Λίγα λόγια για την αρχαία κεραμική. Ευρυδίκη Κεφαλίδου

Transcript

1 Λίγα λόγια για την αρχαία κεραμική Ευρυδίκη Κεφαλίδου

2 Η κεραμική είναι το πολυπληθέστερο και πιο συχνό αρχαιολογικό αντικείμενο. Με τη βοήθεια της κεραμικής: α) εντοπίζουμε μια αρχαιολογική θέση β) χρονολογούμε μια θέση ή ένα σύνολο (π.χ. τα αντικείμενα ενός τάφου) γ) μπορούμε να κατανοήσουμε τη χρήση μιας θέσης ή ενός κτίσματος αυτής (οικισμός, νεκροταφείο, κατοικία, ιερό κτλ.) βασισμένοι στα σχήματα, τις χρήσεις και τη διακόσμηση των αγγείων δ) διερευνούμε τις εμπορικές επαφές στη Μεσόγειο

3 ΕΜΠΟΡΙΟ ΑΓΓΕΙΩΝ ΚΑΙ ΑΛΛΩΝ ΑΓΑΘΩΝ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΪΚΗ & ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ

4 Τα αγγεία καθευατά δίνουν πληροφορίες για την αρχαία τεχνολογία (το κεραμικό είναι το πρώτο συνθετικό υλικό που κατασκεύασε ο άνθρωπος και ταυτόχρονα ένα υλικό που μας εκπλήσσει μέχρι σήμερα = έρευνες ΝΑSA, κεραμικά φρένα αυτοκινήτων)

5 Η γραπτή κεραμική, κυρίως της Αττικής αλλά όχι μόνο.... όταν έχει εικονιστικό αφηγηματικό χαρακτήρα, όπως συμβαίνει στην αρχαϊκή και κλασική εποχή, μας δίνει πλούσιες πληροφορίες για την καθημερινή ζωή, τη μυθολογία, τη θρησκεία, τον αθλητισμό, την ιδεολογία, την κοινωνία, ακόμη και για τις πολιτικές και κοινωνικές καταστάσεις της εποχής που δημιουργήθηκαν οι παραστάσεις των αγγείων.

6 Εικονογραφία: η ερμηνεία των εικονογραφικών θεμάτων με βάση συγκεκριμένη μεθοδολογία Αφορά τα εικαστικά έργα * Κάθε εικόνα είναι μια πράξη επικοινωνίας: αποκατάσταση επικοινωνίας (κατά το δυνατόν) Χρειάζεται: Α) Ευρεία γνώση των πραγματολογικών στοιχείων ενός πολιτισμού και μιας εποχής λ.χ. γνωρίζουμε για το αρχαίο συμπόσιο και γι αυτό εδώ αναγνωρίζουμε έναν συμποσιαστή με κύλικα κρασιού και όχι έναν άρρωστο που ξαπλώνει και πίνει το σιρόπι του! Β) Γνώση των εικονογραφικών συμβάσεων, δηλαδή των ιδιαζόντων εικαστικών αποδόσεων, που δεν αντιστοιχούν με αυτονόητο τρόπο στις δικές μας οπτικές εμπειρίες λ.χ. στα μελανόμορφα αγγεία οι άνδρες έχουν μαύρο δέρμα και οι γυναίκες λευκό

7 Κεραμική για όλους και για όλα. «Ποδονιπτήρ καί κύπελλον ἐκ τῶν αὐτῶν χωμάτων» (Ιωάννης Μανασσής, 12 ος αι.)

8 Γυναίκες και παιδιά στο σπίτι: μαγειρικά σκεύη, σφονδύλια πηνία επίνητρα κάλαθοι - αγνύθες (για την επεξεργασία του μαλλιού υφαντικη), λυχνάρια, πιάτα, ποτήρια, δοχεία καλλυντικών και αρωμάτων αλλά και θήλαστρα (μπιμπερό) και σκωραμίδες

9 Αγγεία για ειδική λατρευτική χρήση Λ.χ οι χόες (ο χούς) στα Ανθεστήρια

10 Άνδρες: στην Αγορά, στα Γυμνάσια και τις παλαίστρες. Κλεψύδρες, επίσημα μέτρα και σταθμά, αγγεία έπαθλα αγώνων, αγγεία με λάδι για το άλειμμα του σώματος, αγγεία για το συμπόσιο και όστρακα σπασμένων αγγείων για εξοστρακισμούς

11 Άνδρες: αγγεία στο συμπόσιο

12 Αγγεία και στον θάνατο

13 ή μόνο για τον θάνατο, όπως οι λευκές λήκυθοι (αρωματοδοχεία)

14 Οι αρχαίες γραπτές πηγές αναφέρονται σε γλύπτες και ζωγράφους της Μεγάλης Ζωγραφικής. αλλά ποτέ σε αγγειογράφους Ευτυχώς γράφουν οι ίδιοι πολλά πράγματα στα αγγεία τους ΕΓΡΑΦΣΕΝ = ζωγράφισε ΕΠΟΙΕΣΕΝ = κατασκεύασε (δηλ. έπλασε το αγγείο αλλά μπορεί επίσης και να το ζωγράφισε)

15 Εξόρυξη πηλού Κοπάνισμα, κοσκίνισμα καθάρισμα του πηλού και των αντιπλαστικών υλών

16 Προετοιμασία του πηλού: ανάμιξη και ζύμωμα Ανάμιξη τριών αργιλοχωμάτων για τη δημιουργία του κεραμικού πηλού

17 Εμπειρικός υπολογισμός : όγκος πηλού = μέγεθος αγγείου

18 Θραψανιώτες κεραμίστες: ο ένας γυρίζει τον τροχό, ο άλλος σηκώνει το αγγείο. Παρόμοια σκηνή λεπτομέρεια από μια παράσταση αττικού μελανόμορφου αγγείου

19 Ψήσιμο κεραμικής = η πιο επικίνδυνη φάση

20 Κλίβανοι κάθετης ανοδικής πυράς: ο συνηθέστερος τύπος στην αρχαιότητα

21 Τεχνική όπτησης των αγγείων: 3 φάσεις: βασίζεται στις χημικές μεταβολές των οξειδίων του σιδήρου, που έχει τόσο ο πηλός όσο και το ζωγραφικό επίχρισμα (που αποτελείται από διυλισμένο/καθαρό/παχύρευστο πηλό = έχει πιο λεπτά μόρια, που αλλάζουν χρώμα και υαλοποιούνται σε πιο χαμηλή θερμοκρασία από εκείνη του πηλού από τον οποίο είναι κατασκευασμένο το αγγείο. Α. Οξείδωση: τα στεγνό και ζωγραφισμένο αγγείο μπαίνει στον κλίβανο. Σιγά σιγά δυναμώνει η φωτιά μέχρι τους 800 ο C. Το αγγείο γίνεται όλο κόκκινο (πυράκτωση). Β. Αναγωγή: ανεβάζουν για λίγο γύρω στους 900 ο C και μετά ρίχνουν στον κλίβανο χλωρά κλαδιά και κλείνουν το άνοιγμά του για να μην μπαίνει οξυγόνο. Δημιουργείται διοξείδιο του άνθρακα που μετατρέπει το οξείδιο του σιδήρου σε μαύρο μαγνητίτη. Το αγγείο γίνεται όλο μαύρο, αλλά τα σημεία που έχουν καλυφθεί με το λεπτό ζωγραφικό επίχρισμα υαλοποιούνται και σφραγίζουν = μαύρο υάλωμα (όχι «γάνωμα») Γ. Επανοξείδωση: ανοίγουν και πάλι τις οπές του κλιβάνου για να μπει οξυγόνο. Το αγγείο γίνεται πάλι κόκκινο, εκτός από τα σημεία που έχουν καλυφθεί με το υαλοποιημένο πλέον λεπτό επίχρισμα, τα οποία παραμένουν μαύρα.

22 Μέχρι περ. 800 o C. Τριοξείδιο του σιδήρου Μέχρι περ. 950 o C. Πολύ επικίνδυνη φάση, όχι πάνω από περ. 30. Μονοξείδιο του σιδήρου Σταδιακή ψύξη. Τα υαλοποιημένα σημεία παραμένουν μαύρα τα υπόλοιπα ξαναγίνονται κόκκινα. Τριοξείδιο του σιδήρου.

23 Αποτυχίες ή δοκιμές στην όπτηση

24 Πρόχοι που κατασκευάστηκαν από τον ίδιο πηλό και ψήθηκαν σε ηλεκτρικό κλίβανο (αριστερά) και κλίβανο με ξύλα (δεξιά)

25 J. V. Noble, The Techniques of Painted Attic Pottery, 1965 (α έκδ.)

26 Πολλοί λένε ότι η αρχαία κεραμική μιλάει από μόνη της και εμείς προσπαθούμε να ακούσουμε και να καταλάβουμε αυτόν τον σιωπηλό λόγο. Μπορεί σήμερα να μην κατανοούμε πάντοτε και με ακρίβεια την τεχνική, τη διακόσμηση και την ακριβή χρήση ή/και συμβολισμό των αγγείων αλλά η συνομιλία συνεχίζεται παρόλα αυτά!