Τμήμα Δασολογίας & Διαχείρισης Περιβάλλοντος & Φυσικών Πόρων Εργαστήριο Διευθέτησης Ορεινών Υδάτων και Διαχείρισης Κινδύνου Προπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών Ειδική Προστατευτική Διευθέτηση Αποτροπή Χειμαρρολάβας Διευθέτηση Ορεινών Υδάτων ΙΙ: Μέρος ΙIα Φώτης ΜΑΡΗΣ Αναπλ. Καθηγητής
Η Διευθέτηση των Χεράδων Η διευθέτηση των χεράδων αποσκοπεί στην αποτροπή της δημιουργίας χειμαρρολαβών και στον έλεγχο της λαβακίνησης. Αποτελεί γενικά δυσχερή υπόθεση λόγω της εξαιρετικής έντασης του φαινομένου, το οποίο χαρακτηρίζεται από μεγάλους όγκους γεωυλικών, που μετακινούνται με μεγάλες ταχύτητες και ισχυρή κρουστική και συρτική δύναμη. Η αποτροπή της δημιουργίας χειμαρρολάβας, στην οποία αποσκοπεί καταρχή η διευθέτηση των χέραδων, επιτυγχάνεται μετά από σταθεροποίηση της εστίας που παράγει τα λαβαϋλικά, με δύο τρόπους: Με βελτίωση της ευστάθειας του χώρου της εστίας και Με έλεγχο του μηχανισμού παραγωγής λαβαϋλικών στην εστία. 2
Η Διευθέτηση των Χεράδων Ο έλεγχος των χειμαρρολαβών είναι δυνατός στην κοίτη του ρεύματος στην ορεινή λεκάνη απορροής και στον κώνο πρόσχωσης. Οι τρόποι διευθέτησης που εφαρμόζονται για τον σκοπό αυτό, είναι: Μείωση του όγκου της λαβαμεταφοράς και της ταχύτητας κίνησής της και Η συγκράτηση των λαβαφορτίων σε τμήμα της κοίτης. 3
Βελτίωση της ευστάθειας στο χώρο της λαβαεστίας Για να βελτιωθεί η ευστάθεια του χώρου στην περιοχή σχηματισμού των χειμαρρολαβών, θα πρέπει κατ αρχή να μειωθούν δραστικά οι υπάρχουσες κλίσεις και να αυξηθούν οι δυνάμεις αντίστασης. Για τον σκοπό αυτό κατασκευάζονται αλλεπάλληλα υψηλά φράγματα στερέωσης της κοίτης, που αποσκοπούν στην βαθμίδωση του πυθμένα. Τα φράγματα ιδρύονται σ όλο το μήκος της κοίτης, όπου παρατηρείται συσσώρευση υλικών. Στην κεφαλή της συσσώρευσης τα έργα διαμορφώνονται ως φράγματα σειράς Bretton, ώστε να επιτευχθεί επαρκής τοπική ανύψωση του μετώπου και εδρέωση της μάζας συσσώρευσης και να σχηματισθεί στην επιφάνεια της η κλίση αντιστάθμισης. Κατόπιν ακολουθεί τεχνική και φυσική στερέωση των πρανών και των συμβαλλόντων της κοίτης με το γνωστό δασοτεχνικό σύστημα διευθέτησης. 4
Έλεγχος του μηχανισμού παραγωγής υλικών στο χώρο της λαβαεστίας Τα χειμαρρικά φαινόμενα που παράγουν τα λαβαϋλικά, είναι κατά κανόνα οι γεωλισθήσεις και σπανιότερα οι γεωκατακρημνίσεις στα πρανή και στις εκατέρωθεν κλιτύες του χέραδου. Κύριο αίτιο των γεωλισθήσεων είναι το νερό. Συνεπώς, η αποκατάσταση της ισορροπίας στα πρανή της κοίτης και η αποτροπή της παραγωγής λαβαϋλικών επιτυγχάνεται με την αποτροπή του διαποτισμού των γεωμαζών και στη συνέχεια τόσο με την στερέωση του πόδα και την μείωση της κλίσης τους, όσο και με την αύξηση των αντιστάσεων στο χώρο της εστίας. Απαιτείται λοιπόν η άμεση στράγγιση του χώρου της γεωλίσθησης από τα εισρέοντα ύδατα (στραγγιστήριες τάφρους, σύστημα στράγγισης επιφανειακών και υπόγειων νερών). Ακολουθεί στερέωση του πόδα των γεωλισθήσεων με ουδούς ή χαμηλά φράγματα και παράλληλους τοίχους από εύπλαστα συρματόπλεκτα κιβώτια. Ακολουθεί φυτοτεχνική στερέωση και στράγγιση του χώρου. 5
Μείωση της ταχύτητας κίνησης της λαβαμάζας Η επιβράδυνση της ταχύτητας κίνησης της χειμαρρολάβας αποσκοπεί στην μείωση της καταστρεπτικότητάς της, στο καλύτερο έλεγχο του λαβαφορτίου, καθώς και στον μεγαλύτερο διαποτισμό των λαβαϋλικών από τα χειμαρρικά ύδατα που ακολουθούν την λαβαμάζα, ώστε να διευκολύνεται ο μετασχηματισμός της κίνησής της σε στερεομεταφορά. Η ταχύτητα κίνησης της λαβαμάζας γίνεται: Με την μείωση του ειδικού λαβαφορτίου, άρα με τον περιορισμό του ύψους της λαβαμάζας και με την μείωση της κλίσης του πυθμένα και Με την αύξηση των τριβών στις διατομές της κοίτης. Επιτυγχάνεται με την ίδρυση ειδικών διαδοχικών επιβραδυντικών βαθμιδώσεων στην κεντρική κοίτη και ιδίως σε στενά τμήματά της με ισχυρή κλίση. 6
Μετασχηματισμός της λαβαμεταφοράς σε στερεομεταφορά Ο καλύτερος τρόπος μείωσης της καταστρεπτικότητας μιας χειμαρρολάβας είναι ο μετασχηματισμός της κίνησης της σε στερεομεταφορά. Για τον σκοπό αυτό ιδρύονται στην κοίτη του χειμάρρου λαβαθραυστήρες ή λαβαμετασχηματιστές, δηλαδή ειδικές φραγματικές κατασκευές με κατάλληλες διατάξεις στον κορμό τους (διαδοχικές, στενές εγκοπές). Η διέλευση της λαβαμάζας διαμέσου των διατάξεων αυτών επιβραδύνει την λαβακίνηση (μειώνει την κινητική ενέργεια), επιτρέπει τον καλύτερο διαποτισμό του λαβαϋλικού από τα χειμαρρικά ύδατα, διασπά την λαβαμάζα σε περισσότερους κορμούς διευκολύνοντας έτσι την μετάπτωση της σε στερεομεταφορά και συγκρατεί ένα μέρος των κινούμενων λαβαϋλικών, τα οποία παρασύρονται στη συνέχεια από τα ύδατα των επόμενων υδατοπαροχών. 7
Συγκράτηση του λαβαφορτίου Επιβάλλεται η συγκράτηση των λαβαφορτίων σε κατάλληλο σημείο της κεντρικής κοίτης, πριν εξαχθούν στην πεδινή περιοχή. Για τον σκοπό αυτό ιδρύονται φράγματα συγκράτησης λαβαϋλικών (λαβαφορτίων και στερεοφορτίων). Στις πεδινές περιοχές του χεράδου, ιδρύονται και δεξαμενές απόθεσης λαβαϋλικών, οι οποίες είναι εκκενώσιμες, φέρουν δε στο πέρας τους λαβαθραυστήρα και στο ενδιάμεσό τους λαβαμετασχηματιστές. 8