ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΖΩΗ EBDOMADIAIO ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ Συντάκτης: Ὁ Μητροπολίτης Γόρτυνος & Μεγαλοπόλεως Ἰερεμίας Ἀριθμ. 39 ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 16 ΙΟΥΛΙΟΥ 2010 Mνήμη Ἀθηνογένους ἱερομ., Φαύστου μάρτ. ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΟ ΕΓΚΥΚΛΙΟ ΚΗΡΥΓΜΑ (Ἀναγινώσκεται κάθε Κυριακή ἀπό τούς Ἱερεῖς στούς Ναούς καί τίς Μονές τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεώς μας) Δημητσάνα - Μεγαλόπολη, Κυριακή 18 Ἰουλίου 2010 7. ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΤΑ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΣΑΣ ΑΝΑΓΝΩΣΜΑΤΑ 1. Τά Κυριακάτικα κηρύγματά μας πού θά κάνουμε μέ τήν νέα μας σειρά, ἀδελφοί μου χριστιανοί, θά εἶναι γύρω ἀπό τήν Πίστη. Χριστιανοί μου, τό ἀνώτερο ἀπ ὅλα εἶναι ἡ Πίστη μας! Ὅλα καί ἄν μᾶς τά πάρουν, τήν Πίστη μας νά μήν τήν προδώσουμε ποτέ. Καί μαχαίρι ἀκόμη νά μᾶς βάλουν στό λαιμό γιά νά ἀρνηθοῦμε τήν Πίστη, ἐμεῖς νά λέμε: «Πιό βαθειά τό μαχαίρι, ἐγώ τήν Πίστη μου δέν τήν ἀρνοῦμαι»! Ἡ Πίστη μας εἶναι ἡ ἱερή κληρονομιά καί ἡ ἅγια προίκα, πού μέ μία λέξη τήν λέμε ΠΑΡΑΔΟΣΗ. Γι αὐτή τήν Παράδοση μιλήσαμε στά προηγούμενα κηρύγματά μας καί εἴπαμε ὅτι αὐτή εἶναι ἡ πηγή τῆς Πίστης μας. 2. Θέλω νά σᾶς πῶ ὅμως τώρα, ἀγαπητοί μου χριστιανοί, ὅτι στόν χῶρο μας, τόν ἑλλαδικό μας χῶρο, ἔγινε μία μεγάλη ζημιά. Ἡ ζημιά εἶναι ὅτι μερικοί δυ-
ναμικοί θρησκευτικοί ἄνδρες, κληρικοί καί λαϊκοί, μᾶς χάλασαν τήν Παράδοση. «Μᾶς ἄλλαξαν τά φῶτα»! Θά σᾶς ἐξηγήσω καλύτερα τί θέλω νά πῶ μέ αὐτό πού λέγω: Τό κήρυγμα τοῦ Εὐαγγελίου στήν ἀρχή ἀντιμετώπισε δύο ἀκραῖα ρεύματα. Τό ἕνα ρεῦμα ἦταν τῶν χριστιανῶν πού προέρχονταν ἀπό τούς Ἰουδαίους. Ἦταν οἱ λεγόμενοι «ἐξ Ἰουδαίων» χριστιανοί. Τό ἄλλο ρεῦμα ἦταν τῶν χριστιανῶν πού προέρχονταν ἀπό τούς εἰδωλολάτρες. Ἦταν οἱ λεγόμενοι «ἐξ ἐθνῶν» χριστιανοί. Τό πρῶτο ρεῦμα ἤθελε πιό αὐστηρό τό Εὐαγγέλιο. Καί τό ἄλλο ρεῦμα τῶν ἐξ ἐθνῶν χριστιανῶν ἤθελε πιό ἐπιεικές τό Εὐαγγέλιο. Σᾶς λέγω ὅμως, χριστιανοί μου, ὅτι καί στήν σημερινή μας ἐποχή, ὅπως σέ κάθε ἐποχή, ἡ Ἐκκλησία ἀντιμετωπίζει τά δύο αὐτά ρεύματα. Ἄλλοι τραβοῦν τήν Πίστη μας πρός τά ἐδῶ καί θέλουν νά τήν κάνουν πιό αὐστηρή παραφορτώνοντάς την μέ χίλια δυό ἀνθρώπινα ἐντάλματα. Καί ἄλλοι τραβοῦν τήν Πίστη μας πρός τά ἐκεῖ θέλοντας νά κουτσουρέψουν τό Εὐαγγέλιο, γιά νά συνηγορεῖ μέ τά πάθη τους. Δηλαδή, μέ λίγα λόγια, ἀπό τήν μιά μεριά ἔχουμε τούς «σούπερ» Ὀρθοδόξους, τούς «ὑπέρ λίαν ὀρθοδόξους», ὅπως τούς λέει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος ἀπό τήν ἐποχή του ἀκόμη καί ἀπό τήν ἄλλη μεριά εἶναι τό ρεῦμα πού θέλει νά μᾶς βάλει κοσμικά στοιχεῖα στήν Πίστη μας, πού θέλει δηλαδή νά ἀναμείξει τήν Ἐκκλησία μέ τόν κόσμο. 3. Ἐπειδή, χριστιανοί μου, ὅπως σᾶς εἶπα, παρατηροῦνται καί στήν ἐποχή μας τά δυό αὐτά θρησκευτικά ἄκρα, καί ἐπειδή οἱ ὀπαδοί τους ἐκφράζουν τίς ἰδέες τους στά θρησκευτικά τους βιβλία καί περιοδικά, θά ἤθελα στό σημερινό μου κήρυγμα νά σᾶς πῶ τί θρησκευτικά βιβλία νά διαβάζετε. Σᾶς παρακαλῶ νά μήν μέ κατηγορήσετε γι αὐτό πού θά κάνω, γιατί πιστεύω ὅτι κάνω μία ποιμαντική μου πράξη, ὡς «πατήρ καί ποιμενάρχης» τῆς Μητροπόλεως αὐτῆς. Πιστεύω στό βιβλίο! Καί ὁπωσδήποτε, χριστιανοί μου, πρέπει νά διαβάζετε πνευματικά ἀναγνώσματα. Ἕνα πνευματικό βιβλίο γίνεται πνευματικός πατέρας, γίνεται πνευματικός καθοδηγός καί ρυθμιστής τῆς ψυχῆς πού τό διαβάζει. Μιά παροιμία λέει, ὅτι «ὁ ἄνθρωπος εἶναι αὐτό πού τρώει»! Ὅ,τι λοιπόν «τρώει» ἕνας ἄνθρωπος μέ τό διάβασμα ἑνός βιβλίου, αὐτό καί γίνεται. Ἐγώ, γιά παράδειγμα, διάβαζα ἀπό μικρός τό βιβλίο τοῦ Μπαστιᾶ «Ὁ Παπουλᾶκος». Αὐτό τό βιβλίο, πραγματικά, μέ δίδαξε πῶς πρέπει νά εἶναι ὁ Ἱεροκήρυκας, τό πόσο ζηλωτής πρέπει νά εἶναι, ὥστε νά περιοδεύει μές στά κρύα τοῦ χειμώνα καί στά λιοπύρια τοῦ καλοκαιριοῦ τά χωριά, γιά νά κηρύττει τόν λόγο τοῦ Θεοῦ. Σ ὅλη τήν κηρυκτική μου διακονία δέν ἐλησμόνησα ποτέ τόν «Παπουλάκο». Ἦταν ἕνας ἀγράμματος ἱεροκήρυκας τῆς Πελοποννήσου, ἀλλά μέ τό κήρυγμά του ἄναβε φωτιές, ὅπου περνοῦσε. 2
Ἔχει δύναμη λοιπόν ἕνα βιβλίο καί ἕνα θρησκευτικό περιοδικό καί ἐπηρεάζει τήν ζωή. Γι αὐτό καί θά τολμήσω στό σημερινό μου κήρυγμα νά σᾶς πῶ τί πνευματικά βιβλία νά διαβάζετε. 4. Σᾶς εἶπα, χριστιανοί μου, σέ προηγούμενο κήρυγμα, ὅτι πηγές τῆς Ὀρθόδοξης Πίστης μας εἶναι ἡ Ἱερή Παράδοση καί ἡ Ἁγία Γραφή. Τά βιβλία λοιπόν πού πρέπει νά διαβάζουμε οἱ ὀρθόδοξοι χριστιανοί πρέπει νά εἶναι βιβλία τῆς Ὀρθόδοξης Παράδοσης καί τῆς Ἁγίας Γραφῆς. Καί τό ἀναλύω πιό συγκεκριμένα αὐτό: Ὁ χριστιανός πού θέλει νά προοδεύσει καί θέλει νά γνωρίζει τόν λόγο τοῦ Θεοῦ, πρέπει κάθε μέρα νά διαβάζει ἕνα κομμάτι ἀπό τήν Ἁγία Γραφή. Κάθε μέρα αὐτό! Ἄς ἀρχίσει ἀπό τήν Καινή Διαθήκη καί μάλιστα ἀπό τό κατά Ἰωάννη Εὐαγγέλιο. Ἀφοῦ τελειώσει τήν Καινή Διαθήκη, ἄς προχωρήσει ἔπειτα στό νά διαβάσει τήν Παλαιά Διαθήκη, ἀρχίζοντας ἀπό τό Ψαλτήριο καί τούς Προφῆτες καί μετά ἄς προχωρήσει καί στά ἄλλα της βιβλία. Κοντά στήν Ἁγία Γραφή νά διαβάζετε, χριστιανοί μου, καί τούς βίους τῶν Ἁγίων μας. Συνιστῶ θερμά τόν νέο Συναξαριστή τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Σιμωνόπετρας τοῦ Ἁγίου Ὄρους, πού εἶναι εὐκολοδιάβαστος, γιατί εἶναι γραμμένος σέ καλή γλώσσα καί εἶναι σχετικά σύντομος. Ὡς τρίτο ἀνάγνωσμα, μέ πολύ σωστή, θρεπτική καί ἀπολαυστική τροφή, συνιστῶ, χριστιανοί μου, τά βιβλία τῶν Ἁγίων Πατέρων. Νά διαβάζετε τίς ὁμιλίες τους καί τούς λόγους τους. Ὅλη ἡ Πίστη μας καί ὅλη ἡ θεολογία τῆς Ἐκκλησίας μας εἶναι σέ αὐτά τά βιβλία. Δόξα τῷ Θεῷ τά βιβλία αὐτά εἶναι μεταφρασμένα σέ ἁπλῆ γλώσσα καί εἶναι εὔκολη ἡ μελέτη τους. Σᾶς τό ἐγγυῶμαι, χριστιανοί μου, ὅτι θά προοδεύσετε θεολογικά καί πνευματικά στήν ζωή σας, ἄν ἔχετε τέτοια καθημερινά ἀναγνώσματα. Βέβαια, γιά τόν τρόπο τῆς μελέτης τους καί γιά τίς δυσκολίες πού θά συναντᾶτε κατά τήν μελέτη, πρέπει νά ἔχετε κάποιον ἔμπειρο πνευματικό πατέρα, ὁ ὁποῖος ἐννοεῖται ὅτι ἔχει τραφεῖ καί αὐτός ἀπό τέτοια ἀναγνώσματα καί γι αὐτό ξέρει ἀπό τήν πείρα του νά σᾶς καθοδηγεῖ. Μακρυά ὅμως, χριστιανοί μου, πολύ μακρυά ἀπό μερικά θρησκευτικά βιβλία καί περιοδικά, πού κάνουν τόν ἀναγνώστη τους εἴτε «σοῦπερ» ὀρθόδοξο, εἴτε ἐκκοσμικευμένο χριστιανό, πού περιφρονεῖ τίς ἱερές Παραδόσεις. Ἄν γιά μερικά χρόνια διαβάζετε βιβλία ὀρθοδόξου Παραδόσεως, πού σᾶς ὑπέδειξα παραπάνω, θά ἀποκτήσετε ἕνα αἰσθητήριο καί θά καταλαβαίνετε ἀμέσως ποιά θρησκευτικά βιβλία εἶναι σωστά καί δέν θά μπορεῖτε, λοιπόν, καί δέν θά ἀντέχετε νά διαβάσετε ἄλλα, διαφορετικοῦ τύπου θρησκευτικά βιβλία. Ἰδιαίτερα, χριστιανοί μου, σᾶς συνιστῶ νά ἀποφεύγετε νά διαβάζετε θρησκευτικά περιοδικά, πού περιέχουν ὕβρεις καί πολεμική ἐναντίον τῶν ἄλλων καί μάλιστα ἐναντίον τῶν Ποιμένων τῆς 3
Ἐκκλησίας μας. Εἶμαι ἀπόλυτα σίγουρος ὅτι δέν προοδεύει κανείς ἀπό τήν ἀνάγνωση τῶν περιοδικῶν αὐτῶν. Ἀντίθετα, χάνει τό πνευματικό του ἐνδιαφέρον γιά τήν προσευχή καί γιά τήν θεολογία, γιά τήν σωτηρία του δηλαδή, καί διαμορφώνεται μόνος του σέ ἕναν τύπο χριστιανοῦ πού θέλει ὅλο νά ἐλέγχει καί νά κατηγορεῖ, αὐτός ὁ καθαρός τάχα καί ὁ μεγάλος γνώστης τῆς Ὀρθοδοξίας τάχα. Τέλος, ὡς βιβλία πού ἐκφράζουν ἀπόλυτα τήν ὀρθόδοξη Παράδοσή μας συνιστῶ μέ ὅλη μου τήν καρδιά τά βιβλία τοῦ Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου κ. Ἱεροθέου, Ποιμενάρχου τῆς ἰδιαιτέρας μου πατρίδος. Σεβαστοί Πατέρες καί Μητέρες! Λόγῳ ἀπροόπτου τραυματισμοῦ μου, ἀπό τόν ὁποῖο εἶχα ὑπερβολική αἱμορραγία, δέν εἶχα τήν ἀντοχή νά γράψω τήν ἑβδομαδιαῖα πατερική μελέτη, πού Σᾶς ἀποστέλλω. Συγχωρέστε με καί εὔχεσθε ὑπέρ ἐμοῦ. Μέ ἀγάπη Χριστοῦ Ἰερεμίας 4
AΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΑΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ Ἡ περίοδος τῆς Hassuna (5800-5500) 1 Ἡ Hassuna εἶναι μία «τυπική τοποθεσία» (type site) τοῦ ὁμώνυμου πολιτισμοῦ. 2 Tό Tell Hassuna εἶναι ἕνας χαμηλός λόφος 35 χλμ. νοτίως τῆς Μοσούλης, ὁ ὁποῖος ἀνεσκάφη τό 1943-1944 ἀπό τήν Ἰρακινή Διεύθυνση Ἀρχαιοτήτων ὑπό τήν διεύθυνση τῶν Seton Lloyd καί Fuad Safar. 3 Ἐκεῖ, ἐπάνω σέ παρθένο ἔδαφος, ὑπῆρχαν χονδροειδῆ κεραμικά καί λίθινα γεωργικά ἐργαλεῖα, τά ὁποῖα ὑπαινίσσονται μία νεολιθική γεωργική κοινότητα πού ζοῦσε σέ καλύβες ἤ σκηνές, γιατί δέν ὑπάρχει κανένα ἴχνος κτιρίου. Ἐπάνω ἀπό αὐτόν τόν πρωτόγονο οἰκισμό, ὅμως, ὑπῆρχαν ἕξι ἐπίπεδα οἰκιῶν, προοδευτικά μεγαλύτερων καί καλύτερα κτισμένων. Κατά τό μέγεθος, τό σχέδιο καί τό ὑλικό κτισίματος αὐτές οἱ οἰκίες ἔμοιαζαν πολύ μέ τί σημερινές στά χωριά τοῦ βορείου Ἰράκ. Ἕξι ἤ ἑπτά δωμάτια ἦταν ταξιθετημένα σέ δύο κτίρια γύρω ἀπό μία αὐλή. Τό ἕνα κτίριο ἦταν γιά τήν διαμονή, τό ἄλλο χρησίμευε ὡς κουζίνα καί ἀποθῆκες. Οἱ τοῖχοι ἦταν φτιαγμένοι ἀπό πιεσμένη λάσπη, τό δέ πάτωμα ἦταν στρωμμένο μέ ἕνα μεῖγμα πηλοῦ καί ἄχυρου. Τό σιτάρι ἐφυλάσσετο σέ μεγάλα δοχεῖα ἄψητου πηλοῦ, βυθισμένα στό ἔδαφος μέχρι τό στόμιό τους καί τό ψωμί τό ἔψηναν σέ θολωτούς φούρνους σάν τό σημερινό tanur. Βρέθηκαν ἐπίσης ἀσβεστοκονιάματα, δρεπάνια ἀπό πυρόλιθο, λίθινες ἀξίνες, καί ἀγαλματίδια ἀπό ἀκατέργαστο πηλό, τά ὁποῖα παρίσταναν γυμνές, καθήμενες γυναῖκες. Μεγάλα δοχεῖα μέσα στά σπίτια περιεῖχαν κόκκαλα νεκρῶν παιδιῶν συνοδευόμενα ἀπό μικροσκοπικά κύπελλα καί δοχεῖα γιά μεταθανάτια ἀναζωογόνηση ἑπομένως ἔχουμε πίστη στήν μετά θάνατον ζωή, ἐνῶ, παραδόξως, φαίνεται ὅτι ὑπῆρχε πολλή ἐλευθερία μέ τήν διάταξη σκελετῶν ἐνηλίκων, οἱ ὁποῖοι συσσωρεύοντο στήν γωνία ἑνός δωματίου, ριγμένοι σέ πήλινα μεγάλα δοχεῖα ἤ θαμμένα σέ τάφους χωρίς τά συνήθη ταφικά 1. Βλ. ἀντίστοιχο κεφ. εἰς Roux G., Ancient Iraq, Penguin books, 3rd ed., 1992. 2. Ὅταν ἀνευρίσκουμε ἕναν καινούργιο πολιτισμό, αὐτός ὀνομάζεται μέ βάση τό ὄνομα τοῦ ἀρχικοῦ τόπου τῆς ἀνακάλυψής του. Αὐτή εἶναι ἡ τυπική τοποθεσία. Πολύ συχνά ἡ τυπική τοποθεσία δέν εἶναι ἡ πλουσιώτερη πού γνωρίζουμε ἀπό τόν πολιτισμό αὐτό ἤ τό πιό ἀντιπροσωπευτικό παράδειγμά του, ἀλλά παρ ὅλα αὐτά ἐξακολουθοῦμε νά χρησιμοποιοῦμε τό ὄνομα της γιά τόν χαρακτηρισμό του. 3. Seton Lloyd and Fuad Safar, Tell Hassuna, JNES, IV (1945), 255-289. 5
δῶρα. Τά λίγα κρανία πού ἔχουν μελετηθεῖ ἀνήκουν, ὅπως καί αὐτά τῆς Βύβλου καί τῆς Ἰεριχοῦς, σέ μία «παραλλαγή τῆς μακροκέφαλης μεσογειακῆς φυλῆς μέ μεγάλους ὀδόντες», πού ὑπαινίσσεται μία ἑνότητα στόν πληθυσμό σέ ὅλο τό Εὔφορο Τόξο στούς μετέπειτα νεολιθικούς χρόνους. 4 Tά κεραμικά πού ἀνακαλύφθηκαν στήν Hassuna ἔχουν διαιρεθεῖ σέ δύο κατηγορίες, τήν «ἀρχαϊκή» καί τήν «συνήθη» (standard). Ἡ ἀρχαϊκή ἐκτείνεται ἀπό τό ἐπίπεδο Ia, στήν βάση τοῦ τέλλ, μέχρι τό ἐπίπεδο ΙΙΙ καί χαρακτηρίζεται ἀπό: (1) ψηλά, στρογγυλά ἤ ἀχλαδοειδῆ δοχεῖα ἀπό ἀκατέργαστο πηλό χωρίς διακοσμήσεις (2) κύπελλα καλύτερης κατασκευῆς, τά ὁποῖα ποικίλλουν στό χρῶμα ἀπό ὄχρα μέχρι μαῦρο, ἀνάλογα μέ τήν μέθοδο τοῦ ψησίματος καί τῆς «λείανσης» μέ μία πέτρα ἤ ἕνα κόκκαλο, καί (3) κύπελλα καί στρογγυλά δοχεῖα μέ ἕνα κοντό, εὐθύ λαιμό, διακοσμημένα μέ φειδώ μέ ἁπλᾶ σχέδια (γραμμές, τρίγωνα κ.ἄ.) σέ ἐρυθρή ζωγραφική καί ἐπίσης γυαλισμένα. Ὁ συνήθης τύπος κεραμικῶν τῆς Hassuna, κυρίαρχος στά ἐπίπεδα IV καί VI, ἀποτελεῖται ἀπό τά ἴδια χρωματιστά κύπελλα καί δοχεῖα καί τά σχέδια ὁμοιάζουν πολύ, ἀλλά τό χρῶμα εἶναι μάτ καφέ, ἡ διακόσμηση περισσότερο ἐκτεταμμένη καί σχεδιασμένη μέ μεγαλύτερη δεξιοτεχνία. Ἕνας ἀριθμός σκευῶν ἔχει καλυφθεῖ σχεδόν πλήρως μέ ρηχές χαράξεις καί ὁρισμένα σκεύη εἶναι καί χρωματισμένα καί χαραγμένα. Ἐνῶ τά «ἀρχαϊκά» κεραμικά ἔχουν πολλά χαρακτηριστικά κοινά μέ αὐτά πού βρέθηκαν στά βαθύτερα ἐπίπεδα τῶν Τουρκικῶν (Sakçe Gözü, Mersin), Συριακῶν (Kerkemish, πεδιάδα Amuq) καί Παλαιστινιακῶν (Μεγιδδώ, Ἰεριχώς) ἀρχαιολογικῶν τόπων, ἡ «συνήθης» κεραμική φαίνεται ὅτι ἔχει ἀναπτυχθεῖ τοπικά 5 καί ἁπλώνεται σέ μία σχετικά μικρή περιοχή τοῦ βορείου Ἰράκ. Ὄστρακα τοῦ τύπου τῆς Hassuna ἀνευρίσκονται στήν ἐπιφάνεια πολλῶν μή ἀνεσκαμμένων λόφων ἀνατολικά καί δυτικά τοῦ Τίγρητος μέχρι τό Jabal Hamrin, καί ἔχουν εὑρεθεῖ πλήρη δείγματα στά κατώτερα στρώματα τῆς Νινευῆ, ἀπέναντι ἀπό τήν Μοσούλη, στήν Matarrah, νοτίως τοῦ Kirkuk καί στήν Shimshara στήν κοιλάδα τοῦ Κάτω Ζάβ. Αὐτά ὑπῆρχαν ἐπίσης στά 13 ἐπίπεδα τοῦ λόφου 1 στό Yarim Tepe, κοντά στό Tell Afar, τά ὁποῖα σχετίζονται μέ τά ὑπολείμματα τῶν τετράγωνων ἤ στρογγυλῶν οἰκιῶν, μέ ἐργαλεῖα καί ὅπλα ἀπό πυρόλιθο καί ὀψιδιανό, μέ κομμάτια μεταλλεύματος χαλκοῦ καί λίγα χάλκινα καί μολύβδινα στολίδια, μέ μικρά καθήμενα πήλινα ἀγαλματίδια καί λεπτές πέτρες ἤ πήλινους δίσκους 4. C. S. Coon, Three Skulls from Hassuna, Sumer IV (1950), pp 93-96. 5. Τ. Dabbagh, Hassuna pottery, Sumer XXI (1965), pp. 93-111. 6
μέ μία σπείρα στό πίσω μέρος, χαραγμένη μέ εὐθεῖες γραμμές ἤ σταυρωτά σχέδια. Αὐτά τά ἀντικείμενα, τά ὁποῖα πιθανῶς φοροῦσαν περασμένα μέ μία κλωστή γύρω ἀπό τόν λαιμό, μπορεῖ νά εἶχαν χαραχθεῖ ὡς ἕνα σημεῖο κυριότητος σέ κομμάτια πηλοῦ στερεωμένα σέ καλάθια ἤ σέ στόμια δοχείων, ὁπότε ἀποτελοῦσαν τά ἀρχαιότερα παραδείγματα σφραγίδας, ἕνα χαρακτηριστικό στοιχεῖο τοῦ μεσοποταμιακοῦ πολιτισμοῦ. Ὁρισμένοι ἐρευνητές ὅμως τά θεωροῦν, τοὐλάχιστον σέ αὐτήν τήν περίοδο, ἁπλῶς ὡς κοσμήματα ἤ φυλαχτά. 48 χλμ. πρός νότον τοῦ Yarim Tepe, εἶναι τό Umm Dabaghiya, τό ὁποῖο ἀνεσκάφη ἀπό τήν Diana Kirkbride μεταξύ τῶν ἐτῶν 1971 καί 1973. 6 Tό Umm Dabaghiya ἦταν ἕνας μικρός οἰκισμός, ὅπου οἱ νομάδες ἀπό τήν ἔρημο ἔφερναν τούς ὄναγρους καί τίς γαζέλλες, πού εἶχαν κυνηγήσει, γιά νά ἀφαιρεθεῖ τό δέρμα τους, ἐνῶ τά ἀκατέργαστα δέρματα ἀργότερα ἐστέλλοντο ἀλλοῦ γιά νά τύχουν τῆς δέουσας ἐπεξεργασίας. Σχετιζόμενος κατά τήν τραχύτητά του καί τά χρωματισμένα κεραμικά του μέ τά ἀρχαϊκά ἐπίπεδα τῆς Hassuna, ἀλλά πιθανότατα παλαιότερα, ὁ τόπος ἔχει πολλά διακριτικά καί ιδιαίτερα περίτεχνα χαρακτηριστικά. Γιά παράδειγμα, τά πάτωμα τῶν σπιτιῶν εἶναι συχνά κατασκευασμένο ἀπό μεγάλες πήλινες πλάκες, οἱ ὁποῖες προαναγγέλλουν τά τυποποιημένα τοῦβλα τῶν μετέπειτα περιόδων πατώματα καί τοῖχοι ἔχουν καλυφθεῖ μέ γύψο καί συχνά χρωματίζονται κόκκινοι καί σέ ἕνα κτίριο βρέθηκαν σπαράγματα φρέσκου, πού παρίσταναν τό κυνήγι ἑνός ὀνάγρου, μία ἀράχνη μέ τά αὐγά της καί πιθανῶς πετόμενους γύπες. Πολλές οἰκίες περιεῖχαν δοχεῖα ἀπό ἀλάβαστρο ὄμορφα διακοσμημένα καί γυαλισμένα. Κυρίαρχη θέση μεταξύ τῶν πήλινων σκευῶν εἶχαν τά κύπελλα καί τά δοχεῖα μέ «ἐπικολλημένη διακόσμηση» ( applied decoration ), δηλαδή μικρά ἀγαλματίδια ζώων καί ἀνθρώπων κολλημένα ἐπάνω στά σκεύη πρίν τό ψήσιμό τους. Ἄλλοι τόποι χαρακτηριστικοί τοῦ πολιστισμοῦ τῆς Hassuna εἶναι τό Tell Sotto καί τό Kül Tepe, 7 κοντά στό Yarim Tepe καί ὁ λόφος 2 στό Tulul ath-thalathat, 8 στήν ἴδια περιοχή μέ τό Tell Afar. 6. Preliminary reports ἀπό τήν D. Kirkbride εἰς Iraq, ἀπό τό vol. XXXIV (1972) μέχρι τό vol. XXXVII (1975). Ἐπίσης βλ. τῆς ἰδίας, Umm Dabaghiyah εἰς J. Curtis (ed.), Fifty Years of Mesopotamian Discovery, London, 1982, pp 11-21 7. Excavations in Iraq Iraq, XXXV (1973), XXXVII (1975), XVIII (1976) καί XXXVIII (1977). 8. Ἰαπωνικές ἀνασκαφές ἀπό τό 1956 μέχρι τό 1965, ἀνακεφαλαιωμένες τό 1976. Τελικές ἀναφορές ἀπό N. Egami et al.: Telul eth-thalathat, 3 vols., Tokyo, 1959-1974. 7