εκκλησια ʹ πειραϊκηʹ ΜΗΝΙΑΙΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΙΕΡΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΕΤΟΣ 24ο ΤΕΥΧΟΣ 258 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2014 3,5 ἀφιέρωμα Ὅσιος Πορφύριος ὁ Καυσοκαλυβίτης
πειραϊκη εκκλησια ʹ ʹ Ἐπὶ φίλῳ σου Χριστέ, δάκρυα ῥαίνεις μυστικῶς, καὶ ἐγείρεις ἐκ νεκρῶν Τεταρταῖον Λάζαρον, ἐκ τοῦ μνημείου, ἀναστήσας Κύριε, πάντας ἐδίδαξας βοᾶν, μετὰ βαΐων καὶ κλάδων σοι Εὐλογημένος εἶ ὁ ἐρχόμενος Ὅ ταν ἀνέστησες, Χριστέ, ἀπὸ τὸν τάφο τὸν Λάζαρο, ποὺ ἦταν τέσσερες ἡμέρες νεκρός, δίδαξες σὲ ὅλους νὰ σοῦ φωνάζουν, κρατώντας στὰ χέρια τους κλαδιὰ φοινίκων: «Εὐλογημένος εἶσαι σὺ ποὺ ἔρχεσαι». Ἐπὶ φίλῳ σου Χριστέ, δάκρυα ῥαίνεις μυστικῶς, καὶ ἐγείρεις ἐκ νεκρῶν, Λάζαρον κείμενον θνητόν ἐν ᾧ συμπάθειαν ἔδειξας φιλανθρώπως μαθόντα δὲ τὴν σήν, παρουσίαν Σωτήρ, τὰ πλήθη τῶν βρεφῶν, ἐξῆλθον σήμερον, ἐν ταῖς χερσὶ κατέχοντα Βαΐα, τὸ Ὡσαννά σοι κραυγάζοντα Εὐλογημένος εἶ, ὅτι τὸν Κόσμον, εἰς τὸ σῶσαι ἐλήλυθας. Μυστικά, Χριστέ, χύνεις δάκρυα γιὰ τὸν φίλο σου Λάζαρο, ποὺ κείτεται νεκρός, καὶ τὸν ἀνασταίνεις. Σ αὐτὸν ἔδειξες φιλάνθρωπα τὴ συμπάθειά σου. Καὶ τὰ πλήθη τῶν νηπίων, Σωτήρ, ὅταν ἔμαθαν τὴν παρουσία Σου, βγῆκαν σήμερα ἔξω, κρατώντας στὰ χέρια τους κλαδιὰ φοινίκων καὶ φωνάζοντάς Σου δυνατά: «Ὡσαννά, εὐλογημένος εἶσαι Σύ, γιατὶ ἦλθες γιὰ νὰ σώσεις τὸν κόσμο». Καθίσματα τοῦ ὄρθρου τῆς ἑορτῆς τῶν Βαΐων. Ἀπόδοση στὰ νέα ἑλληνικὰ Αἰκ. Τσιρούλη-Κιούρου. Ἀπὸ τὸ βιβλίο Οἱ ὄρθροι τῶν Δεσποτικῶν καὶ Θεομητορικῶν ἑορτῶν.
πειραϊκη εκκλησια ʹ ʹ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1 Ἑορτολογικό 4 Ἡ θυσία τοῦ Χριστοῦ Πανιερωτάτου Μητροπολίτου Ἀχελώου κ. Εὐθυμίου 48 Ἀνεμοδείκτης 50 Βιβλιοπαρουσίαση 56 Γεγονότα προσωπογραφία Στέλιος Κυριακίδης 51 Εἰσαγωγή 52 «Γιὰ τὴν Ἑλλάδα, Στέλιο μου, γιὰ τὰ παιδιά σου» Στέλιου Κυριακίδη 53 Αὐτὸς ὁ πατριώτης ἔτρεχε μὲ τὴν ψυχή του Γιάννη Παπαδημητρόπουλου 6 Μεγάλη Ἑβδομάς 54 Ἡ ἀπίστευτη ἱστορία ἑνὸς Μεγάλου ἀλλὰ ἄγνωστου Ἕλληνα! Βασίλη Γαλούπη ΕΤΗΣΙΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑ Ἱστορικά Ἀνατολὴ καὶ Δύση 8 Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία καὶ ἡ Δύση Ἀρχιμανδρίτου Πλακίδα Deseille 2 Μηνιαία ἔκδοση Ἱερᾶς Μητροπόλεως Πειραιῶς Ἐκδότης: Ἱερὰ Μητρόπολις Πειραιῶς Ἱδρυτής: Σεβ. Μητροπολίτης πρ. Πειραιῶς κ. ΚΑΛΛΙΝΙΚΟΣ Ἰδιοκτησία: Ἱερὰ Μητρόπολις Πειραιῶς Ἀκτὴ Θεμιστοκλέους 190, 185 39, Πειραιᾶς Τηλ. 210 4514833 Fax. 210 4518476 e-mail: peir.ekklisia@gmail.com Διευθυντής - Ἀρχισυντάκτης: Πρωτοπρ. Μιλτιάδης Ζέρβας Διευθυντὴς Γραφείου Τύπου, Ὑπεύθυνος συντονιστὴς ΜΜΕ Ἱερᾶς Μητροπόλεως Πειραιῶς: Δημήτριος Ἀλφιέρης Συντακτικὴ ἐπιτροπή: Γεώργιος Ἀνανιάδης Χρῆστος Καπαγερίδης Γεώργιος Μπάρλας Παναγιώτης Φραγκάκος Παναγιώτης Χαρατζόπουλος
πειραϊκη εκκλησια ʹ ʹ Ἔτος 24ο - Τεῦχος 258 - Ἀπρίλιος 2014 MHNIAIO ΑΦΙΕΡΩΜΑ Ὅσιος Πορφύριος ὁ Καυσοκαλυβίτης 26 Λόγοι τοῦ ὁσίου Πορφυρίου Ὁσίου Πορφυρίου τοῦ Καυσοκαλυβίτου 29 Ἑπόμενος τοῖς θείοις Πατράσι Μοναχοῦ Πορφυρίου 32 Μιὰ καινοφανὴς ἡσυχαστικὴ πρόταση στὰ χρόνια τῆς μετανεωτερικότητας Κωνσταντίνου Νούση 34 «Εὐάρεστος Θεῷ γενόμενος ἠγαπήθη» Ἱερομονάχου Δαμασκηνοῦ Ἁγιορείτου 39 Λόγοι τοῦ ὁσίου Πορφυρίου Ὁσίου Πορφυρίου τοῦ Καυσοκαλυβίτου 41 Ὁ Ἁγιασμός Ὁσίου Πορφυρίου τοῦ Καυσοκαλυβίτου 42 Ὁ Γέροντας εἶναι μυστήριο Ἀρχιμανδρίτου Ἀνανία Κουστένη 10 Εἰσαγωγή 12 Οἱ τελευταῖοι μῆνες τῆς ἐπίγειας ζωῆς τοῦ ἁγίου Πορφυρίου στὰ Καυσοκαλύβια Μοναχοῦ Ἀκάκιου Καυσοκαλυβίτη 18 Ἕνα παιδὶ τοῦ Θεοῦ Ἀρχιμανδρίτου Βασιλείου Γοντικάκη, Προηγουμένου Ἱ. Μ. Ἰβήρων 20 Ὁ Πνευματικὸς πατέρας τῶν ἀνθρώπων τῆς ὀδύνης Γεωργίου Σ. Κρουσταλάκη 23 Ὁ Γέρων Πορφύριος Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Μπάτσκας κ. Εἰρηναίου Μπούλοβιτς 46 Προβληματισμοὶ γιὰ τὴν ἵδρυση προγράμματος ἰσλαμικῶν σπουδῶν στὸ τμῆμα Θεολογίας Θεσσαλονίκης Κωνσταντίνου Χολέβα 47 Ἁγιορείτικη Οἰκουμενικότητα Δημητρίου Γ. Μεταλληνοῦ Ἐξώφυλλο: Ὅσιος Πορφύριος ὁ Καυσοκαλυβίτης Ἀτελιέ / Φωτοστοιχειοθεσία: Γεώργιος Ἀνανιάδης Καλλιτεχνικὴ ἐπιμέλεια: Γεώργιος Ἀνανιάδης Γεώργιος Καστρινάκης Γραμματεία: Βιολέττα Σωτηρίου τηλ. 210 4514833 / ἐσ. 305 Συνδρομές: Ἀσπασία Ἀθανασάκη τηλ. 210 4514833 / ἐσ. 220 Διόρθωση κειμένων: Μιχάλης Καπετανῆς Ἐκτύπωση - Βιβλιοδεσία: «ΛΥΧΝΙΑ» Α.Ε. Υἱοὶ Θ.Βγόντζα τηλ. 210 3410436 www.lyxnia.gr Διακίνηση: Πρακτορεῖο Διανομῆς Τύπου «Εὐρώπη» Διακίνηση περιοδικοῦ ἐκτός τῶν χώρων πωλήσεως: τηλ. 210 5714870 ISSN: 1108-0825 Ἀξία Συνδρομῶν: Ἐσωτερικοῦ: 31 Ἐξωτερικοῦ: 65 (Εὐρώπης) 80 $ (Ἀμερικῆς) Τιμή: 3,5 3
Ἡ θυσία τοῦ Χριστοῦ Τοῦ Πανιερωτάτου Μητροπολίτου Ἀχελώου κ. Εὐθυμίου 4 Ἡ θυσία τοῦ Χριστοῦ εἶχε ἀπολυτρωτικὸ χαρακτήρα. Στὴν Κ. Διαθήκη τονίζεται ἐπανειλημμένα ὅτι ἡ θυσία τοῦ Χριστοῦ εἶχε ἀποτέλεσμα τὴν «λύτρωση» καὶ τὴν «ἐξαγορὰ» τῶν ἀνθρώπων. Καί, εἰδικότερα, ὅτι ὁ Χριστὸς προσέφερε τὸ αἷμα του ὡς «ΛΥ- ΤΡΟΝ». Ὁ ἴδιος ὁ Κύριος εἶπε: «ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου... ἦλθε διακονῆσαι καὶ δοῦναι τὴν ψυχὴν αὐτοῦ λύτρον ἀντὶ πολλῶν» (Ματθ. κ 28). Καὶ ὁ ἀπόστολος Πέτρος γράφει στὴν Α Ἐπιστολή του: «Ἐλυτρώθητε οὐ φθαρτοῖς, ἀργυρίῳ ἢ χρυσίῳ (= μὲ ἀσημένια ἢ χρυσὰ νομίσματα ποὺ δίνονται συνήθως ὡς λύτρα), ἀλλὰ τιμίῳ αἵματι, ὡς ἀμνοῦ ἀμώμου καὶ ἀσπίλου Χριστοῦ» (α 18-19). Οἱ βιβλικοὶ αὐτοὶ ὅροι ἀναφέρονται σαφῶς στὸν λυτρωτικὸ χαρακτήρα τῆς ἐν Χριστῷ σωτηρίας. Ποιά ὅμως εἶναι ἡ ἀκριβὴς ἔννοια τῶν ὅρων αὐτῶν καὶ πῶς ἡ ὀρθόδοξη σωτηριολογία ἔχει ἑρμηνεύσει τὰ ἀντίστοιχα βιβλικὰ χωρία; Ποιός ἦταν ὁ παραλήπτης τοῦ λύτρου Τὸ πρῶτο ἐρώτημα, ποὺ ἔχει τεθεῖ ἤδη ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τοῦ Ὠριγένη (β -γ αἰώνα), εἶναι: «σὲ ποιόν δόθηκε τὸ αἷμα τοῦ Χριστοῦ, ὡς λύτρον», γιὰ τὴν ἀπελευθέρωση τῶν ἀνθρώπων. Στὸ ἐρώτημα αὐτὸ δύο ἀπαντήσεις εἶναι δυνατές: ἢ ὅτι τὸ λύτρο τοῦ αἵματος τοῦ Χριστοῦ δόθηκε στὸν Θεὸ Πατέρα ἢ ὅτι δόθηκε στὸν διάβολο. Εὐθὺς ἐξ ἀρχῆς λοιπόν, δημιουργεῖται ἕνα σοβαρὸ δίλημμα, τὸ ὁποῖο παρουσιάζει πολὺ παραστατικὰ ὁ Θεολόγος Γρηγόριος: «Τίνι (= σὲ ποιόν δόθηκε) τὸ ὑπὲρ ἡμῶν αἷμα (τοῦ Χριστοῦ) καὶ περὶ τίνος (= γιὰ χάρη τίνος) ἐχύθη τὸ μέγα καὶ περιβόητον τοῦ Θεοῦ καὶ ἀρχιερέως καὶ θύματος (αἷμα); Κατεχόμεθα μὲν γὰρ ὑπὸ τοῦ πονηροῦ... εἰ δὲ τὸ λύτρον οὐκ ἄλλου τινὸς ἢ τοῦ κατέχοντος γίνεται (= δίνεται σ αὐτὸν ποὺ κρατεῖ αἰχμαλώτους), ζητῶ τίνι τοῦτο εἰσηνέχθη καὶ δι ἣν αἰτίαν». Ὁ ἴδιος ἅγιος Γρηγόριος ἀποκλείει τόσο τὴν ἐκδοχὴ ὅτι τὸ αἷμα τοῦ Χριστοῦ δόθηκε ὡς λύτρο στὸν διάβολο ὅσο καὶ τὴν ἐκδοχὴ ὅτι δόθηκε στὸν Θεὸ Πατέρα: «Εἰ μὲν τῷ πονηρῷ (διαβόλῳ), φεῦ τῆς ὕβρεως εἰ μὴ παρὰ Θεοῦ μόνου (= ἡ ἄποψη αὐτὴ ἀποτελεῖ ὕβρη, διότι παρουσιάζεται ὁ Θεὸς νὰ δίνει μόνος του λύτρο στὸν διάβολο), ἀλλὰ καὶ τὸν Θεὸν αὐτὸν λύτρον ὁ ληστὴς λαμβάνει», (= καὶ διότι στὴν περίπτωση αὐτή, ὁ διάβολος φαίνεται νὰ παίρνει ὡς λύτρο τὸν ἴδιο τὸν Θεό, δηλαδὴ τὸν Χριστό). «Εἰ δὲ τῷ πατρί, πρῶτον μὲν πῶς; (διότι) οὐχ ὑπ ἐκείνου ἐκρατούμεθα, δεύτερον δέ, τίς ὁ λόγος, μονογενοῦς αἷμα τέρπειν πατέρα;»! Ἡ ὀρθόδοξη λοιπὸν σωτηριολογία δέχεται ὅτι τὸ λύτρο τοῦ αἵματος τοῦ Χριστοῦ δὲν δόθηκε οὔτε στὸν Θεὸ Πατέρα οὔτε, ἀκόμη περισσότερο, στὸν διάβολο. Τὸ λύτρο τοῦ αἵματος τοῦ Χριστοῦ δὲν δόθηκε στὸν Θεὸ Πατέρα, πρῶτον, διότι δὲν ἦταν ὁ Θεὸς ἐκεῖνος ποὺ κρατοῦσε αἰχμαλώτους τοὺς ἀνθρώπους, ἀλλὰ ὁ διάβολος, καὶ δεύτερον, διότι εἶναι ἀδύνατο καὶ νὰ σκεφθοῦμε ἀκόμη, ὅτι τὸ αἷμα τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ θὰ ἔτερπε καὶ θὰ ἱκανοποιοῦσε τὸν Θεὸ Πατέρα, ὅπως ἀνεπανάληπτα τὸ διατύπωσε ὁ Θεολόγος Γρηγόριος. Ἐξάλλου, τὸ αἷμα τοῦ Χριστοῦ δὲν δόθηκε ὡς λύτρο οὔτε στὸν διάβολο, διότι πρῶτον, στὴν περίπτωση αὐτή, ὁ Χριστός (ὁ Θεός), ἀφενὸς θὰ παρουσιαζόταν ὅτι θεωροῦσε τὸν διάβολο νόμιμο ἐξουσιαστὴ τῶν ἀνθρώπων καὶ ἀφετέρου, καταβάλλοντας λύτρα σ αὐτόν, θὰ
ἐπικύρωνε, μὲ τὸν τρόπον αὐτό, τὴν παράνομη ἐξουσία τοῦ διαβόλου. Ὁ Χριστός, δὲν ἔδωσε στὸν διάβολο τὸ αἷμα του, ὡς λύτρο, διότι αὐτὸς δὲν ἦταν φυσικὸς καὶ νόμιμος ἐξουσιαστὴς τῶν ἀνθρώπων. Τὴν Χριστὸς πρόσφερε στὸν Θεὸ Πατέρα τὸν Ἑαυτό του καὶ ὁ Θεὸς δέχθηκε τὴν θυσία τοῦ Χριστοῦ, ὄχι γιατὶ εἶχε ἀνάγκη κάποιας ἐξιλέωσης, ἀλλὰ ἐπειδὴ αὐτὸ ἦταν ἀναγκαῖο γιὰ τὸν ἐξαγιασμὸ τῶν ἀνθρώπων. τοῦ Χριστοῦ. Ὁ ἴδιος ὁ Κύριος, συσχετίζοντας τὸ Σῶμα του μὲ τὸν πασχάλιο ἀμνὸ («Λάβετε φάγετε τοῦτό ἐστι τὸ σῶμα μου») καὶ τὸ Αἷμα του, μὲ τὸ Ποτήριο τῆς εὐχαριστίας τῆς πασχάλιας θυσί- φυσικὴ καὶ νόμιμη ἐξουσία πάνω στοὺς ἀνθρώπους εἶχε ὁ Θεός. Ὁ διάβολος ἁπλῶς ἐπωφελήθηκε τὸ «κενὸ ἐξουσίας» ποὺ δημιουργήθηκε μὲ τὴν πτώση τῶν Πρωτοπλάστων καὶ τὴν ἀπομάκρυνσή τους ἀπὸ τὸν Θεό. Ὁ διάβολος, ἑπομένως, ἅρπαξε καὶ σφετερίσθηκε τὴν ἐξουσία πάνω στοὺς ἀνθρώπους καὶ τὴν κτίση, ὡς κλέφτης καὶ ὡς ληστὴς (πρβλ. τὸ σχετικὸ χαρακτηρισμὸ τοῦ διαβόλου, ὡς κλέφτη καὶ ληστὴ ἀπὸ τὸν ἴδιο τὸν Χριστό, Ἰωάν. ι 1). Δεύτερον, διότι ὁ διάβολος, ὡς κλέφτης καὶ σφετεριστὴς τῆς ἐξουσίας ἔπρεπε νὰ ἀντιμετωπισθεῖ μὲ δυναμικὸ καὶ ταπεινωτικὸ γι αὐτὸν τρόπο, ὅπως ἀκριβῶς καὶ ἔγινε. Ὁ Χριστός, ὄχι μόνο δὲν ἔδωσε κανένα λύτρο στὸν διάβολο, ἀλλὰ καὶ τὸν μεταχειρίσθηκε ὅπως τοῦ ἔπρεπε: τὸν συνέλαβε καὶ τὸν αἰχμαλώτισε, ὅπως θὰ δοῦμε στὸ Γ Μέρος. Οἱ ὅροι, ἑπομένως, καὶ οἱ ἔννοιες «λύτρον», «λύτρωση» καὶ «ἐξαγορὰ» ἔχουν συμβολικὴ σημασία Ὁ λυτρωτικὸς χαρακτήρας τῆς θυσίας τοῦ Χριστοῦ Ἀπὸ τὶς διάφορες θυσίες τῶν ἀρχαίων Ἑβραίων, ἐκείνη ποὺ εἶχε λυτρωτικὴ καὶ ἀπελευθερωτικὴ σημασία ἦταν ἡ θυσία τοῦ πασχαλίου ἀμνοῦ. Τὴν θυσία αὐτὴ εἶχε καθιερώσει ὁ ἴδιος ὁ Θεός, γιὰ νὰ θυμοῦνται οἱ νεώτερες γενεὲς τὴν θαυμαστὴ λύτρωση καὶ ἀπελευθέρωση τῶν πατέρων τους ἀπὸ τὴν δουλεία τῆς Αἰγύπτου (Δευτ. ιστ 2-3). Ὁ Χριστός, στὴν βιβλικὴ ὁρολογία, ὄχι μόνο ὀνομάζεται «ἀμνός» (Ἰωάν. α 29, 36), ἀλλὰ καὶ στὴν θυσία του ἀποδίδεται ἡ λυτρωτικὴ καὶ ἀπελευθερωτικὴ σημασία τῆς θυσίας τοῦ παραδοσιακοῦ πασχαλίου ἀμνοῦ. Ὁ Χριστὸς χαρακτηρίζεται ὅτι εἶναι τὸ «καινὸν πάσχα» (Α Κορ. ε 7). Τὴν ταύτιση τῆς θυσίας τοῦ πασχαλίου ἀμνοῦ μὲ τὴν προσωπική του θυσία, ἔκαμε πρῶτος ὁ ἴδιος ὁ Κύριος, στὸν «Μυστικὸ Δεῖπνο», ας («πίετε ἐξ αὐτοῦ πάντες, τοῦτό ἐστι τὸ αἷμα μου»), ἔδωσε σαφῶς τὸν πασχάλιο καὶ εὐχαριστιακὸ χαρακτήρα τῆς θυσίας του, ἡ ὁποία ἐπρόκειτο νὰ τελεσθεῖ τὴν ἑπομένη. Ἡ λυτρωτική, ἑπομένως, σημασία τῆς θυσίας τοῦ Χριστοῦ ἔγκειται ἀκριβῶς στὸ γεγονός, ὅτι μὲ αὐτὴν ὁ Χριστὸς ἀπελευθέρωσε, ὄχι μόνο ἕνα ὁρισμένο λαό, ἀλλὰ ὁλόκληρο τὸ ἀνθρώπινο γένος, ἀπὸ τὴν καταδυναστεία τοῦ διαβόλου καὶ γενικότερα, ἀπὸ τὴν κατάσταση τῆς ἀλλοτρίωσης καὶ τῆς δουλείας τῆς μεταπτωτικῆς ἐποχῆς (Α Πέτρ. α 18-19). Οἱ γενικότερες λυτρωτικὲς συνέπειες τῆς θυσίας τοῦ Χριστοῦ: Ἡ θυσία τοῦ Χριστοῦ εἶχε καὶ ἄλλες λυτρωτικὲς καὶ ἀπελευθερωτικὲς συνέπειες γιὰ τὸν ἄνθρωπο καὶ τὸ ἀνθρώπινο γένος, γενικότερα. Ὁ Χριστός, μὲ τὴν σταυρική του θυσία λύτρωσε τὴν ἀνθρωπότητα ἀπὸ τὸν πόνο, τὴν λύπη, τὴν πλάνη καὶ τὴν ἄγνοια τοῦ Θεοῦ. Τὴν καὶ χρησιμοποιοῦνται γιὰ νὰ φανερώσουν τὸ σωτηριολογικὸ γεγονός, ὅτι ὁ Χριστός, μὲ προσωπικὴ ἐνέργεια καὶ αὐτοθυσία, ἐξουδετέρωσε τὸν διάβολο καὶ τὴν παράνομη ἐξουσία του (κράτος) καὶ μὲ τὸν τρόπον αὐτὸ ἀπελευθέρωσε καὶ λύτρωσε τὸ ἀνθρώπινο γένος ἀπὸ τὴν τυραννικὴ κυριαρχία του. Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος προτείνει καὶ μιὰ μέση ἐκδοχή: ὅτι ὁ κατὰ τὸ ὁποῖο, ὄχι μόνο τέλεσε τὸ τελευταῖο ΠΑΣΧΑ τῆς ζωῆς του, ἀλλὰ καθιέρωσε καὶ τὸ μυστήριο τῆς θείας Εὐχαριστίας, στὸ ὁποῖο ὁ Ἴδιος πάλι ἔδωσε τὸ λυτρωτικὸ νόημα τῆς θυσίας τοῦ πασχαλίου ἀμνοῦ. Στὰ κείμενα τῆς Κ. Διαθήκης, γίνεται ἐπανειλημμένα ἀναφορὰ στὸν πασχάλιο καὶ λυτρωτικὸ χαρακτήρα τῆς θείας Εὐχαριστίας καί, εἰδικότερα, τοῦ Σώματος καὶ τοῦ Αἵματος ἀνθρώπινη φύση, ἀπὸ τὴν ροὴ καὶ τὴν ρευστότητα, τὴν ἀτίμωση καὶ τὴν ἀπογύμνωση, ἀπὸ τὴν ἁμαρτία, τὴν φθορὰ καὶ τὸν θάνατο. g Σταύρωση μὲ σκηνὲς ἀπὸ δεσποτικὲς ἑορτὲς, Ἱ. Μονὴ Ἁγίας Αἰκατερίνης, Σινᾶ, 14ος αἰ. Ἀπὸ τὸ βιβλίο Χριστός, Τὰ πάντα, ἐκδ. Τῆνος. 5
Μεγάλη Ἑβδομάς Τοῦ Ἰωάννου Μ. Φουντούλη T ὴν Παρασκευὴ τῆς ς ἑβδομάδος τῶν Νηστειῶν συμπληροῦται ἡ Μεγάλη Τεσσαρακοστή. Ἡ μακρὰ περίοδος τῆς νηστείας καὶ τῆς ἐντατικῆς προσευχῆς λαμβάνει τέλος. Τὸ ἐπιβεβαιώνουν καὶ δύο τροπάρια τῆς ἀκολουθίας τῆς ἡμέρας αὐτῆς, ποὺ σημειώνουν τὸ τέλος τῆς Τεσσαρακοστῆς καὶ χαιρετίζουν τὴν ἀρχὴ τῆς Μεγάλης Ἑβδομάδος: «Τὴν ψυχωφελῆ πληρώσαντες Τεσσαρακοστὴν καὶ τὴν ἁγίαν ἑβδομάδα τοῦ πάθους σου αἰτοῦμεν κατιδεῖν, φιλάνθρωπε, τοῦ δοξᾶσαι ἐν αὐτῇ τὰ μεγαλεῖα σου καὶ τὴν ἄφατον δι ἡμᾶς οἰκονομίαν σου...». Μετὰ ἀπὸ τεσσαρακονθήμερο νηστεία ὁ Μωυσῆς ἀνεβαίνει στὴν κορυφὴ τοῦ Σινᾶ γιὰ νὰ συνάντησῃ τὸν Θεό, ὁ Θεόπτης, καὶ νὰ πάρῃ τὶς πλάκες τοῦ Νόμου, τὸ σύμβολο τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης ( Ἐξόδ. 24, 12. 18). Ὁ νέος λαὸς τοῦ Θεοῦ, ὁ Ἰσραὴλ τῆς χάριτος, ἁγνίσθηκε σαράντα ἡμέρες καὶ ἤδη ἀνεβαίνει στὴν Ἱερουσαλήμ, στὸ ὄρος τῆς χάριτος. Ὄχι σὲ ὄρος φοβερό, καιόμενο καὶ φλεγόμενο, μὲ ἀστραπὲς καὶ βροντές, ἀλλὰ στὴν ἁγία πόλι τῆς εἰρήνης, στὴν πόλι τοῦ ζῶντος Θεοῦ, ὅπου μαζί μας συναναβαίνει καὶ ὁ μεσίτης τῆς Νέας Διαθήκης. Ἐκεῖ ὅπου τὸ αἷμα τοῦ ραντισμοῦ θὰ λαλήσῃ «κρεῖττον» παρὰ τὸ αἷμα τοῦ δικαίου Ἄβελ, γιὰ νὰ ἐγκαινίσῃ τὴν Διαθήκη καὶ νὰ καταρτίσῃ λαὸ ἅγιο, λαὸ περιούσιο τοῦ Θεοῦ ( Ἑβρ. 12, 18-24). Ἐκεῖ θὰ στηθῇ τὸ σημεῖο τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ πρὸς τὸν ἄνθρωπο, ὁ σταυρός, καὶ θὰ συντριβοῦν κατὰ κράτος οἱ ἀρχὲς καὶ οἱ ἐξουσίες τοῦ σκότους. Ὁ Χριστὸς ἔρχεται καὶ πάλι νὰ πάθῃ καὶ νὰ νικήσῃ. Τὰ χρονικὰ σχήματα τοῦ κόσμου τούτου πίπτουν. Αἰωνιότης καὶ χρόνος συγκιρνῶνται. Ὁ Χριστὸς εἶναι ὁ ἐλθὼν καὶ θὰ εἶναι πάντα ὁ ἐρχόμενος. Ὁ παθὼν καὶ ὁ πάσχων. Ὁ νικήσας καὶ ὁ νικῶν. Τὰ παρελθόντα, τὰ παρόντα καὶ τὰ μέλλοντα ἀνακεφαλαιώνονται στὸν Χριστό. Μαζὶ μὲ τὸν Χριστὸ συναναβαίνει στὰ νοητὰ Ἱεροσόλυμα καὶ ὁ πιστός. Θὰ δώσῃ καὶ αὐτὸς τὴν νικηφόρο μάχη. Θὰ συσταυρωθῇ καὶ θὰ συναναστηθῇ γιὰ νὰ συζήσῃ μαζί Του στοὺς ἀτελευτήτους αἰῶνας. Καὶ ἡ Μεγάλη Ἑβδομὰς ἀρχίζει. «Μεγάλη», διότι «μεγάλα τινὰ καὶ ἀπόρρητα τυγχάνει τὰ ὑπάρξαντα ἡμῖν ἐν αὐτῇ ἀγαθὰ» κατὰ τὸν ἱερὸ Χρυσόστομο (Ὁμιλία λ εἰς τὴν Γένεσιν). Σύνδεσμος μεταξὺ τῆς Τεσσαρακοστῆς καὶ τῆς Μεγάλης Ἑβδομάδος εἶναι οἱ δύο ἐνδιάμεσες ἑορτές: Ἡ ἀνάστασις τοῦ Λαζάρου καὶ ἡ Κυριακὴ τῶν Βαΐων. Θὰ ἀσχοληθοῦμε μ αὐτὲς καὶ μὲ τὶς τρεῖς πρῶτες ἡμέρες τῆς Μεγάλης Ἑβδομάδος, ποὺ ἀποτελοῦν μία λειτουργικὴ ἑνότητα. Ὁ χρόνος εἶναι περιορισμένος καὶ γι αὐτὸ κατ ἀνάγκην θὰ περιορισθοῦμε σὲ μία συντομωτάτη ἀνασκόπησι τοῦ λειτουργικοῦ περιεχομένου τῶν ἡμερῶν αὐτῶν. Τὰ θέματα εἶναι πυκνά, τὰ ἀναγνώσματα ἐκτενῆ, ἡ ὑμνογραφία συγκεντρώνει ὅ,τι ἐκλεκτὸ καὶ ἀνυπέρβλητο συνέθεσε ὁ θεοκίνητος νοῦς τῶν ἱερῶν ποιητῶν της Ἐκκλησίας. Μπροστὰ στὸ θεολογικὸ καὶ πνευματικὸ βάθος τῶν ἱερῶν τελετῶν, ποὺ θὰ κληθοῦμε νὰ παρακολουθήσωμε, μόνο ἡ ἱερὰ σιγὴ τοῦ θάμβους θὰ ἥρμοζε. Τὰ μεγάλα προκαλοῦν πάντοτε δέος εἶναι τόσο ἀνθρώπινο, ἀλλὰ καὶ τόσο θεοπρεπὲς τὸ συναίσθημα αὐτό. «Σιγῇ τιμάσθω τὸ θεῖον». «Λάλει, ὅτι ἀκούει ὁ δοῦλός σου» (Α Βασ. 3, 9-10). Κοντὰ στὰ πόδια λοιπὸν τῶν ἱερῶν ὑμνογράφων θὰ καθίσωμε καὶ θὰ ἀκούσωμε ἀπὸ αὐτοὺς τὸ νόημα ποὺ ἔδωσε ἡ Ἐκκλησία στὶς ἱερὲς αὐτὲς ἡμέρες. Τὸ στόμα τῶν ὑμνωδῶν εἶναι καὶ στόμα τῆς Ἐκκλησίας μας. Τὸ κείμενό μας θὰ εἶναι μία μικρὰ ἀνθολογία καὶ ἕνας ὑπομνηματισμὸς μερικῶν ἀπὸ τὰ πιὸ ἀντιπροσωπευτικὰ ἱερὰ αὐτὰ ἄσματα. Καὶ ἀρχίζομε μὲ τὸ πρῶτο ἀπόστιχο τοῦ ἑσπερινοῦ τῆς Κυριακῆς τῶν Βαΐων τοῦ πλ. δ ἤχου: «Χαῖρε καὶ εὐφραίνου, πόλις Σιών τέρπου καὶ ἀγάλλου, ἡ Ἐκκλησία τοῦ 6
Θεοῦ ἰδοὺ γὰρ ὁ βασιλεύς σου παραγέγονεν ἐν δικαιοσύνῃ, ἐπὶ πώλου καθεζόμενος, ὑπὸ παίδων ἀνυμνούμενος. Ὡσαννὰ ἐν τοῖς ὑψίστοις. Εὐλογημένος εἶ, ὁ ἔχων πλῆθος οἰκτιρμῶν, ἐλέησον ἡμᾶς». Τὸ τροπάριο εἶναι ἕνας παιὰν νίκης ἕνα προσκλητήριο γιὰ τὸν πανηγυρισμὸ ἑνὸς θριάμβου. Ὁ Χριστὸς εἶναι ὁ νικητὴς τοῦ θανάτου. Ἀνέστησε τὸν τετραήμερο νεκρὸ Λάζαρο, προϋπογράφοντας τὴν θαυμαστὴ νίκη κατὰ τοῦ θανάτου καὶ προδηλώνοντας τὴν ἰδική Του καὶ τὴν ἰδική μας ἀνάστασι. Καὶ τώρα ἔρχεται καθήμενος ἐπάνω στὸν πῶλο τοῦ ὄνου, ὁ βασιλεὺς τῆς εἰρήνης, ὁ πραῢς καὶ ταπεινὸς θριαμβευτής. Οἱ παῖδες τῶν Ἑβραίων τὸν ὑποδέχονται μὲ νικητήριες κραυγές: «Ὡσαννὰ ἐν τοῖς ὑψίστοις. Παναγία Ὁδηγήτρια - Ἀποκαθήλωση, Δίπτυχο, Ἱ. Μονὴ Ἁγίας Αἰκατερίνης, Σινᾶ, 14ος αἰ. Εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος ἐν ὀνόματι Κυρίου» (Ματθ. 21, 9. 16). Καὶ ἡ ἱερὰ πόλις Σιὼν «ἐσείσθη» (Ματθ. 21, 10), χαίρει καὶ εὐφραίνεται. Μαζὶ ὅμως μὲ τὴν Σιὼν χαίρει καὶ πανηγυρίζει καὶ ἡ Ἐκκλησία τοῦ Θεοῦ, ὁ νέος Ἰσραήλ, ἡ πόλις τοῦ Θεοῦ τοῦ ζῶντος. Γιατὶ ἔρχεται καὶ πάλι ὁ Κύριος, ὁ βασιλεύς της, ὁ νικητής «Ἐξῆλθε νικῶν, ἵνα νικήσῃ» κατὰ τὴν Ἀποκάλυψι (6, 2). Ἡ ἱστορικὴ ἐκείνη εἴσοδος τοῦ Χριστοῦ ἐκσυγχρονίζεται. Ὁ Κύριος ἔρχεται καὶ σήμερα, ὅπως καὶ τότε. Τὸν ρόλο τῶν παίδων ἐκτελεῖ τώρα ὁ νέος λαός, ποὺ ἠξιώθη τῆς ἀθανάτου ζωῆς μὲ τὴν ἀνάστασί Του. Οἱ λίθοι ἔγιναν τέκνα τοῦ Ἀβραὰμ καὶ κράζουν τώρα τὸ «Ὡσαννά» (Ματθ. 3, 9. Λούκ. 3, 8. 19, 40). Κρατοῦν καὶ αὐτά, ὅπως οἱ παῖδες, τὰ βαΐα τῶν φοινίκων, τοὺς κλάδους τῶν ἀρετῶν. Μὲ τὸ αἷμα τοῦ Χριστοῦ ἔχουν καθαρισθῇ κατὰ τὴν ψυχὴ καὶ εἶναι «ἀπειρόκακοι», ὅπως οἱ παῖδες ἐκεῖνοι τῆς Ἱερουσαλήμ, καὶ χαιρετίζουν τὸν νέο Ἀδάμ, ποὺ ἦλθε στὸν κόσμο νὰ σώσῃ τὸν παλαιὸ Ἀδάμ. Τὸ θέμα αὐτὸ ἐπεξεργάζεται τὸ πρῶτο κάθισμα τοῦ ὄρθρου τοῦ δ ἤχου, πρὸς τὸ «Κατεπλάγη Ἰωσήφ»: «Μετὰ κλάδων νοητῶς κεκαθαρμένοι τὰς ψυχάς, ὡς οἱ παῖδες τὸν Χριστὸν ἀνευφημήσωμεν πιστῶς, μεγαλοφώνως κραυγάζοντες τῷ δεσπότῃ Εὐλογημένος εἶ, Σωτήρ, ὁ εἰς τὸν κόσμον ἐλθὼν τοῦ σῶσαι τὸν Ἀδὰμ ἐκ τῆς ἀρχαίας ἀρᾶς, πνευματικῶς γενόμενος, φιλάνθρωπε, νέος Ἀδάμ, ὡς εὐδόκησας ὁ πάντα, Λόγε, πρὸς τὸ συμφέρον οἰκονομήσας, δόξα σοι». Ἔρχεται λοιπὸν ὁ Κύριος ἐπὶ τὸ ἑκούσιον πάθος. Ἀναβαίνει στὰ Ἱεροσόλυμα γιὰ νὰ παραδοθῇ καὶ νὰ σταυρωθῇ, ὁ «Υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου». Καὶ πάλι οἱ πιστοὶ ἀναδέχονται τὸν ρόλο τῶν μαθητῶν συναναβαίνουν, συμπορεύονται, συσταυροῦνται γιὰ νὰ συζήσουν μὲ αὐτόν. Καὶ ἡ ἄνοδος αὐτὴ παίρνει ἕνα ἐσχατολογικὸ χρῶμα εἶναι προεικόνισις καὶ ἐγγύησις τῆς συναναβάσεως τῶν πιστῶν μὲ τὸν δοξασμένο Κύριο, ὄχι πιὰ στὴν ἐπίγειο Ἱερουσαλήμ, ἀλλὰ στὴν οὐράνιο, στὴν βασιλεία τῶν οὐρανῶν, στὸν Πατέρα τοῦ Χριστοῦ καὶ Πατέρα μας καὶ Θεό Του καὶ Θεό μας. Αὐτὸ ἀκριβῶς εἶναι τὸ περιεχόμενο τοῦ θαυμασίου στιχηροῦ ἰδιομέλου τῶν αἴνων τοῦ ὄρθρου τῆς Μεγάλης Δευτέρας τοῦ α ἤχου: «Ἐρχόμενος ὁ Κύριος πρὸς τὸ ἑκούσιον πάθος τοῖς ἀποστόλοις ἔλεγεν ἐν τῇ ὁδῷ Ἰδοὺ ἀναβαίνομεν εἰς Ἱεροσόλυμα καὶ παραδοθήσεται ὁ Υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου, καθὼς γέγραπται περὶ αὐτοῦ. Δεῦτε οὖν καὶ ἡμεῖς κεκαθαρμέναις διανοίαις συμπορευθῶμεν αὐτῷ καὶ συσταυρωθῶμεν καὶ νεκρωθῶμεν δι αὐτὸν ταῖς τοῦ βίου ἡδοναῖς, ἵνα καὶ συζήσωμεν αὐτῷ καὶ ἀκούσωμεν βοῶντος αὐτοῦ Οὐκέτι εἰς τὴν ἐπίγειον Ἱερουσαλὴμ διὰ τὸ παθεῖν, ἀλλὰ ἀναβαίνω πρὸς τὸν Πατέρα μου καὶ Πατέρα ὑμῶν καὶ Θεόν μου καὶ Θεὸν ὑμῶν καὶ συνανυψῶ ὑμᾶς εἰς τὴν ἄνω Ἱερουσαλήμ, ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν». Ἡ ἀνάμνησις τῶν ἱστορικῶν γεγονότων ποὺ συνέβησαν, καὶ τῶν λόγων τοῦ Κυρίου ποὺ ἐλέχθησαν ἀπὸ τὴν εἴσοδό Του στὰ Ἱεροσόλυμα μέχρι τὴν προδοσία, στιβάζονται στὶς δύο πρῶτες ἡμέρες τῆς Μεγάλης Ἑβδομάδος. Ὁ Χριστὸς ξηραίνει τὴν ἄκαρπο συκῆ, σημαίνοντας τὸν κλῆρο τῆς ἀκάρπου συναγωγῆς, ἀλλὰ καὶ τὴν μοίρα ὅλων ὅσοι θὰ δειχθοῦν ἀνάξιοι τῆς δωρεᾶς τοῦ Θεοῦ, «δένδρα φθινοπωρινὰ ἄκαρπα, δὶς ἀποθανόντα ἐκριζωθέντα» ( Ἰούδ. 12). Ἀκολουθοῦν οἱ τραγικοὶ διάλογοι μὲ τοὺς ἄρχοντας τοῦ λαοῦ καὶ τοὺς φαρισαίους, ποὺ προσπαθοῦν νὰ παγιδεύσουν «λόγῳ» τὸν Χριστό, οἱ τελευταῖες παραβολὲς τῆς κατακρίσεως τοῦ δούλου ποὺ ἔκρυψε τὸ τάλαντον καὶ τῆς ἀποδοκιμασίας τῶν κακῶν ἐργατῶν τοῦ ἀμπελῶνος, ἡ πρόρρησις τῆς καταστροφῆς τῶν Ἱεροσολύμων καὶ τῆς ἐλεύσεως τοῦ δικαίου κριτοῦ καὶ τὰ φοβερὰ «Οὐαὶ» κατὰ τῶν γραμματέων καὶ φαρισαίων. Μ ὅλα αὐτὰ συμπλέκεται καὶ ὁ τύπος τοῦ πάσχοντος δικαίου, ἡ μνήμη τοῦ Ἰωσὴφ τοῦ Παγκάλου. Ἀλλ οἱ λόγοι ἐκεῖνοι τοῦ Κυρίου, ποὺ ἀπετέλεσαν τὸν πόλο καὶ τὸ κυριαρχοῦν θέμα τῶν ἡμερῶν αὐτῶν εἶναι ἡ παραβολὴ τῶν δέκα παρθένων. Τὰς «φέρει» κυρίως ἡ Μεγάλη Τρίτη, ἀλλὰ τὸ συγκλονιστικὸ αὐτὸ ἀφήγημα διαποτίζει τὶς ἀκολουθίες καὶ τῶν ἄλλων δύο ἡμερῶν. Εἶναι τὸ ἀφυπνιστικὸ σάλπισμα τῆς παρουσίας τοῦ Κυρίου. «Χριστὸς ὁ ἐρχόμενος ἐμφανῶς ἥξει καὶ οὐ χρονιεῖ». Εἶναι ὁ «Νυμφίος» τῆς παραβολῆς, ὁ «Νυμφίος τῆς Ἐκκλησίας», ὁ Νυμφίος τῆς κάθε ψυχῆς. Καὶ ἔρχεται γιὰ νὰ τελέσῃ τοὺς μυστικούς Του γάμους ξαφνικά, σὲ ὥρα ποὺ δὲν γνωρίζει καὶ δὲν προσδοκᾶ κανείς: «Ἐν τῷ μέσῳ τῆς νυκτός». Μακάριοι αὐτοὶ ποὺ τὸν περιμένουν, ποὺ δὲν τοὺς κατέλαβε ἡ ραθυμία τοῦ ὕπνου, ποὺ δὲν τοὺς ἔλειψε τὸ ἔλαιον ἀπὸ τὶς λαμπάδες των. Ἀνάξιοι οἱ δοῦλοι, ποὺ θὰ βρῇ ὁ δεσπότης νὰ ραθυμοῦν καὶ νὰ κοιμοῦνται. Ὁ νυμφὼν εἶναι στολισμένος τὸ ἔνδυμα τῆς εἰσόδου μας σ αὐτὸν πρέπει νὰ εἶναι ἀντάξιο τοῦ γάμου, λαμπρό, καθαρό, φωτοβόλο. g Ἀπὸ τὸ βιβλίο Λογικὴ Λατρεία, ἐκδ. Ἀποστολικῆς Διακονίας. 7
ἱστορικά Ἀνατολὴ καὶ Δύση Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία καὶ ἡ Δύση Μέρος A Τοῦ Ἀρχιμανδρίτου Πλακίδα Deseille 8 Ἔχοντας σκοπὸ νὰ σᾶς μιλήσω αὐτὸ τὸ βράδυ γιὰ τὴν ὀρθόδοξη Ἐκκλησία στὴ Δύση, θ ἀναφερθῶ κυρίως ὄχι ὅμως ἀποκλειστικά στὴ Γαλλία, ἐπειδὴ γνωρίζω λιγότερο τὴν κατάσταση ποὺ ἐπικρατεῖ στὶς ἄλλες χῶρες τῆς δυτικῆς Εὐρώπης. Παρὰ τὰ φαινόμενα, ἡ παρουσία τῆς Ὀρθοδοξίας στὴ Δύση δὲν εἶναι οὔτε κάτι τὸ καινούριο, οὔτε κάτι ποὺ μεταφέρθηκε ἀπ ἔξω. Ἡ ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, ἐξάλλου, δὲν εἶναι ἄγνωστη πουθενά, ἐπειδὴ εἶναι ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ, καθολικὴ ἀπὸ τὴν οὐσία της. Ἐπιπλέον, οἱ Ὀρθόδοξοι τῆς Γαλλίας καὶ τῆς Δύσεως ἔχουν βαθιὰ συνείδηση ὅτι ἐπανασυνδέονται μὲ τὶς ἴδιες τὶς ρίζες τοῦ τόπου τους καὶ τοῦ πολιτισμοῦ τους. Πράγματι, δὲν πρέπει ποτὲ νὰ μᾶς διαφεύγει ὅτι ἡ Δύση ὑπῆρξε ὀρθόδοξη γιὰ μιὰ χιλιετία, μέχρι τὸ θλιβερὸ χωρισμό, τοὺς προδρόμους τοῦ ὁποίου διακρίνουμε στὴν ἐποχὴ τοῦ Καρόλου τοῦ Μεγάλου, καὶ ὁ ὁποῖος ὁλοκληρώθηκε τὸν ΙΑ αἰώνα. Ἀναρίθμητοι ὀρθόδοξοι Ἅγιοι ἔζησαν στὴ Δύση, ἀπὸ τὴν ἀποστολικὴ ἐποχὴ μέχρι τὸ κατώφλι τοῦ Μεσαίωνα. Πολλὰ γαλλικὰ χωριὰ φέρουν τὸ ὄνομα Ἁγίων πού, ἐνῷ δὲν ὑπῆρξαν ἀπόστολοι ἢ μάρτυρες καθολικὰ τιμώμενοι στὸ χριστιανικὸ κόσμο, σχεδὸν ὅλοι ἔζησαν στὴ Γαλλορωμαϊκὴ ἢ στὴ Μεροβίγκεια ἐποχὴ καὶ ἑπομένως εἶναι προγενέστεροι τοῦ ΙΑ αἰώνα. Ἡ ζωὴ αὐτῶν τῶν Ἁγίων εἶναι ἀκριβῶς ὅμοια μ ἐκείνη ὅλων τῶν ὀρθοδόξων Ἁγίων, ποὺ μᾶς εἶναι πολὺ γνωστοί. Ἐπίσης ἡ Δύση εἶχε καὶ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, ἀναγνωρισμένους ἀπὸ ὁλόκληρη τὴν ὀρθόδοξη Ἐκκλησία: γιὰ νὰ μὴν ἀναφέρουμε παρὰ τοὺς μεγαλυτέρους, στὴν Ἰταλία καὶ τὴ Ρώμη βρίσκουμε τοὺς πάπες ἅγιο Λέοντα τὸν Μέγα καὶ ἅγιο Γρηγόριο τὸν Μέγα (Διάλογο), τὸν ἅγιο Ἀμβρόσιο Μεδιολάνων καὶ τὸν ἅγιο Ἱερώνυμο. Οἱ Γαλάτες εἶχαν τὸν ἅγιο Εἰρηναῖο Λουγδούνου, τὸν ἅγιο Ἱλάριο Πικταβίου καὶ τὸν ἅγιο Κασσιανὸ Μασσαλίας. Δυστυχῶς, στὴ συνέχεια, ἡ Δύση τοὺς ξέχασε κάπως γιὰ νὰ τοποθετηθεῖ σχεδὸν ἀποκλειστικὰ στὴ σχολὴ τοῦ ἁγίου Αὐγουστίνου, τοῦ μεγάλου διδασκάλου τῆς χριστιανικῆς Ἀφρικῆς. Ὁ Αὐγουστίνος ἦταν ἕνας ἐξαίσιος ἅγιος καὶ μιὰ ἀπὸ τὶς πιὸ ἰσχυρὲς μεγαλοφυίες τοῦ χριστιανισμοῦ. Ὅμως ἡ σκέψη του, ἔντονα προσωπικὴ μερικὲς φορές, θὰ ἔπρεπε νὰ εἶχε ἐξισορροπηθεῖ καὶ συμπληρωθεῖ μὲ
ἐτήσιο ἀφιέρωμα 2013-2014 τὴν εἰσφορὰ καὶ ὅλων τῶν ἄλλων Πατέρων, ἰδιαίτερα τῶν ἑλλήνων Πατέρων. Ἡ ὑπερβολικὰ ἀποκλειστικὴ ἀναφορὰ στὸν ἅγιο Αὐγουστίνο εἶναι ἀσφαλῶς μιὰ ἀπὸ τὶς αἰτίες ποὺ συνετέλεσαν περισσότερο στὸ νὰ ἀποκοπεῖ ἀργότερα ἡ Δύση ἀπὸ τὸν ὑπόλοιπο χριστιανικὸ κόσμο. Μποροῦμε νὰ ποῦμε πώς, κατὰ ἕνα σημαντικὸ μέρος, ὁ ρωμαϊκὸς καθολικισμὸς καὶ ὁ προτεσταντισμὸς εἶναι αὐγουστινισμοί. Οἱ ὀρθόδοξες ρίζες τῆς Δύσεως μᾶς ὑπενθυμίζονται ἀπὸ τὰ πολυάριθμα μνημεῖα ποὺ φτάνουν, τὸ λιγότερο μερικά, σ αὐτὴ τὴν ἐποχή. Τὰ μνημεῖα αὐτὰ ἀφθονοῦν στὴν Ἰταλία καὶ ἀποτελοῦν προσκυνήματα ποὺ ὑπενθυμίζουν περισσότερο τὸν ἀρχαῖο αὐτὸ χριστιανισμὸ παρὰ ἐκεῖνον ποὺ μποροῦμε νὰ πιστοποιήσουμε στὶς κατακόμβες καὶ στὰ ἀπομεινάρια τῶν ἀρχαίων ρωμαϊκῶν βασιλικῶν. Ἡ Γαλλία κατέχει ἀκόμη βαπτιστήρια καὶ τόπους λατρείας τοῦ Ε αἰώνα, ὅπως τὰ παρεκκλήσια τῆς νήσου τοῦ Λερίνου ἢ τὰ λείψανα τοῦ ναϊδρίου τοῦ ἁγίου Κασσιανοῦ στὸν ἅγιο Βίκτωρα Μασσαλίας. Ἡ Ἱσπανία διαφύλαξε θαυμάσια κτίσματα τῆς ἐποχῆς τῶν Βισιγότθων, καὶ στὴ Γερμανία ὁλόκληρη ἡ περιοχὴ τῆς Ρηνανίας εἶναι πλούσια ἀπὸ κατάλοιπα ποὺ χρονολογοῦνται σ αὐτὴ τὴν ἀρχαία περίοδο. Μιὰ βαθιὰ ρήξη πραγματοποιήθηκε τὸν ΙΑ αἰώνα. Οἱ συνέπειές της ἐκδηλώθηκαν ἀρκετὰ γρήγορα. Χωρὶς ὑπερβολὴ μποροῦμε νὰ ποῦμε πὼς ἕνας γάλλος χριστιανὸς τῶν ἀρχῶν τοῦ ΙΑ αἰώνα θὰ αἰσθανόταν πιὸ κοντὰ μ ἕνα χριστιανὸ τῆς Μικρᾶς Ἀσίας τοῦ Ε αἰώνα παρὰ μ ἕναν ἄλλο γάλλο χριστιανὸ τοῦ ΙΓ αἰώνα. Ἐὰν ἡ ρωμαϊκὴ ἀρχιτεκτονικὴ καὶ οἱ τοιχογραφίες τοῦ ΣΤ καὶ τοῦ Ζ αἰώνα εἶναι ἀκόμη ἀρκετὰ κοντὰ μ ἐκεῖνες τοῦ ὀρθοδόξου κόσμου, ἡ γοτθικὴ τέχνη τοῦ ΙΓ αἰώνα μηνύει πολὺ διαφορετικοὺς δρόμους. Ἐὰν ἡ θεολογία καὶ ἡ πνευματικὴ διδασκαλία τῶν Βενεδικτίνων καὶ τῶν Σιστερσιανῶν τοῦ ΙΑ καὶ ΙΒ αἰώνα ἀνήκουν ἀκόμη, σ ἕνα σημαντικὸ μέτρο, στὴ σφαίρα τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας, ἡ σχολαστικὴ θεολογία καὶ ἡ νέα πνευματικότητα ποὺ τὶς ἀντικαθιστᾶ κατὰ τὴ διάρκεια τῆς δεύτερης περιόδου τοῦ Μεσαίωνα διαφέρει πολὺ ἀπ αὐτές. Ὡστόσο, ἡ μεταβολὴ δὲν εἶναι πλήρης. Ἕνας Θωμᾶς Ἀκινάτης ἐπιθυμεῖ νὰ εἶναι πολὺ περισσότερο μαθητὴς τῶν Πατέρων παρὰ τοῦ Ἀριστοτέλη: πραγματικὴ γνώση τοῦ ἁγίου Διονυσίου τοῦ Ἀρεοπαγίτη, τοῦ ἁγίου Γρηγορίου Νύσσης καὶ ἄλλων ἑλληνικῶν πατερικῶν κειμένων τοῦ ἐπιτρέπει νὰ ἐκφράσει σὲ σημαντικὰ θέματα διαφορετικὰ τὸν σχεδὸν ἀποκλειστικὸ αὐγουστινισμὸ τῶν προγενεστέρων του, παρ ὅλο ποὺ παραμένει, ἀπὸ ἄλλες ἐπόψεις, πολὺ ἐξαρτημένος ἀπ αὐτόν. Ἀπὸ τὰ τέλη τοῦ ΙΓ αἰώνα οἱ Ρηνο-φλαμανδοὶ πνευματικοί, στὸ ρεῦμα τῶν ὁποίων θὰ τοποθετηθεῖ ὁ Ἱσπανὸς Ἰωάννης τοῦ Σταυροῦ, διαμορφώνουν μιὰ μυστικὴ διδασκαλία σημαντικὰ ἐμπνευσμένη ἀπὸ τὰ ἔργα τοῦ ἁγίου Διονυσίου τοῦ Ἀρεοπαγίτη. Ἕνας Βλαδίμηρος Lossky θὰ ἐνδιαφερθεῖ ἰδιαίτερα γιὰ τὸν Maître Eckhart. Τὸν ΙΖ αἰώνα στὴ Γαλλία, γύρω ἀπὸ τὸν καρδινάλιο de Bérulle, θὰ διαμορφωθεῖ μιὰ πνευματικὴ σχολή, ἡ ὁποία θὰ ξαναβρεῖ ἐν μέρει τὴ διδασκαλία τῆς θεώσεως τοῦ χριστιανοῦ ποὺ δίδαξαν οἱ ἕλληνες Πατέρες. Τὴν ἴδια ἐποχή, στὴ Γαλλία ἐπίσης, ὁ π. Lallemant καὶ οἱ μαθητές του θὰ διαδώσουν μιὰ διδασκαλία γιὰ «τὴ φυλακὴ τῆς καρδίας» καὶ τὴν εὐπείθεια στὸ Ἅγιο Πνεῦμα, ἡ ὁποία συγγενεύει μὲ τὴν ἡσυχαστικὴ παράδοση. Ἐπίσης ὁ ΙΖ αἰώνας θὰ γνωρίσει μιὰ πελώρια ἐκδοτικὴ καὶ μεταφραστικὴ προσπάθεια τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας, ἡ ὁποία θὰ παραταθεῖ διὰ μέσου τοῦ ΙΘ αἰώνα μὲ τὴ γιγαντιαία ἔκδοση τῶν δύο Πατρολογιῶν, ἑλληνικῆς καὶ λατινικῆς, ἀπὸ τὸν ἀββᾶ Migne, καὶ ἡ ὁποία συνεχίζεται μέχρι τὸν Κ αἰώνα μὲ τοὺς τριακόσιους τόμους τῆς συλλογῆς «Χριστιανικὲς πηγές» (Sources chrétiennes). Μερικοὶ ἀπὸ τοὺς καλύτερους γνῶστες τῆς σκέψεως ἑνὸς ἀπὸ τοὺς πιὸ μεγάλους γάλλους ποιητὲς τῶν ἀρχῶν αὐτοῦ τοῦ αἰώνα, τοῦ Καρόλου Péguy, ὑπογράμμισαν τὴ συγγένεια τῆς σκέψεώς του μὲ τὴν ὀρθόδοξη διδασκαλία. Θὰ μπορούσαμε νὰ πολλαπλασιάσουμε αὐτὰ τὰ παραδείγματα. Βέβαια, δὲν πρέπει νὰ ὑπερτιμοῦμε τὶς ἀναλογίες. Κανένας ἀπὸ αὐτοὺς τοὺς συγγραφεῖς, κανένα ἀπὸ αὐτὰ τὰ ἔργα δὲν εἶναι πραγματικὰ ὀρθόδοξα. Ὅμως ὅλα αὐτὰ μαρτυροῦν γιὰ μερικὰ στοιχεῖα ποὺ ἐπέζησαν καὶ γιὰ ἕνα εἶδος νοσταλγίας τῆς ἀρχέγονης Ὀρθοδοξίας. Γιὰ τὸν καθολικισμό, μὲ βάση τὴ θεωρία του γιὰ τὴ δογματικὴ ἐξέλιξη, οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας καὶ ὁ χριστιανισμὸς τῶν πρώτων αἰώνων ἀντιπροσωπεύουν ἕνα στάδιο ἐνδιαφέρον ἀλλὰ «ξεπερασμένο» τῆς ζωῆς τῆς Ἐκκλησίας. «Τὰ κείμενα τῶν Πατέρων εἶναι ἡ ἐφημερίδα τῆς Ἐκκλησίας, ὅταν αὐτὴ ἦταν δεκαεφτὰ ἐτῶν», ἔλεγε ποιητικὰ ὁ π. Von Balthasar. Ὡστόσο, οἱ γάλλοι Ὀρθόδοξοι μποροῦν νὰ ἑρμηνεύσουν τὰ στοιχεῖα αὐτὰ ποὺ ἐπιβίωσαν κατὰ ἕναν ἄλλο τρόπο. Ξαναφυτεύοντας στὴ Δύση τὴν ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, ἔχουν συνείδηση συγχρόνως ὅτι ἐπανασυνδέονται μὲ τὶς ρίζες τους καὶ ὅτι ὁδηγοῦν στὴν πλήρη ἀνάπτυξή του ἕνα σπέρμα ποὺ παρέμενε μυστικὰ παρὸν μέσα σὲ ὅ,τι καλύτερο παρήγαγε ἡ πνευματικὴ ζωὴ τῆς Δύσεως. g Ἀπὸ τὸ βιβλίο Ἡ πορεία μου πρὸς τὴν Ὀρθοδοξία, ἐκδ. Ἀκρίτας. 9
10
Ὅσιος Πορφύριος ἀφιέρωμα Καυσοκαλυβίτης Συναξάρι Ὁ ὅσιος Γέρων Πορφύριος, κατὰ κόσμον Εὐάγγελος Μπαϊρακτάρης, γεννήθηκε στὶς 7 Φεβρουαρίου 1906, στὴν Εὔβοια, στὸ χωριὸ Ἅγιος Ἰωάννης τῆς ἐπαρχίας Καρυστίας. Οἱ γονεῖς του, Λεωνίδας Μπαϊρακτάρης καὶ Ἑλένη, τὸ γένος Ἀντωνίου Λάμπρου, ἦταν εὐσεβεῖς καὶ φιλόθεοι ἄνθρωποι. Ὁ πατέρας του, μάλιστα, ἦταν ψάλτης στὸ χωριὸ καὶ εἶχε γνωρίσει προσωπικὰ τὸν Ἅγιο Νεκτάριο. Ἡ οἰκογένειά του ἦταν πολυμελὴς καὶ οἱ γονεῖς, φτωχοὶ γεωργοί, δυσκολεύονταν νὰ τὴ συντηρήσουν. Γι αὐτὸ ὁ πατέρας ὑποχρεώθηκε νὰ φύγει στὴν Ἀμερική, ὅπου δούλεψε στὴν κατασκευὴ τῆς διώρυγας τοῦ Παναμᾶ. Ὁ μικρὸς Εὐάγγελος ἦταν τὸ τέταρτο παιδὶ τῆς οἰκογένειας. Φύλαγε πρόβατα στὸ βουνὸ καὶ εἶχε παρακολουθήσει μόνο τὴν πρώτη τάξη τοῦ δημοτικοῦ, ὅταν ἀναγκάστηκε κι αὐτὸς λόγῳ τῆς μεγάλης φτώχειας νὰ πάει στὴ Χαλκίδα γιὰ νὰ δουλέψει. Ἦταν μόλις ἑπτὰ χρονῶν. Ἐργάστηκε δύο-τρία χρόνια σ ἕνα παντοπωλεῖο. Μετὰ πῆγε στὸν Πειραιά, ὅπου δούλεψε δύο χρόνια σ ἕνα καφενεῖο. Στὰ δώδεκά του χρόνια, ἔφυγε κρυφὰ γιὰ τὸ Ἅγιον Ὄρος, μὲ τὸν πόθο νὰ μιμηθεῖ τὸν Ἅγιο Ἰωάννη τὸν Καλυβίτη, τοῦ ὁποίου τὸ βίο εἶχε ἀπὸ παλιὰ διαβάσει καὶ τὸν ὁποῖο εἶχε ἰδιαίτερα ἀγαπήσει. Ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ τὸν ὁδήγησε στὴν καλύβη τοῦ Ἁγίου Γεωργίου Καυσοκαλυβίων καὶ στὴν ὑποταγὴ δύο Γερόντων, ἀδελφῶν κατὰ σάρκα, τοῦ Παντελεήμονος, ὁ ὁποῖος ἦταν καὶ πνευματικός, καὶ τοῦ Ἰωαννικίου. Ἀφοσιώθηκε στοὺς δύο Γέροντες, ποὺ κατὰ κοινὴ ὁμολογία ἦταν ἰδιαίτερα αὐστηροί, μὲ μεγάλη ἀγάπη καὶ μὲ πνεῦμα ἀπόλυτης ὑπακοῆς. Ἔγινε μοναχὸς σὲ ἡλικία δεκατεσσάρων ἐτῶν καὶ πῆρε τὸ ὄνομα Νικήτας. Μετὰ ἀπὸ δύο χρόνια ἔγινε μεγαλόσχημος. Λίγο ἀργότερα ὁ Θεὸς τοῦ δώρισε τὸ διορατικὸ χάρισμα. Στὰ δεκαεννέα του χρόνια ὁ Γέροντας ἀρρώστησε πολὺ σοβαρά, γεγονὸς ποὺ τὸν ἀνάγκασε νὰ ἐγκαταλείψει ὁριστικὰ τὸ Ἅγιον Ὄρος. Ἐπέστρεψε τότε στὴν Εὔβοια, ὅπου ἐγκαταβίωσε στὴ Μονὴ τοῦ Ἁγίου Χαραλάμπους Λευκῶν. Ἕνα χρόνο ἀργότερα, τὸ ἔτος 1926, σὲ ἡλικία εἴκοσι ἐτῶν, χειροτονήθηκε ἱερέας στὸν Ἅγιο Χαράλαμπο Κύμης ἀπὸ τὸν Πορφύριο Γ, Ἀρχιεπίσκοπο Σινᾶ, ὁ ὁποῖος τοῦ ἔδωσε τὸ ὄνομα Πορφύριος. Στὰ εἴκοσι δύο του ἔγινε πνευματικός-ἐξομολόγος καὶ λίγο ἀργότερα ἀρχιμανδρίτης. Γιὰ ἕνα διάστημα ἐργάστηκε ὡς ἐφημέριος στοὺς Τσακαίους, χωριὸ τῆς Εὔβοιας. Στὴν Εὔβοια, στὴν Ἱερὰ Μονὴ Ἁγίου Χαραλάμπους, ἔζησε δώδεκα χρόνια, διακονώντας τοὺς ἀνθρώπους ὡς πνευματικὸς καὶ ἐξομολόγος, καὶ τρία χρόνια στὴν Ἄνω Βάθεια, στὴν ἐγκαταλελειμμένη Μονὴ τοῦ Ἁγίου Νικολάου. Στὰ 1940, παραμονὲς τοῦ Β Παγκοσμίου Πολέμου, ὁ Γέροντας Πορφύριος ἐγκαταστάθηκε στὴν Ἀθήνα, ὅπου ἀνέλαβε καθήκοντα ἐφημερίου καὶ πνευματικοῦ στὴν Πολυκλινικὴ Ἀθηνῶν. Ὅπως ὁ ἴδιος ἔλεγε, «ἔζησε ἐκεῖ τριάντα τρία χρόνια σὰν μιὰ ἡμέρα», ἀσκώντας ἀκαταπόνητα τὸ πνευματικὸ ἔργο καὶ ἀνακουφίζοντας τὸν πόνο καὶ τὴν ἀσθένεια τῶν ἀνθρώπων. Ἀπὸ τὸ 1955 εἶχε ἐγκατασταθεῖ στὰ Καλλίσια, ὅπου εἶχε μισθώσει ἀπὸ τὴν Ἱερὰ Μονὴ Πεντέλης τὸ ἐκεῖ εὑρισκόμενο μονύδριο τοῦ Ἁγίου Νικολάου μὲ τὴν ἀγροτικὴ περιοχὴ ποὺ τὸ περιέβαλλε, τὴν ὁποία καλλιεργοῦσε μὲ μεγάλη ἐπιμέλεια. Ἐδῶ, παράλληλα, ἐξασκοῦσε τὸ πλούσιο πνευματικό του ἔργο. Τὸ καλοκαίρι τοῦ 1979, ἐγκαταστάθηκε στὸ Μήλεσι μὲ τὸ ὄνειρο νὰ χτίσει μοναστήρι. Ἐκεῖ ζοῦσε στὴν ἀρχὴ σὲ ἕνα τροχόσπιτο κάτω ἀπὸ ἰδιαίτερα ἀντίξοες συνθῆκες καὶ μετὰ σὲ ἕνα ἀπέριττο κελλάκι ἀπὸ τσιμεντόλιθους, ὅπου καὶ ὑπέμενε ἀγόγγυστα τὶς πολλὲς δοκιμασίες τῆς ὑγείας του. Τὸ 1984 μεταφέρθηκε σὲ κτίσμα τοῦ ὑπὸ ἀνέγερση μοναστηριοῦ, γιὰ τὴν ὁλοκλήρωση τοῦ ὁποίου ὁ Γέροντας, παρόλο ποὺ ἦταν πολὺ ἄρρωστος καὶ τυφλός, ἐργαζόταν ἀκατάπαυστα καὶ ἀκαταπόνητα. Μὲ τὴ θεμελίωση τοῦ καθολικοῦ τῆς Μονῆς τῆς Μεταμορφώσεως, στὶς 26 Φεβρουαρίου 1990, ἀξιώθηκε νὰ δεῖ τὸ ὄνειρό του νὰ γίνεται πραγματικότητα. Τὰ τελευταῖα χρόνια της ἐπίγειας ζωῆς του ἄρχισε νὰ προετοιμάζεται γιὰ τὴν κοίμησή του. Ἐπιθυμοῦσε νὰ ἀποσυρθεῖ στὸ Ἅγιον Ὄρος, στὰ ἀγαπημένα του Καυσοκαλύβια, ὅπου μυστικὰ καὶ ἀθόρυβα, ὅπως ἔζησε, νὰ παραδώσει τὴν ψυχή του στὸν Νυμφίο της. Πολλὲς φορὲς τὸν ἄκουσαν νὰ λέει: «Ἐπιδιώκω καὶ τώρα ποὺ ἐγήρασα νὰ πάω καὶ νὰ πεθάνω ἐκεῖ πάνω». Πράγματι, τὸ ὁσιακὸ τέλος τὸν βρῆκε στὴν καλύβη του στὸ Ἅγιον Ὄρος, τὸ πρωὶ τῆς 2ας Δεκεμβρίου 1991. Τὰ τελευταῖα λόγια ποὺ ἀκούστηκαν ἀπὸ τὸ στόμα του ἦταν ἀπὸ τὴν ἀρχιερατικὴ προσευχὴ τοῦ Κυρίου, αὐτὰ ποὺ τόσο ἀγαποῦσε καὶ πολὺ συχνὰ ἐπαναλάμβανε: «Ἵνα ὦσιν ἕν». g Ἀπὸ τὸ βιβλίο Βίος καὶ Λόγοι, ἐκδ. Ἱ. Μ. Χρυσοπηγῆς, Χανιά. 11
Οἱ τελευταῖοι μῆνες τῆς ἐπίγειας ζωῆς τοῦ ἁγίου Πορφυρίου στὰ Καυσοκαλύβια Τοῦ Μοναχοῦ Ἀκάκιου Καυσοκαλυβίτη 12 Θὰ ἦταν περίπου 18 χρονῶν ὁ ἅγιος, ὅταν ἐξ αἰτίας τῶν ἀσθενειῶν τοῦ σώματος ἐξαναγκάστηκε ἀπὸ τοὺς καλοὺς Γεροντάδες του νὰ κατέβει ἀπὸ τὰ Καυσοκαλύβια στὴν Εὔβοια, στὸ πατρικό του σπίτι. Ὕστερα ἀπὸ 5-6 χρόνια σκληρῆς καὶ ἐπίπονης ἄσκησης καὶ τελείας ὑπακοῆς στὸν τόπο τῆς μετάνοιάς του, κουβαλοῦσε μέσα στὸ ἤδη ἐξασθενημένο σῶμα του καὶ κατέβαζε στὸν κόσμο τὸν ἴδιο τὸν Θεό. Ἦταν κατὰ τὴ ρήση τοῦ Γέροντος Σωφρονίου γι αὐτὸν ἕνα τσουβάλι γεμάτο ἅγιο Πνεῦμα. Ἔζησε ἑβδομήντα σχεδὸν χρόνια στὸν κόσμο σὲ Μοναστήρι στὴν Εὔβοια, ἐφημέριος στὸν ἅγιο Γεράσιμο τῆς Πολυκλινικῆς Ἀθηνῶν κοντὰ στὴν Ὁμόνοια, στὸ Μοναστηράκι τοῦ ἁγίου Νικολάου Καλλισίων στὴν Πεντέλη καὶ τελευταῖα στὸ Ἱερὸ Γυναικεῖο Ἡσυχαστήριο τῆς Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος στὸ Μήλεσι. Ὅμως ὅλα αὐτὰ τὰ χρόνια ὁ νοῦς του δὲν ἔφευγε ἀπὸ τὰ πολυπόθητά του Καυσοκαλύβια, πιὸ ἁγιορείτης στὴν οὐσία ἀπὸ τοὺς πλείστους τῶν ἁγιορειτῶν. Ὅσο καὶ ἂν ἀγαποῦσε, ὅσο καὶ ἂν συμπονοῦσε τὸν σύγχρονο πονεμένο ἄνθρωπο, ὅμως λαχταροῦσε τὴν πολυαγαπημένη του ἡσυχία στὰ Ἐρημικὰ Καυσοκαλύβια, μόνος μόνῳ τῷ Θεῷ, γιὰ ἐκεῖνες τὶς οὐράνιες καὶ ὑπερουράνιες πτήσεις του. Ἤθελε ὁπωσδήποτε νὰ καταλήξει στὰ ἀσκητικὰ Καυσοκαλύβια, γιὰ νὰ παραδώσει τὸ πνεῦμα του στὸν Κύριο, ἐκεῖ στὸν τόπο τῆς μετάνοιάς του. «Ἐκεῖ ποὺ γεννήθηκα, ἐκεῖ θέλω νὰ πεθάνω», συνήθιζε νὰ λέγει: Ἤθελε ὅμως καὶ γιὰ ἄλλους δύο λόγους νὰ πεθάνει στὰ Καυσοκαλύβια. Γιατὶ πίστευε γιὰ τὸν ἑαυτό του, ὅτι ἔτσι ὅπως ἦταν μέσα στὸν κόσμο ἦταν «χάλια» (αὐτὴ τὴ λέξη χρησιμοποιοῦσε) καὶ ντρεπόταν ἔτσι νὰ παραστεῖ στὸν Κύριο, γι αὐτὸ ἔπρεπε νὰ πάει στὴν ἡσυχία, γιὰ νὰ προετοιμασθεῖ. Εἶχε ἐπὶ πλέον καὶ αὐτὴ τὴν ἀνησυχία ἂν πέθαινε στὸν κόσμο, κοσμοσυρροὴ ὁλόκληρη θὰ ἔτρεχαν στὴν κηδεία του καὶ θὰ δοξαζόταν πολύ. Ὕστερα θὰ ἔκαναν προσκύνημα τὸν τάφο του ἢ τὰ λείψανά του. Καὶ πῶς ἦταν δυνατὸν ἕνας παναμαρτωλὸς σὰν κι αὐτόν (ἔτσι ἔβλεπε τὸν ἑαυτό του), νὰ δοξαστεῖ τόσο πολὺ ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους; Δὲν θὰ κινδύνευε νὰ χάσει τὴν Δόξα τοῦ Θεοῦ, τὸν παράδεισο; Γι αὐτοὺς τοὺς λόγους καὶ γιὰ ἄλλους μυστικοὺς ἤθελε νὰ τελευτήσει στὰ Καυσοκαλύβια. Ὅμως ἀνάβαλλε τὴ μετάβασή του, ἂν καὶ ἴσχυε γι αὐτὸν τὸ Παύλειον «ἐμὲ τὸ ζῆν Χριστὸς καὶ τὸ ἀποθανεῖν κέρδος», γιατὶ δὲν τὸν ἄφηνε νὰ φύγει ἡ ἀγάπη του γιὰ τὸν ἄνθρωπο. Κάποιοι εἶπαν ὅτι ὁ Γέροντας Πορφύριος ἦταν σὲ τέτοια μέτρα, ποὺ εἶχε ἐξουσία ἀπὸ τὸν Θεὸ νὰ διαλέξει τὸ πότε καὶ πῶς θὰ τελευτήσει. Οἱ ἐμπειρίες μου κοντά του μὲ ἔπεισαν ὅτι αὐτὸ δὲν ἀπέχει καθόλου ἀπὸ τὴν ἀλήθεια. Κάποτε διακόπτοντας ἐκείνη τὴ θεία, πολύφθογγη σιωπή του, μοῦ λέγει: «Θέλω νὰ πάω στὸ Ὄρος νὰ γίνω καλὰ καὶ ἢ νὰ κρυφτῶ σὲ μιὰ σπηλιὰ νὰ προσεύχομαι γιὰ τοὺς ἀνθρώπους ἢ νὰ γυρίσω στὸν κόσμο νὰ βοηθάω τοὺς ἀνθρώπους». Ποιό εἶναι, Γέροντα, τὸ καλύτερο ἀπὸ τὰ δύο; Τὸ ἴδιο εἶναι, μοῦ ἀπάντησε. Ὅσο γιὰ τὴν ἁμαρτωλότητά μου, τὸν παρακαλοῦσα νὰ μὲ στείλει στὸ Ἅγιον Ὄρος, στὰ Καυσοκαλύβια νὰ μονάσω καὶ αὐτὸς μοῦ τὸ ἀνέβαλλε λέγοντάς μου «κάτσε νὰ βοηθήσεις τὰ παιδιὰ καὶ θὰ πάμε μαζὶ ἀπάνω». Ἄλλες φορὲς μοῦ τὸ ἀνέβαλλε γιὰ ἄλλους λόγους, ἀλλὰ πάντοτε κατέληγε στὸ «κάτσε μαζί μου καὶ θὰ πάμε μαζὶ ἐπάνω». Ὅμως δὲν τολμοῦσα νὰ πιστέψω ὅτι θὰ πάω μαζὶ μὲ τὸν Γέροντα στὸ Ὄρος, γιὰ νὰ τὸν γηροκομήσω καὶ νὰ τοῦ κλείσω τὰ μάτια. Τὸ θεωροῦσα πολὺ μεγάλο καὶ ὑψηλὸ γιὰ τὴν ἁμαρτωλότητά μου, μέχρι ποὺ ὁ ἴδιος μοῦ τὸ ἐπιβεβαίωσε μὲ ἕνα θαυμαστὸ τρόπο, χωρὶς νὰ μοῦ τὸ πεῖ μὲ λόγια ποὺ βγαίναν ἀπὸ τὸ στόμα του, ἔτσι ὅπως ὁ ἴδιος ἤξερε νὰ ἐπικοινωνεῖ μέσα στὴν πολύφθογγη σιγή του Βρὲς στὴν Παλαιὰ Διαθήκη ἐκεῖ ποὺ λέγει «ζῆ ἡ ψυχή μου, ζῆ ὁ Θεός μου ἢ ἐγκαταλείπω σε». Τὸ βρῆκα καὶ τοῦ τὸ διάβασα. Ἦταν ἐκεῖ ποὺ ὁ προφή-
Ἤθελε ὁπωσδήποτε νὰ καταλήξει στὰ ἀσκητικὰ Καυσοκαλύβια, γιὰ νὰ παραδώσει τὸ πνεῦμα του στὸν Κύριο, ἐκεῖ στὸν τόπο τῆς μετάνοιάς του. «Ἐκεῖ ποὺ γεννήθηκα, ἐκεῖ θέλω νὰ πεθάνω», συνήθιζε νὰ λέγει. της Ἠλίας ἤθελε νὰ περάσει ἀπέναντι γιὰ τὴν μετάστασή του καὶ εἶχε πεῖ στὸν μαθητή του τὸν Ἐλισσαῖο, νὰ μείνει πίσω καὶ ὁ Ἐλισσαῖος τοῦ ἀπάντησε ἔτσι «ζῆ ἡ ψυχή μου, ζῆ ὁ Θεός μου ἢ ἐγκαταλείπω σε». Μοῦ λέγει ὁ Γέροντας «καὶ τί σημαίνει αὐτό;» «Να, Γέροντα, εἶναι ἕνας ὅρκος ὅτι δὲν θὰ ἐγκαταλείψει τὸν Γέροντά του μέχρι θανάτου». «Ἔλα νὰ σοῦ τὸ πῶ μὲ δικά μου λόγια», ἀποκρίνεται ὁ Γέροντας καὶ ἄρχισε νὰ μὲ τραβᾶ ἐπάνω του. Ἔνιωθα μιὰ ἀνείπωτη ἕλξη καὶ μαζὶ ἕνα φοβερὸ δέος, ποὺ δυνάμωναν, ὅσο μὲ ἔφερνε πιὸ κοντά του, μέχρι ποὺ ἄρχισε νὰ μὲ φιλᾶ στὰ μαλλιὰ καὶ στὸ πρόσωπο καὶ κολλώντας τὰ χείλη του στὸ δεξί μου αὐτὶ μοῦ λέγει «εἶναι εὐκολώτερο ὁ ἥλιος νὰ σβύσει, παρὰ ἐμᾶς τοὺς δύο ψυχρότης νὰ χωρίσει». Αἰσθάνθηκα ἐκείνη τὴν ὥρα, ὅτι μὲ τύλιξαν οἱ φλόγες τῆς θείας ἀγάπης του καὶ ἔνιωθα σὰν καιόμενη βάτος, ἐνῷ στὶς πλάκες τῆς καρδιᾶς μου γράφτηκαν ὅσα ἐν μεθέξει μέσα στὴν καρδιά μου, μοῦ ψιθύρισε ἡ δική του καρδιά. «Θὰ πάμε μαζὶ στὰ Καυσοκαλύβια καὶ ἐκεῖ θὰ μὲ γηροκομήσεις καὶ θὰ μοῦ κλείσεις τὰ μάτια». Ἀπὸ ἐκείνη τὴ στιγμὴ δὲν εἶχα ἴχνος ἀμφιβολίας γι αὐτό, πράγμα ποὺ (ὅπως ὁ ἴδιος μὲ δίδαξε), ἦταν ἀπόδειξη ὅτι μίλησε ἡ Χάρις. Πέρασε ὁ καιρός, οἱ μέρες τῆς ἀναχώρησής μας γιὰ τὰ Καυσοκαλύβια προετοιμαζόμασταν, μὲ προετοίμαζε κατάλληλα δὲν εἶναι τοῦ παρόντος νὰ τὰ διηγηθῶ ὅλα αὐτά, ἀλλὰ δὲν μπορῶ νὰ παραλείψω δύο φράσεις του, ποὺ ἀναφέρονται στὴν πεμπτουσία τῆς Πνευματικῆς ἐν Χριστῷ ζωῆς καὶ ἰδιαίτερα τοῦ Μοναχοῦ, τὴν ἁγία Ταπείνωση καὶ Θειοτάτη Ἀγάπη: α) «Τὸ ἀηδόνι, σὰν κελαηδάει μόνο του μεσ τὴν ἐρημιὰ τοῦ δάσους, δὲν τὸ ἀκούει κανείς δὲν κελαηδάει ἀπὸ κενοδοξία». β) «Ἐμεῖς δὲν φεύγουμε ἀπὸ τὸν κόσμο γιατὶ μισοῦμε τὸν κόσμο, ἐμεῖς φεύγουμε μακρυὰ ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους, ἐπειδὴ ἀγαποῦμε πολὺ τοὺς ἀνθρώπους». Ἤλθαμε μαζὶ τὸν Μάιο τοῦ 1991 στὰ Καυσοκαλύβια μὲ σκοπὸ νὰ παραμείνει μέχρι τὸ τέλος του, ἀλλὰ γιὰ λόγους, ποὺ δὲν εἶναι τῆς ὥρας νὰ ἀναφερθοῦμε, ξαναγύρισε πίσω γιὰ νὰ ξανάλθει τελεσίδικα στὶς 19 Σεπτ./ 2 Ὀκτωβρίου Ν. ΗΜ. Αὐτὰ ποὺ συνέβησαν κατὰ τὴ διάρκεια τῶν δύο μηνῶν, μέχρι τῆς ὁσίας τελευτῆς του εἶναι ἀδύνατον νὰ συμπεριληφθοῦν στὰ περιορισμένα πλαίσια ἑνὸς ἄρθρου, γεγονότα πολλὰ καὶ μεγάλα σὲ ἀριθμὸ καὶ ὕψος καὶ βάθος πνευματικό. Θὰ ἀναφερθοῦμε ἐνδεικτικά, γιὰ νὰ ἀναδειχθῆ ὁ ἀπύθμενος βυθὸς τῆς ταπείνωσης καὶ τὸ οὐράνιο ὕψος τῆς ἀγάπης τοῦ ὁσίου. Ἀπὸ τὴν πρώτη μέρα ποὺ βρεθήκαμε μόνοι στὸ μικρὸ κελλάκι (δωμάτιο), ὅπου ἔζησε τὶς τελευταίες 60 μέρες τῆς ζωῆς του, μοῦ δήλωσε ἐπιγραμματικά: «Ἦλθα γιὰ νὰ μείνω μέχρι τὸ τέλος μου, ἂν θελήσω νὰ φύγω, νὰ ξέρεις ὅτι θἆναι ἀπὸ τὸν σατανά, γι αὐτὸ κάνε ὅ,τι μπορεῖς νὰ μὲ ἐμποδίσεις». Ἔμεινα ἐμβρόντητος μ αὐτὰ ποὺ ἄκουσα, ἀλλὰ τὰ κράτησα βαθειὰ μέσα στὴν καρδιά μου ὡς ἐντολὴ Γέροντος. Στὴ συνέχεια ὁ Γέροντας μοῦ εἶπε «Ἦλθα ἐδῶ μὲ σκοπὸ νὰ προετοιμαστῶ γιὰ τὸ τέλος μου, δὲ βλέπεις τὰ χάλια μου; Τί ψυχὴ θὰ παραδώσω ἔτσι ὅπως εἶμαι;» Μετὰ μοῦ περιέγραψε λεπτομερῶς τὸ τί θὰ συμβῆ τὸ τελευταῖο εἰκοσιτετράωρο τῆς ζωῆς του. «Τὴν ἡμέρα ποὺ θὰ δεῖς νὰ γίνονται αὐτά, νὰ ξέρεις ὅτι ἐκείνη τὴν ἡμέρα θὰ πεθάνω». Τὰ γεγονότα τῆς τελευταίας ἡμέρας τῆς ζωῆς του ἀφοροῦν ἐμπειρίες πνευματικές, βιώματα συγκλονιστικὰ θείων ἐρώτων, ὅσων ὁ ἁγιασμὸς προχώρησε ἀπὸ τὴν καρδιὰ κι ἁπλώθηκε σὲ ὅλη τὴν ψυχὴ καὶ τὸ σῶμα, ἔτσι ποὺ καὶ τὰ ἔσχατα μόρια τοῦ σώματός των εἶναι καὶ αὐτὰ ἁγιασμένα δηλαδὴ τῶν ἀρίστων, τῶν πολὺ μεγάλων ἁγίων. Συμβαίνει πολλὲς φορὲς ἄνθρωποι ποὺ πλησιάζει τὸ τέλος τους νὰ ἀναπολοῦν ὅλη τὴ ζωή τους, ἀρχίζοντας ἀπὸ τὰ παιδικά τους χρόνια, λὲς καὶ μαζεύουν τὸν ἑαυτό τους γιὰ τὸ μεγάλο ταξίδι. Εἶναι καὶ ἕνας τρόπος ὁλοκλήρωσης τῆς μετάνοιας, γιὰ ὅσους πλησίασαν τὸν Χριστὸ ἢ ζοῦσαν τὴν ἐν Χριστῷ ζωή. Αὐτὴ τὴ ἀναπόληση ὁ ὅσιος πατέρας μας τὴν ἔκανε ἐνσυνείδητα. Θυμόταν τὰ παιδικά του χρόνια μὲ τὸν ἅγιο Ἰωάννη τὸν Καλυβίτη, πῶς ἦλθε στὸ Ἅγιον Ὄρος κοντὰ στοὺς Γεροντάδες του, λεπτομέρειες ἀπὸ τὴν ἄσκησή του στὴν ἱερὰ καλύβη τοῦ ἁγίου Γεωργίου, τὴν τελεία ὑπακοή του στοὺς Γέροντες, πῶς πῆρε τὴν πρώτη Χάρη, τὴν ἔνταση ὕστερα 13
Πρέπει ὅλοι νὰ ἑνωθοῦμε κοντὰ στὸν Θεό, νὰ γίνουμε Ὀρθόδοξοι, νὰ μᾶς ἑνώσει ἡ Ἁγία Τριάδα, ὁ ἀληθινὸς Θεός, γιατὶ μόνο σ Αὐτὴν ὑπάρχει ἡ ἀλήθεια καὶ ἂν δὲν ἑνωθοῦμε ὅλοι μὲ τὸν Θεό, νὰ γίνουμε ἕνα, κανεὶς δὲν θὰ σωθεῖ καὶ ὅλοι πρέπει νὰ ἑνωθοῦμε μέσα στὴν Ἄκτιστη Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ. 14 τῶν ἀγώνων του ἀπὸ φιλότιμο καὶ θεῖο ἔρωτα, πῶς πῆρε τὴν μεγάλη Χάρη, πόσο πόνεσε ὅταν ἀναγκάστηκε νὰ γυρίσει στὸν κόσμο, τὰ νεανικά του χρόνια ὡς Μοναχὸς καὶ Ἱερομόναχος στὴν Εὔβοια, στιγμιότυπα ἀπὸ τὸν ἅγιο Γεράσιμο τῆς Πολυκλινικῆς, στὰ Καλλίσια, στὸ Μήλεσι καὶ τελικὰ στὰ Καυσοκαλύβια βαδίζοντας πρὸς τὸ τέλος. Στὴ συνέχεια μὲ ἔβαλε νὰ τοῦ διαβάζω τὴν ἀκολουθία τοῦ ἀγγελικοῦ σχήματος. Λίγο-λίγο, ὅσο ἄντεχαν οἱ δυνάμεις του, μέχρι τὸ τέλος καὶ ξανὰ πάλι ἀπὸ τὴν ἀρχή. Μὲ σταματοῦσε συχνὰ καὶ ἀνέλυε τὸ κείμενο μὲ τρόπο διδακτικότατο γιὰ μένα. Κάποια στιγμὴ μὲ ρώτησε «ξέρεις γιατί διαβάζουμε τὴν ἀκολουθία;», «Προφανῶς, γιὰ νὰ μὲ διδάξετε, πῶς εἶναι ὁ ἀληθινὸς Μοναχός», ἀποκρίθηκα. «Θέλω καὶ ἐγώ», μοῦ εἶπε, «νὰ ζυγίσω τὸν ἑαυτό μου, ἐμεινα πιστὸς στὰ καθήκοντα τοῦ μοναχοῦ; Ἔζησα σὰν ἀληθινὸς μοναχός;» Μιὰ μέρα μοῦ ζήτησε νὰ ἀκούσει τὴν κασσέτα μὲ τὴν νεκρώσιμη ἀκολουθία. Δὲν πρόλαβε νὰ ἀκούσει τὸ πρῶτο τροπάριο και ξέσπασε σὲ λυγμούς, ἔκλαψε λίγο κι ἀμέσως βυθίστηκε. Τὸ βίωμα μοῦ προκάλεσε δέος, εἶχα τὴν αἴσθηση ὅτι κατεβαίνει βαθειά, πολὺ βαθειὰ μέσα σ ἕνα ἀτελείωτο βυθὸ καὶ ὅτι τὸν ἔχανα. Προσευχήθηκα πολὺ δυνατὰ στὸν Κύριο, νὰ μπορέσω κατὰ δύναμη νὰ ἰδῶ ποῦ βρίσκεται ἁρπάχτηκα καὶ ἔζησα τὸ βίωμά του μόνο μερικὰ δευτερόλεπτα ἦταν ὁ ἀπύθμενος βυθὸς τῆς ἁγίας ταπείνωσης. Ἦλθα στὸν ἑαυτό μου καὶ ὁ πρῶτος λογισμός μου ἦταν: «Τίς δύναται βαστάσαι λογισμὸν Πορφυρίου;». Δὲν ξέρω πῶς νὰ περιγράψω τὴν πολλαπλότητα τοῦ βιώματος ἦταν βυθός; Ἦταν ἄβυσσος; Ἦταν καμίνι σὰν τῶν τριῶν Παίδων, ὅπου ὁ ἅγιος ἔκλαιε γιὰ τὶς ἁμαρτίες του καὶ τὶς ἁμαρτίες ὅλου τοῦ λαοῦ; Ἡ κατάσταση τῆς ὑγείας του, ὁλοένα καὶ χειροτέρευε. Ὕστερα ἀπὸ ἀλλεπάλληλες καρδιακὲς προσβολές, μποροῦσε ἀνὰ πάσα στιγμὴ ἡ καρδιὰ νὰ τὸν προδώσει. Ἦταν οἱ γαστρορραγίες ποὺ πέρασε καὶ ἡ δυσλειτουργία ὅλου τοῦ πεπτικοῦ συστήματος, μιὰ τεράστια κοίλη, πολλαπλὸ ἀλλεργικό, ποὺ προῆλθε ἀπὸ τὶς κορτιζόνες καὶ τὸ ἀποκορύφωμα ὁ καρκίνος στὸν ἐγκέφαλο, στὴν ὑπόφυση, ποὺ ἀναστάτωνε κάθε τόσο τὴν λειτουργία ὅλου τοῦ ὀργανισμοῦ. Πέρασε μιὰ τέτοια κρίση ἕνα βράδυ ἀπὸ τὶς ἐννέα ἡ ὥρα μέχρι τὶς τέσσερις τὸ πρωί, ποὺ ἦταν παρόμοια μὲ τὸ τελευταῖο βράδυ τῆς ζωῆς του. Παράλληλα δεχόταν ἀφόρητες πιέσεις ἀπὸ τὸ Ἡσυχαστήριο στὸ Μήλεσι, ποὺ μὲ κλάματα τὸν παρακαλοῦσαν νὰ γυρίσει πίσω Ἔτσι ἕνα πρωινὸ μοῦ λέγει «ἑτοίμασε τὰ πράγματά μου, σὲ μία ὥρα ἀναχωροῦμε, τὸ καράβι κατευθύνεται ἤδη πρὸς τὰ Καυσοκαλύβια». «Ὄχι, Γέροντα δὲν τὰ ἐτοιμάζω, γιατὶ τέτοια ἐντολὴ μοῦ δώσατε». Ὕψωσε τὸν τόνο τῆς φωνῆς του καὶ μὲ μιὰ διάθεση ταραχῆς μοῦ ἀποκρίθηκε «Γέροντας εἶμαι, λέω καὶ ξελέω». Βρέθηκα σὲ ἀδιέξοδο, γύρισα πρὸς τὸν Ναὸ καὶ ὕψωσα τὰ χέρια μου στὸν Κύριο. «Κύριε, τί νὰ κάνω;» Ἀμεσως ἦλθε ἡ πληροφορία στὴν καρδιά μου: «νὰ ἐκτελέσεις τὴν πρώτη ἐντολὴ ποὺ σοῦ ἔδωσε μὲ γαλήνη». Σχεδὸν ταυτόχρονα ἄκουσα καὶ στ αὐτιά μου τὴ φωνὴ τοῦ Γέροντα «πήγαινε πές τους νὰ τηλεφωνήσουν νὰ μὴν ἔλθει τὸ καράβι, δὲν φεύγουμε». Τί νὰ πρωτοθαυμάσει κανείς! Τὸ προορατικὸ τοῦ Γέροντα ἢ τὴν τέλεια ὑπακοή του στὸν Κύριο; Ἀκόμα μιὰ φορὰ μ ἔβαλε σὲ μεγάλο δίλημμα. Ὁ ἴδιος πίστευε τὸν ἑαυτό του γιὰ παναμαρτωλὸ ἐνῷ ὁ κόσμος τὸν τιμοῦσε αὐτὸ τὸν στενοχωροῦσε πάρα πολὺ καὶ φοβόταν μὴν τὸν ἁγιοποιήσουν καὶ μετὰ τὸν θάνατό του. Μοῦ ἐξέφρασε τὶς ἀνησυχίες του αὐτὲς καὶ μὲ ρώτησε «ἐσὺ τί πιστεύεις; ὅτι εἶμαι ἅγιος;» Νὰ πῶ ὄχι, δὲν μοῦ πήγαινε, νὰ πῶ ναί, θὰ τὸν στενοχωρήσω, γι αὐτὸ τοῦ λέω καὶ ἐγώ «νὰ τὸ ἐξετάσουμε» καὶ συγκατένευσε. «Πρῶτα ἡ ὀρθὴ πίστη, δὲν ἔχω γι αὐτὸ ἴχνος ἀμφιβολίας». Αὐτὸ τὸ δέχτηκε χωρὶς δισταγμό. «Ὕστερα οἱ ἅγιες ἀρετὲς καὶ πρὸ πάντων οἱ κορυφαῖες, ταπείνωση καὶ ἀγάπη. Δὲν σὲ εἶδα ποτέ μου νὰ θυμώνεις ὅ,τι κι ἂν σοῦ κάνουν, κι ἐνῷ ἔχεις τόσο χαρίσματα θεωρεῖς τὸν ἑαυτό σου ἀνάξιο, ἕνα παλιοντενεκέ, μιὰ σκουριασμένη σωλήνα ποὺ καβαλάει τὸ νερό! (τὴ Χάρη). Δὲν ἔχεις λοιπὸν ταπείνωση; Ὅσο γιὰ τὴν ἀγάπη, τί νὰ πρωτοπῶ. Ὅτι πέθαι-
Καὶ ἐνῷ εἶδα τὸν κόσμο ἔτσι, ἀπεφάσισα νὰ φύγω ἀπὸ τὸν κόσμο καὶ ἦλθα ἐδῶ νὰ προσευχηθῶ γιὰ τὸν κόσμο, γιατὶ εἶδα ὅτι μόνο ἔτσι θὰ σωθῶ καὶ ἐγὼ καὶ ὅσοι μαζὶ πιστέψουμε στὴν Ἁγία Τριάδα. νες σχεδὸν κάθε μέρα γιὰ νὰ βοηθᾶς τοὺς ἀνθρώπους, ἂν καὶ δὲν σοῦ τὸ ἐπέτρεπε ἡ ὑγεία σου κι ὅμως ἐσὺ δὲν τό βαλες κάτω; Ἣ ὅταν κλαίγοντας παρακαλοῦσες τὸν Κύριο νὰ πεθάνεις ἐσὺ στὴ θέση κάποιου ἄλλου, γιὰ νὰ ζήσει αὐτός, νὰ μεγαλώσει τὰ παιδιά του;» Τὸν ἔβλεπα νὰ ἔρχεται σὲ δύσκολη θέση ἀλλὰ συνέχισα. «Νὰ μιλήσουμε γιὰ χαρίσματα; Καὶ ποιό δὲν ἔχεις. Προορατικό, διορατικό, χαρίσματα γνώσεως, παρακλήσεις, ἰάσεις, χαρίσματα δυνάμεως;» Ὁ Γέροντας στενοχωρήθηκε μέχρι ποὺ τοῦ εἶπα, «ἀλλά!» «Ναί, ναί;» μοῦ λέγει καὶ ἀνάσανε. «Ξέρω ἐγὼ ἂν πίσω ἀπὸ τὶς καλωσύνες σου κρύβεται ἕνα ἐγὼ καὶ ἂν τὰ χαρίσματα σοῦ τὰ ἔδωσε ὁ Θεός, ὄχι γιατὶ εἶσαι καλός, ἀλλὰ γιὰ νὰ γίνεις καλός; Αὐτὸ θὰ τὸ ξέρουμε μετὰ τὸν θάνατό σου ἂν κάνεις θαύματα καὶ μετὰ θάνατον, τότε θὰ εἴμαστε σίγουροι γιὰ τὴν ἁγιότητά σου». Ἐνθουσιάστηκε ὁ Γέροντας, μοῦ κτύπησε τὴν πλάτη καὶ μὲ ἐνθουσιασμὸ καὶ χαρὰ μοῦ λέγει «Μπράβο! Ἔτσι σὲ θέλω νὰ σκέφτεσαι Ὀρθόδοξα!» Μιὰ μέρα τὸν εἶδα μὲ λαμπρὸ καὶ φωτεινὸ πρόσωπο καὶ μοῦ λέγει, «ἦλθε ὁ πρόεδρος τῶν Μυρέων». Μιὰν ἄλλη φορὰ «ἦλθε ὁ προφήτης μας, δὲν τὸν βλέπεις;» «Ποιός προφήτης μας, Γέροντα;» «Ὁ προφητάναξ Δαβίδ! Ἃχ μωρέ, δὲν βλέπεις τίποτε». Μιλοῦσε μὲ τὸν ἴδιο τὸν Κύριο πρόσωπο μὲ πρόσωπο καὶ θὰ ἀμφιβάλλουμε ἂν ἔκανε παρέα μὲ τοὺς ἁγίους; Τὸν ἔβαλα ἕνα βράδυ νὰ καθίσει στὴν καρέκλα καὶ μοῦ λέγει: «Πήγαινε στὸ ναὸ καὶ κάνε προσευχὴ μέχρι νὰ σὲ φωνάξω». Ὅταν ξαναμπῆκα στὸ κελλὶ συνάντησα μιὰν ἄλλη κατάσταση φωτεινή. Ἔνιωθα καὶ ἐγὼ ἀνάλαφρος. «Βάλε με νὰ ξαπλωθῶ» μοῦ λέγει. Μόλις τὸν ἄγγιξα ἔγινα κοῦφος, νόμιζα πὼς θὰ πετάξω, ἀκόμα καὶ ἡ φωνή μου λέπτυνε σὰν παιδική. «Γέροντα, τί συνέβηκε, εἴχαμε πάλι καμμιὰ ἐπίσκεψη;» «Ὄχι», μοῦ ἀπαντᾶ, «ξέρεις ὅτι μπορῶ νὰ περάσω ἀπὸ αὐτὸ τὸν τοῖχο (80 cm πάχος), νὰ πάω μακριά, πολὺ μακριὰ καὶ νὰ ξανάλθω;» «Ἀκόμα καὶ αὐτὸ Γέροντα;» «Γιατί, παιδί μου, δὲν μᾶς εἶπε ὁ Χριστός μας, ὅ,τι ἔκανα ἐγὼ θὰ τὸ κάνετε καὶ ἐσεῖς μὲ τὸ παραπάνω;» «Καὶ αὐτὰ ποὺ ἔκανε μετὰ τὴν Ἀνάστασή Του, Γέροντα;» «Ὅλα, ὅλα, παιδί μου» «Πῶς, Γέροντα;» Καὶ ὁ ἅγιος, μιμούμενος τὴν παιδικὴ φωνὴ ποὺ εἶχα 10-12 χρονῶν, μοῦ λέγει «Νά! ἀραιώνει τὸ σῶμα, πυκνῶνει τὸ σῶμα». Τότε, στὰ παιδικά μου χρόνια εἶχα αὐτὴ τὴν ἀπορία σὰν ἄκουσα τὸ Εὐαγγέλιο τῆς Κυριακῆς τοῦ Θωμᾶ, ἄκουσα αὐτὴ τὴν ἐξήγηση μὲς στὴν καρδιά μου καὶ ἔμεινα ἱκανοποιημένος. Τῶρα πῆγα νὰ ἀποσπάσω ἀπὸ τὸν Γέροντα περισσότερες ἐξηγήσεις, ἀλλὰ μὲ αὐστηρὸ ὕφος ἔκοψε τὴ συζήτηση. Μὲ δίδαξε ἔτσι νὰ μὴν διερευνῶ τὰ θεῖα φιλοπερίεργα, ἀλλὰ νὰ ἐπιστρέψω στὴν ἁπλὴ πίστη τῶν παιδικῶν μου χρόνων. Καὶ οἱ ἅγιοι ἔτσι ἐνεργοῦν. Γιὰ μερικὲς μέρες μ ἔβαζε καὶ διάβαζα καὶ ξαναδιάβαζα ἕνα ἐδάφιο ἀπὸ τὸ Γ κεφ. τοῦ Προφήτη Ἠσαΐα καὶ εἰς ἐπήκοον τῶν ἄλλων ἀδελφῶν τῆς καλύβης μας: «θὰ ἐπιτρέψω νὰ καταλάβουν τὴν ἐξουσία νέοι ἄνδρες χωρὶς πείρα ἀπατεῶνες θὰ ἀναδειχθοῦν Κύριοι καὶ δυνάστες τοῦ λαοῦ. Τότε θὰ ἐκλείψει ὁ σεβασμὸς καὶ ὁ λαὸς θὰ πέσει σὲ κατάσταση σύγχυσης καὶ ἀναρχίας. Ὁ ἕνας θὰ στραφῆ ἐναντίον τοῦ ἄλλου καὶ ὁ καθένας ἐναντίον τοῦ πλησίον του. Τὰ παιδιὰ θὰ αὐθαδιάζουν στοὺς μεγαλύτερους καὶ οἱ ἄτιμοι στοὺς ἔντιμους. Ἐξ αἰτίας αὐτῆς τῆς ἀναρχίας καὶ τῆς ἔλλειψης συνετῶν ἀρχηγῶν καὶ βιωτικῶν ἀγαθῶν, θὰ κρατᾶ ἀπὸ τὸ ἔνδυμα ὁ κάθε ἄνθρωπος τὸν πρῶτον τυχόντα ὁμοεθνή του ἢ τὸν συγγενὴ τοῦ πατέρα του καὶ θὰ τοῦ λέει ἱμάτιον ἔχεις ἀρχηγὸς ἡμῶν γενοῦ καὶ τὸ βρῶμα τὸ ἐμὸν ὑπὸ σὲ ἔστω. Ἐκεῖνος κατὰ τὴ φοβερὴ ἐκείνη μέρα θὰ ἀπαντήσει δὲν θὰ γίνω ἀρχηγός σας, γιατὶ οὔτε στὸ σπίτι μου δὲν ὑπάρχει ψωμί, οὔτε ἄλλο ροῦχο, ἔτσι δὲν θέλω καὶ δὲν μπορῶ νὰ γίνω ἀρχηγός σας». Οἱ πατέρες ἀναρωτιόντουσαν «γιατί, Γέροντα, ἐπιμένετε σ αὐτὸ τὸ ἐδάφιο;» Ἐκεῖνος δὲν ἀπαντοῦσε. Μόνο μιὰ φορά, ποὺ ἤμασταν οἱ δυό μας μοῦ εἶπε ψιθυριστὰ σὲ ὕφος σοβαρὸ «αὐτὰ ἰσχύουν στὶς μέρες μας». Ἕνα πρωινὸ μοῦ λέγει «Πάρε χαρτὶ καὶ μολύβι καὶ φώναξε ὅλους τοὺς πατέρες νὰ ἔλθουν ἐδῶ». Σημείωνα ὅ,τι ἔλεγε, μ ἔβαλε καὶ τὰ καθαρόγραψα, τοῦ τὰ διάβασα, τὰ ἐνέκρινε καὶ τὰ ξαναδιάβασα εἰς ἐπήκοον τῶν πατέρων. Καθόρισε μὲ κάθε λεπτομέρεια τὸ τί θὰ γίνει καὶ τί θὰ κάνει ὁ καθένας μας ὅταν ὁ ἴδιος πεθάνει. Ποιοί θὰ τὸν ἀλλάξουν, ποιοί θὰ τὸν κατεβάσουν στὸ μνῆμα, νὰ γίνει ἀγρυ- 15
Ἕνα πρωινὸ μοῦ λέγει «Πάρε χαρτὶ καὶ μολύβι καὶ φώναξε ὅλους τοὺς πατέρες νὰ ἔλθουν ἐδῶ». Καθόρισε μὲ κάθε λεπτομέρεια τὸ τί θὰ γίνει. Ποιοί θὰ τὸν ἀλλάξουν, ποιοί θὰ τὸν κατεβάσουν στὸ μνῆμα, νὰ γίνει ἀγρυπνία στὸ Κυριακὸ καὶ νὰ μεταλάβουμε ὅλοι καὶ προπάντων νὰ φροντίσουμε νὰ μὴν εἰδοποιηθῆ κανεὶς ἐκτὸς Σκήτης, γιὰ νὰ γίνει ἡ κηδεία του λιτὴ καὶ ἀπέριττη, μόνο μὲ τοὺς πατέρες τῆς Σκῆτης μας. 16 πνία στὸ Κυριακὸ καὶ νὰ μεταλάβουμε ὅλοι καὶ προπάντων νὰ φροντίσουμε νὰ μὴν εἰδοποιηθῆ κανεὶς ἐκτὸς Σκήτης, γιὰ νὰ γίνει ἡ κηδεία του λιτὴ καὶ ἀπέριττη, μόνο μὲ τοὺς πατέρες τῆς Σκῆτης μας. Τὸν ρώτησε ἕνας πατέρας: «καὶ μὲ τὰ λείψανά σου, τί θὰ κάνουμε;» «Ἔ ἔ, καὶ αὐτά» εἶπε καὶ κούνησε περιφρονητικὰ τὸ χέρι του. Ἡ ἀλήθεια εἶναι ὅτι ἐπιθυμοῦσε νὰ κρυφτοῦν τὰ λείψανά του, γιὰ νὰ μὴν γίνουν προσκύνημα. Εἶναι ψεῦδος ὅμως ὅτι ἔδωσε στὰ καλογέρια του δεσμευτικὴ ἐντολὴ πρὸς τοῦτο. Ἂν ὑπῆρχε τέτοια δέσμευση, κανεὶς δὲν θὰ μποροῦσε νὰ τὴ λύσει. Ἀλλὰ τὸ θέμα παραμένει ἀνοιχτό. Καὶ ὅταν ζοῦσε ἔκανε ὅ,τι μποροῦσε γιὰ νὰ μείνει ἀφανής, ἀλλὰ ὁ Θεὸς τὸν ἀνέδειξε σὲ ζωντανὸ προσκύνημα. Θέλουμε νὰ πιστεύουμε ὅτι ὅταν ἔλθει τὸ πλήρωμα τοῦ χρόνου θὰ κάνει τὸ ἴδιο ὁ Κύριος καὶ μὲ τὰ ἅγια λείψανά του. Ὁ Γέροντας βάραινε, ἄρχισε νὰ γίνεται φανερὸ ὅτι πλησίαζε τὸ τέλος του καὶ λίγο νὰ μιλήσει κουραζόταν, ἀλλὰ γινόταν καὶ σ αὐτὸν αὐτὸ ποὺ ὁ Χριστὸς εἶπε στὸν Ἀπόστολο Παῦλο «ἡ δύναμίς μου ἐν τῇ ἀσθενείᾳ σου τελειοῦται». Ἦταν ὅλος ἔνθεος. Ἕνα λοιπὸν ἀπὸ τὰ τελευταῖα πρωινὰ τῆς ἐδῶ ζωῆς του μοῦ λέγει «πάρε τετράδιο καὶ στυλὸ καὶ θὰ σοῦ ὑπαγορεύω, λίγο-λίγο, γιατὶ δὲν ἔχω δυνάμεις γιὰ πολύ, καὶ μετὰ θὰ σοῦ πῶ τί θὰ κάνεις». Μοῦ ὑπαγόρευσε τὰ πιὸ κάτω, ποὺ ἦταν τὰ πρῶτα καὶ τὰ τελευταῖα, γιατὶ ἀμέσως μετὰ σχεδὸν κατέρρευσε, δὲν μποροῦσε ἄλλο πιά. Ἦταν σίγουρο ὅτι μιλοῦσε μὲ τὴ Χάρη καὶ ἔμοιαζαν αὐτὰ τὰ λόγια σὰν ἡ τελευταία του παρακαταθήκη: «Ἐγώ, ὁ ταπεινὸς δοῦλος τοῦ Κυρίου μας ἤμουν στὸν κόσμο καὶ προσπαθοῦσα ὅ,τι μποροῦσα νὰ κάνω στὸν κόσμο, ἀλλὰ εἶδα τὸν κόσμο τί ἦταν. Ἐγώ, ὁ ταπεινὸς δοῦλος τοῦ Κυρίου καὶ Θεοῦ μας, Ὀρθόδοξος, τῆς Τρισυποστάτου Θεότητος πιστὸς δοῦλος καὶ ἀπὸ μικρὸ παιδὶ στὸ Ἅγιον Ὄρος, γιὰ νὰ σώσω τὴν ψυχή μου καὶ νὰ εὐχηθῶ γιὰ ὅλο τὸν κόσμο, ὁ Θεὸς νὰ τὸν φωτίσει, νὰ εὐνοήσει καὶ ὅλοι νὰ τραβήξουμε πρὸς τὸν Θεὸ νὰ ἑνωθοῦμε, διότι μόνο στὸν Θεὸ θὰ μπορέσουμε νὰ σωθοῦμε. Γιατὶ καθένας σηκώνει μιὰ δικιά του παντιέρα, νὰ ἐπιδράσει στὸν κόσμο καὶ ἔτσι κάνουν ὅλοι καὶ κανένας μας δὲν θὰ σωθεῖ μὲ αὐτὸν τὸν τρόπο. Πρέπει ὅλοι νὰ ἑνωθοῦμε κοντὰ στὸν Θεό, νὰ γίνουμε Ὀρθόδοξοι, νὰ μᾶς ἑνώσει ἡ Ἁγία Τριάδα, ὁ ἀληθινὸς Θεός, γιατὶ μόνο σ Αὐτὴν ὑπάρχει ἡ ἀλήθεια καὶ ἂν δὲν ἑνωθοῦμε ὅλοι μὲ τὸν Θεό, νὰ γίνουμε ἕνα, κανεὶς δὲν θὰ σωθεῖ καὶ ὅλοι πρέπει νὰ ἑνωθοῦμε μέσα στὴν Ἄκτιστη Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ. Καὶ ἐνῷ εἶδα τὸν κόσμο ἔτσι, ἀπεφάσισα νὰ φύγω ἀπὸ τὸν κόσμο καὶ ἦλθα ἐδῶ νὰ προσευχηθῶ γιὰ τὸν κόσμο, γιατὶ εἶδα ὅτι μόνο ἔτσι θὰ σωθῶ καὶ ἐγὼ καὶ ὅσοι μαζὶ πιστέψουμε στὴν Ἁγία Τριάδα. Τώρα πολλοὶ θέλουν νὰ ἔρθουν, νὰ μὲ δοῦν μὲ μαγνητόφωνα στὸ χέρι, γιὰ νὰ πάρουν τάχα σὰν συνέντευξη. Ἐγὼ εἶμαι ἕνας ἀγράμματος Ἱερομόναχος, τί μπορῶ νὰ τοὺς πῶ; Τίποτε δὲν ἔχω νὰ τοὺς πῶ, παρὰ μόνο νὰ προσευχηθῶ, νὰ τοὺς φωτίσει ὁ Θεός, νὰ ἑνωθοῦμε ὅλοι μὲ τὴν Ἁγία Τριάδα καὶ νὰ προσευχηθῶ, ὁ Θεὸς νὰ φωτίσει καὶ ἐμᾶς καὶ ὅλο τὸν κόσμο νὰ Τὸν γνωρίσει. Καὶ γι αὐτὸ τὸ λόγο νὰ μὴν ἔρθει κανεὶς νὰ μὲ δεῖ, οὔτε προτεστάντες, οὔτε Μασώνοι, δὲν ἔχω νὰ τοὺς πῶ τίποτε». Στὶς ἑπόμενες μέρες δὲν μποροῦσε πιὰ σχεδὸν καθόλου νὰ μιλήσει, ἐπαναλάμβανε μόνο τὴ φράση «ἵνα ὦσιν ἕν», «ἵνα ὦσιν ἕν» καὶ ὅταν ἔχανε τελείως τὶς δυνάμεις του σιγοψιθύριζε τὸ «ἔλα», «ἔλα» μὲ τὸ βλέμμα πρὸς τὰ ἄνω, ποὺ σήμαινε «ἔρχου Κύριε» καὶ ὕστερα χαμήλωνε τὸ βλέμμα καὶ ἔλεγε τὸ «ἔλα» σὲ ὁριζόντια κατεύθυνση, σὰν νὰ καλοῦσε ὅλο τὸν κόσμο καὶ ὅταν συνερχόταν λίγο τὸ «ἔλα» τὸ ἀπηύθυνε μὲ διαφορετικὸ ὕφος, σ αὐτὸν ποὺ τὸν διακονοῦσε. Ἐφάρμοζε σίγουρα αὐτὰ ποὺ μᾶς ὑπαγόρευσε νὰ γράψουμε στὴν τελευταία του παρακαταθήκη Ἡ στιγμὴ τοῦ τέλους πλησίαζε, ἡ συνειδητοποίησή του προκαλοῦσε σὲ μᾶς φρικτὸ πόνο, ἀλλὰ ἡ γλυκύτητα ποὺ ἀνέδυε ὁ ὅσιος μᾶς μαλάκωνε τὸν πόνο. Τὰ βιώματα