Παρανοήσεις σχετικά με τη διαφοροποίηση της διδασκαλίας και της μάθησης Κωνσταντίνος Μιχαήλ Διευθυντής ΚΑ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ ΛΕΜΕΣΟΥ Μάιος 2012
Πώς μοιάζει μια αίθουσα διαφοροποίησης της διδασκαλίας και της μάθησης Μια αίθουσα όπου εφαρμόζεται η διαφοροποίηση χαρακτηρίζεται από πλουραλισμό επιλογών, από διαβαθμισμένες δραστηριότητες και από πολλαπλές ευκαιρίες ενεργητικής δραστηριοποίησης για μάθηση για όλα τα παιδιά. Είναι αίθουσες με προκλητικό μαθησιακό περιβάλλον που απευθύνονται στα ποικίλα ενδιαφέροντα των παιδιών, στα ποικίλα μαθησιακά στιλ και στη διαφορετικότητα. 2
Τι είναι διαφοροποίηση; Είναι ένας οργανωμένος και ταυτόχρονα ευέλικτος τρόπος προληπτικής προσαρμογής της διδασκαλίας και της μάθησης, ώστε η διδασκαλία να ανταποκρίνεται στο επίπεδο των μαθητών και να επιτρέπει σ αυτούς να αναπτυχθούν ως μανθάνοντες στο μέγιστο δυνατό βαθμό. Carol Ann Tomlinson, 2003 3
Η διαφοροποίηση ως διδακτική διαδικασία και πράξη Διαφοροποίηση είναι η διδασκαλία δια της οποίας διδάσκουμε διαφορετικούς μαθητές με ποικίλους και ιεραρχημένους βάσει συγκεκριμένων κριτηρίων τρόπους, μέσα, διαδικασίες, περιβάλλον, ούτως ώστε ν ανταποκριθούμε στις διαφορετικές ανάγκες μαθητών που συνυπάρχουν σε τάξεις μεικτής ικανότητας. Κανάκης, 1991 Πρόκειται τόσο για οργανωτική όσο και παιδαγωγική στρατηγική. Κουτσελίνη, 2001 4
Οι μαθητές ως βιογραφίες Για να γίνει κατανοητή η ανάγκη για διαφοροποίηση θα πρέπει η διαφοροποιημένη διδασκαλία να γίνει αντιληπτή ως η «μέθοδος» διδασκαλίας, η οποία βασίζεται και αντιμετωπίζει τους μαθητές ως βιογραφίες και όχι ως κόπιες της ίδιας εικόνας και συνεπώς ως μέσο ανταπόκρισης στις ανάγκες του κάθε μαθητή και της θεμελίωσης της γνώσης του κάθε μαθητή, που σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να θεωρηθεί ως μεταφορά γνώσης. Κουτσελίνη, 2006 5
Διαφοροποίηση για διευκόλυνση της πρόσβασης στη γνώση Η διαφοροποίηση είναι αναγκαία αν επιδιώκουμε μια ουσιαστική διευκόλυνση της πρόσβασης όλων των παιδιών στο εκπαιδευτικό αγαθό. Η διαφοροποίηση είναι σύμφυτη στη δημοκρατική εκπαίδευση. Τα παιδιά βιώνουν πάντοτε με διαφορετικό τρόπο τη μαθησιακή εμπειρία απλή ή σύνθετη, παθητική ή ενεργητική. 6
Τα παιδιά βιώνουν με διαφορετικό τρόπο τις κοινές εμπειρίες Κατά τη διάρκεια μιας ενιαίας διδασκαλίας ή κατά τη διάρκεια μιας κοινής δραστηριότητας κάθε παιδί έχει μια διαφορετική εμπειρία εξαιτίας της ιδιαιτερότητάς του, των ικανοτήτων του, των ενδιαφερόντων του, της διάθεσης και των συναισθημάτων του αλλά και εξαιτίας της προηγούμενης εμπειρίας του. 7
Σε τι διαφέρουν τα παιδιά στο σχολείο; Συνήθως περιοριζόμαστε σε διαφορές καταγωγής, χρώματος και φύλου. Τα παιδιά είναι διαφορετικά για πολλούς λόγους οι οποίοι συχνά είναι προφανείς αλλά πολλές φορές όχι. Τα παιδιά μπορεί να διαφέρουν ως προς την ιστορία τους αλλά και ως προς τα γνωρίσματα και εφόδια που διαθέτουν για να ανταποκριθούν στη σχολική ζωή. 8
Παραδείγματα διαφοράς πέρα από καταγωγή, χρώμα και φύλο Παραδείγματα διαφοράς πέραν της καταγωγής: Οικονομική δυνατότητα, μορφωτικό και κοινωνικό υπόβαθρο οικογένειας, Πολιτισμική εμπειρία, Σωματική διάπλαση, Θρησκεία, Επίπεδο ωριμότητας, Επίπεδο ετοιμότητας, Νοητική ανάπτυξη, Γνωστική ανάπτυξη, Συναισθηματική ανάπτυξη, Σχολική εμπειρία και Συνολική εμπειρία στο άμεσο και ευρύτερο περιβάλλον, Προσωπική ιστορία. 9
Και όμως Συχνά τα παιδιά αντιμετωπίζονται ως αδιαφοροποίητο σύνολο. Συχνά, παραγνωρίζεται η διαφορά με αποτέλεσμα κάποιοι να ευνοούνται και κάποιοι να αδικούνται, να περιθωριοποιούνται και να αποκλείονται. 10
«Για την επίτευξη μιας δίκαιης αξιολόγησης θα τίθεται σε όλους η ίδια εργασία: σκαρφαλώστε στο δέντρο» 11
Τι σημαίνει διαφοροποίηση στην πράξη; Διαφοροποίηση σημαίνει διαφοροποίηση της εργασίας κατά τη διδασκαλία ως προς ένα ή περισσότερα χαρακτηριστικά της διδασκαλίας: περιεχόμενο, διαδικασία, αποτέλεσμα και περιβάλλον. Κατά τη διαδικασία αυτή, λαμβάνονται υπόψη τα χαρακτηριστικά των παιδιών: ετοιμότητα, ενδιαφέροντα, μαθησιακό προφίλ καθώς και η προσωπική βιογραφία τους. 12
Θετική ανταπόκριση της διδασκαλίας σε δύο επίπεδα (Μαθητής και Διδασκαλία) Περιεχόμενο Διαδικασία Αποτέλεσμα Περιβάλλον Ετοιμότητα Ετοιμότητα Ετοιμότητα Ετοιμότητα Διδασκαλία Ενδιαφέροντα Μαθησιακό στιλ Ενδιαφέροντα Μαθησιακό στιλ Ενδιαφέροντα Μαθησιακό στιλ Ενδιαφέροντα Μαθησιακό στιλ Μαθητής/ρια Προσωπική βιογραφία Προσωπική βιογραφία Προσωπική βιογραφία Προσωπική βιογραφία 13
Η διαφοροποίηση ως απάντηση στη διαφορετικότητα Διαφοροποίηση είναι απλά ο/η εκπαιδευτικός που ανταποκρίνεται στις μαθησιακές ανάγκες ενός μαθητή ατομικά ή μιας μικρής ομάδας μαθητών, παρά μια διδασκαλία σε μια τάξη που αποτελείται από άτομα που στην ουσία τους είναι όμοια. Carol Ann Tomlinson, 2000 14
Τι δεν είναι διαφοροποίηση Ο εκπαιδευτικός δεν προσπαθεί να διαφοροποιήσει το καθετί για κάθε μαθητή σε κάθε διδασκαλία. (Tomlinson, 2003) Δεν αποτελεί απλοποίηση της ύλης για τους πιο αδύνατους μαθητές. (Κουτσελίνη και Περσιάνης, 2000) Αρχικά εννοούνταν προσεγγίσεις ομαδοποίησης με βάση την επίδοση ή το ενδιαφέρον και την κλίση του παιδιού. Δοκιμάστηκαν ποικίλοι τρόποι όπως το streaming και το setting. 15
ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ ή ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ Ανάγκη πρόσθετης βοήθειας στην οργάνωση Δυσκολίες σχεδιασμού και επιλογής μεθόδων Χρόνος και επιπλέον φόρτος Παραγωγή υλικού Υποστήριξη εκπαιδευτικών Παρερμηνείες για το τι είναι τελικά η διαφοροποίηση 16
Παρανοήσεις Παρόλο που οι εκπαιδευτικοί ανέκαθεν εμπλούτιζαν ποιοτικά τις διδασκαλίες τους με διαφοροποιημένες πρακτικές, συχνά ισχύουν πολλές παρανοήσεις σε σχέση με το τι είναι τελικά η διαφοροποίηση της διδασκαλίας και της μάθησης στην πράξη. Οι παρανοήσεις αυτές συχνά οδηγούν σε παραγνώριση της διαφοροποίησης ως παιδαγωγικής πράξης. 17
Παραδείγματα παρανοήσεων και η αλήθεια Παρανοήσεις Απαιτεί περισσότερο χρόνο Είναι μια μόδα Απαιτεί ατομικό σχέδιο μαθήματος για κάθε μαθητή Είναι για μαθητές που δεν ταιριάζουν στο «κανονικό πρότυπο» Η αλήθεια Παίρνει λίγο περισσότερο χρόνο στο σχεδιασμό μέχρι να εξοικειωθεί κάποιος σε αυτό, και τον ίδιο ή λιγότερο χρόνο κατά την εφαρμογή και την αξιολόγηση Είναι αποτελεσματική διδασκαλία που αναγνωρίζει τις μαθησιακές ανάγκες και τις προτιμήσεις του παιδιού. Ας ελπίσουμε ότι αυτό δε θα εκληφθεί ως μια μόδα! Ομαδοποιεί μαθητές, όταν χρειάζεται και ενδείκνυται σε τρεις ή τέσσερις ομάδες ευέλικτα και βραχυπρόθεσμα. Δεν πρόκειται για εξατομικευμένη διδασκαλία. Είναι για όλους τους μαθητές. Η χρονολογική 18 ηλικία είναι ο μόνος "κανόνας" που πραγματικά μπορεί να συζητηθεί στις αίθουσες διδασκαλίας
Παραδείγματα παρανοήσεων και η αλήθεια (2) Παρανοήσεις Σημαίνει ότι οι μαθητές εργάζονται σε διαφορετικών προσδοκιών αποτελέσματα Σταδιακά εξελίσσεται σε εφιάλτη εξαιτίας του ότι κάθε μαθητής κάνει διαφορετική εργασία Ισοδυναμεί με χαοτική, αποδιοργανωμένη και αποδομημένη αίθουσα διδασκαλίας Αφορά παλιά νέα. «Αυτό το έκανα ανέκαθεν» Η αλήθεια Δεν περιλαμβάνει διαφοροποίηση προσδοκιών. Όλοι οι μαθητές μας δουλεύουν για τα ίδια αποτελέσματα. Έχει να κάνει με κοινά αποτελέσματα, ώστε οι αξιολογήσεις να μπορούν να είναι επίσης κοινές Απαιτεί να καθιερωθούν ρουτίνες, διαδικασίες και διευθετήσεις στην αίθουσα διδασκαλίας. Σημαίνει απλά να είσαι αποτελεσματικός/ή και να 19 ανταποκρίνεσαι σε κάθε πτυχή της διαδικασίας. Είναι μία φιλοσοφία της διδασκαλίας και μάθησης και επομένως, ένα δια βίου ταξίδι.
Πιθανά αίτια της αντίστασης που προβάλλουν οι εκπαιδευτικοί Όλοι τείνουμε να διδάσκουμε με τους τρόπους που εμείς διδαχτήκαμε Οι εκπαιδευτικοί προτιμούν να συνεχίσουν να εφαρμόζουν παγιωμένες πρακτικές Έλλειψη επαρκούς χρόνου για προετοιμασία Οι εκπαιδευτικοί πιέζονται να καλύψουν ύλη Οι εκπαιδευτικοί βάζουν σε δεύτερη μοίρα τη διαδικασία παρά το περιεχόμενο της διδασκαλίας, θεωρώντας τη διαδικασία απλά ως θέμα γούστου. 20
Δεν υπάρχει ένας μοναδικός τρόπος για διαφοροποίηση 21
Περιμένω ότι όλοι θα είστε ανεξάρτητοι, καινοτόμοι και κριτικά σκεπτόμενοι κάνοντας ακριβώς αυτό που σας ζητώ! 22
Το ξέρω ότι είστε ενθουσιασμένοι όπως κι εγώ στο σημερινό μάθημα 23
Προϋποθέσεις εφαρμογής διαφοροποίησης Προετοιμασία εκπαιδευτικού Οργάνωση κι εμπλουτισμός διδασκαλίαςμάθησης Εφαρμογή διδιασκαλίαςμάθησης 24
Ο προγραμματισμός ξεκινά πάντοτε από τη γνώση μας για τους μαθητές Στάδιο προετοιμασίας εκπαιδευτικού: Ανάλυση γνωστικού αντικειμένου Ανάλυση αναγκών μαθητών Καθορισμός σκοπού μαθήματος: ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΞΕΡΟΥΝ ΟΛΟΙ Επισήμανση πυρηνικών γνώσεων Καθορισμός προαπαιτούμενων γνώσεων Αναγνώριση προϋπάρχουσας γνώσης Αξιοποίηση μετασχηματιστικών γνώσεων Μετατροπή στόχων σε ιεραρχημένες δραστηριότητες Ανάλυση δραστηριοτήτων για ικανοποίηση μαθησιακών στιλ Επιλογή μεθόδου και πορείας οργάνωσης 25
Η διδασκαλία ξεκινά από τη γνώση μας για τους μαθητές Στάδιο οργάνωσης διδασκαλίας- μάθησης: Διαβάθμιση δραστηριοτήτων εξατομικευμένα και κατά ομάδες (Έλεγχος προαπαιτούμενης) Ιεράρχηση δραστηριοτήτων εξατομικευμένα (Μικρές διερευνήσεις στις προαπαιτούμενες με συνδυασμό εξατομικευμένης εργασίας και εργασίας στην ολομέλεια) Συνεργατικές δραστηριότητες στις πυρηνικές γνώσεις (Αφού διασφαλιστεί η κατοχή των προαπαιτούμενων οι μαθητές εργάζονται σε ομάδες ΜΙ σε διάφορα επίπεδα ετοιμότητας όχι επίδοσης). 26
Στρατηγικές διαφοροποίησης Διαφοροποιημένες ερωτήσεις Διερεύνηση του τι γνωρίζουν, διδασκαλία του τι δε γνωρίζουν, εμπλουτισμός στο χρόνο που εξοικονομείται. Συνεργατική λύση προβλήματος Ευέλικτη ομαδοποίηση Ευέλικτη οργάνωση Ανεξάρτητη μελέτη Κέντρα μάθησης ενδιαφέροντος Ομάδες ενδιαφέροντος Συνεργατική συναρμολόγηση Συμβόλαια Λογοτεχνικοί κύκλοι Επιλογές πολλαπλής ευφυΐας Πολλαπλά κείμενα Επιλογές του προϊόντος Σταθμοί εργασίας Μεγιστοποίηση της επίδοσης ατομικά, κατά ζεύγη, ομαδικά (THINK, PAIR, SHARE) 27
Τα ΠΡΕΠΕΙ της διαφοροποίησης Γνωρίζουμε καλά τους μαθητές μας -Γνώση της βιογραφίας κάθε παιδιού χωριστά και του τμήματος συνολικά Ενημερότητα για το επίπεδο των προηγούμενων γνώσεών τους Ξεκάθαροι στόχοι για τη διδασκαλία Επισήμανση προαπαιτούμενων γνώσεων για το νέο που θα διδαχθεί Επισήμανση πυρηνικών γνώσεων στο νέο Επισήμανση ετοιμότητας παιδιών Επίγνωση της ύπαρξης διαφορετικών επιπέδων Βοήθεια στους μαθητές με ιεραρχημένες δραστηριότητες Δραστηριότητες επαναφοράς της προϋπάρχουσας Εμπλουτισμένο, διαβαθμισμένο και πολύμορφο μαθησιακό περιβάλλον και διαδικασία. 28
Πορεία εργασίας στην πράξη Θέτουμε σαφείς στόχους μαθήματος Καθορίζουμε τις αναγκαίες γνώσεις, δεξιότητες, διαδικασίες και στάσεις Ξεχωρίζουμε τα βασικά για να δοθεί προσανατολισμός στη διδασκαλία Προχωρούμε σε διάγνωση ετοιμότητας των μαθητών έλεγχος προϋπάρχουσας Εντοπίζουμε την προαπαιτούμενη γνώση ανάλυση αντικειμένου Επισημαίνουμε και επιδιώκουμε την πυρηνική γνώση Απομονώνουμε τα στοιχεία στα οποία θα γίνει οικοδόμηση νέας γνώσης Απευθυνόμαστε στα 3-5 επίπεδα ετοιμότητας που υπάρχουν συνήθως σε κάθε τμήμα Μικτής Ικανότητας 29
Πορεία εργασίας στην πράξη (συνέχεια) Ετοιμάζουμε τις δραστηριότητες - Ενεργοποίηση προϋπάρχουσας γνώσης Διασφάλισης προαπαιτούμενης γνώσης Επεξεργασία πυρηνικών γνώσεων Ευκαιρίες για ανάπτυξη μετασχηματιστικών γνώσεων Διαβαθμίζουμε και Ιεραρχούμε τις δραστηριότητες Προσεγγίζουμε την προετοιμασία της διδασκαλίας ως διαδικασία επίλυσης προβλήματος Α) Ποιοι είναι οι μαθητές Β) Πολύπλευροι και αξιόλογοι στόχοι (έννοιες, πληροφορίες, διαδικασίες, δεξιότητες, στάσεις) Γ) Ευκαιρίες δραστηριοποίησης όλων των παιδιών Δ) Συνεργασία και αλληλεπίδραση 30
ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ Δομημένη πορεία εργασίας Επιβεβαίωση ότι οι προϋπάρχουσα ενεργοποιείται και η προαπαιτούμενη διασφαλίζεται και η πυρηνική καταχτιέται Εναλλαγή από την εξατομικευμένη, στην ομαδική και στην ολομέλεια ανάλογα με το σχεδιασμό Κλιμάκωση μαθησιακών στόχων ανάλογα με την πολυπλοκότητα 31
Ενδεικτική βιβλιογραφία στα ελληνικά Κανάκης, Ι.Ν. (1991). Η εσωτερική διαφοροποίηση και η εξατομίκευση της διδασκαλίας μάθησης. Νεοελληνική Παιδεία, 23, 33-49. Κουτσελίνη, Μ. (2001). Ανάπτυξη προγραμμάτων- θεωρία έρευνα Πράξη. Λευκωσία Κουτσελίνη, Μ. (2006). Διαφοροποίηση διδασκαλίας μάθησης σε τάξεις μικτής ικανότητας : Φιλοσοφία και έννοια προσεγγίσεις και εφαρμογές. Τόμος Α. Λευκωσία Κουτσελίνη, Μ. (2008). Εποικοδόμηση και διαφοροποίηση διδασκαλίας μάθησης σε τάξεις μικτής ικανότητας. Λευκωσία Τomlinson, C. (2003). Διαφοροποίηση της εργασίας στην αίθουσα διδασκαλίας. (Χ. Θεοφιλίδης, Δ. Μαρτίδου Φορσιέ, Μετάφ.). Λευκωσία. (Δημοσίευση πρωτότυπου, 1999) Τomlinson, C. (2004). Ηγεσία για διαφοροποίηση της εργασίας σε σχολεία και αίθουσες διδασκαλίας. (Χ. Θεοφιλίδης, Δ. Μέσσιου, Μετάφ.). Λευκωσία. (Δημοσίευση πρωτότυπου, 2001) 32
Προτεινόμενα βίντεο online 1. Why should you differentiate instruction. http://www.youtube.com/watch?v=lztxmiilgma 2. Solution Tree_ Carol Ann Tomlinson on Defensible Differentia. http://www.youtube.com/watch?v=0zwwixcoy6e 3. Differentiated Instruction in the Classroom. http://www.youtube.com/watch?v=umixnrr_ue8 4. Carol Tomlinson on Differentiation_ Responsive Teaching. http://www.youtube.com/watch?v=01798frimeq 33