ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΕΚΠ. ΕΤΟΥΣ 2017-2018 ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Ο.Π. ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ / Γ Λ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 1 / 10 / 2017 ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ: ΜΑΚΡΗ ΓΕΩΡΓΙΑ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Α. Από το κείμενο που σας δίνεται να μεταφράσετε το απόσπασμα: «ἀπώλλυντο οὖν ὑπὸ τῶν θηρίων ὡς νόσον πόλεως». «Χάνονταν λοιπόν από τα θηρία γιατί από κάθε άποψη ήταν πιο αδύναμοι απ αυτά, και οι τεχνικές γνώσεις σ αυτούς για τη διατροφή ήταν σημαντική βοηθός, όμως για τον πόλεμο με τα θηρία (ήταν) ελλιπής - γιατί την τέχνη για την οργάνωση πολιτείας ακόμη δεν είχαν, της οποίας μέρος είναι η πολεμική - επιθυμούσαν λοιπόν να συγκεντρώνονται και να σώζονται κτίζοντας πόλεις όποτε λοιπόν συγκεντρώνονταν, αδικούσαν ο ένας τον άλλο επειδή δεν είχαν την τέχνη για την οργάνωση πολιτείας, ώστε πάλι διασκορπιζόμενοι καταστρέφονταν. Ο Δίας λοιπόν επειδή φοβήθηκε για το γένος μας μήπως χαθεί όλο, στέλνει τον Ερμή για να φέρει στους ανθρώπους το σεβασμό και τη δικαιοσύνη, για να υπάρχουν πειθαρχία στις πόλεις και δεσμοί που συνδέονται με τη φιλία. Ρωτά λοιπόν ο Ερμής το Δία με ποιο τρόπο να δώσει τη δικαιοσύνη και το σεβασμό στους ανθρώπους «Ποιο από τα δύο, όπως έχουν μοιραστεί οι τέχνες, έτσι και αυτές να μοιράσω; και έχουν μοιραστεί ως εξής ένας που κατέχει την ιατρική είναι αρκετός για πολλούς απλούς πολίτες, και οι άλλοι τεχνίτες (το ίδιο) και τη δικαιοσύνη λοιπόν και το σεβασμό έτσι να εγκαταστήσω στους ανθρώπους, ή σε όλους να (τις) μοιράσω;» «Σε όλους» είπε ο Δίας, «και όλοι να μετέχουν γιατί δεν θα γίνουν πόλεις, εάν λίγοι σ αυτές μετέχουν όπως ακριβώς στις άλλες τέχνες και μάλιστα θέσπισε νόμο από μένα, αυτόν που δε μπορεί να συμμετέχει στο σεβασμό και τη δικαιοσύνη να θανατώνουν σαν αρρώστια της πόλης». Β1. «Ἐπειδὴ δὲ ὁ ἄνθρωπος θείας μετέσχε μοίρας τροφὰς ηὕρετο»: στο συγκεκριμένο απόσπασμα ο Πρωταγόρας αναφερόμενος στην εξελικτική πορεία του ανθρώπου προτάσσει την ανάπτυξη της θρησκείας. Να βρείτε με ποιο σχήμα λόγου παρουσιάζεται και να σχολιάσετε αυτή την επιλογή του σοφιστή, λαμβάνοντας υπόψη την άποψή του για την ύπαρξη θεών (αγνωστικισμός). ΑΠΑΝΤΗΣΗ Ο Πρωταγόρας αρχίζει την παρουσίαση των κατακτήσεων του ανθρώπου από τη θρησκεία, παρά το θρησκευτικό αγνωστικισμό του. Χρησιμοποιεί μάλιστα το Σελίδα 1 από 9

πρωθύστερο σχήμα για να δώσει μεγαλύτερη έμφαση. Ενώ δηλαδή έπρεπε να αναφέρει πρώτα την κάλυψη των βιολογικών αναγκών, κάνει αναφορά στη δημιουργία της θρησκείας. Αυτό μπορεί να εξηγηθεί αρχικά με βάση την ανάγκη συνοχής του μύθου (θείας μετέσχε μοίρας, θείας μετέσχε μοίρας, πρῶτον μὲν διὰ τὴν τοῦ θεοῦ συγγένειαν ζῴων μόνον θεοὺς ἐνόμισεν) και λογικής αλληλουχίας των νοημάτων του μύθου. Δηλαδή, εφόσον οι άνθρωποι πήραν μέρος σε κάτι που μέχρι τότε ανήκε μόνο στους θεούς, σύμφωνα με το μύθο, αυτό τους οδήγησε στην πίστη ότι υπάρχουν θεοί και ότι οι άνθρωποι έχουν πνευματική συγγένεια με αυτούς. Αποτέλεσμα ήταν να αναπτύξουν θρησκεία και θρησκευτική τέχνη. Επιπλέον η πρόταξη θρησκευτικής συμπεριφοράς (ἐπεχείρει βωμούς τε ἱδρύεσθαι καὶ ἀγάλματα θεῶν) και θρησκευτικού συναισθήματος (θεούς ἐνόμισεν) μπορεί να ερμηνευτεί και ως η προβολή του υψηλότερου σημείου ανάπτυξης που παρουσίασε το ανθρώπινο είδος στο προμηθεϊκό στάδιο. Αυτό σημαίνει ότι ο Πρωταγόρας αξιολόγησε τη θρησκεία ως πολύ σημαντική κατάκτηση του ανθρώπου ανάμεσα στις άλλες, γιατί δείχνει ότι ο άνθρωπος απέκτησε εξελικτικά τη δυνατότητα να τον απασχολεί η έννοια της δημιουργίας και να συνειδητοποιεί τη δική του θνητότητα απέναντι στην παντοδυναμία της φύσης. Από την άποψη της ιστορικής προσέγγισης η πίστη στους θεούς είναι εκδήλωση πνευματικής ωριμότητας του ανθρώπου, γιατί ο άνθρωπος περνά από την απλή, ενστικτώδη ύπαρξη στην αναζήτηση των παραγόντων που δημιούργησαν τη φύση αλλά και των τρόπων να τους επηρεάζει για τη βελτίωση των όρων της ζωής τους. Έτσι οι άνθρωποι αναπτύσσουν θρησκεία και θρησκευτική τέχνη: αρχίζουν να πιστεύουν στην ύπαρξη των θεών και να δημιουργούν τις προϋποθέσεις για την οργάνωση και την τέλεση των θρησκευτικών τελετών ( κατασκευή βωμών και φιλοτέχνηση αγαλμάτων θεών). Αναμφισβήτητα εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι ένας αγνωστικιστής κάνει αναφορά στους θεούς στο μύθο του. Η αναφορά αυτή δικαιολογείται όμως από τα εξής: Ίσως πρόκειται για πλατωνική θεωρία που έντεχνα τοποθετείται στο στόμα του Πρωταγόρα. Η λατρεία των θεών είναι αναμφισβήτητη πραγματικότητα, ένα ανθρωπολογικό δεδομένο που χρειάζεται εξήγηση. Η χρήση συμβόλων αποτελεί χαρακτηριστικό του μύθου και η αναφορά στους θεούς είναι μάλλον συμβολική. Ο Δίας συμβολίζει τη φυσική νομοτέλεια και ο Προμηθέας, Επιμηθέας και Ερμής αποτελούν τα όργανα αυτής της νομοτέλειας, που ρυθμίζουν τις σχέσεις των όντων και εξασφαλίζουν ισορροπία. Β2. «Ζεὺς οὖν δείσας κτείνειν ὡς νόσον πόλεως»: ο Δίας παρεμβαίνει για δεύτερη φορά, στέλνοντας τον Ερμή να μοιράσει σε όλους τους ανθρώπους ανεξαιρέτως την «αἰδῶ» και τη «δίκην». Αφού αναλύσετε τους όρους «αἰδώς» και «δίκη» να εξηγήσετε Σελίδα 2 από 9

την ανάγκη θέσπισης νόμου από την πλευρά του Δία να θανατώνεται όποιος δεν αποκτά την «πολιτικὴν ἀρετήν». ΑΠΑΝΤΗΣΗ Ο αφανισμός του ανθρωπίνου γένους από τα θηρία οδηγεί στην θεϊκή παρέμβαση του Δία, ο οποίος δίνει εντολή στον Ερμή να χορηγήσει σε όλους ανεξαιρέτως τους ανθρώπους την «αἰδὼ» και τη «δίκη», τα συστατικά στοιχεία της πολιτικής αρετής, ώστε να είναι εφικτός ο συλλογικός βίος. Σύμφωνα με τη μυθολογία, η Δίκη (ή Νέμεσις) ήταν η κόρη του Δία και της Θέμιδας, ενώ η Αἰδὼς ήταν σύντροφος της Δίκης και καθόταν σε θρόνο δίπλα στον Δία (πάρεδρος Διός). Η Δίκη, που τη βοηθούσαν οι Ερινύες, επέβλεπε την τήρηση της ηθικής τάξης στον κόσμο και τιμωρούσε όσους επιχειρούσαν να την ανατρέψουν. Στο κείμενο δεν παρουσιάζονται όμως ως θεότητες, αλλά ως ηθικές ιδιότητες ή αξίες, που μοιράζονται και διδάσκονται στους ανθρώπους. Η αἰδώς είναι το συναίσθημα της ντροπής που νιώθει ο κοινωνικός άνθρωπος για κάθε πράξη που δε συμφωνεί με τις καθιερωμένες κοινωνικές αντιλήψεις. Το συναίσθημα αυτό λειτουργεί ως κίνητρο για την εκτέλεση του χρέους και του καθήκοντος που επιβάλλει η κοινωνία στα μέλη της, αφού έτσι αποφεύγεται η αγανάκτηση των άλλων και η αποδοκιμασία από τους άλλους (άγραφοι νόμοι). Η έννοια της «αἰδοῦς» είναι για τους αρχαίους μια έννοια σύνθετη, που περιλαμβάνει και τη σεμνότητα και το σεβασμό προς τους άλλους. Δεν έχει σχέση με τις ενοχές και τις τύψεις, που βιώνει κανείς μετά από μια παρεκτροπή, μια ανήθικη ή παράνομη πράξη. Δεν μπορεί να αποδοθεί στα νέα ελληνικά με μία μόνο λέξη: είναι η ηθική, η ηθική συνείδηση, ο σεβασμός στους άγραφους νόμους, το φιλότιμο, ο αυτοσεβασμός, ο αυτοέλεγχος, η σωφροσύνη, η κοσμιότητα, η σεμνότητα. Ας θυμηθούμε ότι σύγχρονοι ανθρωπολόγοι διδάσκουν πως πρέπει να διακρίνουμε «πολιτισμούς ντροπής» από «πολιτισμούς ενοχής». Παράδειγμα του πρώτου είδους μας δίνει η κοινωνία που περιγράφεται από τον Όμηρο. Το υψηλότερο αγαθό για τον ομηρικό άνθρωπο δεν είναι η απαλλαγή από συναισθήματα ενοχής, που δε φαίνεται καν να τα γνωρίζει, αλλά η απόλαυση της τιμής, του επαίνου και της δημόσιας εκτίμησης. Η ισχυρότερη ηθική δύναμη που γνωρίζει ο ομηρικός άνθρωπος δεν είναι ο φόβος απέναντι στο θεό, αλλά ο σεβασμός απέναντι στη δημόσια γνώμη. Αυτή είναι η «αἰδώς». Ο Έκτορας θα πει «αἰδέομαι Τρῶας» πάνω στην πιο κρίσιμη ώρα της ζωής του και θα πορευτεί με τα μάτια του ανοιχτά στο θάνατο. Οι καταναγκασμοί της κοινωνικής εκτίμησης είναι αφόρητοι σε έναν πολιτισμό «ντροπής». Σε μια τέτοια κοινωνία, καθετί που εκθέτει έναν άντρα στην περιφρόνηση ή στον περίγελο των συνανθρώπων του είναι αρκετό για να χάσει το σεβασμό στον εαυτό του και καταλήγει να είναι η μεγαλύτερη τιμωρία. Έτσι, η «αἰδώς» θα πρέπει να ερμηνεύεται ως ο «σεβασμός ανθρώπου σε άνθρωπο» και «αυτοσεβασμός». Όλα αυτά μετασχηματίστηκαν βαθμιαία σε αντίστοιχα συναισθήματα ενοχής, φόβου τιμωρίας, αγωνίας για τις ευθύνες, σ' αυτό που λέμε τύψεις της συνείδησης, όταν από την κοινωνία ντροπής, «αἰδοῦς» καλύτερα, έγινε μετάβαση στην κοινωνία ενοχής. Οι Σελίδα 3 από 9

ιδιότητες, οι καταστάσεις αυτής της δεύτερης μας είναι πολύ πιο γνώριμες. Σ' αυτή την ανθρωπολογική διάκριση ανταποκρίνονται οι δυο σοφά διαλεγμένοι όροι του Πρωταγόρα, «αἰδώς» και «δίκη», που αυτούσιους τους βρίσκουμε και στον Ησίοδο. Η δημοκρατική οργάνωση διασφαλίζει την ορθή απόφαση, αφού στις διαφορές των σοφών ως τελικό κριτήριο τίθεται το «κοινῇ δόξῃ», αυτό δηλαδή που θα φανεί καλύτερο στους πολλούς - συνειδητούς όμως - πολίτες. Έτσι, το κράτος γίνεται μια μεγάλη παιδευτική κοινότητα, βασισμένη στην ηθική και τη δικαιοσύνη (αἰδώς + δίκη), που αποβλέπει με τη συμμετοχή όλων στην ωφέλεια όλων. Η δίκη είναι το συναίσθημα της δικαιοσύνης, ο σεβασμός των δικαιωμάτων των συνανθρώπων μας και οι ενέργειες για την αποκατάσταση αυτών των δικαιωμάτων, όταν καταστρατηγούνται βάναυσα από κάποιον (γραπτοί νόμοι). Η αναφορά στην αιδώ και τη δίκη, δύο εννοιών που ο άνθρωπος τις μαθαίνει, διδάσκεται το περιεχόμενό τους, ενισχύει την άποψη ότι οι ανθρώπινες κοινωνίες είναι νόμῳ δημιουργήματα. Ο Δίας διατάζει να μοιραστούν σε όλους ανεξαιρέτως η αιδώς και η δίκη για να μπορέσει μία κοινωνία να προχωρήσει σε πολιτική συγκρότηση (πάντες μετεχόντων). Η εξήγηση δίνεται από τον ίδιο και καταδεικνύει πόσο σημαντική και απαραίτητη είναι η διανομή της πολιτικής αρετής σε όλους. Η ύπαρξη των πόλεων και κατ επέκταση η επιβίωση του ανθρώπου εξαρτάται αποκλειστικά από την καθολική συμμετοχή στην αιδώ και τη δίκη. Οι δυο ιδιότητες δεν είναι δυνατόν να έχουν το χαρακτήρα της εξειδίκευσης, όπως οι τέχνες, γιατί κάτι τέτοιο θα οδηγούσε πάλι στη διάλυση των πόλεων. Ο Πρωταγόρας τελειώνει τον μύθο με τον Δία να επιβάλει αυστηρά με θέσπιση νόμου την ανάγκη της καθολικότητας της πολιτικής αρετής και μάλιστα με την επιβολή της ποινής του θανάτου, δηλώνει την πολύ μεγάλη σημασία που δίνει στις αξίες της αιδούς και της δίκης για τη συγκρότηση και τη διατήρηση της πολιτείας. Βέβαια, ο νόμος του Δία αφήνει ανοικτό το ενδεχόμενο κάποιος άνθρωπος να αποδειχθεί ανίκανος να τις αποκτήσει. Η σημασία και η αυστηρότητα του νόμου του Δία τονίζεται από την επιβολή θανατικής ποινής (κτείνειν ὡς νόσον πόλεως) σε όποιον δεν συμμορφώνεται στις εντολές του. Η παρομοίωση όποιου δεν συμμετέχει στην πολιτική αρετή με αρρώστια της πόλης υποδηλώνει ότι αποτελεί κίνδυνο γι αυτή και πρέπει να θανατωθεί, για να διαφυλαχθεί η τάξη και η ισορροπία του συνόλου. Η πολιτεία εδώ παρουσιάζεται ως ζωντανός οργανισμός, ο οποίος κινδυνεύει να μολυνθεί ολόκληρος, εάν μολυνθεί ένα από τα μέλη του. Ο Δίας ζητάει το απόλυτο και το απαιτεί με αμείλικτη σκληρότητα. Τον κεντρικό άξονα του μύθου συγκροτεί η σκέψη ότι η πολιτική τέχνη έχει φυσική καταβολή στον άνθρωπο. Υπάρχει, δηλαδή, η φυσική προδιάθεση για την απόκτηση της, η ίδια όμως δεν είναι φυσική, ούτε αυτονόητη, αλλά αποτελεί απόκτημα του κοινωνικού ανθρώπου («νόμῳ»). Επιπλέον η επιβολή της ποινής του θανάτου από τον Δία, και συνεπώς η αδυναμία του να εξασφαλίσει την καθολικότητά τους, δείχνει ότι οι αξίες της αιδούς και της δίκης δεν είναι έμφυτες, γιατί δεν αποτελούσαν γνώρισμα της αρχικής Σελίδα 4 από 9

ανθρώπινης φύσης. Εξάλλου, η μετάβαση στην οργανωμένη κοινωνία δεν έγινε αυτόματα αλλά προοδευτικά και κάτω από τον νόμο της ανάγκης. Οι άνθρωποι αφανίζονταν αρχικά, επειδή δεν κατείχαν την τέχνη να ζουν μαζί σε πόλεις. Από τα παθήματά τους έμαθαν να ενεργούν δίκαια και να σέβονται τα δικαιώματα των άλλων. Με αυτό τον τρόπο, οι πολίτες διαμόρφωσαν κοινωνικοπολιτική συνείδηση και αναδείχθηκαν υπεύθυνοι για τη χρηστή διοίκηση, αφού αυτή εξαρτάται από το δικαίωμά τους να έχουν βαρύνουσα άποψη για τη διαχείριση των δημόσιων υποθέσεων. Με τον μύθο λοιπόν, ο Πρωταγόρας απέδειξε ότι η αρετή είναι «δυνάμει» ιδιότητα όλων των ανθρώπων, αφού ο Δίας τούς τη δώρισε με την αιδώ και τη δίκη. Όμως χρειάζεται διδασκαλία και επιμέλεια, διαφορετικά δεν θα υπήρχε το ποινικό δίκαιο ούτε ο Δίας θα επέβαλε τιμωρία σε όσους δεν μετείχαν σε αυτή. Β3. «ὅταν δὲ εἰς συμβουλὴν... ἢ μὴ εἶναι πόλεις» : με βάση το χωρίο του πρωτότυπου κειμένου και το μεταφρασμένο κείμενο που ακολουθεί, να αναλύσετε τη θέση των δύο συνομιλητών, του Σωκράτη και του Πρωταγόρα, για το διδακτό ή το μη διδακτό της αρετής. Πλάτωνος Πρωταγόρας 319c7-319d7 «Για τα θέματα λοιπόν που θεωρούν [οι Αθηναίοι] ότι εξαρτώνται από κάποια συγκεκριμένη τεχνογνωσία, έτσι ενεργούν. Όταν όμως πρέπει να αποφασιστεί κάποιο ζήτημα που αφορά τη διοίκηση της πόλεως, σηκώνεται και δίνει τις συμβουλές του γι αυτό εξίσου και ο οικοδόμος, και ο σιδεράς, και ο έμπορος ή ο ναυτικός, και ο πλούσιος, και ο φτωχός, και αυτός που είναι από μεγάλο γένος, και αυτός που δεν είναι από κάποια γενιά σπουδαία. Και κανένας δεν τους ψέγει γι αυτό, όπως τους προηγούμενους: γιατί εσύ, χωρίς να έχεις διδαχτεί από πουθενά αυτό το πράγμα και χωρίς να έχεις δάσκαλο σ αυτό το θέμα, θέλεις τώρα να δώσεις και συμβουλές. Άρα, είναι προφανές πως δεν θεωρούν ότι το πράγμα αυτό είναι κάτι που διδάσκεται.» ΑΠΑΝΤΗΣΗ Ο Πρωταγόρας απαντά στο επιχείρημα που είχε διατυπώσει προηγουμένως ο Σωκράτης, σύμφωνα με το οποίο την πολιτική αρετή την έχουν όλοι και επομένως αυτή δε διδάσκεται. Συγκεκριμένα ο Σωκράτης είχε αναφέρει τον τρόπο συμπεριφοράς την Αθηναίων στην εκκλησία του δήμου λέγοντας ότι σε θέματα τεχνικής φύσεως, αποδέχονται τη γνώμη των ειδικών. Αυτή η αναφορά στην αρχή της εξειδίκευσης αποδεικνύει πόσο εξελιγμένοι ήταν οι Αθηναίοι της εποχής εκείνης στον τομέα της οικονομίας και της διοίκησης. Είναι σεβαστή, επίσης, η γνώμη του Σωκράτη ότι μόνο οι ειδήμονες σε κάθε περίπτωση «τέχνης» μπορούν να εκφέρουν άποψη στον τομέα της ειδικότητάς τους. Κριτήριο αποδοχής ενός ομιλούντος δεν αποτελεί ούτε η εξωτερική εμφάνιση, ούτε η οικονομική του κατάσταση ούτε η ευγενική του καταγωγή. Σε θέματα όμως που αφορούν τη διοίκηση της πόλης, Σελίδα 5 από 9

σηκώνεται και συμβουλεύει ο κάθε πολίτης, ανεξαρτήτως επαγγέλματος, οικονομικής κατάστασης ή καταγωγής, χωρίς να τους κατηγορεί κάποιος γι αυτή τους την ενέργεια. Η γνώμη δηλαδή του κάθε ανθρώπου αντιμετωπίζεται ως άξια προσοχής, χωρίς να απαιτείται από το σύμβουλο να είναι δοκιμασμένος «ειδικός» ή να έχει φοιτήσει σε πραγματογνώμονα. Στόχος ήταν η λήψη των καλύτερων δυνατών αποφάσεων γι αυτό και όλοι οι Αθηναίοι πολίτες διέθεταν το δικαίωμα της ισηγορίας και της παρρησίας,, που αποτελούσαν τις αναγκαίες προϋποθέσεις για την ομαλή και σωστή λειτουργία της άμεσης δημοκρατίας που ίσχυε τότε στην Αθήνα. Υπό αυτή την έννοια δε δικαιολογούνταν ούτε ο χλευασμός ούτε οι αποδοκιμασίες. Ωστόσο, το γεγονός ότι όλοι οι Αθηναίοι πολίτες εξέφραζαν ελεύθερα τη γνώμη τους δεν αποδεικνύει ότι η πολιτική αρετή δεν διδάσκεται ούτε ότι όλοι τη διέθεταν, καθώς στην Εκκλησία του Δήμου εκφράζονταν και απόψεις που δεν διέπονταν από πολιτική αρετή. Μετά την ολοκλήρωση από τον Πρωταγόρα του μύθου του Προμηθέα ακολουθεί σαν επιμύθιο το συμπέρασμα, όπου ο σοφιστής επαναλαμβάνει τη θέση που υποστήριξε ο Σωκράτης στην 1η ενότητα και φαίνεται να τη δέχεται, αλλά να την ερμηνεύει με διαφορετικό τρόπο. Η δυνατότητα όλων να εκφέρουν άποψη για τα θέματα της πολιτικής στην εκκλησία του δήμου δε σήμαινε ότι η πολιτική δε διδάσκεται, όπως υποστήριξε ο Σωκράτης. Σύμφωνα με τον Πρωταγόρα το δικαίωμα να εκφέρουν όλοι άποψη είναι νόμιμο, αφού η αἰδώς και η δίκη είναι (δυνάμει) κτήμα όλων. Ο Πρωταγόρας εκφράζει μια αντιτεχνοκρατική αντίληψη για την πολιτική, αφού δε συγκαταλέγει την πολιτική στα ειδικά επαγγέλματα και στον καταμερισμό της εργασίας, επιδοκιμάζει το αθηναϊκό πολίτευμα και ιδίως το δικαίωμα ισηγορίας. Τα επιχειρήματα του Πρωταγόρα για το διδακτό της πολιτικής αρετής που συνάγονται από τον μύθο και τα κεφαλαιοποιεί στο επιμύθιο είναι τα εξής: 1) Οι τεχνικές γνώσεις δεν δόθηκαν σε όλους τους ανθρώπους και γι' αυτό ένας που κατέχει μία τέχνη, πχ. την αρχιτεκτονική ή την ιατρική, μπορεί να καλύψει πολλούς ιδιώτες. Έτσι αιτιολογείται γιατί οι Αθηναίοι επιτρέπουν μόνο σε ειδικούς να εκφέρουν γνώμη για ζητήματα τεχνικής ειδίκευσης. 2) Άποψη του Πρωταγόρα είναι ότι η πολιτική αρετή δόθηκε στον άνθρωπο σ ένα μεταγενέστερο στάδιο και όχι από την αρχή της δημιουργίας του. Αυτές τις δύο αξίες τις διαθέτει ο άνθρωπος ως ηθικές καταβολές και προδιάθεση. Για να γίνουν όμως κτήμα του και να φτάσει στην πλήρη κατάκτηση της πολιτικής αρετής πρέπει να καταβάλει προσπάθεια και αγώνα. Ο άνθρωπος δεν γεννιέται, αλλά γίνεται κάτοχος της πολιτικής αρετής μέσα από μαθητεία σε αυτήν, δηλαδή με διδαχή και προσπάθεια. Σ αυτό θα συντελέσουν οι φορείς αγωγής αλλά και οι νόμοι με τις ποινές και τις κυρώσεις τους. Στο περιεχόμενο της πολιτικής αρετής, πέρα από την αἰδῶ και τη δίκην, ο Πρωταγόρας εντάσσει και τη σωφροσύνη και την ευσέβεια και προοικονομεί τη σχετική σωκρατική αναζήτηση των μερών της αρετής προκειμένου να οριστεί η αρετή, που θα ακολουθήσει στον διάλογο. Σελίδα 6 από 9

Β4. Ποια αφηγηματική τεχνική υιοθετεί ο Πλάτων στον Πρωταγόρα; Ποια είναι τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της επιλογής αυτής; Βλ. εισαγωγή σχολικού βιβλίου, σελ. 43: Εισαγωγή: Ο Σωκράτης διηγείται τη συζήτησή του με τον Πρωταγόρα σε έναν φίλο του: «Βγαίνοντας από το σπίτι του Καλλία μας παρασύρει και μας γοητεύει». Β5α. Να βρείτε μία λέξη του αρχαίου κειμένου με την οποία έχει ετυμολογική συγγένεια καθεμία από τις ακόλουθες λέξεις της νέας ελληνικής: επιδείνωση, νομός, ανίατος, δυναστεία, ανακωχή, φωνή. επιδείνωση: δείσας νομός: νείμω ανίατος: ἰατρικὴν δυναστεία: δυνάμενον ανακωχή: μετέχειν φωνή: φημὶ Β5β. Να γράψετε ένα αντώνυμο των παρακάτω λέξεων στα αρχαία ελληνικά, στον ίδιο γραμματικό τύπο: ἀπώλλυντο, κόσμοι, φιλίας, ἀρετῆς. ἀπώλλυντο: ἐσῴζοντο κόσμοι: ἀταξίαι φιλίας: ἔχθρας ἀρετῆς: κακίας ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Γ1. Να μεταφράσετε το κείμενο που σας δίνεται. Και εάν κάποιος με ρωτήσει αν ακόμη και τώρα οι νόμοι του Λυκούργου μου φαίνονται ότι παραμένουν αμετάβλητοι, αυτό μα το Δία δεν μπορώ να το πω πια με τόλμη γιατί γνωρίζω ότι οι Λακεδαιμόνιοι στο παρελθόν προτιμούσαν στην πατρίδα τους έχοντας τα απαραίτητα να συναναστρέφονται μεταξύ τους περισσότερο παρά υπηρετώντας ως αρμοστές στις πόλεις και με τις κολακείες να διαφθείρονται. Και άλλοτε γνωρίζω ότι αυτοί φοβούνταν φανερά να κρατούν χρήματα τώρα όμως μερικοί επιδεικνύονται επειδή τα έχουν αποκτήσει. Γνωρίζω επίσης ότι και παλαιότερα γι αυτό το λόγο γίνονταν απελάσεις ξένων και ότι δεν επιτρεπόταν να Σελίδα 7 από 9

βγουν οι πολίτες έξω από τη χώρα, για να μην παρασύρονται από τους ξένους στον εύκολο τρόπο ζωής τώρα όμως γνωρίζω ότι αυτοί που θεωρούνται πρώτοι στη Σπάρτη επιδιώκουν με ζήλο να μη σταματούν ποτέ να υπηρετούν ως αρμοστές σε ξένη χώρα. Και κάποτε φρόντιζαν να είναι άξιοι ηγεμόνες τώρα όμως πολύ περισσότερο προσπαθούν να γίνουν άρχοντες παρά να είναι άξιοι γι αυτό (την εξουσία). Γ2. Για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου να γράψετε τον τύπο που σας ζητείται: Δία: η κλητική ενικού αριθμού: (ὦ) Ζεῦ πολῖται: η αιτιατική στον ίδιο αριθμό: τοὺς πολίτας πολὺ: ο ίδιος τύπος στον υπερθετικό βαθμό: πλεῖστα / πλεῖστον ἄξιοι: η γενική πληθυντικού στο θηλυκό γένος: τῶν ἀξίων τούτων: η δοτική ενικού στο θηλυκό γένος: ταύτῃ οἶδα: το α πληθυντικό υποτακτικής στον ίδιο χρόνο: εἰδῶμεν εἴποιμι: ο ίδιος τύπος στον ενεστώτα: λέγοιμι αἱρουμένους: το γ ενικό οριστικής αόριστο β στην ίδια φωνή: εἵλετο συνεῖναι: ο ίδιος τύπος στον μέλλοντα: συνέσεσθαι ἄρξουσιν: το β ενικό προστακτικής ενεστώτα: ἄρχε Γ3.α) Να χαρακτηρίσετε συντακτικά τους παρακάτω όρους: μοι, τοῦτο, ἀλλήλοις, διαφθείρεσθαι, ῥᾳδιουργίας. μοι: δοτική προσωπική του κρίνοντος προσώπου από το ρημ. δοκοῦσιν. τοῦτο: αντικείμενο (σύστοιχο) του ρήματος οὐκ ἂν εἴποιμι. διαφθείρεσθαι: τελικό απαρέμφατο, αντικείμενο στη μετοχή αἱρουμένους (και β όρος σύγκρισης αντίστοιχα από το συγκριτικό μόριο ἢ). ἀλλήλοις: αντικείμενο στο απαρέμφατο συνεῖναι. ῥᾳδιουργίας: αντικείμενο στο ρήμα ἐμπίμπλαιντο (ρήμα πλησμονής). Σελίδα 8 από 9

Γ3.β) «Καὶ ἦν μὲν ὅτε ἐπεμελοῦντο ὅπως ἄξιοι εἶεν ἡγεῖσθαι»: στην παραπάνω περίοδο να βρείτε τις προτάσεις που υπάρχουν, να τις χαρακτηρίσετε ως προς το είδος τους και να δικαιολογηθεί η έγκλιση εκφοράς τους. Καὶ ἦν μὲν ὅτε ἐπεμελοῦντο: κύρια πρόταση κρίσεως, καταφατική. Εκφέρεται με οριστική (ἐπεμελοῦντο) γιατί δηλώνει το πραγματικό. ὅπως ἄξιοι εἶεν ἡγεῖσθαι: δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση. Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου, γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (ἐπεμελοῦντο). Γ3.γ) ἔχοντας: να χαρακτηρίσετε τη μετοχή ως προς το είδος της και στη συνέχεια να αναλυθεί σε αντίστοιχη δευτερεύουσα πρόταση. ἔχοντας: κατηγορηματική μετοχή από το απρφ. φαίνεσθαι (ιδιάζουσα - μτφρ: φανερά να έχουν), που αναφέρεται στο υποκείμενο αὐτοὺς του απαρεμφάτου φαίνεσθαι. Αναλύεται σε δευτερεύουσα ονοματική ειδική πρόταση: ὅτι αὐτοὶ ἔχουσι(ν) Σελίδα 9 από 9