Αγωγή Υγείας Πρώτες Βοήθειες

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ Αγωγή Υγείας Πρώτες Βοήθειες ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΤΑ ΚΕΝΤΡΑ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ

Συγγραφέας Πηνελόπη Σιούρδα Υπεύθυνος διαμόρφωσης επιστημονικών προδιαγραφών του εκπαιδευτικού υλικού Μαρία Δασκολιά ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΑΠΟ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ Επιστημονικός Υπεύθυνος για τις εκπαιδευτικές προδιαγραφές του υλικού Αλέξης Κόκκος Αναπληρωτής Επιστημονικός Υπεύθυνος Μάνος Παυλάκης Επιμέλεια Κειμένων Έφη Κωσταρά Το παρόν δημιουργήθηκε στο πλαίσιο του υποέργου 8 με τίτλο «Συγγραφή και αξιολόγηση και αξιοποίηση υφιστάμενων εκπαιδευτικών υλικών προγραμμάτων εθνικής και τοπικής εμβέλειας» των πράξεων «Κέντρα Δια Βίου Μάθησης-Προγράμματα Εθνικής Εμβέλειας & Προγράμματα Τοπικής Εμβέλειας ΑΠ7» και «Κέντρα Δια Βίου Μάθησης-Προγράμματα Εθνικής Εμβέλειας & Προγράμματα Τοπικής Εμβέλειας ΑΠ8» οι οποίες έχουν ενταχθεί στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» (ΕΠΕΔΒΜ) του ΕΣΠΑ (2007-2013), Άξονας Προτεραιότητας 7: «Ενίσχυση της Δια Βίου Εκπαίδευσης Ενήλικων στις 8 Περιφέρειες Σύγκλισης» με κωδικό MIS 375686 και Άξονας Προτεραιότητας 8: «Ενίσχυση της δια βίου εκπαίδευσης ενηλίκων στις 3 Περιφέρειες σταδιακής εξόδου» με κωδικό MIS 375687 και οι οποίες συγχρηματοδοτούνται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο - ΕΚΤ) και από εθνικούς πόρους, μέσω του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων (ΠΔΕ) του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων.

Περιεχόμενα Σκοπός... 3 Προσδοκώμενα αποτελέσματα... 3 Λέξεις Κλειδιά... 3 Εισαγωγικές παρατηρήσεις... 3 1 Εννοιολογικός προσδιορισμός "Αγωγή Υγείας-Πρώτες Βοήθειες"... 6 1.1 Υγεία... 6 1.2 Αγωγή Υγείας... 7 1.3 Προαγωγή Υγείας... 8 1.4 Πρώτες Βοήθειες... 9 2 Βασικές Αρχές Πρώτων Βοηθειών... 11 2.1 Άμεσες ενέργειες παροχής Πρώτων Βοηθειών... 11 2.2 Παροχή Πρώτων Βοηθειών... 18 2.3 Φαρμακείο... 20 3 Τεχνικές Πρώτων Βοηθειών... 21 3.1 Θέση Ανάνηψης Ενηλίκων... 21 3.1.1 Θέση Ανάνηψης Βρεφών... 22 3.2. Χειρισμός tου Heimlich... 22 3.2.1 Χειρισμός Του Heimlich σε Βρέφη (0-12)... 24 3.2.2 Χειρισμός του Heimlich σε Έγκυο... 24 3.2.3 Χειρισμός του Heimlich στον Εαυτό μας... 24 3.3 Τεχνητή Αναπνοή... 25 3.4 Καρδιακές Μαλάξεις... 26 3.5 Καρδιοπνευμονική Αναζωογόνηση (ΚΑΡ.Π.Α)... 26 4 Δήγματα... 29 4.1 Δήγματα εντόμων... 29 4.2 Δήγματα Ζώων... 29 4.3 Δήγματα από Θαλάσσια Ζώα... 30 4.4 Δήγματα φιδιών... 30 5 Εγκαύματα... 32 5.1 Εγκαύματα Α, Β Βαθμού... 32 5.2 Εγκαύματα Γ, Δ Βαθμού... 33 6 Ειδικοί Τύποι Εγκαυμάτων... 34 6.1 Ηλεκτροπληξία - Κεραυνοπληξία... 34 1

7 Διαταραχές του Θερμορυθμιστικού Κέντρου... 36 7.1 Θερμοπληξία... 36 7.2 Υποθερμία... 36 8 Δηλητηρίαση... 38 8.1 Δηλητηρίαση Πεπτικού... 38 8.2 Δηλητηρίαση Αναπνευστικού... 39 8.3 Δηλητηρίαση από το Δέρμα... 39 9 Σκελετικές Κακώσεις... 40 9.1 Διάστρεμμα... 40 9.2 Εξάρθρημα... 40 9.3 Κατάγματα Άνω Και Κάτω Άκρων... 41 9.4 Κάταγμα Σπονδυλικής Στήλης... 41 10 Μέθοδοι Μεταφοράς Τραυματιών... 42 10.1 Μέθοδος Ανθρώπινο Δεκανίκι... 42 10.2 Λαβή Rautec... 42 10.3 Μέθοδος Αγκαλιάς... 43 10.4 Μέθοδος Έλξης... 43 11 Πρόληψη Ατυχημάτων και Κακώσεων... 44 11.1 Τροχαία ατυχήματα... 44 11.2 Μέτρα Πρόληψης Εγκαυμάτων... 45 11.3 Μέτρα Πρόληψης Δηλητηριάσεων... 46 11.4 Μέτρα Πρόληψης Πνιγμών... 46 11.5 Μέτρα Πρόληψης Στοματικής Υγιεινής... 46 11.6 Μέτρα Πρόληψης Εξαρτησιογόνων Ουσιών... 46 11.7 Μέτρα Πρόληψης Σεξουαλικώς Μεταδιδόμενων Νοσημάτων... 48 12 Αιμοδοσία... 50 Σύνοψη... 52 Βιβλιογραφία και Πηγές Εικόνων... 54 Παράρτημα... 57 Λύσεις Ασκήσεων Αυτοαξιολόγησης... 57 Απαντήσεις Ασκήσεων... 58 Γλωσσάρι... 62 2

Σκοπός Η θεματική ενότητα «Αγωγή Υγείας Πρώτες Βοήθειες» στοχεύει στην ευαισθητοποίηση, στην ενεργοποίηση και στη συμμετοχή του εκπαιδευόμενου σε θέματα υγείας που αφορούν στον ίδιο, στην κοινότητα και στην ανθρωπότητα, στη συνειδητοποίηση των δικαιωμάτων και υποχρεώσεών του και στην ανάπτυξη δεξιοτήτων και κριτικής σκέψης. Προσδοκώμενα αποτελέσματα Με την ολοκλήρωση της θεματικής ενότητας, οι συμμετέχοντες θα είναι σε θέση να: Αντιλαμβάνονται την έννοια των Πρώτων Βοηθειών. Κατανοούν τη σηµασία των γνώσεων Υγιεινής και των Πρώτων Βοηθειών για τη ζωή ενός ανθρώπου έως ότου παρασχεθεί σε αυτόν ιατρική ή νοσοκομειακή φροντίδα. Ευαισθητοποιηθούν σε θέματα Υγείας και Πρώτων Βοηθειών, αναγνωρίζοντας την ευθύνη τους στην πρόληψη των ατυχημάτων και στην ασφάλειά τους. Αποκτήσουν και αναπτύξουν τις απαιτούμενες δεξιότητες, που αφορούν στην πρόληψη και στην αντίδρασή τους σε μια ποικιλία επικίνδυνων καταστάσεων όχι μόνο της δικής τους ζωής αλλά και των συνανθρώπων τους, συμβάλλοντας στην τοπική κοινωνία ως ενεργοί πολίτες. Προετοιμαστούν, ώστε να γνωρίζουν κάθε στιγμή τι πρέπει και τι δεν πρέπει να κάνουν, καθώς και τι μπορούν και τι δε μπορούν να κάνουν σε περίπτωση αντιμετώπισης έκτακτου περιστατικού. Επεξεργάζονται κριτικά Ανθρώπινους, Κοινωνικούς και Πολιτισμικούς παράγοντες που συμβάλλουν στην πρόκληση ατυχημάτων. Λέξεις Κλειδιά Υγεία, Αγωγή Υγείας, Προαγωγή Υγείας, Πρώτες Βοήθειες, Συμπτώματα, Νόσημα, Αντιμετώπιση, Θεραπεία, Πρόληψη, Έλεγχος, Διασώστης Εισαγωγικές παρατηρήσεις Η παγκόσμια τάση των σύγχρονων κοινωνιών που αναδεικνύεται στο διάσημο απόφθεγμα του Σωκράτη "Γηράσκω Αεί Διδασκόμενος" προβάλλει την αξία της Δια Βίου Μάθησης. Η καλλιέργεια της ισορροπίας μεταξύ επαγγελματικών αναγκών και προσωπικών αναζητήσεων των εκπαιδευομένων, καθώς και η απελευθέρωση της εκπαίδευσης ενηλίκων από τα στενά όρια που θέτει η ανατροφοδοτούμενη συνεπαγωγή μεταξύ γνώσης και απασχόλησης, αποτελεί ζητούμενο από τα προγράμματα Εκπαίδευσης Ενηλίκων (Κόκκος, 2004). Μέσα από 3

την εκπαιδευτική διαδικασία, οι εκπαιδευόμενοι δέχονται κυρίως γνώσεις που είτε τις απομνημονεύουν για ένα χρονικό διάστημα είτε τις θυμούνται για όλη τους τη ζωή. Επίσης, υπάρχουν γνώσεις που, αν και τις κατακτούν, δύσκολα θα τις χρησιμοποιήσουν άμεσα στη ζωή τους. Αυτό βέβαια δεν είναι και αναγκαίο πολλές φορές. Υπάρχουν όμως γνώσεις που τις χρειάζονται για όλη τους τη ζωή. Μεταξύ αυτών είναι οι γνώσεις που σχετίζονται με θέματα υγείας. Ένα άλλο γενικότερο πρόβλημα είναι ότι οι γνώσεις πάνω σε θέματα υγείας λίγη επίδραση έχουν στις συμπεριφορές και συνήθειες των ατόμων, αν απλά προσεγγισθούν ως γνώσεις αυτές καθαυτές. Το εκπαιδευτικό σύστημα δεν πρέπει να εστιάζει μόνο σε εκπαιδευτικές μεθόδους και διαδικασίες μετάδοσης γνώσεων αλλά σε πολλαπλές μεθόδους, ευαισθητοποίησης, αλληλεπίδρασης και βιωματικής προσέγγισης των θεμάτων υγείας. Οι παρεμβάσεις της Αγωγής Υγείας προέκυψαν από τη διαπίστωση της ανάγκης για ενημέρωση και πρόληψη σχετικά με την αντιμετώπιση προβλημάτων υγείας μεγάλων πληθυσμιακών ομάδων, για τους κινδύνους της υγείας, για ασθένειες και έξεις (κάπνισμα, ναρκωτικά, κ.λπ.), αλλά και από τα πορίσματα κοινωνιολογικών μελετών που θεωρούν ότι η καλή ατομική και δημόσια υγεία αποτελεί μια βασική παραγωγική επένδυση στο ανθρώπινο κεφάλαιο (Παπαδόπουλος & Γεωργιάδης, 2000). Δεδομένης και αδιαμφισβήτητης αξίας οι Πρώτες Βοήθειες αποβαίνουν σωτήριες για τον πάσχοντα συνάνθρωπό μας. Ιδιαίτερα, μάλιστα, όταν πρακτικοί λόγοι μας αναγκάζουν να προσφέρουμε την άμεση συνδρομή μας, μέχρις ότου μεταφερθεί ο άρρωστος στο πλησιέστερο νοσοκομείο, για πιο ουσιαστική αντιμετώπιση και θεραπεία. Η αναγκαία γνώση παροχής πρώτων βοηθειών μπορεί να αποκτηθεί από τον οποιοδήποτε με απλή διαδικασία και πρακτικές ασκήσεις δεδομένου "Κάλλιο προλαμβάνειν παρά θεραπεύειν". Η πολυεπίπεδη αντιμετώπιση ενός προβλήματος υγείας στα πλαίσια της πρόληψης είναι απαραίτητη. Η πρόληψη αποτελεί, κατά γενική ομολογία, τον ακρογωνιαίο λίθο της υγείας του ανθρώπου και συμβάλλει στη μείωση της θνησιμότητας περισσότερο από τη θεραπευτική. Κατ αρχάς, η παραδοχή ότι η ασθένεια αποτελεί μια διαδικασία η οποία εξελίσσεται, οδηγεί και σε ανάλογο τρόπο της αντιμετώπισης και προληπτικής παρέμβασης που θα εφαρμοσθεί κατά περίπτωση. Το έργο της πρόληψης διακρίνεται από το πρωτοβάθμιο ως το τριτοβάθμιο επίπεδο. Η πρωτοβάθμια προληπτική φροντίδα, αφορά στην καταπολέμηση και αποφυγή των κινδύνων που απειλούν την υγεία του ανθρώπου, στην υιοθέτηση υγιών στάσεων και συμπεριφορών, που πολλές φορές δεν είναι εύκολη υπόθεση. Απαιτεί συστηματική προσπάθεια και συχνά βοήθεια από ειδικούς επιστήμονες. Για το σκοπό αυτό έχει αναπτυχθεί ο ιδιαίτερος επιστημονικός κλάδος της Αγωγής Υγείας που, με οργανωμένα προγράμματα παρέμβασης και 4

συμβουλευτικής υποστήριξης, βοηθά στην καταπολέμηση ανθυγιεινών συμπεριφορών και στην υιοθέτηση συνηθειών που προστατεύουν και προάγουν την υγεία. Η δομή αυτού του εγχειριδίου διακρίνεται σε τρία μέρη και έχει ως εξής: Στο Πρώτο Μέρος αναπτύσσεται ο Πρόλογος καθορίζεται ο Σκοπός, τα Προσδοκώμενα Αποτελέσματα, οι Λέξεις - Κλειδιά και οι Εισαγωγικές Παρατηρήσεις. Επιχειρείται η εννοιολογική απόσαφήνιση των βασικών όρων του Προγράμματος «Αγωγή Υγείας Πρώτες Βοήθειες» και παρουσιάζεται το θεωρητικό του πλαίσιο. Αναλύονται οι όροι Υγεία, Αγωγή και Προαγωγή της Υγείας, καθώς και ο όρος των Πρώτων Βοηθειών. Η διαπραγμάτευση των εννοιών αυτών αρθρώνεται σε τέσσερα επιμέρους κεφάλαια, ενώ στόχο της αποτελεί η καταγραφή της διαχρονικής εξέλιξης των επιστημονικών γνώσεων στα συγκεκριμένα αντικείμενα και η διεπιστημονική διάστασή τους. Το Δεύτερο Μέρος εστιάζει στην καλλιέργεια των δεξιοτήτων που σχετίζονται με την εκτέλεση των απαραίτητων ενεργειών και την παροχή Πρώτων Βοηθειών για την αντιμετώπιση μιας έκτακτης κατάστασης. Αναπτύσσονται μεθοδολογικές παράμετροι, που είναι βασικής σημασίας για την επιτυχημένη παροχή των Πρώτων Βοηθειών και τις οποίες πρέπει ο διασώστης να έχει πάντα στο νου του. Γίνεται σαφές στον εκπαιδευόμενο ότι τα περιθώρια παροχής υπηρεσιών υγείας στις Πρώτες Βοήθειες καθορίζονται αυστηρά από τις αντικειμενικές συνθήκες, μέσα στις οποίες λαμβάνει χώρα το οξύ περιστατικό. Στο Τρίτο Μέρος γίνεται συμβουλευτική υποστήριξη σε θέματα κοινωνικής παθογένειας, όπως είναι οι εξαρτήσεις (κάπνισμα, αλκοόλ, ναρκωτικά), τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα, τα ατυχήματα, προωθούνται αρχές όπως η εθελοντική Αιμοδοσία. Αποσκοπεί στο να διαλύσει μύθους και προκαταλήψεις, να δημιουργήσει αντιστάσεις στις ιδεολογικές πιέσεις που δέχονται τα μέλη της σημερινής κοινωνίας, να καταργήσει την παθητικότητα, να ενισχύσει την κριτική σκέψη. Αποβλέπει, επίσης, στην καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού. 5