«Σχεδιασμός & κατασκευή ξύλινων μουσικών οργάνων (ηλεκτρικής κιθάρας και ηλεκτρικού μπάσου)»

Εργαστήριο Τεχνολογίας & Συντήρησης Ξυλοκατασκευών Πτυχιακή εργασία «Σχεδιασμός & κατασκευή ξύλινων μουσικών οργάνων (ηλεκτρικής κιθάρας και ηλεκτρικού μπάσου)» Των φοιτητών Ευστάθιου Μπελτάου & Σωτήρη Πόπορη Επιβλέπων: Καθ. Γεώργιος Ι. Μαντάνης ΚΑΡΔΙΤΣΑ Μάιος

Πίνακας Περιεχομένων Υπεύθυνη δήλωση... 4 Πρόλογος... 5 Περίληψη... 6 Ευχαριστίες... 6 Κεφάλαιο 1: Εισαγωγή... 7 1.1 Ακουστικές ιδιότητες του ξύλου... 7 Το ξύλο ως πηγή ήχου... 7 Προσπίπτοντα ηχητικά κύµατα... 7 Απορρόφηση ήχου... 8 Ταχύτητα διαδόσεως του ήχου... 9 Επίδραση ελαττωµάτων του ξύλου... 10 Φυσικές ιδιότητες και δοµή του ξύλου... 10 Ξύλο και υγρασία... 11 1.2 Μαγνήτες... 14 Είδη μαγνητών ανάλογα τον τρόπο κατασκευής τους... 15 Ηλεκτρονικά κιθάρας... 18 Ξυλεία ηλεκτρικών οργάνων... 19 1.3 Ιστορία της κιθάρας... 20 1.4 Μέρη κιθάρας... 20 Σώμα... 20 Μπράτσο... 21 Κεφαλή... 22 Κλειδιά... 22 Τάστα... 23 Ταστιέρα... 23 Χορδές... 23 Γέφυρα... 24 Truss rod (βέργα)... 24 Είδη κιθάρας... 26 1.5 Ιστορία μπάσου... 27 Δημιουργία... 27 Μαζική παραγωγή... 27 1.6 Είδη κιθάρας και μπάσου ανάλογα με τη κατασκευή τους... 28 2

Κεφάλαιο 2 : Στάδια κατασκευής ηλεκτρικής κιθάρας... 29 Κατασκευαστικά σχέδια... 30 Στάδιο 1 : Επιλογή και παραγγελία ξύλων... 32 Στάδιο 2 : Έναρξη της κατασκευαστικής διαδικασίας... 33 2.1 Κατασκευή μανικιού... 33 2.2 Κατασκευή ταστιέρας μανικιού... 36 2.3 Μορφοποίηση κεφαλής... 40 Στάδιο 3 : Μορφοποίηση σώματος... 41 Στάδιο 4 : Κατεργασίες για την τοποθέτηση εξαρτημάτων... 47 Στάδιο 5 : Αρίθμηση ταστιέρας... 49 Στάδιο 6 : Ρασπάρισμα γυαλοχαρτάρισμα... 50 Στάδιο 7 : Μόνωση φινίρισμα... 55 Στάδιο 8 : Σύνδεση μαγνητών με ηλεκτρονικά εξαρτήματα... 57 Κεφάλαιο 3: Στάδια κατασκευής ηλεκτρικού μπάσου... 59 Στάδιο 1 : Παραγγελία ξυλείας... 60 Στάδιο 2 : Έναρξη κατασκευαστικής διαδικασίας... 61 2.1 Πλάνισμα κόλληση ξυλείας σώματος... 61 2.2 Κατεργασίες για τη διμουργία των σκαψιμάτων του σώματος... 63 2.3 Σημάδεμα κεφαλής.... 66 2.4 Σημάδεμα σώματος... 67 Στάδιο 3 : Μορφοποίηση ταστιέρας - μανικιού... 68 3.1 Μορφοποίηση ταστιέρας - truss rod.... 69 Στάδιο 4 : Τελική μορφοποίηση σώματος... 71 4.1 Ρασπάρισμα και γυαλοχαρτάρισμα και σημάδεμα τάστων.... 71 Στάδιο 5 : Τελικές κατεργασίες ταστιέρας... 75 Στάδιο 6 : Κατεργασίες για τη τοποθέτηση των ηλεκτρονικών εξαρτημάτων... 76 Στάδιο 7 : Γυαλοχαρτάρισμα-σετάρισμα και φινίρισμα οργάνου... 77 Κεφάλαιο 4: Μηχανήματα, κοπτικά και εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν... 81 Κεφάλαιο 5: Δυσκολίες κατά την υλοποίηση... 85 Βιβλιογραφία... 86 3

Υπεύθυνη Δήλωση «Εμείς, ο Μπελτάος Ευστάθιος και ο Πόπορης Σωτήριος, δηλώνουμε υπεύθυνα ότι η παρούσα πτυχιακή εργασία µε τίτλο: Σχεδιασμός και κατασκευή ξύλινων μουσικών οργάνων (ηλεκτρικής κιθάρας και ηλεκτρικού μπάσου) είναι δική μας, και βεβαιώνουμε ότι: Σε όσες περιπτώσεις έχουμε συμβουλευτεί δημοσιευμένη εργασία τρίτων, αυτό επισημαίνεται µε σχετική αναφορά στα επίμαχα σημεία και στη βιβλιογραφία, Σε όσες περιπτώσεις μεταφέρω λόγια τρίτων, αυτό επισημαίνεται µε σχετική αναφορά στα επίμαχα σημεία με εξαίρεση τέτοιες περιπτώσεις, το υπόλοιπο κείμενο της παρούσας πτυχιακής εργασίας αποτελεί δική μας δουλειάς, Αναφέρουμε ρητά όλες τις πηγές βοήθειας που χρησιμοποιήσαμε, και Σε περιπτώσεις που τμήματα της παρούσας πτυχιακής εργασίας έγιναν από κοινού µε τρίτους, αναφέρουμε ρητά ποια είναι η δική µας συνεισφορά και ποιά των τρίτων. Τέλος, γνωρίζουμε πως η λογοκλοπή αποτελεί σοβαρότατο, ακαδημαϊκό και ποινικό αδίκημα και είμαστε ενήμεροι για την επέλευση των νομικών και λοιπών συνεπειών». Καρδίτσα, 05/05/ Μπελτάος Ευστάθιος Πόπορης Σωτήριος 4

Πρόλογος Η παρούσα εργασία με θέμα «Σχεδιασμός και κατασκευή ξύλινων μουσικών οργάνων (ηλεκτρικής κιθάρας και ηλεκτρικού μπάσου)» πραγματοποιήθηκε μέσα στα πλαίσια της πτυχιακής εργασίας κατά την περίοδο Δεκέμβριος 2016 Μάιος, του προγράμματος σπουδών του τμήματος Σχεδιασμού & Τεχνολογίας Ξύλου & Επίπλου του ΤΕΙ Θεσσαλίας. Η αρχική ιδέα ξεκίνησε από την κατασκευή μιας κιθάρας τύπου flying V από το φοιτητή Στάθη Μπελτάο, και στη συνέχεια μαζί με το Σωτήρη Πόπορη ξεκίνησε η ιδέα για την υλοποίηση δύο ηλεκτρικών οργάνων, ως πτυχιακή εργασία. Εικόνα 1 Η πρώτη κιθάρα τύπου flying V από την οποία ξεκίνησε η ιδέα για την κατασκευή των δύο οργάνων της πτυχιακής εργασίας. 5

Περίληψη Αυτή η πτυχιακή εργασία εστιάζει στην κατασκευή δύο ηλεκτρικών μουσικών οργάνων, μίας κιθάρας και ενός μπάσου. Η εργασία περιλαμβάνει, στο εισαγωγικό σκέλος, την ανάλυση των ακουστικών ιδιοτήτων του ξύλου, ιστορική αναδρομή της ηλεκτρικής κιθάρας και του ηλεκτρικού μπάσου, τη λεπτομερή περιγραφή των εξαρτημάτων και τμημάτων των δύο οργάνων. Στο κύριο σκέλος της εργασίας περιλαμβάνονται τα κατασκευαστικά σχέδια των δύο οργάνων σε κλίμακα 1:1, δίνοντας έμφαση στην ανάλυση των κατασκευαστικών σταδίων, για το κάθε όργανο ξεχωριστά, με τη χρήση συμβατικών μηχανημάτων και εργαλείων χειρός. Ευχαριστίες Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε θερμά τον κ. Θεόδωρο Μπελτάο που μας διέθεσε τις γνώσεις του για το χειρισμό των μηχανημάτων, της ξυλείας και τη δημιουργία κατασκευαστικών σχεδίων, όπως και για τη διάθεση μηχανημάτων και εργαλείων, το χρόνο του, και τη θερμή φιλοξενία. Καθώς και τον κ. Δημόκριτο Πόπορη για την κάλυψη των οικονομικών εξόδων που απαιτήθηκαν για την υλοποίηση των δύο οργάνων. Επίσης θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε τον Δρ. Γ. Μαντάνη για την επίβλεψη της εργασίας, την υποστήριξή του και τη συνέπειά του στο να μας βοηθήσει και να μας καθοδηγήσει, όπως και τον κ. Γεώργιο Τσικριτζή για τη βοήθειά του στη διαδικασία του φινιρίσματος των οργάνων. 6

Κεφάλαιο 1: Εισαγωγή 1.1 Ακουστικές ιδιότητες του ξύλου Οι ακουστικές ιδιότητες του ξύλου αναφέρονται: α) στην παραγωγή ήχων µε άµεση κρούση και β) στη συµπεριφορά του σε ήχους που παράγονται από άλλες πηγές, µεταδίδονται µε τον αέρα και προσπίπτουν στο ξύλο µε µορφή ηχητικών κυµάτων. Το ξύλο ως πηγή ήχου Το ξύλο σπάνια χρησιµοποιείται ως πηγή ήχου. Παράδειγµα είναι το ξυλόφωνο, ένα µουσικό όργανο που αποτελείται από ξύλινα ελάσµατα µε διαφορετικό µέγεθος. Μουσικοί φθόγγοι παράγονται µε κρούση των ελασµάτων µε κρουστήρες που συνήθως είναι ξύλινοι. Επίσης, το ξύλο χρησιµοποιείται για σήµαντρα σε µοναστήρια και εκκλησίες. Το ύψος του ήχου που παράγεται, δηλαδή αν είναι οξύς ή βαρύς, καθορίζεται από τη συχνότητα της παλµικής κινήσεως του κρουόµενου ξύλου. Η συχνότητα εξαρτάται από τις διαστάσεις, την υγρασία, την πυκνότητα και την ελαστικότητα του ξύλου. Ξυλοτεµάχια µε µεγαλύτερες διαστάσεις, µικρότερη υγρασία, µεγαλύτερη πυκνότητα και ελαστικότητα παράγουν οξύτερους ήχους. Ήχοι που παράγονται από ξύλο µπορεί να είναι ανεπιθύµητοι, όπως π.χ. ο θόρυβος από ξύλινα δάπεδα ή σκάλες (Σαρδής & Παπαχριστοπούλου, 2005). Προσπίπτοντα ηχητικά κύµατα Όταν ηχητικά κύµατα που παράγονται από µία άλλη πηγή προσπίπτουν σε ξύλο, µέρος της ηχητικής ενέργειας ανακλάται και µέρος εισέρχεται µέσα στη µάζα του. Το ξύλο µπορεί να τεθεί σε παλµική κίνηση. Όταν ο αρχικός ήχος ενισχύεται έχουµε το φαινόµενο της συνήχησης, ενώ όταν ο ήχος υφίσταται µερική ή ολική απορρόφηση έχουµε την απορρόφηση ήχου. Α. Συνήχηση Αντηχεία: Το φαινόµενο της συνηχήσεως ή συντονισµού παρατηρείται π.χ. όταν το ξύλο χρησιµοποιείται ως αντηχείο. Η απόδοση του επηρεάζεται από τους παράγοντες που επηρεάζουν τη συχνότητα της παλµικής κινήσεως, το σχήµα του αντηχείου και την κατάσταση της επιφάνειας του, για παράδειγµα η στίλβωση έχει ευνοϊκή επίδραση. Το αντηχείο δεν µεταβάλλει το ύψος του ήχου που προσπίπτει, αλλά ενισχύει την ένταση και αυξάνει τη διάρκεια του. Η χρησιµοποίηση του ξύλου ως αντηχείου σε έγχορδα µουσικά όργανα, ιδίως στα βιολιά, έχει ιδιαίτερη σηµασία. Υπάρχει 7

ιδιαίτερη προτίµηση για ξύλο ερυθρελάτης λόγω του ότι έχει µεγάλη ελαστικότητα σε σχέση µε την πυκνότητά του και για ξύλο ευθύινο, από ακτινική τοµή, µε οµοιόµορφη δοµή, στενούς αυξητικούς δακτυλίους µέχρι 2mm, µικρό ποσοστό όψιµου ξύλου µέχρι 25%, και από µεγάλα δέντρα µε ηλικία 130 150 χρόνια και διάµετρο µεγαλύτερη από 40 cm. Ξύλο ερυθρελάτης µε οδοντωτούς δακτυλίους θεωρείται πολύ καλό για µουσικά όργανα. Ξύλο ερυθρελάτης χρησιµοποιούσαν οι περίφηµοι Ιταλοί κατασκευαστές βιολιών όπως ο Stradivari, o Amati, o Guarneri κ.α. Σχετικές έρευνες έχουν δείξει ότι το µυστικό τους σχετίζεται επίσης µε το πάχος και την καµπυλότητα του αντηχείου, και µε ειδική κατεργασία του ξύλου όπως χηµικό εµποτισµό, λεπτή διάτρηση κατά θέσεις. Εκτός από ερυθρελάτη, αντηχεία µουσικών οργάνων κατασκευάζονται από ελάτη και δασική πεύκη. Επίσης χρησιµοποιούνται πλατύφυλλα π.χ. σφενδάµι και τροπικά είδη (Σαρδής & Παπαχριστοπούλου, 2005). Απορρόφηση ήχου Όπως προαναφέρθηκε προηγουµένως, µέρος της ηχητικής ενέργειας που προσπίπτει στο ξύλο, εισέρχεται στη µάζα του. Η ενέργεια αυτή είναι δυνατό να απορροφηθεί µερικώς τουλάχιστον λόγω επανειληµµένης διαθλάσεως και ανακλάσεως των ηχητικών κυµάτων. Έτσι προκαλείται τριβή των µορίων που αποτελούν τη µάζα του ξύλου µε αποτέλεσµα να µετατρέπεται η ηχητική ενέργεια σε θερµική. Η ικανότητα απορροφήσεως ήχου µετριέται µε τον συντελεστή απορροφήσεως, που εκφράζει το ποσοστό % της προσπίπτουσας ηχητικής ενέργειας που απορροφάται. Το ξύλο πλεονεκτεί από άλλα υλικά, λόγω της πορώδους δοµής του, αλλά έχει σχετικά µικρό συντελεστή απορροφήσεως, µικρότερο από 10%. Ειδικότερα, ο συντελεστής απορροφήσεως επηρεάζεται από την πυκνότητα του ξύλου και από άλλους παράγοντες, όπως ελαστικότητα, υγρασία, θερµοκρασία, ένταση και συχνότητα ήχου, και κατάσταση της επιφάνειας του ξύλου: ξύλα µε µικρότερη πυκνότητα και ελαστικότητα, και µεγαλύτερη υγρασία και θερµοκρασία απορροφούν περισσότερο ήχο, και επίσης η απορρόφηση είναι µεγαλύτερη σε ήχους µε µικρότερη συχνότητα και µικρότερη από στιλβωµένες επιφάνειες. Η ηχοµονωτική ικανότητα του ξύλου είναι δυνατό να βελτιωθεί σηµαντικά µέχρι και 90% σε ξύλινες κατασκευές όπως σε τοίχους ή διαχωρίσµατα προκατασκευασµένων σπιτιών µε τη δηµιουργία κενών χώρων ανάµεσα σε παράλληλες επιφάνειες. Επίσης, ορισµένα προϊόντα ξύλου µε µικρή πυκνότητα, ή και µε διατρήσεις έχουν αυξηµένη ηχοµονωτική ικανότητα π.χ. µονωτικές ινοπλάκες. 8

Ταχύτητα διαδόσεως του ήχου Η ταχύτητα διαδόσεως του ήχου στη µάζα του ξύλου κυµαίνεται από 3500 έως 5000 m/sec περίπου στην εγκάρσια τοµή και από 700 έως 1500 m/sec περίπου στην εγκάρσια διεύθυνση προς τις ίνες. Με βάση διάφορα πειραµατικά δεδοµένα η ταχύτητα θεωρητικά στην εγκάρσια τοµή είναι 1,3-2,2 φορές µικρότερη, αλλά αυτό αποδίδεται σε αποκλίσεις των ινών από την ευθυτένεια των ινών στα δείγµατα που µελετήθηκαν. Ανοµοιογενής κατανοµή των πόρων και ιδίως η αυξανόµενη υγρασία µειώνουν σηµαντικά την ταχύτητα του ήχου. Η ταχύτητα του ήχου σε άλλα υλικά σώµατα είναι: αέρας 340m/sec, φελλός 430-530 m/sec, σίδηρος 5000 m/sec, γυαλί 5000-6000m/sec. Εποµένως, η ταχύτητα του ήχου εντός του ξύλου κατά την αξονική κατεύθυνση είναι δεκαπλάσια και πλέον σε σύγκριση µε τον αέρα, τριπλάσια του νερού και αναλόγως του σιδήρου και του γυαλιού. Εν τούτοις, το ξύλο υπερτερεί του σιδήρου και γενικώς των µετάλλων λόγω της µικρότερης µάζας ανά µονάδα όγκου. Έπειτα όµως από πολλές έρευνες βρέθηκε ότι η ταχύτητα διαδόσεως του ξύλου επηρεάζεται από το είδος του ξύλου, την περιεχόµενη υγρασία, τη θερµοκρασία και από το είδος της τοµής του ξύλου. ιαφορετική διάδοση ταχύτητας είναι στην εφαπτοµενική, στην εγκάρσια και στην ακτινική τοµή του ξύλου. Η σχέση αξονικής προς εγκάρσιας ταχύτητας διαδόσεως του ήχου κυµαίνεται µεταξύ 3,2 και 5,4. Η σχέση όµως αυτή είναι ανοµοιόµορφη. Τα µακροσκοπικά χαρακτηριστικά του ξύλου όπως εµφανίζονται στις τρεις τοµές: Εγκάρσια τοµή: Χ, Εφαπτοµενική τοµή: Τ, Ακτινική τοµή: R (Σαρδής & Παπαχριστοπούλου, 2005). Με την προϋπόθεση οµοιόµορφης δοµής του ξύλου είναι το πλέον κατάλληλο υλικό για µουσικά όργανα. Η πυκνότητα δεν παίζει τόσο σηµαντικό ρόλο στην διάδοση της ταχύτητας, αλλά η αναλογία του µέτρου ελαστικότητας σε σχέση µε την πυκνότητα παίζει πολύ σηµαντικό ρόλο. Η ταχύτητα του ήχου v µπορεί να δοθεί από τον παρακάτω τύπο: V = (ε/ρ)1\2 όπου: ν = ταχύτητα διαδόσεως του ήχου ε = µέτρο ελαστικότητας ρ = πυκνότητα. Επίσης η ταχύτητα µπορεί να υπολογιστεί θεωρητικά από την σχέση C = ε/ro όπου: C = ταχύτητα διαδόσεως του ήχου (10m/sec) e = µέτρο ελαστικότητας (kp/cm2), Rο = ξηρή πυκνότητα (gr/cm 3 ) Εποµένως η ταχύτητα εξαρτάται από την ελαστικότητα του ξύλου και την ποσότητα της ύλης που τίθεται σε παλµική κίνηση, δηλαδή από την πυκνότητα. Η υγρασία ελαττώνει την ταχύτητα και συντελεί στην ταχύτερη απόσβεση του ήχου. Οι βιοµηχανίες µουσικών οργάνων στην Ρωσία και στην Πολωνία ως κριτήριο για την επιλογή κατάλληλων ξύλων χρησιµοποιούσαν την ακόλουθη σχέση: K = E/R10 3 όπου: K = ακουστικός συντελεστής E = µέτρο ελαστικότητας R10 = φαινοµενική πυκνότητα σε υγρασία 10% Το µέτρο ελαστικότητας υπολογίζεται από δοκιµές στατικής κάµψεως, και η επίδρασή του είναι τρεις περίπου φορές µεγαλύτερη από την επίδραση της πυκνότητας. Η σχέση Κ και R είναι ευθύγραµµη και αρνητική (το Κ γίνεται µικρότερο όσο αυξάνεται η πυκνότητα ). Σε ξύλο ερυθρελάτης µε πυκνότητα 9

0,45 gr/cm 3 που θεωρείται κατάλληλο για µουσικά όργανα, ο συντελεστής Κ κυµαίνεται από 1000 ως 1200 περίπου. Επίδραση ελαττωµάτων του ξύλου Οι ακουστικές ιδιότητες επηρεάζονται από τα ελαττώµατα του ξύλου. Η σχέση αυτή αξιοποιείται µε τη χρησιµοποίηση ακουστικών µεθόδων για την ανίχνευση ελαττωµάτων, π.χ. σήψεως, ραγάδων κλπ. Αυτό γίνεται και εµπειρικά µε κρούση και εκτίµηση του ύψους του ήχου που παράγεται π.χ. για ανίχνευση σήψεως σε ιστάµενα δέντρα στο δάσος. Φυσικές ιδιότητες και δοµή του ξύλου Η σχέση µεταξύ των φυσικών ιδιοτήτων και της δοµής του ξύλου έχει εξεταστεί από πολλούς ερευνητές. Στα κωνοφόρα οι τραχεϊδες αποτελούν την µεγαλύτερη σύσταση των κυττάρων. Από αυτό µπορεί να δειχθεί θεωρητικά ότι το Εγ-1 (δηλαδή η ελαστικότητα του ξύλου σε σχέση µε το ειδικό βάρος του) στα κωνοφόρα στην L κατεύθυνση είναι περίπου αναλογική µ ε το µέσο όρο του µέτρου ελαστικότητας των κυτταρικών τοιχωµάτων. Γι αυτό οι διαφορές στο Εγ-1 στα κωνοφόρα ξύλα στην L κατεύθυνση µπορεί να αποδοθεί στις διαφορές των κυτταρικών τοιχωµάτων της δοµής του ξύλου. Επίσης για τα κωνοφόρα έχει δειχθεί πειραµατικά ότι έχουν υψηλότερο Εγ-1 µικρότερη γωνία µικροϊνιδίων το οποίο είναι µέτρο του βαθµού προσανατολισµού της άµορφης κυτταρίνης και υψηλότερο βαθµό κρυσταλλικότητας. Αυτή η σχέση µπορεί να δειχθεί µε µαθηµατική ακρίβεια και ανάλυση των κυτταρικών τοιχωµάτων. Για την ερυθρελάτη αποδείχθηκε πειραµατικά ότι το Εγ-1 µειώνεται και το Q-1 (= συντελεστής εσωτερικής τριβής) µειώνεται µε τη µείωση της γωνίας των µικροϊνιδίων. Αυτό εξηγεί γιατί η ερυθρελάτη έχει ίνες οι οποίες είναι ίσες και σχεδόν παράλληλες στην κατά µήκος τοµή. Η ευθυτένεια αυτή της ερυθρελάτης την κάνει κατάλληλη για το καπάκι µουσικών οργάνων. Οι οδοντωτοί δακτύλιοι που δηµιουργούνται λόγω της κλίσης που υπάρχει στο χαµηλό µέρος του κορµού έχουν χαρακτηριστικά σκουρότερο χρώµα, υψηλότερη γωνία µικροϊνιδίων στο µεσαίο επίπεδο του δευτερογενούς τοιχώµατος S2, και περιέχει υψηλότερα ποσοστά λιγνίνης σε συγκρίσει µε άλλα ξύλα. Στην L κατεύθυνση οι οδοντωτοί δακτύλιοι έχουν χαµηλότερο Εγ-1 και υψηλότερο Q-1. Παρ όλ αυτά οι οδοντωτοί δακτύλιοι είναι αποδεκτή στα ξύλα. Καθώς οι αυξητικοί δακτύλιοι γίνονται πλατύτεροι, και η αναλογία του όψιµου ξύλου µικραίνει το Εγ-1 µειώνεται και το Q - 1 αυξάνεται στην κατά µήκος κατεύθυνση. Τα ξύλα που έχουν πλατύτερους αυξητικούς δακτυλίους θεωρούνται κατώτερης ποιότητας, όσον αφορά τη χρήση τους για µουσικά όργανα. Το χρώµα του ξύλου έχει αρνητική επίδραση στις φυσικές του ιδιότητες του ξύλου, γι αυτό θεωρείται σφάλµα. Το σοµφό ξύλο είναι ακατάλληλο 10

για κατασκευή µουσικών οργάνων, έχει υψηλό Εγ-1 και Q-1. Το Q-1 του σοµφού ξύλου είναι υψηλό εξαιτίας της υψηλής περιεχόµενης υγρασίας. Τα ξύλα που περιέχουν ρόζους, οδοντωτούς δακτυλίους, ρητινοθύλακες είναι σχεδόν συγκρίσιµα µε τα αποδεκτά ξύλα. Έτσι τα είδη του ξύλου που περιέχουν αυτά τα σφάλµατα θεωρούνται κατώτερα λόγω της εµφάνισής τους και όχι λόγω των φυσικών ιδιοτήτων τους. Ξύλο και υγρασία Η υγρασία είναι ένας από τους πιο σημαντικούς παράγοντες της ποιότητας ή ακόμα και της καταλληλότητας του ξύλου που επιλέγουμε για τη κατασκευή του οργάνου και τούτο γιατί το ξύλο είναι υγροσκοπικό, δηλαδή έχει την ιδιότητα να απορροφά και να αποβάλλει υγρασία αναλόγως της υγρασίας του περιβάλλοντός του. Δυστυχώς αυτό δεν συμβαίνει ομοιόμορφα και ακόμα χειρότερα- η κίνηση αυτή δεν σταματά ακόμα και όταν το ξύλο είναι παλαιό. Έχει παρατηρηθεί σε καλούπια κιθάρας Torres (τέλος 19 ου αιώνα) κάποια απόκλιση στις διαστάσεις τους ανάλογα με τη σχετική υγρασία. Ο όρος σχετική υγρασία της ατμόσφαιρας περιγράφει τη σχέση της ποσότητας των υδρατμών που περιέχονται στην ατμόσφαιρα δια της μεγίστης ποσότητας που μπορεί να περιέχεται στην ίδια θερμοκρασία. Η σχετική υγρασία εκφράζεται συνήθως σε ποσοστό επί τοις εκατό. Πιο παραστατικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι εκεί που ο αέρας είναι πλήρως κορεσμένος, όπως στη περίπτωση πυκνής ομίχλης, η σχετική υγρασία είναι 100% και όταν έχουμε θερμοκρασία αρκετά κάτω από το μηδέν, όπου όλοι οι υδρατμοί έχουν παγώσει και στερεοποιηθεί, η υγρασία του αέρα είναι 0% (Σαρδής & Παπαχριστοπούλου, 2005) Η επίδραση της σχετικής υγρασίας της ατμόσφαιρας στο υγροσκοπικό ξύλο περιγράφεται από το εξής απλό πείραμα. Αν τοποθετήσουμε ένα κομμάτι πολύ λεπτού ξύλου σε ένα πολύ ξηρό δωμάτιο εκείνο σιγά-σιγά θα χάσει υγρασία, βάρος και θα συρρικνωθεί. Ύστερα από αρκετές ώρες στο ίδιο αυτό περιβάλλον θα αποκτήσει σταθερότητα. Τότε λέμε ότι η περιεκτικότητα του ξύλου σε υγρασία βρίσκεται σε ισορροπία με την υγρασία της γύρω ατμόσφαιρας. Αν τώρα το ίδιο κομμάτι ξύλου μεταφερθεί σε υγρό περιβάλλον η διαδικασία θα συμβεί αντίστροφα, δηλαδή το ξύλο μας θα δεσμεύσει υγρασία και θα διογκωθεί μέχρι να σταθεροποιήσει τις διαστάσεις του σε νέα ισορροπία. Αυτή η ισορροπία και στην πρώτη, και στη δεύτερη περίπτωση λέγεται ισορροπία υγρασίας. Στην κατάσταση της ισορροπίας υγρασίας οι διαστάσεις του ξύλου παραμένουν αμετάβλητες. Όταν όμως η σχετική υγρασία αλλάξει και ενδεχομένως συνδυαστεί με μεταβολή θερμοκρασίας, οι δεδομένες διαστάσεις αλλάζουν από λίγο έως και δραματικά πολλές φορές για το όργανο. Είναι χρήσιμο να γνωρίζουμε ότι η δύναμη με την οποία δεσμεύει το ξύλο την υγρασία 11

και διογκώνεται είναι κυριολεκτικά τεράστια. Ίσως από την εμπειρία μας (πόρτες, παράθυρα που άλλες εποχές φρακάρουν και άλλες φορές λειτουργούν άψογα) να έχουμε γνωριστεί με την ισχύ της. Ένα καλό παράδειγμα θα ήταν να ξαναθυμηθούμε το ότι οι άνθρωποι στην αρχαιότητα που δε γνώριζαν την πυρίτιδα, εξόρυσσαν βράχους από σκληρά πετρώματα (π.χ. μάρμαρα) σφηνώνοντας σε κατάλληλα σημεία ξερά ξύλα, τα οποία κατόπιν έβρεχαν, έτσι ώστε όταν αυτά διογκώνονταν από το νερό ξεκολλούσαν το πέτρωμα. Καλό θα είναι να γνωρίζουμε επίσης ότι η διόγκωση και η ρίκνωση του ξύλου από την υγρασία είναι διπλάσια στην κατά πλάτος διάσταση του ξύλου και εννοούμε ως προς την κάθετη, με τις ακτίνες ( νερά του ξύλου), διάσταση. Δηλαδή ένα καπάκι ας πούμε φαρδαίνει και στενεύει σε διπλάσιο βαθμό απ όσο επιμηκύνεται ή κονταίνει. Ας προχωρήσουμε σε μία κάπως πιο λεπτομερή εξήγηση αυτού του φαινομένου γιατί ίσως έτσι συμβάλουμε στο να απαντηθούν κάποιες δυσεξήγητες συμπεριφορές των οργάνων. Το ξύλο είναι μέρος ενός οργανισμού ζωντανού του δέντρου. Ο ιστός του αποτελείται από κύτταρα και μεσοκυττάρια κενά. Το κάθε κύτταρο αποτελείται από το κυτταρικό τοίχωμα και την κυτταρική κοιλότητα. Το ξύλο πάντα περιέχει έστω και μία μικρή ποσότητα νερού που όταν βρίσκεται στο εσωτερικό του κυττάρου λέγεται ελεύθερο και όταν βρίσκεται εμποτισμένο στα κυτταρικά τοιχώματα λέγεται δεσμευμένο. Όταν λοιπόν ένα ξύλο ξηραίνεται, σε κάποια φάση της διαδικασίας τα κύτταρα χάνουν το νερό που περιέχουν (το λεγόμενο ελεύθερο), ενώ εξακολουθούν να συγκρατούν ακέραια την υγροσκοπική υγρασία. Στο σημείο αυτό λέμε ότι το ξύλο βρίσκεται σε κατάσταση ινοκόρου, σε σημείο κορεσμού της ίνας από την υγρασία που παραμένει εγκλωβισμένη στα κυτταρικά τοιχώματα. Μέχρι το σημείο αυτό το ξύλο δεν μεταβάλλει το σχήμα ή τον όγκο του, παρά μόνο το βάρος του. Αν όμως εξακολουθήσουμε την ξήρανση, τότε το ξύλο θα αρχίσει να χάνει την υγρασία των κυτταρικών τοιχωμάτων, και τότε και μόνον τότε εμφανίζει ρίκνωση, δηλαδή αλλοιώνει το σχήμα και τον όγκο του ακανόνιστα. Για να μιλάμε με μετρήσεις: το αμέσως μετά την υλοτομία χλωρό ξύλο συνήθως περιέχει 50-100% νερό. Τα περισσότερα είδη ξύλου βρίσκονται στο σημείο ινοκόρου όταν περιέχουν ποσοστό υγρασίας 30%. Όταν συνεχίζεται η ξήρανση και αρχίσει να εξατμίζεται και το δεσμευμένο νερό και τα ξύλα φτάσουν σε υγρασία <18%, τότε λέμε ότι είναι σχετικά ξηρά στον αέρα. Μετά από μεγάλη διάρκεια παραμονής στον ξηρό αέρα που σχηματίζει μάλιστα ελαφρύ ρεύμα, η υγρασία κατεβαίνει στο 12-15% και τότε έχουμε το φυσικώς ξηρό ξύλο. Ωστόσο το επίπεδο υγρασίας για ξύλα οργανοποιίας ξεκινάει από αυτό το επίπεδο και κάτω. Και τούτο για να περιορίσουμε -όσο γίνεταιτα προβλήματα των παραμορφώσεων που θα περιγράψουμε παρακάτω, πρέπει να έχουμε ξύλα όσο το δυνατόν πιο κοντά στην υγρασία ισορροπίας του (Σαρδής & Παπαχριστοπούλου, 2005). 12

Παράγοντες αφύγρανσης του ξύλου εκτός από το είδος του (κάθε είδος και διαφορετικός βαθμός στη φυσική ευκολία αφύγρανσης) είναι αρκετοί. Ένας όμως -η θερμοκρασία- είναι αυτονόητος. Όσο λοιπόν υψηλότερη θερμοκρασία, τόσο ταχύτερα λιγότερο νερό στο ξύλο και τόσο πιο απότομη μεταβολή στην τιμή της. Εκεί που συναντάται η τιμή του οριζόντιου άξονα των θερμοκρασιών και του κάθετου της σχετικής υγρασίας του αέρα, έχουμε την ένδειξη της υγρασίας ισορροπίας του ξύλου (δηλαδή σταθερότητα σε σχήμα και όγκο). Από τα παραπάνω συμπεραίνουμε εύκολα ότι το πιο επικίνδυνο πράγμα από το ζήτημα της υγρασίας είναι όχι τόσο οι υπερβολικά μεγάλες τιμές αλλά οι υπερβολικά χαμηλές, δηλαδή η ξηρότητα. Σε αυτήν οφείλεται η μοναδική μη αναστρέψιμη βλάβη (το ράγισμα) που μπορεί να εμφανιστεί εκτός απ το καπάκι των εγχόρδων και στην πλάτη μιας κιθάρας που το ξύλο της είναι μασίφ (όχι κόντρα-πλακέ). Άρα: 1. Ο χρήστης του οργάνου πρωτίστως πρέπει να προσπαθεί έστω να μην εκθέτει το όργανο του σε ακραίες τιμές σχετικής υγρασίας ή θερμοκρασίας. Στο σημείο αυτό ας γίνει κατανοητό ότι τα καλά όργανα είναι πιο ευαίσθητα από τα προχείρως και μαζικά φτιαγμένα που ίσως έχουν μεγαλύτερη μάζα ξύλου στα διάφορα μέρη τους. 2. Μακριά το όργανο από άμεση έκθεσή του σε κλιματιστικά, τζάκια, καλοριφέρ και στις ηλιακές ακτίνες (ιδίως το καλοκαίρι). 3. Ας αποφεύγουμε τον καθαρισμό του οργάνου με υγρά, εσωτερικά και εξωτερικά. Είναι χρήσιμο να ελέγχουμε τη σχετική υγρασία του περιβάλλοντος που βρίσκεται συνήθως το όργανο. Τα ακριβά κλασικά όργανα φυλάσσονται σε θήκες απόλυτα αεροστεγείς με ενσωματωμένο υγρόμετρο (αυτά βέβαια κυρίως στο εξωτερικό, όπου οι γνώσεις του μουσικού σε σχέση με το όργανό του παρέχονται με την εκπαίδευσή του σ αυτό). Ας ξέρουμε πως η καταλληλότερη σχετική υγρασία είναι από 47% έως 57%. Πρακτικά όταν η ένδειξη κάποιου αξιόπιστου υγρομέτρου (καλύτερα ψηφιακό) είναι πολύ χαμηλότερη ίσως αν ξεκουρδίσουμε το όργανο και το τοποθετήσουμε μέσα στη θήκη του μαζί με κάποιον αυτοσχέδιο υγραντήρα. Για παράδειγμα ένα πανί ή χαρτί κουζίνας βρεγμένο και στημένο πρόχειρα με το χέρι μας σε σημείο που δεν αγγίζει το όργανο, ανεβάζει την υγρασία του περιβάλλοντος αέρα σε τιμή που ίσως ανακουφίσει το σκέβρωμα, το περιεχόμενο από ξηρότητα ή ακόμα καλύτερα μας γλιτώσει από περιπέτειες και φθορές οδυνηρές (Σαρδής & Παπαχριστοπούλου, 2005). 13

1.2 Μαγνήτες Οι μαγνήτες που χρησιμοποιούνται στις ηλεκτρικές κιθάρες είναι ένα σύστημα μαγνητών (πόλων) περιελιγμένων με καλώδιο χαλκού (πηνίο) με σκοπό την δημιουργία ενός ηλεκτρομαγνήτη που έχει την ιδιότητα να μετατρέπει τις διαταραχές που προκαλεί η κίνηση μιας ατσάλινης χορδής στο μαγνητικό του πεδίο σε εναλλασσόμενο ρεύμα. Οι πόλοι ενός μαγνήτη μπορεί να είναι μονοί, διπλοί, τύπου ράγας ή ακόμη και ρυθμιζόμενοι ώστε να μπορούμε να επιτύχουμε μια πολύ καλή ισορροπία εντάσεων μεταξύ των χορδών. Μια ηλεκτρική κιθάρα μπορεί να έχει από ένα μέχρι τρείς μαγνήτες τοποθετημένους πάνω στο σκάφος της σε διαφορετικές θέσεις (Γέφυρα-Bridge, Μέση-Middle, Μπράτσο-Neck) (Κοντογιάννης, 2012). Ο ήχος ενός μαγνήτη καθορίζεται από τους εξής παράγοντες: 1. Το υλικό και το πάχος των μαγνητικών πόλων του (Alnico I, Alnico II, Alnico V, Ceramic, SCN κλπ). 2. Το είδος, το πάχος, και την ποσότητα του χαλκού περιέλιξης στο πηνίο του (καθαρότητα χαλκού διατομή και στροφές περιέλιξης). 3. Το εξωτερικό περίβλημα του μαγνήτη (πλαστικό, επιχρωμιωμένος ή επιχρυσωμένος χαλκός, αλουμίνιο, ξύλο κλπ). Πιο σκληρά μέταλλα δίνουν πιο πρίμο ήχο και διευρύνουν το πεδίο του μαγνήτη, πιο μαλακά μέταλλα, δίνουν πιο μπάσο και γλυκό ήχο. Επίσης ο τελικός ήχος από ένα μαγνήτη καθορίζεται και από τα υπόλοιπα μέρη του κυκλώματος, όπως ποτενσιόμετρα, πυκνωτές, αντιστάσεις κλπ. Είδη μαγνητών ανάλογα με το υλικό κατασκευής τους: 1. Ceramic Υψηλότερη ροή από τους Alnico V, χαμηλότερη όμως από Alnico I και SCN, έχει πιο σκληρό ήχο από τους προηγούμενους με αρκετό attack. 2. SCN Υψηλής ροής και σχεδόν διπλάσιου πεδίου σε σχέση με το μέγεθος του, μπορεί να κάνει έναν μονό μαγνήτη να ακούγεται σαν διπλός, και έχει vintage ήχο και καλή επιμήκυνση του ήχου. 3. Alnico I είναι πολύ κοντά στον SCN (ηχητικά), αλλά ο SCN είναι πιο ευαίσθητος, και αρκετά επιρρεπής στα χτυπήματα. 4. Alnico IΙ Σε σχέση με SCN και Alnico I έχει χαμηλότερη ευαισθησία, αλλά έχει γρήγορη ροή, γλυκό άκουσμα και μεγάλη διάρκεια ήχου. 5. Alnico V Έχει μέτρια ροή και ήχο στρογγυλό με αρκετές χαμηλές συχνότητες. 14

Είδη μαγνητών ανάλογα τον τρόπο κατασκευής τους Α. Μονός μαγνήτης (Single Coil) Αποτελείται από ένα πηνίο και έχει ως χαρακτηριστικά τον καθαρό ήχο μέτριας εξόδου, αλλά με θόρυβο που προκαλείται συνήθως από την χαμηλή συνολική του αντίσταση σε συνδυασμό με εξωτερικούς παράγοντες όπως, ραδιοκύματα, θερμικές λάμπες και φθορισμού, οθόνες τηλεοράσης καθοδικού σωλήνα (CRT), ύπαρξη συνδεδεμένων συσκευών στην ίδια γραμμή παροχής του ενισχυτή όπως ψυγεία, μετασχηματιστές υψηλής τάσης, φωτιστικά κλπ. Εικόνα 2 Μονός μαγνήτης. Β. Διπλοί μαγνήτες (Humbuckers) Μαγνήτες που αποτελούνται από δύο πηνία και ξεκίνησαν να φτιάχνονται στα μέσα της δεκαετίας του 50 από τον Seth Lover για την Gibson. Το σκεπτικό ήταν αρχικά η εξάλειψη του θορύβου που υπήρχε μέχρι τότε απ τους μονούς, αλλά αυτό τους οδήγησε στην κατασκευή μαγνητών μεγαλύτερης εξόδου, αφού τα δύο πηνία ήταν συνδεδεμένα σε σειρά, άρα είχαν και μεγαλύτερη συνολική αντίσταση. Επίσης λόγο μεγέθους το μαγνητικό πεδίο ήταν διπλάσιο των μονών. Χαρακτηριστικό στον ήχο τους είναι ο πιο παχύς ήχος, η μεγάλη έξοδος, η έλλειψη θορύβων και η μεγαλύτερη (σε σχέση με τους μονούς) ευαισθησία τους (sensitivity) (Κοντογιάννης, 2012). Εικόνα 3 Διπλός μαγνήτης. 15

Γ. Διπλοί σε Μέγεθος Μονών (Stack Humbuckers). Αυτοί οι μαγνήτες φτιάχτηκαν στα μέσα της δεκαετίας του 70, για να δώσουν λύση στις κιθάρες με μονούς μαγνήτες που είχαν θορύβους. Το αποτέλεσμα είναι ένας αθόρυβος μαγνήτης με ήχο πολύ κοντά στους μονούς αλλά με την ησυχία του διπλού. Αρχικά οι πρώτοι stacked humbuckers είχαν πρόβλημα στο σήμα εξόδου, κάτι που όμως δεν υπάρχει σήμερα, μιας και οι τεχνικές και τα υλικά κατασκευής έχουν εξελιχθεί κατά πολύ από τότε. Εικόνα 4 Διπλοί μαγνήτες σε μέγεθος μονών. Δ. Ενεργοί Μαγνήτες (Active Pickups). Αρχικά ήρθαν και αυτοί ως εναλλακτική λύση των stacked humbuckers και του προβλήματος εξόδου που είχαν, στην δεκαετία του 70. Η ιδέα ήταν παρόμοια, αλλά με την ενσωμάτωση ενός προενισχυτή μέσα στον μαγνήτη και η απαραίτητη χρήση μπαταρίας για την τροφοδοσία έθεσαν νέα στάνταρ στην αγορά των μαγνητών. Χαρακτηριστικό στον ήχο τους είναι ο σχεδόν μηδενικός θόρυβος, η πολύ μεγάλη έξοδος και ευαισθησία τους. Εικόνα 5 Active μαγνήτες. 16

Ε. Lipstick (κραγιόν) Εμφανίστηκαν κάπου στα μέσα των 50 s απ την Danelectro. Η ονομασία τους έχει βάση, καθώς όντως συσκευάζονταν μέσα σε άδεια σωληνάρια από κραγιόν. Κατασκευαστικά διαφέρουν στο ότι το πηνίο είναι τυλιγμένο απευθείας πάνω στον μαγνήτη χωρίς μπομπίνα για το πηνίο και έπειτα το τύλιγαν με μία πλαστική ταινία πριν τον κλείσουν στο...κραγιόν. Ο ήχος τους είναι συνδεδεμένος με το Rockabilly και Surf εκείνης της εποχής, στακάτο, με έμφαση στα μεσαία και πρίμα, αλλά και με θόρυβο καθώς ήταν άλλη μία υλοποίηση μονού. Εικόνα 6 Μαγνήτης lipstick. ΣΤ. Soapbar Στην ουσία, οι πρώτοι μονοί μαγνήτες που έχουν κατασκευαστεί μαζικά, κάπου στα μέσα με τέλη της δεκαετίας του 40 από την Vox και την Gibson. Κατασκευαστικά, το πηνίο είναι τυλιγμένο σε πιο ευρεία διάταξη (wide) για να καλύπτει μεγαλύτερη επιφάνεια το μαγνητικό πεδίο με τα κλασσικά polepieces να φαίνονται στην επιφάνεια του. Ηχητικά ένας ήχος πιο παχύς από ένα μονό, αλλά με το attack και το θόρυβο του μονού. Αργότερα εμφανίστηκαν και υλοποιήσεις διπλών soapbar που εξάλειψαν το πρόβλημα των θορύβων, αλλά δίνοντας και ένα άλλο, πιο παχύ χαρακτήρα στον ήχο τους. (Νικόλαος Κοντογιάννης, 2012). Εικόνα 7 Μαγνήτης Soapbar 17

Ζ. Z-Coil Pickups Ήταν εφεύρεση του Leo Fender και του George Fullerton, που χρησιμοποίησαν για τις κιθάρες τους (G&L Guitars), η ιδέα ήταν ένα μεγάλο πηνίο (σχεδόν διπλού) με τα polepieces να είναι χωρισμένα σε δύο μέρη ανά τρείς χορδές. Αργότερα προστέθηκαν ρυθμιζόμενα polepiece και ονομάστηκαν MFD Z-Coil Pickups. Ήχος με αρκετές ιδιαιτερότητες ειδικά στα μπάσα και με πιο μαλακά μεσαία και πρίμα. Λόγω σχήματος (Ζ) και των ρυθμιζόμενων polepieces, χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή στη ρύθμιση για ένα σωστό ηχητικό αποτέλεσμα. Εικόνα 8 Μαγνήτης Z-coil. Ηλεκτρονικά κιθάρας Η συνδεσμολογία των ηλεκτρικών που απαρτίζουν μια ηλεκτρική κιθάρα βασίζεται σε ένα απλό κύκλωμα το οποίο αποτελείται από: Μαγνήτες. Ανάλογα με το είδος της κιθάρας υπάρχει και ο αντίστοιχος αριθμός μαγνητών. Στην Gibson les Paul υπάρχουν δύο διπλοπηνιακοί μαγνήτες (humbuckers) ενώ στην Fender Stratocaster υπάρχουν τρεις μονοπηνιακοί μαγνήτες (single coil). Οι μαγνήτες μετατρέπουν τον παλμό της χορδής σε ασθενές ηλεκτρικό σήμα. Ποτενσιόμετρο έντασης. Ρυθμίζει την ένταση του σήματος που θα φτάσει από τους μαγνήτες στην έξοδο. Ποτενσιόμετρο τόνου. Ρυθμίζει τις υψηλές συχνότητες που βγαίνουν στην έξοδο της κιθάρας (πρίμα). Με την αποκοπή των υψηλών συχνοτήτων θα έχουμε περισσότερες χαμηλές συχνότητες (μπάσα). 18

Πυκνωτής. Λειτουργεί σαν φίλτρο. Βρίσκεται κολλημένος πάνω σε ένα ποτενσιόμετρο ρύθμισης τόνου και σε συνδυασμό με αυτό ο ρόλος του είναι η αποκοπή συχνοτήτων. Βύσμα. Ένα μονοφωνικό βύσμα ως έξοδος για τον ενισχυτή D.I., κτλ. Επιλογέας. Είναι ένας διακόπτης πολλαπλών θέσεων που ελέγχει την λειτουργία των μαγνητών της ηλεκτρικής κιθάρας (Κοντογιάννης, 2012). Ξυλεία ηλεκτρικών οργάνων Τα κύρια είδη ξύλου που χρησιμοποιούνται είναι : Σώμα: Μαόνι, Φράξος, Σημύδα, Καρυδιά, Φλαμούρι. Μανίκι: Σφένδαμος, Μαόνι, Βubinga, Sapele. Ταστιέρα: Έβενος, Βubinga, Σφένδαμος. 19

1.3 Ιστορία της κιθάρας Τα ίχνη της κιθάρας μπορούν να ανιχνευθούν από τον 15ο αιώνα, με την πρώτη «σύγχρονου τύπου» κιθάρα να συναντάται στην Ισπανία. Οι πρώτες κιθάρες ήταν μικρού μεγέθους και αρχικά είχαν τέσσερα ζεύγη χορδών. Η ισπανική κιθάρα (ή κλασσική κιθάρα) είναι καμπυλωτή στο σώμα και χρησιμοποιεί την κοιλότητα του σώματος για την ενίσχυση του ήχου. Αρχικά, χρησιμοποιούνταν χορδές από έντερα αγελάδας, αργότερα νεύρα διάφορων ζώων, οι οποίες αργότερα αντικαταστάθηκαν από νάιλον και ατσάλινες χορδές που χρησιμοποιούνται και σήμερα. Το 16ο αιώνα, οι κιθάρες έγιναν όργανα με πέντε ζεύγη χορδών. Η εξάχορδη κιθάρα έκανε την εμφάνισή της στα μέσα του 18ου αιώνα και είχε έξι μονές χορδές αντί για ζεύγη χορδών, σε αντίθεση με τους προκάτοχούς της (τετράχορδα και πεντάχορδα μουσικά όργανα). Στην iστορία της κιθάρας δεν υπάρχει ακριβής ημερολογιακή καταγραφή του γεγονότος εμφάνισης της κιθάρας, ωστόσο ήταν μία από τις σημαντικότερες εξελίξεις. Το 1850-1892 ο κατασκευαστής κιθάρων Manual Torres ανέπτυξε το μουσικό όργανο στη μορφή που το γνωρίζουμε σήμερα, με μεγαλύτερο και πιο ηχηρό σώμα (ηχείο). Κατά το 19ο αιώνα η κιθάρα, όπως την συναντάμε σήμερα, αναπτύχθηκε και βελτιώθηκε στο σχήμα και στα μηχανικά κλειδιά. Επίσης, εμφανίστηκαν και άλλες ποικιλίες όπως η δωδεκάχορδη κιθάρα, η χαβανέζικη κιθάρα και η ακουστική κιθάρα. Η εξέλιξη της κιθάρας συνεχίζεται κατά τη δεκαετία του 1930 με την εμφάνιση της ηλεκτρικής κιθάρας, ένα είδος κιθάρας που χρησιμοποιεί τον ηλεκτρισμό για να παράγει ενισχυμένο ήχο. Η ιστορία αυτή αρχίζει με τον Leo Fender και τον ανταγωνιστή του, την εταιρεία Gibson. Στην πορεία αυτής της εξέλιξης δημιουργήθηκαν πολλοί υπότυποι κιθάρας, ο καθένας εκ των οποίων διαθέτει συγκεκριμένα τονικά, κατασκευαστικά και αισθητικά χαρακτηριστικά. (Ακριβός, 2016). 1.4 Μέρη κιθάρας Η κιθάρα αποτελείται από δύο κύρια μέρη: το σώμα και το μπράτσο που αποτελούν άλλα μέρη. Σώμα Το σώμα ή σκάφος είναι το πλατύ μέρος της κιθάρας, κατά μήκος του οποίου εκτείνονται οι χορδές και περιλαμβάνει τη γέφυρα (ή αλλιώς καβαλάρη), το σημείο δηλαδή πάνω στο οποίο εφάπτονται οι χορδές, μεταδίδοντας τις παλμικές δονήσεις στο εσωτερικό του οργάνου. Χρησιμεύει επίσης και σαν σημείο στήριξης του χεριού που χτυπάει τις χορδές. Στην κλασική και ακουστική κιθάρα είναι κοίλο και αποτελεί το αντηχείο του οργάνου, ενισχύοντας τον ήχο της κιθάρας με φυσικό τρόπο, ενώ το ξύλο, το σχέδιο και η ποιότητα κατασκευής του παίζουν αποφασιστικό ρόλο στον τελικό ήχο που θα βγάλει το όργανο. Στην ηλεκτρική κιθάρα είναι συνήθως συμπαγές, και χρησιμοποιείται για να στεγάσει τους μαγνήτες, τα ποτενσιόμετρα που ρυθμίζουν ένταση και τόνο, καθώς και τυχόν ηλεκτρονικά που μπορεί να υπάρχουν. Eδώ το υλικό και η ποιότητα κατασκευής παίζουν ρόλο, γιατί επηρεάζουν τον τρόπο που δονείται ολόκληρο το όργανο παράγοντας ήχους. 20

Μπράτσο Σχηματική αναπαράσταση του μπράτσου μιας κιθάρας. Το μπράτσο ή μανίκι της κιθάρας είναι το μακρόστενο μέρος της, και περιλαμβάνει την ταστιέρα, τον ζυγό (κόκκαλο) και τα κλειδιά. Στις κλασικές κιθάρες είναι ενσωματωμένο στην υπόλοιπη κατασκευή, ενώ στους άλλους τύπους (κυρίως στις ηλεκτρικές) μπορεί να είναι και αποσπώμενο. Το μπράτσο χρησιμεύει για να μπορεί ο κιθαρίστας να μεταβάλλει τον ήχο που βγάζει το όργανο, πατώντας τις χορδές σε διαφορετικά τάστα. Ο ζυγός αποτελεί το απέναντι από τον καβαλάρη σημείο τεντώματος των χορδών, ενώ τα κλειδιά είναι τα σημεία όπου καταλήγουν οι χορδές και διαθέτουν κοχλία που επιτρέπει το μεγαλύτερο ή μικρότερο τέντωμά τους, για σωστό χόρδισμα. Το πίσω μέρος του μπράτσου είναι καμπυλωτό, για να διευκολύνεται η λαβή και η στήριξη του χεριού που πατάει τις χορδές. Στις ηλεκτρικές κιθάρες, αυτή η καμπυλότητα είναι μικρότερη απ ότι στις υπόλοιπες. Το ξύλο από το οποίο είναι φτιαγμένο το μπράτσο είναι, όπως και το σώμα, καίριας σημασίας. Για την ταστιέρα επιλέγεται συνήθως έβενος ή τριανταφυλλιά (bubinga), που δίνουν καλύτερη αίσθηση στο παίξιμο και αντέχουν στις φθορές. Για το πίσω μέρος χρησιμοποιούνται ξύλα που διακρίνονται για την αντοχή τους, καθώς λόγω της τάσης των χορδών δεν είναι δύσκολο να παρουσιαστεί σκέβρωμα (καμπύλ ωση) στο μπράτσο, πράγμα που καταστρέφει τον ήχο μιας κιθάρας και δυσκολεύει το παίξιμο. Πολλές ακουστικές και ηλεκτρικές κιθάρες έχουν μέσα στο μπράτσο ενσωματωμένη μια σιδερένια ράβδο, η καμπυλότητα της οποίας (και επομένως και του μπράτσου) μπορεί να ρυθμιστεί με κλειδί, επαναφέροντας τυχόν σκέβρωμα του μπράτσου. 21

1. Κεφαλή 2. Ζυγός 3. Κλειδιά 4. Τάστο 5. Truss rod 6. Ενδείξεις ταστιέρας 7. Λαιμός 8. Έμβολο ένωσης λαιμού-σκάφους 9. Σκάφος 10. Μαγνήτες 11. Ρυθμιστές 12. Γέφυρα 13. Ρυθμιστές / ποτενσιόμετρα Κεφαλή Η κεφαλή φέρει οπές όπου σε αυτές προσαρµόζονται τα κλειδιά. Συνηθίζεται στα έγχορδα µουσικά όργανα η κλειδιέρα να µην είναι µονοκόµµατη µε την ταστιέρα, παρά αποσπώµενη. Η κεφαλή είτε έχει µία κλίση προς τα πίσω ώστε να βοηθά στην εξισορρόπηση των τάσεων που ασκούν οι χορδές είτε είναι παράληλη με το μανίκι και το σώμα. Στη δεύτερη περίπτωση οι τάση στις χορδές είναι μικρότερη και για αυτό χρησιμοποιούνται ειδικά εξαρτήματα τα string trees για να πιέζουν ορισμένες χορδές προς τα κάτω αυξάνοντας τη τάση που δέχονται με αποτέλεσμα να μην υπάρχει κίνδυνος να βγει η χορδή από τη σχισμή του κόκκαλου. Για το ξύλο της κλειδιέρας απαιτείται ότι και για το µπράτσο. Και εδώ πρωταρχική σηµασία έχουν οι µηχανικές και όχι οι ακουστικές ιδιότητες (Ακριβός, 2016). Κλειδιά Είναι από µεταλλικό υλικό συνήθως και φέρουν οπές όπου µπαίνουν οι χορδές. Η θέση τους πάνω στη κεφαλή παίζει σημαντικό ρόλο στη τάση που θα δέχονται οι χορδές. Ιδανική θέση είναι αύτη που έχουν τα μοντέλα τις fender, όπου τα κέντρα τους είναι στην ίδια ευθεία με τις χορδές οπότε υπάρχει μικρότερη τάση στις χορδές οπότε μικρότερη πιθανότητα σκευρώματος της ταστιέρας ή ξεκουρδίσματος των χορδών κατά τη διάρκεια του παιξίματος. 22

Τάστα Τα τάστα είναι και αυτά από µεταλλικό υλικό και εφαρµόζονται στις εγκοπές που έχουν ήδη δηµιουργηθεί επάνω στην ταστιέρα. Η απόσταση µεταξύ δύο τάστων δηµιουργεί ένα ηµιτόνιο. ιατίθενται και αυτά στο εµπόριο σε τρεις βαθµούς σκληρότητας µικρής, µεσαίας, µεγάλης. Ταστιέρα Η ταστιέρα όπως προαναφέρθηκε µπαίνει επάνω στο µπράτσο. Επάνω της χαράζονται οι εγκοπές µε µαθηµατική ακρίβεια, όπου θα µπουν τα τάστα. Οι εγκοπές πρέπει να είναι ίσες και παράλληλες µεταξύ τους. Τυχόν απόκλιση θα προκαλέσει αλλοίωση στον ήχο του οργάνου και συγκεκριµένα στην µουσική του κλίµακα και αρµονία. Τα ξύλα που χρησιµοποιούν για την κατασκευή της ταστιέρας είναι ο έβενος, το rosewood και ο σφένδαμος. Rosewood χρησιμοποιείται στα πιο φτηνά όργανα, ακολουθεί ο σφένδαμος που είναι αρκετά καλό ξύλο για ταστιέρα όμως με το καιρό αποκτά σκούρα σημάδια δίνοντας την αίσθηση ότι έχει βρωμίσει. Ο έβενος είναι το καλύτερο αλλά και ακριβότερο ξύλο λόγο της ευθυίνιας που παρουσιάζει, του εξαιρετικού του βάρους, της πολύ µικρής µεταβλητότητας διαστάσεων και του εξαιρετικού φινιρίσµατος. Σημαντικό ρόλο στην επιλογή της ταστίερας παίζει η πυκνότητα του ξύλου, όσο μεγαλύτερη πυκνότητα τόσο μικρότερο το ποσοστό κενών χώρων οπότε μικρότερη απορρόφησει υγράσιας άρα και μικρότερη διασταστιακή μεταβολή. Η μεγάλη πυκνότητα είναι επίσης δείκτης της μηχανικής αντοχής του ξύλου. Ξύλο με υψηλή πυκνότητα έχει μεγαλύτερη μηχανική αντοχή. Η ταστιέρα είναι το µοναδικό κοµµάτι του µουσικού οργάνου που δεν επιδέχεται βαφή από βερνίκι ή οποιοδήποτε άλλο συντηρητικό ή χρώµα. Χορδές Εδώ θα επικεντρωθούµε στα ιδιαίτερα συστατικά των έγχορδων µουσικών οργάνων, ξεκινώντας από το βασικό επίπεδο, τις χορδές. Ένας κοινός ορισµός των χορδών θα µπορούσε να είναι κάπως έτσι: µουσικές χορδές είναι µακριές και λεπτές ίνες που αποτελούνται από µεταλλικό υλικό οι οποίες απλώνονται τεντωµένες ανάµεσα σε δύο καθορισµένα σηµεία. Θα πρέπει να είναι εύκαµπτες αρκετά δυνατές ώστε όταν θα τεντώνονται αρκετά να µην σπάνε και να µην δηµιουργούν µόνιµη παραµόρφωση (Ακριβός, 2016). 23

Γέφυρα Στα περισσότερα έγχορδα µουσικά όργανα, οι χορδές χρειάζονται κάποιο στοιχείο για να µεταφέρουν τις δονήσεις τους στο καπάκι. Για να λειτουργήσει σωστά αυτό θα πρέπει, η γέφυρα να µεταφέρει τη δόνηση µε τέτοιο τρόπο ώστε το καπάκι να την παίρνει όλη. Οι γέφυρες έχουν και µία δεύτερη ουσιαστική σηµασία. Ορίζουν το τελικό σηµείο όπου θα προβάλλεται το δονούµενο µήκος των χορδών. Έτσι για τη γέφυρα θα µπορούσαµε να δώσουµε τον εξής ορισµό: η γέφυρα είναι ο ηχητικός ενεργειακός σύνδεσµος µεταξύ των χορδών και του καπακιού. Αυτή µεταφέρει την ενέργεια από το χτύπηµα των χορδών, στο καπάκι. Έτσι, το καπάκι πάλλεται και λειτουργεί ουσιαστικά σαν πρωτογενής πηγή ήχου. Η περιοχή της γέφυρας, όπως είναι ευνόητο, είναι η περισσότερη παλλόµενη, µε µειούµενη δραστηριότητα όσο αποµακρυνόµαστε. Μπορούµε να θεωρήσουµε ότι κάθε σηµείο από το περίγραµµα της γέφυρας είναι µία µικρή πηγή ήχου. Όταν χτυπήσουµε µία χορδή, από κάθε τέτοιο σηµείο, ξεκινούν ηχητικά κύµατα (σαν µία σφαίρα που συνεχώς µεγαλώνει) µέχρι να φτάσουν στο πίσω καπάκι και τα πλαϊνά του σκάφους, οπότε ανακλώνται. Ο τύπος της κορυφής της γέφυρας από όπου οι χορδές θα έχουν επαφή είναι πολύ σηµαντικός για αυτή την παράµετρο. Στενά και στρογγυλεµένα σχήµατα λειτουργούν καλά και ελαττώνουν τη φθορά των χορδών. Ενώ επίπεδα ή µε γωνίες άκρα δηµιουργούν προβλήµατα. Μια µικροσκοπική εγκοπή µπορεί να προκαλέσει τη χορδή να κινείται πλευρικά επάνω στη γέφυρα καθώς αυτή θα δονείται. Truss rod (βέργα) Η βέργα είναι δύο τμήματα σιδερένιου ελάσματος, μέσα στο μπράτσο (μανίκι). Στην άκρη της έχει μία βίδα, η οποία αναλόγως τις στροφής, απομακρύνει ή πλησιάζει τα δύο ελάσματα. Έτσι, παρασύρει και την ταστιέρα. Την ισιώνει ή την κυρτώνει. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να υπάρχει άριστη συνεργασία ανάμεσα στο μπράτσο, στη βέργα και στην ταστιέρα. Σαφώς είναι θετικό στις κιθάρες που έχουν πολλή περισσότερη ποσότητα ξύλου στο μπράτσο, και έτσι η απώλεια ξύλου για την τοποθέτηση της βέργας, δεν δημιουργεί προβλήματα. Στο εμπόριο κυκλοφορούν δύο τύποι truss rod. Το μονό truss rod το οποίο ισώνει τη ταστιέρα μόνο αν έχει δημιουργηθεί σκέβρωμα και το διπλό truss rod ισιώνει τη ταστιέρα ανεξαρτήτως αν η ταστιέρα έχει δημιουργήσει σκέβρωμα ή αντισκέβρωμα (Ακριβός, 2016). 24

Μονό truss rod Διπλό truss rod 25

Είδη κιθάρας Κλασική κιθάρα Ακουστική κιθάρα Ηλεκτρική κιθάρα Λαϊκή κιθάρα Κιθάρα του Flamenco Ηλεκτρακουστική κιθάρα Ηλεκτροκλασική κιθάρα Δωδεκάχορδη κιθάρα Άταστη κιθάρα Μπάσο Τρες Κουάτρο Πορτογαλική κιθάρα των Φάντος Γιουκαλίλι Pedal steel guitar Ρωσική κιθάρα guitar box (blues) dobro guitar (blues) hollow body (jazz) guitar (Ακριβός, 2016). 26

1.5 Ιστορία μπάσου Δημιουργία Ο Αμερικάνος μουσικός και εφευρέτης Πολ Τούτμαρκ θεωρείται ο εφευρέτης του μπάσου, όταν, τη δεκαετία του 1930, κατασκεύασε ένα μπάσο στη μορφή της κιθάρας για ευκολότερη μετακίνηση σε σχέση με το ογκώδες κοντραμπάσο. Στα τέλη της επόμενης δεκαετίας, ο γιος του, Μπαντ, εισήγαγε το μπάσο στην αγορά, χωρίς όμως μεγάλη επιτυχία τότε. Μαζική παραγωγή Εκείνος που ξεκίνησε τη μαζική κατασκευή και πώληση μπάσων ήταν ο Leo Fender, ιδρυτής της παγκοσμίου φήμης εταιρείας μουσικών οργάνων Fender, τη δεκαετία του 50. Η εταιρεία Gibson προώθησε ένα μοντέλο μπάσου σε σχήμα βιολιού και λίγο αργότερα, ένα άλλο παρόμοιο με την ηλεκτρική κιθάρα Gibson SG που η ίδια εμπορευόταν. Σύντομα, κυκλοφόρησε στην αγορά και το Thunderbird, το πρώτο μπάσο με διπλούς μαγνήτες, έναντι των παραδοσιακών μονών. Τα μοντέλα της Gibson ήταν μικρότερα σε μέγεθος από αυτά της Fender.Το 1957, η Rickenbacker κυκλοφόρησε το κλασσικό μοντέλο Rickenbacker 4000, το πρώτο μπάσο που ο λαιμός ενώνεται με το σώμα του οργάνου και δεν κολλάει απλώς πάνω του (neck through) (Ελευθεριάδου, 2013). 27

1.6 Είδη κιθάρας και μπάσου ανάλογα με την κατασκευή τους Για την κατασκευή των δύο οργάνων επιλέχθηκαν δύο διαφορετικές τεχνικές. Η κιθάρα κατασκευάστηκε με τεχνική neck through κατά την οποία το μανίκι συνεχίζει σε όλο το μήκος της κιθάρας και αποτελεί ταυτόχρονα και το κεντρικό τμήμα του σώματος. Τα τμήματα του σώματος που υπολείπονται κολλιούνται εκατέρωθεν του κεντρικού συγκεκριμένου αυτού τμήματος του μανικιού. Έτσι η κατασκευή είναι πιο στιβαρή, η ταστιέρα σκεβρώνει πιο δύσκολα από παράγοντες όπως η υγρασία ξηρότητα περιβάλλοντος και τη τάση των χορδών. Ωστόσο, η τεχνική αυτή απαιτεί περισσότερη ξυλεία για το μανίκι (περίπου στα 1200 mm μήκος) με συνέπεια μεγαλύτερο κόστος κατασκευής. Επίσης, σε περίπτωση σπασίματος μανικιού ή κεφαλής ή επιθυμίας για ένα καλύτερο μανίκι είναι πιο δύσκολη η επισκευή ή η αντικατάσταση αυτού. Λίγες εταιρείες έχουν σαν βασικό προϊόν στη παραγωγή τους όργανα με neck through τεχνική. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η εταιρεία Rickenbacker. Το μπάσο κατασκευάστηκε με τεχνική bolt on κατά την οποία το σώμα και το μανίκι αποτελούν δύο ξεχωριστά τμήματα, η σύνδεση των οποίον γίνεται, δημιουργώντας μία πατούρα στο πάνω μέρος του σώματος όπου θα έχει το σχήμα των τελευταίων 100mm του μανικιού. Το σώμα με το μανίκι συγκρατιούνται μεταξύ τους με τη χρήση βιδών και μιας μεταλλικής πλακέτας. Η bolt on κατασκευή είναι πιο γρήγορη από τη neck through κατασκευή ( ειδικά με τη χρήση CNC ). Χρησιμοποιείται ξυλεία μικρότερου μήκους ( περίπου 700 mm για τις κιθάρες και 870 mm για τα μπάσο ) και το μανίκι μπορεί να βγει πολύ εύκολα από το σώμα και να αλλαχθεί σε περίπτωση κάποιου σπασίματος ή επιθυμίας για ένα καλύτερο μανίκι. Όμως με την χρήση αυτής της τεχνικής το μανίκι είναι πιο ευάλωτο σε σκεβρώματα, κάτι το οποίο σημαίνει μεγαλύτερη ανάγκη για συχνότερα σεταρίσματα (ίσιωμα ταστιέρας με τη χρήση του truss rod, ρύθμιση του ύψους των χορδών και των μαγνητών και ρύθμιση του intonation ). Η bolt on κατασκευή χρησιμοποιείται από τη πλειοψηφία των εταιριών μαζικής παραγωγής οργάνων λόγω του ότι είναι οικονομικότερη και ταχύτερη και γίνεται πολύ γρήγορα με τη χρήση CNC. Χαρακτηριστικό παράδειγμα bolt on οργάνων είναι η εταιρία Fender η οποία και εφηύρε την bolt on κατασκευή. 28

Κεφάλαιο 2: Στάδια κατασκευής ηλεκτρικής κιθάρας 29

Κατασκευαστικά σχέδια Παρακάτω αναλύονται τα κατασκευαστικά στάδια για την ηλεκτρική κιθάρα και το ηλεκτρικό μπάσο (τα σχέδια περιλαμβάνονται στο πίσω μέρος της βιβλιοδεσίας σε κλίμακα 1:1). Οι διαστάσεις για τα σώματα είναι οι ίδιες και για τα δύο όργανα: 30

Κατασκευαστικά σχέδια της κιθάρας. Και για τα δύο όργανα οι διαστάσεις είναι βασισμένες στα μοντέλα της Fender. 31

Στάδιο 1: Επιλογή και παραγγελία ξύλων Για τη κιθάρα επιλέχθηκαν: 1) ταστιέρα - έβενος (ebony), 2) σώμα - κοκκινωπή κλήθρα (red alder), 3) επικάλυψη του σώματος (top) - σφένδαμος (curly maple). 4) μανίκι - αφρικανικό μαόνι (kaya mahoghany). 32

Στάδιο 2: Έναρξη της κατασκευαστικής διαδικασίας 2.1 Κατασκευή μανικιού Το μανίκι αποτελείται από τρία τεμάχια εκ των οποίων το κεντρικό είναι ακτινικής κοπής (quarter sawn) και τα δύο εκατέρωθεν ημιακτινικής κοπής (half quarter sawn). Στην εικόνα 9 τα βλέπουμε, αφού έχουν κοπεί στη κορδέλα και πλανισθεί στην πλάνη. Εικόνα 9 Ξύλα μανικιού πριν τη κόλληση. Στη συνέχεια, ακολουθεί το πέρασμα κόλλας και το σφίξιμο τους με σφικτήρες (εικόνα 10). 33

Εικόνα 10 Ξύλα μανικιού κατά την κόλληση. Μετά από το αναγκαίο -για τη σωστή και πλήρη συγκόλληση- χρονικό διάστημα βγάζουμε τις σφικτήρες (εικόνα 11). Εικόνα 11 Μετά την κόλληση. 34

Μετά την ολοκλήρωση της διαδικασίας της συγκόλλησης δημιουργήσαμε με τη χρήση router τη γκινισιά για την τοποθέτηση του truss rod (εικόνες 12 και 13). Εικόνα 12 Γκινισιά της βέργας. Εικόνα 13 Τοποθέτηση της βέργας. 35

2.2 Κατασκευή ταστιέρας μανικιού Το ξύλο έβενου ξεμακρίστηκε, πλανίστηκε έτσι, ώστε να είναι έτοιμο για τη κόλλησή του με το ολοκληρωμένο μανίκι (εικόνα 14). Εικόνα 14 Μετά τη τελική επεξεργασία του εβένου. Αφού ολοκληρωθούν οι κατεργασίες της ταστιέρας, που αναφέρθηκαν παραπάνω, ξεκινάει η διαδικασία συγκόλλησης ταστιέρας με το μανίκι (εικόνα 15). Εικόνα 15 Κόλληση ξυλείας εβένου στο μανίκι. 36

Μετά τη συγκόλληση ταστιέρας-μανικιού, ξεκινάει η διαδικασία σημαδέματος και της χάραξης των εγκοπών που θα τοποθετηθούν τα τάστα, με ειδικό σεγατσάκι. Κατόπιν το ξεγύρισμα της στην κορδέλα, ώστε να της δοθεί το επιθυμητό σχήμα κατά πλάτος, και τέλος η διαδικασία γυαλοχαρταρίσματος της ταστιέρας με ειδικό radius block για να αποκτήσει συγκεκριμένο r (εικόνα 16). Εικόνα 16 Ταστιέρα μετά τη χάραξη των εγκοπών για την τοποθέτηση των τάστων. 37

Συνέχεια έχει η τοποθέτηση των τάστων με τη χρήση κόλλας και σφυριού τύπου dead blow (εικόνα 17). Εικόνα 17 Ταστιέρα μετά τη τοποθέτηση των τάστων. Αμέσως επόμενη κατεργασία, είναι το σημάδεμα του μανικιού και το ξεγύρισμά του στη κορδέλα κατά πάχος (εικόνα 18). Εικόνα 18 Ξεγύρισμα μανικιού. 38

Αφού ξεγυρίσουμε το μανίκι περνάμε στη διαδικασία του ρασπαρίσματος όπου και θα του δώσουμε την τελική καμπύλη μορφή του (εικόνες 19 και 20). Εικόνα 19 Ρασπάτρισμα μανικιού. Εικόνα 20 Ρασπάρισμα μανικιού. 39

2.3 Μορφοποίηση κεφαλής Αφού η κεφαλή σημαδεύτηκε, έγιναν οι οπές για τα κλειδιά, στη συνέχεια ξεγυρίστηκε στην κορδέλα, ώστε να πάρει το επιθυμητό σχήμα (εικόνα 21). Εικόνα 21 Κεφαλή μετά το ξεγύρισμα και τη δημιουργία των οπών για τα κλειδιά. Εικόνα 22 Ολοκλήρωση του μανικιού (μπροστινή όψη). 40

Εικόνα 23 Ολοκλήρωση μανικιού ( πίσω όψη ). Στάδιο 3: Μορφοποίηση σώματος Με την ολοκλήρωση του μανικιού μπορούμε πλέον να προχωρήσουμε στη μορφοποίηση του σώματος, ξεκινώντας από το πλάνισμα, γώνιασμα και ξεχόνδρισμα της ξυλείας για το σώμα (εικόνα 24). Εικόνα 24 Ξυλεία σώματος κατά το πλάνισμα. 41

Αφού έχουμε πλανίσει τη ξυλεία του σώματος συνεχίζουμε με το πλάνισμα, γώνιασμα και ξεχόνδρισμα της ξυλείας για την επικάλυψη (εικόνα 25). Εικόνα 25 Πλάνισμα της ξυλείας επικάλυψης. Μετά την ολοκλήρωση των παραπάνω κατεργασιών τα ξύλα του σώματος και της επικάλυψης θα κολληθούν μεταξύ τους (εικόνα 26). Εικόνα 26 Ξυλεία σώματος και επικάλυψης μετά την κόλληση. 42

Τώρα η ξυλεία του σώματος είναι έτοιμη να κολληθεί με το μανίκι (εικόνα 27). Εικόνα 27 Μετά το πλάνισμά τους τα δύο κομμάτια το σώματος κολλήθηκαν με το μανίκι. Όταν περάσει ο απαιτούμενος χρόνος για τη συγκόλληση της ξυλείας, συνέχεια έχει η μεταφορά του σχεδίου του σώματος πάνω στην κατασκευή (εικόνα 28). Εικόνα 28 Σχέδιο του σώματος της κιθάρας. 43

Η ξυλεία του σώματος μετά το σημάδεμα θα ξεγυρισθεί στη κορδέλα (εικόνα 29 και εικόνα 30). Εικόνα 29 Κατά τη διάρκεια ξεγυρίσματος του σώματος. Εικόνα 30 Λίγο πριν την ολοκλήρωση του ξεγυρίσματος του σώματος. 44

Πλέον η βασική μορφοποίηση του σώματος έχει ολοκληρωθεί (εικόνα 31). Στη συνέχεια δημιουργούνται οι πατούρες (σκαψίματα) για τους μαγνήτες και τα άλλα ηλεκτρονικά εξαρτήματα της κιθάρας (ποτενσιόμετρα, input jack, διακόπτης επιλογής των μαγνητών και του πυκνωτή). Εικόνα 31 Ολοκλήρωση βασικού τμήματος της κατασκευής της κιθάρας. 45

Εικόνα 32 Σώμα κιθάρας. Εικόνα 33 Πίσω όψη της κιθάρας. 46

Στάδιο 4: Κατεργασίες για τη τοποθέτηση εξαρτημάτων Για να δημιουργηθούν οι πατούρες για τους μαγνήτες και τα άλλα ηλεκτρονικά εξαρτήματα της κιθάρας, κατασκευάστηκαν οι ανάλογες φόρμες που θα χρησιμεύσουν ως οδηγοί για το router (εικόνες 34, 35, 36, 37). Εικόνα 34 Τοποθέτηση φόρμας για τις πατούρες των μαγνητών. Εικόνα 35 Σκάψιμο για τους μαγνήτες. 47

Εικόνα 36 Σώμα αφού δημιουργήθηκαν οι πατούρες με router. Εικόνα 37 Καπάκι ηλεκτρονικών. 48

Στάδιο 5: Αρίθμηση ταστιέρας Μετά από τις πατούρες για τους μαγνήτες, η κατεργασία επικεντρώνεται πάλι στη ταστιέρα για την αρίθμησή της, ξεκινώντας από το σημάδεμα των σημείων όπου θα γίνουν οπές με τη χρήση δράπανου για να τοποθετηθούν οι τελείες αρίθμισης οι οποίες κολλιούνται με χρήση κόλλας διαρκείας (εικόνες 38 και 39). Εικόνα 38 Σημάδεμα για τις οπές αρίθμησης των τάστων. Εικόνα 39 Ταστιέρα μετά την αρίθμηση. 49

Στάδιο 6: Ρασπάρισμα γυαλοχαρτάρισμα Ολοκληρώνοντας την αρίθμηση της ταστιέρας, ξεκινάει η τελική μορφοποίηση του σώματος, με τη χρήση ράσπας και κατόπιν το γυαλοχαρτάρισμα με γυαλόχαρτα P40, P80 και P 150 έτσι, ώστε να έχουμε την επιθυμητή επιφάνεια για το λουστράρισμα (εικόνα 40 έως 46). Εικόνα 40 Σημάδεμα για ρασπάρισμα σώματος. Εικόνα 41 Σημάδεμα για το ρασπάρισμα του σώματος. 50

Εικόνα 42 Πίσω μέρος σώματος μετά το ρασπάρισμα. Εικόνα 43 Σώμα μετά το ρασπάρισμα στο πάνω μέρος του σώματος. 51

Εικόνα 44 Μπροστινή όψη κιθάρας μετά τα ρασπαρίσματα του σώματος. 52

Εικόνα 45 Πίσω όψη κιθάρας μετά τα ρασπαρίσματα του σώματος 53

Εικόνα 46 Πλαϊνή όψη της κιθάρας. 54

Στάδιο 7: Μόνωση φινίρισμα Πριν τη τοποθέτηση των μαγνητών, περνάμε όλα τα σκαψίματα που θα μπουν τα ηλεκτρονικά μέρη του οργάνου με μονωτική μπογιά (εικόνα 47 και εικόνα 48). Και το όργανο θα φινιριστεί με ακρυλικό βερνίκι (εικόνα 49 και εικόνα 50). Εικόνα 47 Πέρασμα της μονωτικής μπογιάς. Εικόνα 48 Πέρασμα της μονωτικής μπογιάς. 55

Εικόνα 49 Κιθάρα μετά το φινίρισμα με ακρυλικό βερνίκι. Εικόνα 50 Κιθάρα μετά το φινίρισμα με ακρυλικό βερνίκι. 56

Στάδιο 8: Σύνδεση μαγνητών με ηλεκτρονικά εξαρτήματα Τέλος θα γίνουν οι απαραίτητες συγκολλήσεις των ηλεκτρονικών μερών του οργάνου (εικόνα 51) και θα τοποθετηθούν τα υπόλοιπα εξαρτήματα. Εικόνα 51 Ηλεκτρονικά κιθάρας μετά τη συγκόλλησή τους. 57

Εικόνα 52 Η τελική ολοκληρωμένη κατασκευή: ηλεκτρική κιθάρα. 58

Κεφάλαιο 3: Στάδια κατασκευής ηλεκτρικού μπάσου 59

Στάδιο 1: Παραγγελία ξυλείας Για τη κατασκευή του μπάσου, χρησιμοποιήθηκαν τα παρακάτω ξύλα: 1. Σώμα μαόνι 2. Μανίκι ευρωπαϊκός σφένδαμος 3. Ταστιέρα - έβενος Εικόνα 53 Ξυλεία για την κατασκευή του μπάσου. 60

Στάδιο 2: Έναρξη κατασκευαστικής διαδικασίας 2.1 Πλάνισμα κόλληση ξυλείας σώματος Η κατασκευή του μπάσου ξεκινάει από το σώμα για να γίνει το σημάδεμα και στη συνέχεια η εσοχή στην οποία θα μπεί το μανίκι, κάτι το οποίο είναι πολύ σημαντικό στη κατασκευή bolt on. Η σύνδεση δε θα πρέπει να είναι πολύ χαλαρή. Το μανίκι θα πρέπει να μπαίνει ελαφρώς σφηνωτά μέσα στην εσοχή, και οπωσδήποτε η εσοχή θα πρέπει αν είναι απόλυτα κεντραρισμένη. Επίσης η ξυλεία για το μανίκι αποτελείται από ένα τεμάχιο ακτινικής τομής (ισόβενο). Εικόνα 54 Πλάνισμα της ξυλείας για το μανίκι και το σώμα. 61

Η κατεργασία της ξυλείας του σώματος ξεκινάει με το πλάνισμα - γώνιασμα και ξεχόνδρισμά τους (εικόνα 55). Εικόνα 55 Πλάνισμα των ξύλων για το σώμα με τη χειροπλάνη για να φύγουν ορισμένα σημάδια από τη πλάνη. Με την ολοκλήρωση της παραπάνω κατεργασίας, τα ξύλα θα κολληθούν πλευρικά μεταξύ τους (εικόνα 56). Εικόνα 56 Κόλλημα της ξυλείας για το σώμα. 62

Στάδιο 2.2 Κατεργασίες για τη διμουργία των σκαψιμάτων του σώματος Συνέχεια έχει το σημάδεμα της θηλυκής για το σώμα φόρμας και αρσενικής για το μανίκι για να συνδεθεί το μανίκι με το σώμα, καθώς και της φόρμας για τη πατούρα του μαγνήτη (εικόνα 57). Εικόνα 57 Σχέδια φόρμας για το router. Μετά το σημάδεμά τους οι φόρμες θα ξεγυρισθούν έτσι, ώστε να χρησιμοποιηθούν ως οδηγοί (εικόνα 58). Εικόνα 58 Η φόρμα για το router για τη πατούρα μαγνήτη και σύνδεσης μανικιού με σώμα. 63

Τοποθετούμε τον οδηγό του router πάνω στο σώμα (εικόνα 59), και ξεκινάμε τη διαδικασία του routing (εικόνα 60). Εικόνα 59 Τοποθέτηση της φόρμας για το router. Εικόνα 60 Κατά τη διαδικασία του routing. 64

Εικόνα 61 Το σώμα αφού δημιουργήσαμε τις πατούρες. Αφού ολοκληρωθούν οι πατούρες, ελέγχουμε τη σύνδεση μανικιού σώματος (εικόνα 62). Εικόνα 62 Δοκιμή της σύνδεσης σώματος και μανικιού. 65

2.3 Σημάδεμα κεφαλής Το σημάδεμα της κεφαλής και των κέντρων των οπών για τα κλειδιά είναι το επόμενο στάδιο στην κατεργασία (εικόνα 63). Εικόνα 63 Σημάδεμα της κεφαλής και των κέντρων για τις οπές των κλειδιών Αφού σημαδευτούν τα κέντρα, δημιουργούμε τις οπές με τη χρήση δράπανου (εικόνα 64). Εικόνα 64 Μετά τη δημιουργία των οπών για τα κλειδιά. 66

Στάδιο 2.4 Σημάδεμα σώματος Είναι αναγκαίο να συνδέσουμε το μανίκι πάνω στο σώμα έτσι ώστε να έχουμε τον άξονα συμμετρίας σε όλο το μήκος του οργάνου. Κατόπιν μεταφέρουμε το σχέδιο του σώματος πάνω στα τεμάχια και ακολουθεί το ξεγύρισμα τους στην κορδέλα (εικόνα 65 και 66). Εικόνα 65 Σημάδεμα του σώματος πάνω στη ξυλεία. 67

Εικόνα 66 Σώμα μετά το ξεγύρισμα. Στάδιο 3: Μορφοποίηση ταστιέρας-μανικιού Στη συνέχεια θα ξεγυρίσουμε τη κεφαλή, βάση του σχεδίου που προηγουμένως είχαμε κάνει (εικόνα 67). Εικόνα 67 Κεφαλή μετά το ξεγύρισμα. 68

Μετά δημιουργήσουμε μια πατούρα στη κεφαλή με το με το router έως ότου έρθει στο επιθυμητό πάχος (εικόνα 68). Εικόνα 68 Κεφαλή μετά το σκάψιμο με το router στο επιθυμητό βάθος. 3.1 Μορφοποίηση ταστιέρας-truss rod Η ταστιέρα ξεμακρύστηκε, πλανίστηκε, γωνιάστηκε και ξεχονδρίστηκε έτσι, ώστε να είναι έτοιμη για τη συγκόλλησή της με το ολοκληρωμένο μανίκι (εικόνα 69). Εικόνα 69 Ταστιέρα μετά το ξεγύρισμα και το πλάνισμα. 69

Πριν προχωρήσουμε στη συγκόλληση ταστιέρας-μανικιού, θα δημιουργηθεί η γκινισιά για το truss rod το οποίο και θα τοποθετηθεί πριν τη συγκόλληση (εικόνα 70). Εικόνα 70 Μανίκι μετά το σκάψιμο και τη τοποθέτηση του truss rod. Ολοκληρώνοντας τις παραπάνω κατεργασίες ξεκινάει η διαδικασία συγκόλλησης της ταστιέρας με το μανίκι (εικόνα 71). Εικόνα 71 Κατά τη διάρκεια συγκόλλησης της ταστιέρας. 70

Στάδιο 4: Τελική μορφοποίηση σώματος 4.1 Ρασπάρισμα και γυαλοχαρτάρισμα και σημάδεμα τάστων Μετά ακολουθεί το ρασπάρισμα και γυαλοχαρτάρισμα του σώματος για να φύγουν τα σημάδια από τη κορδέλα (εικόνα 72). Εικόνα 72 Ρασπάρισμα και γυαλοχαρτάρισμα του σώματος. Στη συνέχεια θα σημαδευτούν και θα χαραχτούν τα τάστα (εικόνα 73). 71

Εικόνα 73 Μανίκι και σώμα μετά τα αρχικά ξεγυρίσματα και το σημάδεμα για τα τάστα. Παρακάτω ακολουθούν φωτογραφίες με το σημάδεμα για τη μορφοποίηση των καμπύλων στοιχείων του σώματος με τη ράσπα: Εικόνα 74 Σημάδεμα για το ρασπάρισμα στο μπροστινό μέρος του σώματος. 72

Εικόνα 75 Σημάδεμα για το ρασπάρισμα στο πλάι του μπάσου. Εικόνα 76 Σημάδεμα για το ρασπάρισμα στο πίσω μέρος του μπάσου. Μετά το σημάδεμα ξεκινάει η μορφοποίηση των καμπύλων στοιχείων του σώματος με τη ράσπα (εικόνα 77). 73

Εικόνα 77 Κατά το ρασπάρισμα. Εικόνα 78 Κατά το ρασπάρισμα. 74

Στάδιο 5: Τελικές κατεργασίες ταστιέρας Στη συνέχεια γυαλοχαρτάρουμε τη ταστιέρα με το radius block (εικόνα 79). Εικόνα 79 Κατά τη διάρκεια γυαλοχαρταρίσματος της ταστιέρας με ειδικό radius block. Μετά το γυαλοχαρτάρισμα με το radius block, τοποθετούμε τα τάστα με τη χρήση κόλλας και σφυριού dead blow (εικόνα 80). Εικόνα 80 Τοποθέτηση τάστων. 75

Στάδιο 6: Κατεργασίες για την τοποθέτηση των ηλεκτρονικών εξαρτημάτων Σειρά έχει ο σχεδιασμός και το ξεγύρισμα του οδηγού για το router για τη δημιουργία ης πατούρας των ηλεκτρονικών εξαρτημάτων (εικόνα 81). Εικόνα 81 Η φόρμα για το router έτσι ώστε να δημιουργηθεί το σκάψιμο στο πίσω μέρος του σώματος για τα ηλεκτρονικά. Αφού ο οδηγός είναι έτοιμος ξεκινάει η διαδικασία του routing (εικόνα 82). Εικόνα 82 Δημιουργία πατούρας των ηλεκτρονικών. Η πατούρα για τα ηλεκτρονικά είναι πλέον έτοιμη (εικόνα 83). 76

Εικόνα 83 Το καπάκι και η πατούρα για τα ηλεκτρονικά. Στάδιο 7: Γυαλοχαρτάρισμα-σετάρισμα και φινίρισμα οργάνου Το σώμα είναι σχεδόν έτοιμο απομένει το γυαλοχαρτάρισμα, το πέρασμα του βερνικιού, η τοποθέτηση των εξαρτημάτων και το σετάρισμα του οργάνου. Εικόνα 84 Σώμα μετά το ρασπάρισμα. 77

Εικόνα 85 Σώμα μετά το ρασπάρισμα. Το όργανο μοντάρεται και ξεκινάει το γυαλοχαρτάρισμα (εικόνα 86 και εικόνα 87). Εικόνα 86 Μπροστινή όψη οργάνου. 78

Εικόνα 87 Πίσω όψη μανικιού. Αφού η διαδικασία γυαλοχαρταρίσματος ολοκληρωθεί, θα γίνει ένα πρόχειρο μοντάρισμα και σετάρισμα του μπάσου (εικόνα 88). Εικόνα 88 Μπάσο μετά το αρχικό μοντάρισμα των κλειδιών χορδών και του καβαλάρη. 79

Ορισμένα τάστα χρειάζεται να τριφτούν με ειδική λίμα για να έρθουν στο σωστό ύψος (εικόνα 89). Εικόνα 89 Τρίψιμο των πιο ψηλών τάστων. Εικόνα 90 Το μπάσο ολοκληρωμένο μετά το φινίρισμα και τη σύνδεση των μαγνητών. 80

Κεφάλαιο 4: Μηχανήματα, κοπτικά και εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν Για τη βασική κατεργασία των ξύλων χρησιμοποιήθηκαν τα παρακάτω συμβατικά μηχανήματα μηχανικής κατεργασίας: Πριονοκορδέλα επανάπρισης (εικόνα 91). Σύνθετο μηχάνημα που περιλαμβάνει πλανιά-γωνιά, ξεχονδριστήρα, σβούρα, επιτραπέζιο δισκοπρίονο και μορσοτρύπανο (εικόνα 92). Εικόνα 91 Πριονοκορδέλα. Εικόνα 92 Σύνθετο μηχάνημα. 81

Για τα διάφορα σκαψίματα χρησιμοποιήθηκε το παρακάτω router χειρός (εικ. 93). Εικόνα 93 Router χειρός με τα τρία κοπτικά που χρησιμοποιήθηκαν. Κοπτικά του router (βλ. εικ. 94): 1. Κοπτικό r10 με το οποίο έγινε το σπάσιμο των γωνιών στο σώμα 2. Κοντύλι ξεχονδρίσματος φ 12 mm με το οποίο έγιναν όλες οι πατούρες 3. Κοντύλι τύπου bold φ 6 mm με το οποίο έγινε η γκινισιά για το truss rod. Εικόνα 94 Κοπτικά router. 82

Για τη μορφοποίηση της ταστιέρας χρησιμοποιήθηκαν τα εξής εργαλεία (εικ. 95): 1. Ειδικά radius block τα οποία από κάτω έχουν την επιθυμητή ακτίνα που θέλουμε να έχει η ταστιέρα. Αφού κολλήσουμε με ταινία διπλής όψεως γυαλόχαρτο P 40, γυαλοχαρτάρουμε τη ταστιέρα έως ότου πάρει την αναγκαία ακτίνα. 2. Σεγατσάκι για τη χάραξη των εγκοπών στις οποίες θα μπουν τα τάστα. 3. Dead blow σφυρί με το οποίο χτυπήθηκαν τα τάστα για να μπουν στη ταστιέρα. 4. Ειδικό λιμάκι το οποίο έχει ακτινικό δια πλάτος κάτω μέρος ακολουθώντας την δια πλάτος ακτίνα του τάστου, έτσι ώστε να μειωθεί το ύψος του τάστου χωρίς να αλλοιωθεί το καμπύλο σχήμα του. 5. Μικρή τανάλια για την απομάκρυνση τυχόν τάστων που μπορεί να μη τοποθετήθηκαν σωστά. 6. Αυτοσχέδιο εργαλείο για την καμπύλωση των τάστων πριν αυτά κοπούν και τοποθετηθούν στη ταστιέρα. Τα τάστα πρέπει να καμπυλώνονται από πριν για να τοποθετούνται καλύτερα και ευκολότερα πάνω στη ταστιέρα. 7. Μεταλλική ρίγα για έλεγχο της ευθυγράμμισης του ύψος των τάστων. Εικόνα 95 Εργαλεία για τη μορφοποίηση της ταστιέρας. 83

Εικόνα 96 Ξυλόκολλα tempo Για τις συνδέσεις των καλωδίων χρησιμοποιήθηκαν τα εξής εργαλεία: 1. Τρόμπα αναρρόφησης συγκόλλησης 2. Κολλητήρι συγκόλλησης 3. Σύρμα συγκόλλησης 4. Αλοιφή καθαρισμού συγκόλλησης Εικόνα 97 Εργαλεία συγκόλλησης. Για το φινίρισμα χρησιμοποιήθηκε ακρυλικό βερνίκι Vernilac δύο συστατικών. 84