Ἀσκητὲς καὶ ἀσκητήρια στὴ νῆσο Σκόπελο

Transcript

1 Ἀσκητὲς καὶ ἀσκητήρια στὴ νῆσο Σκόπελο (Μιὰ πρώτη προσέγγιση στὸ θέμα) Εἰπώθηκε, πὼς ὁλόκληρο τὸ Ἅγιον Ὄρος μοιάζει μὲ τὸ Καθολικὸ ἑνὸς ἰεροῦ Ναοῦ καὶ ὅτι ἡ περιοχὴ ἀπὸ τὴν Ἁγία Ἄννα καὶ πέρα εἶναι τὸ ἱερό του Βῆμα. Κάτι δηλαδή, ποὺ προσδίδει στὸν τόπο ἐκεῖνο μιὰν ἄλλη, βαθύτερη ἱερότητα, ἀφοῦ ἄλλωστε εἶναι καὶ παραμένει ὡς ὁ χῶρος ἀσκήσεως καὶ ἀδιαλείπτου κοινωνίας μὲ τὸ Θεό. Δανειζόμενος, λοιπόν, τὰ παραπάνω, ὄχι αὐθαιρέτως, ἀλλὰ μὲ τὴν ἴδια πνευματικὴ ἐμπειρία, τὴν ὁποία μεταλαμπάδευσε ἡ Ἁγιορειτικὴ πνευματικότητα στὸ νησί μου, τὴ Σκόπελο, τὸ ὁποῖο, θὰ πρέπει νὰ σημειωθεῖ ὅτι εἶναι ἀναπόσπαστο τμῆμα τῆς ἁγιορειτικῆς κοινωνίας καὶ παραδόσεως λόγω τῶν μετοχίων, τὰ ὁποῖα διατηροῦσαν ἤ καὶ σήμερα διατηροῦν ἁγιορειτικὲς μονές, ἀναφέρομαι σ αὐτὴν τὴν πνευματικὰ γεωφυσικὴ ὁριοθέτηση τῆς νήσου Σκοπέλου, δίδοντας ἔμφαση στό ἱερό της Βῆμα: τήν γεωγραφικὴ περιοχὴ, ποὺ εὐωδιάζει ἁγιότητα καί θεία ἐπίσκεψη καί προσδιορίζεται κατά κύριο λογο ἀπό τή Μονή τοῦ Προδρόμου μέχρι τοῦ Δαμασκηνοῦ τό Ρέμα καί λίγο παραπέρα.

2 Πότε ἄρχισε ὁ ἀσκητισμός στὴ Σκόπελο, αὐτὸ μέχρι σήμερα παραμένει ἕνα ἐρώτημα. Ὡστόσο μποροῦμε νὰ ὑποθέσουμε, πὼς μετὰ τὴν ἐπικρἀτηση τοῦ Χριστιανισμοῦ, μὲ πρῶτο γνωστὸ Ἐπίσκοπο τὸν Ἅγιο Ρηγῖνο, τὸν 4ο αἰ, θὰ πρέπει σταδιακὰ νὰ ἐμφανίστηκαν τὰ πρῶτα μοναστικὰ κέντρα. Ἀσφαλῶς σὲ ὁλοκληρο τὸ νησί ὑπάρχουν μικρὲς νησίδες ἐφησυχασμοῦ καὶ ἀσκήσεωςκάποιων ἐναρέτων μοναχῶν. Ὅπως π.χ. στὴ θέση Ἁη-Γιάννης στὸ Καστρί, περιώνυμο θέση στὴ βόρεια πλευρὰ τοῦ νησιοῦ, ὅπου μέχρι σήμερα σώζονται τὰ ἴχνη παλαιοῦ ἀσκητηρίου, ἀλλὰ καὶ σὲ ἄλλα ἐρημικὰ τοπία τῆς Σκοπέλου, γιὰ τὰ ὀποῖα μέχρι σήμερα λιγοστὰ γνωρίζουμε. Ὅσον ἀφορᾶ δὲ τὰ πρόσωπα τὰ ὁποῖα στελέχωσαν αὐτὲς τὶς ἐρημικὲς κατοικίες καὶ γι αὐτὰ δὲν ἔχουμε, μέχρι σήμερα, εἰδήσες, ποὺ νὰ μᾶς πληροφοροῦν γιὰ τὰ πρόσωπα καὶ τὴ χρονολόγια. Ὡστόσο οἱ ἐλάχιστες πληροφορίες ποὺ ἔχουμε γιὰ κάποιους ποὺ ἐγκαταβίωσαν στὴν ἐρημικὴ περιοχὴ ἀπό τὴν Ἁγία Ἄννα μέχρι τὸν Ἅγιο Ταξιάρχη στὸ «Βάτο», περιοχὴ ποὺ βρίσκεται στὴν ἀνατολικὴ πλευρὰ τῆς Σκοπέλου, θὰ γραφοῦν κάποιες γραμμὲς, ὡς ἔνα εἶδος εἰσαγωγῆς, μήπως καὶ κεντριστεῖ τὸ ἐνδιαφέρον καὶ γίνει μιὰ καλύερη καὶ προσεκτικότερη ἔρευνα.

3 Ὡστόσο, ἐκεῖ ὅπου ἐπικεντρώνεται μετὰ λόγου γνώσεως, ἀλλὰ καὶ ἀδιαμφισβήτητης ἱστορικῆς τεκμηρίωσης, εἶναι ἡ πρὸς ἀνατολὰς περιοχὴ τῆς νήσου Σκοπέλου: ἀπό τὴ Μονὴ τοῦ Προδρόμου καὶ πέρα, μέχρι τὸν κάβογαλύπα. Σ αὐτὴ λοιπόν τὴν περιοχὴ συστήθηκαν τὰ γνωστὰ μας ἀσκητήρια μὲ πρὠτους ἐγκατοίκους τὸν ὅσιο Ἱερόθεο τὸν Ἰβηρίτη, ὁ ὁποῖος δίέμενε στὸ ὄντως, ἀσκητικὸ περιβάλον τοῦ ἠσυχαστηρίου τῶν Ταξιαρχῶν σὴ θέση «Βάτος» τῆς Σκοπέλου. Κι αὐτὸ μᾶς τὸ μαρτυρεῖ ὁ βογράφος τοῦ ὀσίου π. Μελέτιος ὁ Ἰβηρίτης, ὁ ὁποῖος καὶ ἀναφέρει μεταξὺ τῶν ἄλλων σὲ ἐπιστολἠ του στὸν μαθητή του καὶ ἀργότερα πνευματικό του ἀδελφὸ Κωνσταντῖνο Δαπόντε τὰ ἑξῆς «Ἐν δὲ τῇ Σκοπέλῳ πρὸς τοὐτοις ἐν τῷ μοναστηρῖῳ τοῦ Ταξιάρχου τὴν ἁγίαν Τεσσαρακοστὴν ὅλην ἐπλήρωσεν, ἅπαξ τῆς ἑβδομάδος σιτιζόμενοςκρίθινον ἄρτον, πιτυρίανκαὶ ἀνάλατον...» γιὰ νὰ συμπληρώσει ὁ μαθητής του Καισάριος στὴν ἔμμετυρη βιογραφία τοῦ Ἀγίου, τὰ ἑξῆς: «Ἐδῶ δὲ εἰς τὴν Σκόπελον αὔξησε τὴν νηστείαν, ἐπέρασε τοῦ Ἄθωνος Ὄρους τὴν ἀσιτίαν. Ὅτι εἰς τὸ μονήδριον τῶν θείων Ἀρχαγγέλων ὄντας ἐπάνω στὸ νησί καὶ τοῦτο τῶν Σκοπέλων τῆς νήσου ἠ ἐξαίρετη ὄντως τοποθεσία... Ὅλην τὴν Τεσσαρακοστὴν, ὤ τῶν καλῶν ἀγώνων Τὴν ἑβδομάδα ἔτρωγε μίαν φορὰν καὶ μόνον Καὶ πότε κρίθινο ψωμί, καί πότε πιτυρίαν. ἀνάλτην δὲ καὶ αὐτὴν, ἰδέτε τὶ νηστείαν...» Φαίνεται, λοιπόν, πὼς τὸ μονύδριο τῶν Ταξιαρχῶν προυπῆρχεἄγνωστο μέχρι σήμερα σὲ ποιὰ μορφή- καὶ μόνο τὴν ἀνακαίνισή του ἐπιχείρησε καὶ κατόρθωσε ὁ πολὺς Κωνσταντῖνος Δαπόντες, σύμφωνα μὲ τὰ λεγόμενά του. «Ἔτι καὶ εἰς τὴν Σκόπελον ναὸν τῶν Ἀρχαγγέλων ἔκτισα, τὴν βοήθειαν αὐτῶν αἰτῶν καὶ θέλων»

4 Γιά νά συνεχίσει, ἔχει δέ πρός τούτοις (μετόχι της ἠ μονή τοῦ Εὐαγγελισμοῦ) καί τό μονήδριον μέ τρία τέσσερα κελλία τῶν ἀγίων Ἀρχαγγέλων, τῶν ὁπόιων ὁ ναός κτίριον τοῦ Καισαρίου». Ἄλλωστε αὐτό μαρτυρεῖ καί ἡ ἀκόλουθη ἐπιγραφή πού ὑπάρχει μέχρι σήμερα στό ναΐσκο τοῦ μονηδρίου: ΑΝΗΓΕΡΘΗ Ο ΘΕΙΟC ΝΑΟC ΤΩΝ ΤΑΞΙΑΡΧΩΝ/ΔΙΑ ΕΞΟΔΟΥ ΚΑΙ ΔΑΠΑΝΗC ΤΟΥ Ο/CΙΩΤΑΤΟΥ ΚΑΙ ΛΟΓΙΩΤΑΤΟΥ ΕΝ/ΜΟΝΑΧΟΙC ΚΥΡΙΟΥ ΚΑΙCΑΡΙΟΥ/CΤΕΦΑΝΟΥ ΔΑΠΟΝΤΕ/ΕΝ ΕΤΕΙ ΑΨΞΑ [1761] ΙΟΥΛΙΟΥΜιἀ ἄλλη περιοχή, κοντά σ αὐτήν πού ἀναφέρθηκε εἶναι καί τῆς λεγομένης Ἁγίας Ἄννης στό Βάτο, τήν ὁπόια καί πάλι ὁ Δαπόντες μνημονεύει. Ἀναφέρει λοιπόν «Εδῶ εἶναι νερό πολύ καί ἀέναον. Εδῶ εἶναι ἡ καλύβα τῆς καλογραίας τῆς Μεσολογγίτισσας καί παρκάτω ἡ καλύβα τοῦ Εὐαγγελινοῦ, ὅστις μελετᾶ σύν Θεῷ νά κτίσῃ καί ἐκκλησίαν..». Δέ γνωρίζω ἄν ἠ καλόγρια ποὺ ἀσφαλῶς ἡσύχαζε ἐκεῖ εἶναι ἡ μετέπειτα μοναχή στή Μονή τής Μεταμορφώσεως, ἠ Μενανη. Πάντως ἕνα εἶναι τό βέβαιο πώς ἠ περιοχή, ὅπου ὑπῆρχαν οἰ ἐν λόγω καλύβες ἔλαβε τὴν ὀνομασία ἀπό τό ναό τῆς Ἁγίας Ἄννης, ἀσφαλῶς πρός τιμήν τῆς Θεομήτορος ἀφοῦ ἦταν μέσα στά ὅρια τῆς κτηματικῆς περιουσίας τῆς μονῆς τοῦ Εὐαγγελισμοῦ. Ἔτσι, ὅταν τὸ 1784 ὅ Δαπόντες συνέταξε τό Ἀφιερωτικό Γράμμα, μέ τό ὁποῖο προσαρτοῦσε τό πατρικό του μοναστήρι καί τά μετόχιά του στή μονή τῆς μετανοίας του, τήν Ξηροποτάμου, σημείωννε μεταξύ τῶν ἄλλων καί τά ἑξῆς, «Τά μετόχια τῆς Παναγίας...εἶνε...καί ἡ Αγία Αννα εἰς τόν Βάτον».

5 Ὡστόσο, ἐκτὸς ἀπὸ τὰ παραπάνω θὰ πρέπει ν ἀναφερθοῦν καὶ περιοχὲς ποὺ ἀποτελοῦν τόποι ἀσκήσεως, ὅπω; Τὸ ἀσκητήριο στὸν ἉηΓιάννη στό Καστρί, στὸ ὁποῖο μέχρι τὶς ἀρχὲς τῆς δεκαετίας τοῦ 1970 σώζονταν λέιψανα τοιχοποιοίας ἀπὸ ἀργόλιθου;ς καὶ λιγοστὰ ὀστᾶ, τὰ ὀποῖα, σύμφωνα μὲ τὴν τοπικὴ παράδοση, ἀνῆκαν σὲ ἀσκητὴ ποὺ ζοῦσε ἐκεῖ. Μάλιστα οἱ ντόπιοι δείχνουν στὸ ἐπάνω μέρος τοῦ σπηλαίου ἀποτύπωμα τῶν δαχτύλων τοῦ ἀσκητῆ. Ἄλλα ἀσκητήρια ὑπάρχουν στὸ Λιμνονάρι, σὲ ἀπότομο μέρος καὶ ἀπρόσιτο καί στὸ Δίτροπο. Φυσικὰ δὲν πρέπει νὰ παραλειφθοῦν νὰ μνημονευτοῦν καὶ δύο τοπωνύμια, ἄγνωστα σήμερα, τὰ ὀποῖα, πιστεύω, ὅτι σχετίζονται μὲ τὸν

6 ἀσκητισμὸ στὴ Σκόπελο. Πρόκειται γιὰ τὴ λεγόμενη σπηλιὰ τοῦ Ἰωαννικίου, ποὺ βρίσκεται λίγο πιὸ πέρα ἀπό τὴ Μονὴ τοῦ Εὐαγγελισμοῦ, πρὸς τὰ δυτικὰ καὶ πιὸ πάνω ἀπό τὸν Ἁγιο Γεώργιο στὸ Μετόχι. Τὸ ἄλλο τοπωνύμιο εἶναι τοῦ Δοκίμου καὶ βρίσκεται στὴν περιοχὴ τῆς Μονῆς τοῦ Προδρόμου. Δὲν εἶναι δὲ τυχαῖο ποὺ ὁ Δαπόντες ὀνομάζει τὴ Μονὴ Προδρόμου «τὸ ἀσκητικὸν». Ἤ, ὅπως ἔγραψε ἀλλοῦ «Δεύτερον δὲ ὀ Πρόδρομος μονὴ πολλὰ τιμία Καθὸ πατέρων ἀσκητῶν ὑπάρχει κατοικία» Ἐπίσης μία ἄλλη πληροφορία, ἡ ὁποία χρειάζεται περαιτέρω ἔρευνα εἶναι αὐτὴ πού μᾶς παραδίνει τὸ ἀφιερωτικὸ γράμμα τοῦ ἱερομονάχου Ἰακώβου τοῦ Δρακώπουλου, πού συντάχθηκε στίς 21 Μαΐου τοῦ 1623 καὶ κάνει λόγο γιὰ «τοῦ παπα-πέτρου τὸ κελλὶ ἀπάνωθεν (τοῦ μονηδρίου) τοῦ Σταυροῦ». Ἀσφαλῶς πρόκειται γιὰ μικρὸ ἡσυχαστήριο, γιὰ τὸ ὁποῖο ὡστόσο, μέχρι σήμερα δὲν ἔχουμε περισσότερες πληροφορίες. Συπμερασματικὰ θὰ πρέπει νὰ ποῦμε, πώς στὴ Σκόπελο ὑπάρχει, παράληλλα μὲ τὴ μοναστικὴ-κοινοβιακή, καὶ ἡ ἀσκητικὴ παράδοση. Ὡστόσο χρειάζεται ἐπισταμένη ἔρευνα, γιὰ νὰ πληροφορηθοῦμε περισσότερα γιὰ τὸ θέμα αὐτό, ποὺ ἀσφαλῶς ἀξίζει τὸν κόπο. π. Κων. Ν. Καλλιανός