ΙΔΙΩΤΙΚΟ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ

1 Θωμάς Γ. Χατζηγάγιος Αναπληρωτής Καθηγητής Πανεπιστημίου Μακεδονίας ΙΔΙΩΤΙΚΟ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, 2009

2 Κάθε γνήσιο αντίτυπο φέρει την υπογραφή του συγγραφέα ΘΩΜΑΣ ΧΑΤΖΗΓΑΓΙΟΣ ΙΔΙΩΤΙΚΟ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ISBN: 978-960-516-039-5 Copyright ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΝΙΚΟΥΛΑ Θεσσαλονίκη 2009 ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΝΙΚΟΥΛΑ Δημ. Γούναρη 44 τηλ. 2310-235.297, Fax 2310-265.126 Εγνατία 148 τηλ. 2310-239.537-546 21 Θεσσαλονίκη Εγνατία 156 τηλ. 2310-861.917, Fax 2310-891.201, εντός Πανεπιστημίου Μακεδονίας e-mail: anikoula@otenet.gr Απαγορεύεται η ανατύπωση, η μετάφραση, η αντιγραφή μερική ή ολική μέσω φωτοτυπιών ή φωτογράφησης, καθώς και ο τρόπος έκθεσης με οποιοδήποτε οπτικοακουστικό μέσο της περιεχόμενες ύλης, χωρίς την έγγραφη άδεια του συγγραφέα.

3 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Το παρόν πόνημα αφιερώνεται: Στη μνήμη του Άλκη Αργυριάδη, γιατί με την πρωτοποριακή του διδασκαλία με μύησε στο θεσμό της ιδιωτικής ασφάλισης Στον καθηγητή Λευτέρη Σκαλίδη γιατί, ως διευθυντής του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου (ΕΠΙ) Εφαρμοσμένων Οικονομικών και Κοινωνικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, με κατέστησε υπεύθυνο των προγραμμάτων Ασφαλιστικών Σπουδών και Εκπαίδευσης Διαμεσολαβούντων στην ιδιωτική ασφάλιση, που συνεχίζονται επιτυχώς μέχρι σήμερα Στους φοιτητές μου, γιατί το ζωηρό ενδιαφέρον τους καθιέρωσε το «Ιδιωτικό Ασφαλιστικό Δίκαιο» ως υποχρεωτικό και προαιρετικό μάθημα στο πρόγραμμα σπουδών τους Στους σπουδαστές του ΕΠΙ, γιατί η επαγγελματική τους εμπειρία συνέβαλε στο να συνδέσω τη θεωρία με την πράξη, λαμβάνοντας υπόψη τις διδακτικές και μαθησιακές τους ανάγκες Στη γραμματειακή υποστήριξη του ΕΠΙ υπηρετούμενη από τις κκ. Λοΐδα Μηνούδη και Δάφνη Κουκούτση, για την ορθολογιστική οργάνωση των προγραμμάτων και την προσφορά των υπηρεσιών τους κατά την εκτέλεσή τους. Στα παιδιά μου, Γιώργο και Χρήστο, ως αντίδωρο για την απουσία μου από κοντά τους.

5 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΕ Ανώνυμη Εταιρεία ΑΚ Αστικός Κώδικας ανατ. Ανατύπωση αντικ. Αντικαταστάθηκε ΑΠ Άρειος Πάγος αρ. Αριθμός άρθρ. Άρθρο Αρμ. Αρμενόπουλος ΑσφΝ. Νόμος 2496/1997 για την ασφαλιστική σύμβαση ΑΥ Απόφαση Υπουργού ΒΔ Βασιλικό Διάταγμα Βλ. Βλέπε Γ.Α.Ο. Γενικοί ασφαλιστικοί όροι Γ.Ο.Σ. Γενικοί όροι συναλλαγών Γνμδ. Γνωμοδότηση Δ Δίκη Δ. ΑΕ και ΕΠΕ Δελτίο Συνδέσμου Ανωνύμων Εταιριών και Εταιριών Περιορισμένης Ευθύνης Δ.Ε.Ε. Δ.Ε.Ε.Τ. Δίκαιο Επιχειρήσεων και Εταιριών Δελτίο Ένωσης Ελληνικών Τραπεζών Δ.Ε.Κ. Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων 13-Ε.Ε. Ευρωπαϊκή Ένωση Ε.Ε.Αρμ. ή Επιστημονική Επετηρίδα Αρμενόπουλου Επ.Επετ.Αρμ. Ε.Κ. Ευρωπαϊκή Κοινότητα ΕμπΝ = ΕΝ Εμπορικός Νόμος ΕΕΝ Εφημερίδα Ελλήνων Νομικών ΕΟΣ Ειδικοί Όροι Συναλλαγών Ε.ΝΟ.Β.Ε. Εταιρεία Νομικών Βορείου Ελλάδος ΕιρΠειρ. Ειρηνοδικείο Πειραιά ΕλΔνη = ΕΔ Ελληνική Δικαιοσύνη Ε.Ε.Ε.Κ. Επίσημη Εφημερίδα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων ΕΚΑΠΑ Ελληνική Κοινοπραξία Ασφαλίσεως Πλοίων και Αεροσκαφών Ε.Ο.Χ. Ενιαίος Οικονομικός Χώρος ΕπΑσφ και Επιθεώρηση Ασφαλιστικού και Εργατικού Δικαίου ΕργΔ Επι.Δικ.Ι.Α Επιθεώρηση Δικαίου Ιδιωτικής Ασφάλισης ΕΕμπΔ Επιθεώρηση Εμπορικού Δικαίου ΕΝΔ Επιθεώρηση Ναυτιλιακού Δικαίου Επισκ. Ε.Δ. Επισκόπηση Εμπορικού Δικαίου

6 ΕΠΕ ΕρμΑΚ Εφ ΕφΑ ή ΕΑ Ιδ.Ασφ. κ.ά. Κ.Α.Δ. Κ.Δ.Α.Ε. Κ.Ι.Ν.Δ. κ.ν. κ.ο.κ. Κοιν. Κ.Πολ.Δ. ΚΑΠΕ ΚΙΝΔ ΚριτΕ Ν ν.δ. ΝΑΤ Ναυτ.Χρ. ΝοΒ ό.π. Ολ. ΠειρΝ π.δ. ΠΠρ Πρ. ή Πρωτ. πρβλ. προσθ. Πρωτ. Σ Συν. ΣΕΠΤΑ ΣΤΕ Συμβ.Βρ. Σχ.Ε.Κ. Τιμητ.τόμ. Τόμ. ΥΑ ΧρΙΔ A.G.B.G. Εταιρία Περιορισμένης Ευθύνης Ερμηνεία Αστικού Δικαίου Εφετείο Εφετείο Αθηνών Ιδιωτική Ασφάλιση και άλλα Κώδικας Αεροπορικού Δικαίου Κώδικας Δεοντολογίας Ασφαλιστικών Επιχειρήσεων Κώδικας Ιδιωτικού Ναυτικού Δικαίου κωδικοποιημένος νόμος και ούτω καθ εξής Κοινοδίκαιο Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας Κεφάλαιον Ασφαλίσεως Πιστώσεων Εξαγωγών Κώδικας Ιδιωτικού Ναυτικού Δικαίου Κριτική Επιθεώρηση Νόμος Νομοθετικό Διάταγμα Ναυτικό Απομαχικό Ταμείο Ναυτικά Χρονικά Νομικό Βήμα όπου παραπάνω Ολομέλεια Πειραϊκή Νομολογία Προεδρικό Διάταγμα Πολυμελές Πρωτοδικείο Πρωτοδικείο Παράβαλε Προσθήκη Πρωτοδικείο Σύνταγμα Συνήγορος Σώμα Ειδικών Πραγματογνωμόνων Τροχαίων Ατυχημάτων Συμβούλιο της Επικρατείας Σύμβαση Βρυξελλών Σχέδιο Εμπορικού Κώδικα Τιμητικός τόμος Τόμος Υπουργική Απόφαση Χρονικά Ιδιωτικού Δικαίου Gesetz zur Regelung des Rechts der Allgemeinen Geschäftsbedingungen (A.G.B.-Gesetz)

7 A.I.D.A. Association Internationale du Droit des Assurances A.V.B. Allgemeine Versicherungsbedingungen Abs Absatz AcP Archiv für die civilistische Praxis Art. Artikel B.B. Betriebs-Berater B.G.B. Bürgerliches Gesetzbuch Bd Band BGH Bundesgerichtshof D. Recueil-Dalloz JW Juristische Wochenschrift N.J.W. Neue Juristische Wochenschrift Rdn Randnummer V.A.G. Versicherungsaufsichtsgesetz V.V.G. Versicherungsvertragsgesetz V.W. Versicherungswirtschaft Vers.Arch. Versicherungswissenschaftlicher Archiv VersR VersicherungsRecht Z VersWiss Zeitschrift für die gesamte Versicherungswissenschaft Z.f.V. Zeitschrift für Versicherungswissenschaft ZHR Zeitschrift für das gesamte Handelsrecht und Konkursrecht

9 ΜΕΡΟΣ Α ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ

ΙΔΙΩΤΙΚΟ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ 11 1. ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΚΑΙ ΣΥΝΑΦΕΙΣ ΕΝΝΟΙΕΣ Ι. Το ασφαλιστικό δίκαιο ως κλάδος του εμπορικού δικαίου 1. Γενικά 1 Κλάδος του ελληνικού εμπορικού δικαίου αποτελεί το δίκαιο της ιδιωτικής ασφάλισης ή, διαφορετικά, το ιδιωτικό ασφαλιστικό δίκαιο 2. Περιεχόμενο 2 Το δίκαιο της ιδιωτικής ασφάλισης περιλαμβάνει τη σύμβαση της ιδιωτικής ασφάλισης ή, διαφορετικά, την ασφαλιστική σύμβαση και τις ιδιαίτερες μορφές της ιδιωτικής ασφάλισης, ανάλογα με τον α- σφαλιζόμενο κίνδυνο (δίκαιο της ασφαλιστικής σύμβασης), την επιχείρηση που είναι επιφορτισμένη με την άσκηση ασφαλιστικών εργασιών (δίκαιο της ασφαλιστικής επιχείρησης) και τη διαμεσολάβηση στην ιδιωτική ασφάλιση (δίκαιο της ασφαλιστικής διαμεσολάβησης). Η παραπάνω διάκριση ακολουθείται παρακάτω στη διαγραμματική ανάλυση της ύλης. 3. Ασφάλιση Έννοια 3 Ασφάλιση είναι ένωση προσώπων (ασφαλισμένοι) που εκτίθενται σε όμοιους ή ομοειδείς κινδύνους(κοινωνία κινδύνων), για την αντιμετώπιση των οποίων καταβάλλουν αντιπαροχές, αξιώνοντας συνάμα ασφαλιστική προστασία (παροχή) από τον φορέα της κοινωνίας κινδύνου για κάλυψη της οικονομικής ανάγκης που προκαλεί η επέλευση του κινδύνου. 4 Με βάση τον παραπάνω ορισμό που καλύπτει όλες τις μορφές α- σφάλισης, τα βασικά στοιχεία της ασφάλισης είναι:

12 ΘΩΜΑΣ Γ. ΧΑΤΖΗΓΑΓΙΟΣ η κοινωνία κινδύνου ο κίνδυνος η ομοιότητα ή το ομοειδές των κινδύνων η παροχή του φορέα της κοινωνίας κινδύνων η αντιπαροχή του μέλους της κοινωνίας κινδύνου. 4. Ορισμοί a. Ιδιωτική ασφάλιση 5 Η ιδιωτική ασφάλιση είναι η ασφάλιση που παρέχεται συνήθως από ιδιωτικούς φορείς και διέπεται από διατάξεις του ιδιωτικού δικαίου. Στηρίζεται στην ασφαλιστική σύμβαση. Είναι κατά κανόνα προαιρετική και, κατ εξαίρεση, υποχρεωτική 1. β. Κοινωνική Ασφάλιση 6 Η κοινωνική ασφάλιση είναι η ασφάλιση που παρέχεται αποκλειστικά από φορείς δημοσίου δικαίου και διέπεται από διατάξεις του δημοσίου δικαίου. Στηρίζεται στο νόμο και έχει πάντοτε υποχρεωτικό χαρακτήρα. ΙΙ. Διάκριση από την κοινωνική ασφάλιση, την αλληλασφάλιση και την αυτασφάλιση 1. Γενικά 7 Την έννοια της ασφάλισης τη συναντούμε στο Δίκαιο των Κοινωνικών Ασφαλίσεων, στην αλληλασφάλιση και στην αυτασφάλιση. 1 Βλ. ν. 489/1976, όπως ισχύει για την υποχρεωτική ασφάλιση της εξ ατυχημάτων αυτοκινήτων αστικής ευθύνης και ν. 274/1999 που επιβάλλει από 13-1-2000 τη σύναψη υποχρεωτικής ασφάλισης αστικής ευθύνης έναντι τρίτων για τα επαγγελματικά και ι- διωτικά πλοία αναψυχής με ελληνική ή ξένη σημαία που πλέουν στα ελληνικά χωρικά ύδατα. Βλ. ακόμη το άρθρο 5 5, εδ.β, του π.δ 339/1996 που προβλέπει υποχρεωτικά τη σύναψη ασφάλισης αστικής επαγγελματικής ευθύνης των διοργανωτών ή πωλητών οργανωμένων ταξιδίων, καλύπτουσας λάθη ή παραλείψεις τους κατά την άσκηση του επαγγέλματός τους. Το ασφαλιστήριο συμβόλαιο καλύπτει τυχόν αξιώσεις καταναλωτών που προέρχονται από τη μη εκτέλεση ή την πλημμελή εκτέλεση της τουριστικής σύμβασης Η ασφάλιση πυρός-σεισμού είναι υποχρεωτική από το νόμο για όλα τα ακίνητα που αποκτώνται με τραπεζικό δανεισμό.

ΙΔΙΩΤΙΚΟ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ 13 Η σχέση του προσώπου που συμμετέχει στην ένωση προσώπων που εκτίθενται σε όμοιους ή ομοειδείς κινδύνους (στην κοινωνία κινδύνου) προς τον φορέα της κοινωνίας κινδύνου (ασφαλιστικό φορέα) καλείται ασφαλιστική σχέση. Αν η ασφαλιστική σχέση βασίζεται σε σύμβαση, τότε γίνεται λόγος για ιδιωτική ασφάλιση και παρέχεται από ιδιωτικό φορέα. Αν η ασφαλιστική σχέση βασίζεται σε νόμο, τότε γίνεται λόγος για κοινωνική ασφάλιση και παρέχεται από φορέα κοινωνικής ασφάλισης. Αν δεν υπάρχει ασφαλιστική σχέση, αλλά ένα πρόσωπο καλύπτει μόνο του τον κίνδυνο, τότε γίνεται λόγος για αυτασφάλιση. 2. Δίκαιο Κοινωνικών Ασφαλίσεων α. Νομοθετική ρύθμιση 8 Το άρθρο 22 4 του Συντάγματος προβλέπει ότι «το Κράτος μεριμνά για την κοινωνική ασφάλιση των εργαζομένων, όπως ο νόμος ορίζει» 1. β. Ορισμός 9 Δίκαιο των Κοινωνικών Ασφαλίσεων είναι το σύνολο νομικών διατάξεων που ρυθμίζουν την (κοινωνική) ασφάλιση που αποβλέπει στην προστασία των εργαζομένων, καθώς και των μελών των οικογενειών τους, όταν δεν είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν τις οικονομικές ανάγκες της ζωής, ιδιαίτερα δε όταν καταστούν ανίκανοι προς εργασία λόγω ασθένειας ή ατυχήματος ή αναπηρίας ή ηλικίας ή μητρότητας. Αποτελεί δε έκφανση του Κοινωνικού Κράτους Δικαίου 2. 1 Βλ. Δ. Τσάτσο, Συνταγματικό Δίκαιο, 1982 2, Α, σελ. 261. 2 Βλ ενδεικτικά Γ. Λεβέντη, Τα κοινωνικά δικαιώματα του πολίτη, ΤοΣ 1976, σελ. 6 επ.. Άγγελο Στεργίου, Η συνταγματική κατοχύρωση της κοινωνικής ασφάλισης, 1994. Αιγυπτιάδη, Η κοινωνική και ιδιωτική ασφάλιση, ΕπΚοινΙδΑσφ 1999, σελ. 7. H. Zacher, Was können wir über das Sozialstaatsprinzip wissen?, σε: FS P. Ipsen, 1977, σελ. 221 επ.

14 ΘΩΜΑΣ Γ. ΧΑΤΖΗΓΑΓΙΟΣ γ. Διαφορές ιδιωτικής από την κοινωνική ασφάλιση 10 Ιδιωτική και κοινωνική ασφάλιση μοιάζουν μεταξύ τους ως προς το ό,τι σκοπούν στην ασφάλιση του προσώπου, δηλαδή στην κάλυψη μίας οικονομικής του ανάγκης που προκύπτει από την πραγματοποίηση ενός κινδύνου. Ωστόσο, παρουσιάζουν σημαντικές διαφορές ως προς τη γέννησή τους, το φορέα, την παροχή, την είσπραξή τους, τους καλυπτόμενους κινδύνους, την επίλυση των αναφυομένων διαφορών και το σύστημα διαχείρισης των ασφαλίστρων. - Γέννηση 11 Το ιδιωτικό ασφαλιστικό δίκαιο στηρίζεται στην ασφαλιστική σύμβαση που συνάπτεται μεταξύ ασφαλιστή και λήπτη της ασφάλισης. Θεμελιώνεται, δηλαδή, η ασφαλιστική σύμβαση, στις αρχές της αυτονομίας της βούλησης και της ελευθερίας των συμβάσεων. Έχει κατά κανόνα προαιρετικό χαρακτήρα και, εξαιρετικά, υποχρεωτικό (όπως στην ασφάλιση ευθύνης από αυτοκινητικά ατυχήματα). Διέπεται από διατάξεις του ιδιωτικού δικαίου. Αντίθετα, η κοινωνική ασφάλιση στηρίζεται στο νόμο και διέπεται από διατάξεις του δημοσίου δικαίου. Η ασφαλιστική σχέση γεννιέται από το νόμο. Έχει πάντοτε αναγκαστικό χαρακτήρα. - Φορέας 12 Η κοινωνική ασφάλιση ασκείται από ασφαλιστικούς φορείς που είναι ν.π.δ.δ., όπως το Ι.Κ.Α., το Ν.Α.Τ., το Τ.Ε.Β.Ε., ο Ο.Γ.Α., το Τ.Σ.Α., ο ΕΛ.ΓΑ 1 και άλλα και διέπονται από ειδικούς νόμους. Η ι- διωτική ασφάλιση ασκείται από ιδιωτικούς φορείς με βάση καθαρά ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια (κέρδος). Μπορεί να ασκηθεί, σύμφωνα με το άρθρο 2 1, εδ. β, του ν.δ. 400/1970, όπως ισχύει σήμερα, και από επιχείρηση δημοσίου δικαίου, που έχει ως αποκλειστικό σκοπό την άσκηση ασφαλιστικών εργασιών. 3 Ο ΕΛ.ΓΑ. είναι ν.π.ι.δ., αλλά ανήκει εξολοκλήρου στο δημόσιο (βλ. ν. 1790/1988).

ΙΔΙΩΤΙΚΟ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ 15 - Παροχή 13 Στη ιδιωτική ασφάλιση η παροχή του ασφαλιστή και η αντιπαροχή του αντισυμβαλλομένου του καθορίζονται συνήθως με συμφωνία των μερών. Είναι ανάλογη με τον καλυπτόμενο κίνδυνο και το ύψος των ασφαλιστικών παροχών. Στην κοινωνική ασφάλιση η παροχή του ασφαλιστικού φορέα και η αντιπαροχή του ασφαλισμένου που λέγεται εισφορά καθορίζονται από το νόμο. Η εισφορά δεν είναι ανάλογη με τον καλυπτόμενο κίνδυνο και το ύψος των ασφαλιστικών παροχών. - Είσπραξη αντιπαροχής 14 Η καταβολή της αντιπαροχής (ασφάλιστρο) στην ιδιωτική ασφάλιση εξαρτάται από την βούληση του αντισυμβαλλομένου του ασφαλιστή και καθορίζεται απ αυτόν. Στην κοινωνική ασφάλιση, η αντιπαροχή του αντισυμβαλλομένου του ασφαλιστικού φορέα που λέγεται εισφορά εισπράττεται εκουσίως ή αναγκαστικά από τον ασφαλιζόμενο, τον εργοδότη του και οικειοθελώς από το κράτος. Το ύψος της καθορίζεται μονομερώς από το φορέα της. - Τρόπος Χρηματοδότησης και τρόπος διαχείρισης των εισφορών. 15 Στην ιδιωτική ασφάλιση εφαρμόζεται κεφαλαιοποιητικό σύστημα χρηματοδότησης και διαχείρισης των ασφαλίστρων, δηλαδή οι παροχές του ασφαλιστή στηρίζονται στην αντιπαροχή του λήπτη της ασφάλισης. Βασίζεται στην προσωπική ευθύνη του ασφαλισμένου, όπου οι παροχές του ασφαλιστή καθορίζουν τις αντιπαροχές του. Με τις τελευταίες δημιουργείται κεφάλαιο και απ αυτές καλύπτονται οι ασφαλιστικές παροχές. Αντίθετα, στην κοινωνική ασφάλιση εφαρμόζεται αναδιανεμητικό σύστημα χρηματοδότησης και διαχείρισης, όπου οι εισφορές των εργαζομένων, των εργοδοτών και οι ενισχύσεις από τον κρατικό

16 ΘΩΜΑΣ Γ. ΧΑΤΖΗΓΑΓΙΟΣ προϋπολογισμό πληρώνουν τις παροχές των ασφαλισμένων. Βασίζεται στην αρχή της κοινωνικής αλληλεγύης 1. - Προς την κατεύθυνση αυτήν κινούνται και τα Ταμεία Επαγγελματικής Ασφάλισης (=Τ.Ε.Α.) που την ίδρυσή τους προβλέπει ο ν. 3029/2002. - Ο κίνδυνος 16 Στην ιδιωτική ασφάλιση καλύπτονται κίνδυνοι που αφορούν πρόσωπα και αγαθά. Στην κοινωνική ασφάλιση καλύπτονται μόνο προσωπικοί κίνδυνοι. - Η επίλυση των διαφορών 17 Στη ιδιωτική ασφάλιση, η επίλυση των αναφυομένων διαφορών α- νατίθεται στα πολιτικά δικαστήρια. Στην κοινωνική ασφάλιση αρμόδιοι για την επίλυση των διαφορών είναι συνήθως τα διοικητικά δικαστήρια ή όργανα του ίδιου του φορέα ασφάλισης (όπως ο Διευθυντής του υποκαταστήματος του Ι.Κ.Α., η Τοπική Διοικητική Επιτροπή του Ι.Κ.Α., οι Επιτροπές Κρίσης του Τ.Ε.Β.Ε. και άλλα). 3. Αλληλασφάλιση α. Έννοια 18 Αλληλασφάλιση ή αμοιβαία ασφάλιση ονομάζεται η ασφάλιση που βασίζεται στη συμμετοχή προσώπου (μέλους) σε αλληλασφαλιστικό συνεταιρισμό. Το μέλος συνδέεται με εταιρική σύμβαση με τον αλληλασφαλιστικό συνεταιρισμό, οπότε η ιδιότητα του μέλους του συνεταιρισμού και της ασφαλιστικής σχέσης συνυπάρχουν. β. Κριτήριο διάκρισης από την ασφάλιση με ασφάλιστρο 19 Το κριτήριο διάκρισης της αλληλασφάλισης, που είναι ιδιωτική ασφάλιση με εισφορά, από την ιδιωτική ασφάλιση με ασφάλιστρο 1 Κατά την αγγλική ορολογία pay as you go

ΙΔΙΩΤΙΚΟ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ 17 είναι η οργάνωση του φορέα της κοινωνίας κινδύνου 1, δηλαδή του προσώπου που ασφαλίζει. Στην ιδιωτική ασφάλιση με ασφάλιστρο, ο φορέας της κοινωνίας κινδύνου δεν εκτίθεται άμεσα στον ασφαλιζόμενο κίνδυνο, αλλά μόνο έμμεσα με την καταβολή της ασφαλιστικής αποζημίωσης. Ενώ στην αλληλασφάλιση, φορέας και μέλος της κοινωνίας κινδύνου εκτίθενται και απειλούνται από τον ίδιο κίνδυνο. γ. Φορέας αλληλασφάλισης 20 Φορέας της αμοιβαίας ασφάλισης είναι ο αλληλασφαλιστικός συνεταιρισμός που έχει ως αποκλειστικό σκοπό την αλληλασφάλιση των μελών του και καλύπτει μόνο κινδύνους κατά ζημιών. Τα μέλη (ιδρυτικά ή μεταγενέστερα) του αναλαμβάνουν με την εταιρική σύμβαση την υποχρέωση να καλύψουν την οικονομική ανάγκη που θα δημιουργηθεί σ ένα ή σε περισσότερα απ αυτά με την πραγματοποίηση του κινδύνου αμοιβαία. Η οικονομική ανάγκη καλύπτεται από το νομικό πρόσωπο του αλληλασφαλιστικού συνεταιρισμού. Η παροχή του μέλους στον αλληλασφαλιστικό συνεταιρισμό καλείται εισφορά και είναι κυμαινόμενη. δ. Νομοθετική Ρύθμιση 21 Τα άρθρα 35-38 του ν.δ. 400/1970, όπως ισχύει, αναφέρονται στους αλληλασφαλιστικούς συνεταιρισμούς, μέσω των οποίων ασκείται η αμοιβαία ασφάλιση ή αλληλασφάλιση. Οι διατάξεις του ν. 2496/ 1997 δεν αναφέρονται άμεσα στην αλληλασφάλιση. Ωστόσο, εφαρμόζονται έμμεσα σ αυτήν όσες απ αυτές αφορούν στις ασφαλίσεις ζημιών, αφού η αλληλασφάλιση καλύπτει μόνο κινδύνους κατά ζημιών (άρθρο 35 1 του ν.δ. 400/1970, όπως ισχύει), λόγω της υφιστάμενης νομοθετικής ρύθμισης για τους αλληλασφαλιστικούς συνεταιρισμούς 2. 1 Σκουλούδης, Δίκαιο Ιδιωτικής Ασφάλισης, 1999 3, σελ. 28 2 Βλ. παρακάτω υπό.

18 ΘΩΜΑΣ Γ. ΧΑΤΖΗΓΑΓΙΟΣ ε. Παράδειγμα 22 Η αλληλασφάλιση συνηθίζεται κυρίως στη θαλάσσια ασφάλιση ασκούμενη μέσω των mutual clubs που είναι αλληλασφαλιστικές ενώσεις των πλοιοκτητών βρετανικής ιθαγένειας. Στην θαλασσασφαλιστική πρακτική είναι γνωστές οι αλληλασφαλιστικές ενώσεις P and I (=Protecting and Indemnity Clubs) που συνάπτουν θαλάσσιες ασφαλίσεις ευθύνης και νομικής προστασίας. Στον ελληνικό χώρο, η πιο διαδεδομένη μορφή αμοιβαίας ασφάλισης είναι τα ΚΤΕΛ που αποζημιώνει μόνο υλικές ζημιές των μελών του. 4. Αυτασφάλιση α. Έννοια 23 Αυτασφάλιση υπάρχει, όταν ένα πρόσωπο (φυσικό ή νομικό) αναλαμβάνει να καλύπτει μόνο του τον κίνδυνο ή τμήμα του, επειδή δεν το καλύπτει ο ασφαλιστής ώστε να μη μένει ακάλυπτο. β. Διαφορές από την ιδιωτική ασφάλιση 24 Στην περίπτωση της αυτασφάλισης δεν υπάρχει η έννοια της κοινωνίας ομοίων κινδύνων, ούτε και αυτή της ασφαλιστικής σύμβασης. Δεν μπορεί να γίνει λόγος για ασφαλισμένο, αλλά μόνο για αυτασφαλισμένο. Ο τρόπος κάλυψης -αντιμετώπισης- του κινδύνου πραγματοποιείται με τη δημιουργία σχετικών οικονομιών, με προβλέψεις ειδικών κονδυλίων στον ισολογισμό της επιχείρησης και άλλα. γ. Παράδειγμα 25 Μορφή αυτασφάλισης αποτελεί και η «Capture Insurance Company», δηλαδή η ασφαλιστική εταιρία που έχει συσταθεί από άλλη ε- ταιρία που δεν έχει ως καταστατικό σκοπό την άσκηση ασφαλιστικών εργασιών και ασφαλίζει αποκλειστικά δικά της συμφέροντα.

ΙΔΙΩΤΙΚΟ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ 19 ΙΙΙ. Ο σύγχρονος ρόλος της ιδιωτικής ασφάλισης 26 Η ιδιωτική ασφάλιση παρουσιάζει ιδιαιτερότητα σε σχέση με την κοινωνική. Συντελεί επίσης στην οικονομική ανάπτυξη και διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην κοινωνία. 1. Η συμβολή της ιδιωτικής ασφάλισης στην κοινωνία 27 Η συμβολή της ιδιωτικής ασφάλισης στην κοινωνία εκδηλώνεται με τη συμμετοχή της στην κοινωνική ασφάλιση. Η τελευταία διέρχεται κρίση. Γι αυτό και χρήζει νομοθετικής μεταρρύθμισης με βάση τα νομοθετικά πρότυπα άλλων κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο ν. 3029/2002 για τη μεταρρύθμιση του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης δομεί το ασφαλιστικό σύστημα σε τρείς πυλώνες, εισάγοντας το θεσμό της επικουρικής επαγγελματικής ασφάλισης με τη δυνατότητα ίδρυσης Ταμείων Επαγγελματικής Ασφάλισης (ΤΕΑ): Ο πρώτος πυλώνας αναφέρεται στην κύρια σύνταξη από τα ταμεία κοινωνικής ασφάλισης. Έχει υποχρεωτικό και δημόσιο χαρακτήρα. Στηρίζεται στο αναδιανεμητικό σύστημα, με τριμερή χρηματοδότηση: κράτος, εργοδότες, εργαζόμενοι. Ο δεύτερος πυλώνας αναφέρεται στην επικουρική επαγγελματική σύνταξη από νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου. Έχει προσωρινό χαρακτήρα. Στηρίζεται στο κεφαλαιοποιητικό σύστημα χρηματοδότησης, με μονομερή χρηματοδότηση από τους εργοδότες ή τους εργαζόμενους ή και διμερή συμφωνημένη χρηματοδότηση από τους εργοδότες και τους εργαζομένους. Ο τρίτος πυλώνας αναφέρεται στην ιδιωτική ασφάλιση. Έχει συνήθως προαιρετικό χαρακτήρα. Στηρίζεται στο κεφαλαιοποιητικό σύστημα χρηματοδότησης και λειτουργεί με πρωτοβουλία μόνο του ιδιώτη εργαζομένου ή και του εργοδότη.

20 ΘΩΜΑΣ Γ. ΧΑΤΖΗΓΑΓΙΟΣ 2. Ο κοινωνικός χαρακτήρας της ιδιωτικής ασφάλισης 28 Η ιδιωτική ασφάλιση επιτελεί και κοινωνικό έργο αφού με τη συγκέντρωση των ασφαλίστρων και τη διαχείρισή τους επιτυγχάνεται η μετάθεση του κινδύνου που αντιμετωπίζει ένα μεμονωμένο άτομο σε πολλά, σε μια κοινωνία ατόμων. Το γεγονός αυτό δημιουργεί ένα αίσθημα ασφάλειας στους ασφαλισμένους. Το κοινωνικό έργο που επιτελεί η ιδιωτική ασφάλιση και, μέσω αυτής, οι φορείς της, δηλαδή ο ασφαλιστής, γίνεται περισσότερο εμφανές στις ασφαλίσεις α- στικής ευθύνης, αφού σ έναν -ενδεχόμενα- αφερέγγυο αστικό υ- πεύθυνο προστίθεται ένας φερέγγυος ασφαλιστής, ικανός να αποζημιώσει αυτόν που ζημιώθηκε. 3. Ο συμπληρωματικός χαρακτήρας της ιδιωτικής ασφάλισης στην κοινωνική 29 Οι διαφορές μεταξύ ιδιωτικής και κοινωνικής ασφάλισης που εκτέθηκαν παραπάνω δεν εμποδίζουν την πρώτη να συμπληρώνει τη δεύτερη. Πρώτον, προσφέρει στο κοινό ασφαλίσεις κατά ζημιών, ενώ η κοινωνική ασφάλιση αφορά μόνο ασφαλίσεις προσώπων. Δεύτερον, συντελεί στη βελτίωση και την ποιοτική αναβάθμιση των παροχών της κοινωνικής ασφάλισης προσώπων με την παροχή: Συμπληρωματικών παροχών νοσοκομειακής περίθαλψης στην περίπτωση ύπαρξης ασφάλισης ασθένειας ή ατυχήματος. Πρόσθετων, εφάπαξ ή περιοδικών, παροχών ή συντάξεων στην περίπτωση ύπαρξης ασφάλισης ζωής ή επιβίωσης. 4. Τα Ταμεία Επαγγελματικής Ασφάλισης 30 Η επίτευξη των στόχων του δεύτερου πυλώνα υλοποείται με τη δυνατότητα σύστασης των Ταμείων Επαγγελματικής Ασφάλισης (ΤΕΑ). Τα Ταμεία Επαγγελματικής Ασφάλισης είναι νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου, μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα. Ιδρύονται και λειτουργούν σύμφωνα με τις διατάξεις του ν.3029/2002, υπό την επο-