Ο «Δεκέμβρης» του 1944

Ο «Δεκέμβρης» του 1944

TNA HS 5/224: John Melior Stevens, Σχέδιο-Πρόταση για την αποτροπή της κατάληψης της εξουσίας στην Ελλάδα από το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, κατά τον τερματισμό της κατοχής του Άξονα. ΤΝΑ WO 204/8312: 23 η Τεθωρακισμένη Ταξιαρχία, Επιχειρήσεις στην Ελλάδα. Διεθνής Ερυθρός Σταυρός, Ιστορικά αρχεία ACIRC R G 0044.53-52: Αντιναυάρχου Δημητρίου Οικονόμου, Σχετικά με την διαδρομή της φάλαγγας των ομήρων του ΕΛΑΣ, που απελευθερώθηκε στο χωριό Μπλέσσια-Αμυγδαλιές. TNA WO 204/395: Πρακτικά της διάσκεψης με τους εκπροσώπους της Κεντρικής Επιτροπής του ΕΑΜ, στο Στρατηγείο των Χερσαίων Δυνάμεων και του Στρατιωτικού Συνδέσμου στην Ελλάδα (8-11 Ιανουαρίου 1944). Φωτογραφίες: ΤΝΑ WO 204/8312: Εξώφυλλο & σχέδιο 23 η Τεθωρακισμένη Ταξιαρχία, Επιχειρήσεις στην Ελλάδα. Εταιρεία των Φίλων του Λαού: Φωτογραφία Δ. Οικονόμου. Πέτρος Στ. Μακρής-Στάϊκος & εκδοσεισ ικαροσ 2014 ISBN 978-960-572-043-8

Πέτρος Στ. Μακρής-Στάϊκος Ο «Δεκέμβρης» του 1944 Τέσσερα άγνωστα κείμενα ΙΚΑΡΟΣ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος 11 John Melior Stevens, Σχέδιο - Πρόταση για την πρόληψη της κατάληψης της εξουσίας στην Ελλάδα από τον ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, κατά τον τερματισμό της κατοχής του Άξονα 13 Η 23 η Τεθωρακισμένη Ταξιαρχία στην Ελλάδα 26 Δημήτριος Οικονόμου, Σχετικά με τη διαδρομή της φάλαγγας των ομήρων του ΕΛΑΣ, που απελευθερώθηκε στο χωριό Μπλέσσια - Αμυγδαλιές 73 Τα πρακτικά της ανακωχής 85 Παράρτημα Βιογραφικό Σημείωμα J.M. Stevens 157 Σημείωμα για την 23 η Τ.Τ. 16 1 Βιογραφικό Σημείωμα Δημητρίου Οικονόμου 165 Σημείωμα για τα Πρακτικά της ανακωχής 169

Στη μνήμη του Αλέξανδρου Αργυρίου

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Μετά την Επανάσταση του 1821, δεν υπάρχει άλλο ιστορικό γεγονός στην Ελλάδα που να έχει λάβει τόσες ονομασίες και χαρακτηρισμούς όσο τα γεγονότα του Δεκεμβρίου του 1944: O Μεγάλος Δεκέμβρης, Ο Κόκκινος Δεκέμβρης, Ο αιματοβαμμένος Δεκέμβρης, Ο 2 ος Γύρος του ΚΚΕ, Η Μάχη των Αθηνών, Η Δεκεμβριανή Επανάσταση, Τα Δεκεμβριανά του 1944. Ίσως υπάρχουν και άλλοι που μου διαφεύγουν. Τα γεγονότα της περιόδου εκείνης έχουν πολλές πτυχές. Κυριότερη, βεβαίως, ανάμεσά τους είναι εκείνη που αφορά τους σκοπούς και τις επιδιώξεις του ΚΚΕ, σε συνδυασμό με το ερώτημα του κατά πόσον ωθήθηκε στο εγχείρημά του από τη Σοβιετική Ένωση. Μια δεύτερη πτυχή, εξ ίσου σημαντική, αποτελεί η βρετανική παρέμβαση, η οποία ματαίωσε τα σχέδιά του. Μια τρίτη, τέλος, πτυχή, α- φορά την εκτέλεση ή τον σφαγιασμό πολλών χιλιάδων «αστών» από όργανα του ΚΚΕ, αλλά και την ομηρεία, τουλάχιστον χιλίων άλλων. Υπάρχουν και άλλες πτυχές, όπως, π.χ., η αντιμετώπιση των γεγονότων από τις ΗΠΑ και τη Σοβιετική Ένωση. Όμως αυτές δεν έχουν σχέση με αυτό το βιβλίο. Με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 70 χρόνων από τα γεγονότα εκείνα, σκέφθηκα να επιλέξω και να δημοσιεύσω τέσσερα κείμενα, μέσα από μια πλειάδα άλλων που έχω εντοπίσει σε σχετική μου έ- ρευνα. Αυτά είναι τα ακόλουθα: John Melior Stevens, Σχέδιο-Πρόταση για την αποτροπή της κατάληψης της εξουσίας στην Ελλάδα από το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, κατά τον τερματισμό της κατοχής του Άξονα (TNA HS 5/224). 23 η Τεθωρακισμένη Ταξιαρχία, Επιχειρήσεις στην Ελλάδα. Οκτώβριος 1944-Ιανουάριος 1945 (ΤΝΑ WO 204/8312). 11

ο «δεκεμβρησ» του 1944 Αντιναυάρχου Δημητρίου Οικονόμου, Σχετικά με τη διαδρομή της φάλαγγας των ομήρων του ΕΛΑΣ, που απελευθερώθηκε στο χωριό Μπλέσσια-Αμυγδαλιές (ACIRC R G 0044.53-52). Πρακτικά της διάσκεψης με τους εκπροσώπους της Κεντρικής Επιτροπής του ΕΑΜ, στο Στρατηγείο των Χερσαίων Δυνάμεων και του Στρατιωτικού Συνδέσμου στην Ελλάδα (8-11 Ιανουαρίου 1944) (TNA WO 204/395). Από τα παραπάνω κείμενα, το πρώτο και το τρίτο είναι τελείως άγνωστα. Το δεύτερο περιλαμβάνεται στις πηγές τουλάχιστον ενός βιβλίου (βλ. Γεώργιος Χ. Κατσιμήτρος, Αντισυνταγματάρχης Πεζικού, Η Μάχη των Αθηνών, Αθήναι 1970) χωρίς όμως να δημοσιεύονται, έστω, αποσπασματά του. Σχετικά με το τέταρτο κείμενο, τέλος, δεν έχω εντοπίσει οποιαδήποτε μετάφρασή του ή σχετική παραπομπή. Έτσι, τα χαρακτηρίζω όλα ως άγνωστα. Ευχαριστώ θερμά τον Απόστολο Κ. Δοξιάδη για τη συμβολή του στην έρευνά μου. Ευχαριστώ επίσης τον «Ίκαρο» που πρόθυμα δέχθηκε να εκδώσει αυτό το βιβλίο. Σεπτέμβριος 2014 Πέτρος Στ. Μακρής-Στάϊκος 12

John Melior Stevens Σχέδιο-Πρόταση για την πρόληψη της κατάληψης της εξουσίας στην Ελλάδα από το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ κατά τον τερματισμό της κατοχής του Άξονα

ΑΚΡΩΣ ΑΠΟΡΡΗΤΟ 1. Προϋποθέσεις Το σχέδιο αυτό βασίζεται στις ακόλουθες προϋποθέσεις: (α) ότι θα είναι διαθέσιμα βρετανικά στρατεύματα 80.000 ανδρών (β) ότι δεν θα πραγματοποιηθεί συμμαχική απόβαση στην Ελλάδα (γ) ότι η εσωτερική κατάσταση στην Ελλάδα δεν θα υποστεί σημαντικές αλλαγές. 2. Αντικείμενο Η αποτροπή της κατάληψης της εξουσίας από το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ κατά τη λήξη της κατοχής του Άξονα. 3. Εν όψει των μικρών βρετανικών δυνάμεων που είναι διαθέσιμες στην Ελλάδα, δεν τίθεται θέμα επικράτησης εις βάρος του ΕΑΜ- ΕΛΑΣ με τη χρήση βίας, ούτε δε και μια τέτοια επιχείρηση θα ήταν πολιτικά επιθυμητή. Το σχέδιο, λοιπόν, αυτό βασίζεται στην πρόληψη και την εξουδετέρωση ενός πραξικοπήματος του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. 4. Γενική εκτίμηση Ο εχθρός Σήμερα, οι δυνάμεις του εχθρού στην Ελλάδα αποτελούνται από 9 γερμανικές και 3 βουλγαρικές μεραρχίες, από τις οποίες 6 και 3, αντίστοιχα, είναι μηχανοκίνητες. Εκτιμάται ότι η κατοχή της χώρας θα λήξει, στις ακόλουθες περιπτώσεις (αναφέρονται με τη σειρά που πιθανολογούνται): (α) εάν υπάρξει ανακωχή στην Ευρώπη, 15

ο «δεκεμβρησ» του 1944 (β) εάν καταρρεύσουν οι στάσιμες μονάδες μετά την αποχώ ρηση των υπόλοιπων από την ηπειρωτική χώρα, ή (γ) εάν υπάρξει εκούσια αποχώρηση. Στις περιπτώσεις (β) και (γ) ο εχθρός δεν θα εγκαταλείψει τον έλεγχο σε όλη τη χώρα ταυτόχρονα, ενώ η αποχώρηση μπορεί να γίνει χωρίς προειδοποίηση, ιδίως στην περίπτωση (β). Συνεπώς, η ύπαρξη της δυνατότητας για την άμεση εφαρμογή του σχεδίου αυτού είναι σημαντική. Είναι επίσης σημαντικό το να υπάρξουν οι καλύτερες διαθέσιμες μέθοδοι, ώστε να εξασφαλισθεί η προειδοποίηση. Υπάρχουν βάσιμες ελπίδες ότι οι Γερμανοί θα αμυνθούν εάν υπάρξει απόπειρα του ΕΛΑΣ να τους αφοπλίσει, υπό την προϋπόθεση ότι θα υπάρξουν διευκολύνσεις γι αυτούς, ώστε να παραδοθούν κατά μονάδες στις βρετανικές Αρχές. Οι Γερμανοί διατηρούν ζωντανή την εικόνα των Ιταλών και πιθανολογείται βάσιμα ότι κύρια επιθυμία τους είναι να παραδοθούν κατά μονάδες στους Βρετανούς και όχι στους Έλληνες, ειδικά δε στον ΕΛΑΣ τον οποίο δεν εμπιστεύονται. Τούτο υπό την προϋπόθεση ότι οι Βρετανοί θα τους αναλάβουν και δεν θα τους παραδώσουν στους Έλληνες. Πρέπει, λοιπόν, να καταστρωθεί ένα σχέδιο για την απομάκρυνση των Γερμανών από την Ελλάδα με βρετανικές ρυθμίσεις. 5. Το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ Το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ θα επιχειρήσει να καταλάβει την εξουσία με τη χρήση βίας. Τούτο θα λάβει τη μορφή επίθεσης του ΕΛΑΣ από τα βουνά εναντίον των πόλεων-κλειδιών σε συνδυασμό με εξεγέρσεις στις πόλεις αυτές, οργανωμένες από το ΕΑΜ. Οι μόνες δυνάμεις, ικανές να αντισταθούν σε τέτοιες ενέργειες είναι οι αντάρτες του ΕΔΕΣ, οι Καπετάνιοι που περιορίζονται σε απομακρυσμένες 16

J.M. Stevens, ΣΧΕΔΙΟ-ΠΡΟΤΑΣΗ περιοχές και τα Τάγματα Ασφαλείας. Καθώς αυτά δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν για δράση κατά του ΕΑΜ, πρέπει να οργανωθούν και να οπλισθούν τα ανοργάνωτα και άοπλα αντιεαμικά στοιχεία. Επίσης, το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ θα καταβάλει κάθε προσπάθεια για να αποκτήσει γερμανικά όπλα. Στις περιπτώσεις (α) και (β) μπορεί να έχει την ευκαιρία να αποκτήσει μεγάλες ποσότητες όπλων και βαρέως οπλισμού, από επιθέσεις του εναντίον απομονωμένων γερμανικών μονάδων. Στην περίπτωση (γ) το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ δεν θα διστάσει να συνθηκολογήσει με τους Γερμανούς, ώστε να τους αφήσει να φύγουν ανενόχλητοι, με αντάλλαγμα μερικά όπλα. Οποιαδήποτε απόπειρα του ΕΛΑΣ να καταλάβει την εξουσία αναμφίβολα θα προκαλέσει ενθουσιασμό μεταξύ ορισμένων ανταρτών. Και θα περάσει ένα χρονικό διάστημα έως ότου ο μέσος αντάρτης αρχίσει να αντιλαμβάνεται ότι παραπλανήθηκε από τους ηγέτες του. Θα αισθανθεί πολύ φοβισμένος ώστε να λιποτακτήσει μέχρι να βεβαιωθεί ότι η άλλη πλευρά κερδίζει. Έτσι, δεν πρέπει να αναμένεται πρόωρη διάσπαση του ΕΛΑΣ. 6. Διαθέσιμες δυνάμεις (α) Βρετανικές Το παράρτημα «Α» περιέχει εκτίμηση των δυνάμεων που απαιτούνται και των τόπων όπου θα πρέπει να σταλούν. Τα στρατεύματα αυτά πρέπει να αποτελούνται από λευκούς, κατά προτίμησιν Νεοζηλανδούς ή Βρετανούς. Δεν χρειάζεται να είναι πρώτης τάξεως πολεμιστές, αρκεί να κάνουν φανερή την παρουσία και την ισχύ τους. (β) Επιστρατευμένες εγχώριες δυνάμεις Υπάρχει σημαντικός αριθμός Ελλήνων, ώστε να σχηματισθεί 17

ο «δεκεμβρησ» του 1944 αμέσως Χωροφυλακή στην Ελλάδα. Χρειάζονται 100% οπλισμό. Οι ηγέτες τους πρέπει να επιλεγούν με εξαιρετική προσοχή, από πρόσωπα ακηλίδωτα από οποιαδήποτε σχέση με τον Άξονα ή τις κατοχικές κυβερνήσεις κατά το παρελθόν. (γ) Τα Τάγματα Ασφαλείας Τα Τάγματα Ασφαλείας δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν με τη σημερινή τους μορφή. Περιέχουν όμως έναν μεγάλο αριθμό φιλοβρετανικών (και εχθρικών προς τον ΕΛΑΣ) στοιχείων που θα ήταν δυνατόν να ενταχθούν στη Χωροφυλακή της παρ. (β). (δ) Ο Βασιλικός Ελληνικός Στρατός Γενικά, ο Βασιλικός Ελληνικός Στρατός, τώρα στο Κάιρο, δεν θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί, λόγω αμφιβολιών για τις πολιτικές του προτιμήσεις. Εξαίρεση, ενδεχομένως, θα μπορούσε να γίνει για ο- ρισμένες τεχνικές υπηρεσίες, ειδικά για τις διαβιβάσεις. Εάν ήταν δυνατόν να οργανωθούν νομιμόφρονες μονάδες πυροβολικού και βαρέων όλμων, θα ήταν πολύ χρήσιμο. Ο μέσος αντάρτης του ΕΛΑΣ τρομοκρατείται εύκολα από το πυρ του πυροβολικού και των όλμων. Από πλευράς ηθικού, λοιπόν, το αποτέλεσμα της κατοχής τους από δυνάμεις αντίθετες προς τον ΕΛΑΣ θα είναι τεράστιο. Ίσως θα μπορούσαν να σταλούν σύντομα στελέχη στην Ελλάδα, ως βάση για την ανασύσταση του Ελληνικού Στρατού. 7. Σκοποί Με τις διαθέσιμες βρετανικές δυνάμεις, ο έλεγχος ολόκληρης της χώρας είναι αδιανόητος. Πάντως, θεωρώ ότι ο σκοπός μπορεί να επιτευχθεί με τον στρατιωτικό έλεγχο των κυρίων λιμανιών (της ηπειρωτικής Ελλάδας) που θα επιλεγούν από τον Συμμαχικό Στρατιωτικό Σύνδεσμο (AML), δηλαδή ο Πειραιάς, η Θεσσαλονίκη, ο Βό- 18

J.M. Stevens, ΣΧΕΔΙΟ-ΠΡΟΤΑΣΗ λος, η Πρέβεζα, η Πάτρα, η Καλαμάτα και ο Ισθμός της Κορίνθου. Η επικοινωνία θα γίνεται από τη θάλασσα, κάτι για το οποίο η Ελλάδα προσφέρεται. Σε κάθε περίπτωση, οι επικοινωνίες από την ξηρά είτε θα παρεμποδίζονται από τους Γερμανούς ή τα σήματα θα περνούν πάνω από βουνά που ελέγχονται από τον ΕΛΑΣ. 8. Ο παράγων χρόνος Ο παράγων χρόνος είναι εξαιρετικά σημαντικός. Εάν δεν ληφθούν μέτρα άμεσα, έτσι ώστε να παρεμποδισθεί το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, τότε το πρόβλημα θα λάβει τη μορφή της εκδίωξής του με τη χρήση βίας, δηλαδή της εμπλοκής των βρετανικών μονάδων στον εμφύλιο πόλεμο μιας φιλικής δύναμης, με όλα τα εγγενή της προβλήματα. 9. Προτεινόμενο σχέδιο Αυτό χωρίζεται σε τρεις φάσεις: Φάση 1 η Πριν από την απελευθέρωση. Φάση 2 η Κατά την απελευθέρωση. Φάση 3 η Μετά την απελευθέρωση. 10. Φάση 1 η Κατά τη διάρκεια της φάσης αυτής, σκοπός θα είναι να υπάρξει άμεση ειδοποίηση για τη φάση 2 και η προετοιμασία γι αυτήν. Είναι φανερό πως όσo λιγότερη βοήθεια δίνεται τώρα στον ελασ τόσο πιθανότερη γίνεται η επιτυχία του σχεδίου. Ο μόνοι λόγοι για την παροχή ενίσχυσης θα πρέπει να είναι η εξασφάλιση της επιτόπου παραμονής των Αξιωματικών του Συμμαχικού Στρατιωτικού Συνδέσμου και η διεξαγωγή των αναγκαίων στρατιωτικών επιχειρή σεων στις περιοχές του ΕΛΑΣ. 19