά ξέρουνε καλύτερα ἀπό μένα. Στά καλά της χρόνια εἶχε μεγάλα χτίρια μέ κολόνες, λουτρά, θέατρο μαρμαρένιο καί κάστρα γερά. Τά κάστρα φαίνουνται γκρεμισμένα μεριές μεριές ὥς τά σήμερα. Ἀποπάνʹ ἀπό τήν πολιτεία εἶναι τό βουνό τʹ Ἅη Βασίλη, ἐκεῖ λένε πώς ἀσκήτευε τό φημισμένο τέκνο της, ὁ Μέγας Βασίλειος. Ἀπό κεῖ εἴτανε κι ὁ

ἀρχαῖος περιηγητής Παυσανίας. Τά σπίτια εἶναι χτισμένα σʹ ἕνα ἴσωμα τό χειμῶνα κάνει κρύο τάντανο καί τό καλοκαῖρι σκάνει ὁ γάϊδαρος. Ἐνῶ ἕνα γύρω της ἔχει βουνά ποὖναι ὄμορφα καί τʹ ἀγέρι πολύ καλό. Ὁ Στράβωνας γράφει στή Γεωγραφία του «Τά κύκλῳ δέ τῶν Μαζάκων χωρία τελέως ἄφορα καί ἀγεώργητα, καίπερ ὄντα πεδινά ἄλλʹ ἔστιν ἀμμώδη καί ὑπόπετρα». Ἄλλη πολιτεία φημισμένη σταθήκανε τά Τύανα, τούρκικα Τίκνα. Οἱ Τοῦρκοι τή λένε καί Κιλισέ Χισσάρ, δηλαδή Κλησόκαστρο, γιατί εἶχε πολλές ἐκκλησιές. Αὐτή ἡ χώρα εἶδε πολλή δόξα, πλήν τώρα εἶναι χωρίο ξεχασμένο. Εἶχε πολλά μεγάλα κτίρια κʹ ἕναν φημισμένον ναό τοῦ Δία. Ἐκεῖ πέρα γεννήθηκε ὁ ξακουσμένος φιλόσοφος Ἀπολλώνιος ὁ Τυανεύς, πού τόν εἴπανε καί μάγο. Στήν ἴδια ἐπαρχία βρίσκεται κʹ ἡ ἀρχαία Νηροασσός, τώρα Νίγδη, μέ κάστρο γερό. Κατά τή Μαύρη θάλασσα πέφτουνε ἄλλες παλιές πολιτεῖες, τά Βήνασα, ἡ Γαζηλωνῖτις σημερινή Πάφρα, τά Χάβακα, ἡ Φάβδα, κι ἄλλες, γιατί ἡ Καππαδοκία τόν παλιόν καιρό ἔφτανε ἴσαμε τή θάλασσα. Ἀμάσεια, πολιτεία μεγάλη ἕναν καιρό, χτισμένη ἀπάνου στό ποτάμι Γκεζίλ Ἰρμάκ, στʹ ἀρχαῖα Ἶρις ποταμός. Ἡ τοποθεσία της εἶναι ἀνάμεσα σέ δυό βραχόβουνα, καί κεῖ μέσα τρέχει τό ποτάμι, ὄμορφη πολύ. Ἔχει ἕξη γεφύρια καί νερόμυλους πολλούς μέ κάτι μεγάλες ρόδες μάλιστα λένε πώς σέ τοῦτο τό μέρος γίνηκε ὁ πρῶτος νερόμυλος. Ἀπάνου στά βράχια στέκεται ἀκόμα τʹ ἀρχαῖο κάστρο κι ἀνθρῶποι σκαλισμένοι καθώς καί μνήματα. Ὥς τά σήμερα γίνουνται μεγάλα παζάρια στήν Ἀμάσεια καί πουλιοῦνται πραμάτειες λογῆς λογῆς. Σʹ αὐτό τό μέρος γεννήθηκε καί μαρτύρησε ὁ Ἅγιος Θεόδωρος ὁ Τήρωνας. Στήν Ἀμάσεια εἶδε τό φῶς κι ὁ Στράβωνας, ἡ χρυσή πέννα τῆς Γεωγραφίας στό βιβλίο του μέσα δέ βρίσκει λόγια γιά νά τήν παινέσει, καί δίκια, γιατί ὅσοι πήγανε λένε πώς εἶναι ἡ πειό ὄμορφη τοποθεσία τῆς Ἀνατολῆς. Ἐκεῖ βρίσκεται τό μνῆμα τοῦ Ἅη Βασίλη. Ἡ Νύσσα εἶναι ἕνα χωριό κοντά στόν Ἅλυ ποταμό, κʹ ἐκεῖ εἴτανε δεσπότης ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Νύσσης. Ὁ ἄλλος ὁ ἅγιος Γρηγόριος εἴτανε καί κεῖνος ἀπό τήν Καππαδοκία, ἀπό μιά πολιτεία λεγόμενη Ναζιανζό. Ἡ Καππαδοκία εἶχε πολλές ἐπαρχίες, τή Διακοπινή, τή Γαζακηνή, τήν Ξιμηνή, τό Χιλιόκωμον, τή Μελιτηνή, τή Χαμαμηνή, τή Μοριμηνή, ὅλο τέτοια

ὀνόματα. Ἡ Μελιτηνή βρίσκεται στό πειό ξέμακρο μέρος τῆς Καππαδοκίας, κατά τό σορόκο, κʹ ἔχει σύνορο τόν Εὐφράτη ποταμό. Πολιτεία φημισμένη σʹ αὐτόν τόν τόπο εἴτανε ἡ Μελίτη, τούρκικα Μέλετνα, κοντά σʹ ἕνα ποτάμι. Μέ τὄνομα Κόμανα ὑπάρχανε δυό πολιτεῖες, ἡ μιά κοντά στή Μαύρη θάλασσα, τά λεγόμενα Ποντικά Κόμανα, τούρκικα Τοκάτ, κʹ ἡ ἄλλη μέσα στή μεγάλη στεριά πέρʹ ἀπό τήν Καισάρεια, τούρκικα Ἔλ Μποστάν ἤ Ἀρμινάχα. Στά δεύτερα τοῦτα Κόμανα εἴτανε χτισμένος ναός φημισμένος καί πολύ παλιός, καί κεῖ προσκυνούσανε μιά θεά πού τή λέγανε Μά οἱ ντόπιοι, κʹ οἱ Ἕλληνες Ἄρτεμη. Ἐκεῖ κοντά βρίσκουνται ὥς τά σήμερα κάστρα ἀραχνιασμένα ἀπάνου στά βουνά Ἀζάμορα. Φημισμένη χώρα εἴτανε κʹ ἡ Εὐπατόρια, χτισμένη ἀπό τό Μιθριδάτη τόν Εὐπάτορα. Τά Κάβειρα εἴτανε ξακουσμένα γιά τό ναό τοῦ Δία. Ἐκεῖ κοντά, ἀπάνου σʹ ἕναν ἀπότομο καί πολύ ἀψηλότατο βράχο βρίσκεται χτισμένο ἕνα κάστρο φοβερό πού δέν τό πῆρε κανένας, κʹ εἶχε μέσα περικλεισμένο ἕνα χωρίο πού τό λέγανε Καινόν. Ἀπάνου στό βράχο εἶχε φλέβα πὤβγαζε πολύ νερό, καί κάτʹ ἀπό τό βράχο ἄνοιγε γκρεμνός καί φαράγγι ἄπατο. Τόπος ἄπαρτος, γιά τοῦτο κεῖ μέσα οἱ βασιλιάδες φυλάγανε τό θησαυρό. Κατά τή νοτιά πέφτει ἡ κοσμοξάκουστη Σεβάστεια, τούρκικα Σιβάς πρωτύτερα τή λέγανε Μεγαλόπολη. Τό χειμῶνα κάνει τέτοιο κρύο, πὤχουνε νά ποῦνε πώς δέν τό κάνει μηδέ στή Ρουσσία, καί φυσᾶ τέτοιος δυνατός ἄνεμος πού πέφτουνε χάμω οἱ ἄνθρωποι. Σέ τούτη τήν πολιτεία μαρτυρήσανε οἱ ἅγιοι Σαράντα Μάρτυρες, μέσα σέ μιά λίμνη παγωμένη, καί μόνο ἕνας λύγισε καί μπῆκε μέσα στόν πύργο γιά νά πυρωθεῖ κʹ ἔχασε τή ψυχή του. Μά τώρα τούτη ἡ λίμνη ἔστυψε κι ἀπομείνανε κάτι βαλτόνερα καί κεῖ βρίσκεται ὥς τά σήμερα μιά μοναχή κολόνα ὀρθή ἀπό τήν ἐκκλησιά τους. Παραμέσα πέφτει ἡ Μικρή Ἀρμενία σʹ αὐτή τήν ἐπαρχία ὁ Μιθριδάτης ὁ Εὐπάτορας εἶχε χτισμένα 80 κάστρα. Τό Ταύϊον εἴτανε μιά παλιά πολιτεία μέ κάστρο δυνατό, καί μέσα στό κάστρο βρισκότανε ναός κι ἄγαλμα τοῦ Δία πολύ μεγάλο, κολοσσός. Σʹ αὐτή τή χώρα οἱ ἄνθρωποι εἴτανε ἄγριοι καί θηριόγνωμοι, λεγόμενοι Τρόκμοι ἢ Θοργαμά.

Ὁ τελευταῖος βασιλιάς τῆς Καππαδοκίας Ἀρχέλαος στάθηκε καλός ἄνθρωπος ἀγαποῦσε τά γράμματα κʹ ἔγραψε κι ὁ ἴδιος πολλά ὄμορφα βιβλία «ΙΙερί Φυτῶν», «Περί Ζώων», «Περί Ποταμῶν», «Περί Λίθων». Πλήν κατά δυστυχία λίγα φτάξανε ἴσαμε μᾶς.