ΕΚ ΗΛΩΣΗ: Θεσσαλονίκη το τέλος της µοναξιάς Θεσσαλονίκη 11 Ιουνίου 2001 ΠΟΛΕΟ ΟΜΙΚΕΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΣΥNΤΑΞΗ ΤΗΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Θανάσης Κων/νου Παππάς αρχιτέκτων π. Πρόεδρος Συλλόγου Αρχιτεκτόνων Θεσ/νίκης Γενικός Γραµµατέας Πανελλήνιας Ένωσης Αρχιτεκτόνων Μέλος Εκτελεστικής Επιτροπής Οργανισµού Ρυθµιστικού
1 Α. ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Εάν και εφόσον η δηµοκρατία αποτελεί µια «εξελικτική καθολικότητα» µια έννοια µέσα στην οποία τιθασεύεται η εξουσία, τότε µια δηµόσια συζήτηση σχετίζεται µε την ανάπτυξη της γνώσης, την ανταλλαγή ιδεών και υπηρετεί την ανάγκη εξασφάλισης του θεσµικού πλαισίου µέσα στο οποίο διαµορφώνονται δράσεις και συµπεριφορές των ατόµων στην κοινωνία των πολιτών. Έτσι η αξιακή αντιπαράθεση και σύγκρουση ενυπάρχει µε τη δηµοκρατία και µε αυτή την έννοια υπηρετεί το δηµόσιο συµφέρον. Η αντιπαράθεση και ο γόνιµος διάλογος για το παρόν και το µέλλον της µητροπολιτικής Θεσσαλονίκης επιβάλλονται, καθώς πρέπει να αποτιµήσουµε την πορεία της, να ελέγξουµε τις τοπικές εξουσίες και προφανώς να διαµορφώσουµε µια πλατφόρµα για την εξέλιξή της. Όλοι γνωρίζουµε την µακρά και αδιάλειπτη ιστορική διαδροµή της συζύγου του Κασσάνδρου, την εξέλιξή της, την επέκτασή της µέσα από συγκυρίες, προβλήµατα και ανακολουθίες που κατέληξε στη µαζική ανοικοδόµηση των τελευταίων δεκαετιών δηµιουργώντας τη µεγάλη πόλη που αναλόγως τη συγκυρία λαµβάνει διάφορα υποκοριστικά. Όταν τίθεται το ζήτηµα της ανασύνταξης της αστικής γεωγραφίας της πόλης φαίνεται ότι αναγκαιεί µια εκτεταµένη συζήτηση για το µέλλον της, µια συζήτηση όχι τοµεακή αλλά µια βιώσιµη συζήτηση, που θα κινητοποιήσει φορείς και κατοίκους, σε ένα ευρύ διάλογο, και στοχασµό για την οριοθέτηση ενός πλαισίου ανάπτυξης. Οι δηµοτικές εκλογές τα τελευταία χρόνια εµφανίζουν κάποιες ιδέες και σκέψεις και καµιά φορά και ορισµένα σχέδια-µακέτες, που µαζεύονται
2 βιαστικά-βιαστικά όταν πέφτει η αυλαία και αποκτούµε κάθε φορά το ήµαρχο που µας αξίζει. Ωστόσο µέσα στο τοπίο της παγκοσµιοποίησης που συµπεριλαµβάνει και τον ανταγωνισµό περιφερειών και πόλεων, τίθεται µε νέους όρους το ζήτηµα της αστικής ταυτότητας. Γι αυτό η ενδυνάµωση της ταυτότητας της Θεσ/νίκης, ως σηµαντικής πόλης γίνεται θεµελιώδες ζήτηµα. Πρέπει να δώσουµε στο Ευρωπαϊκό γίγνεσθαι το ίχνος µιας ταυτότητας που δεν µπορεί να είναι εκείνο που όλοι σήµερα γνωρίζουµε. Μια διαφορετική ταυτότητα που δεν θα είναι προσηλωµένη σε στερεότυπα το οποίο σηµαίνει όχι αντικατάσταση του υπαρκτού αλλά µετατροπή του. Αυτή πρέπει να είναι η στρατηγική επεµβάσεων για την πόλη. Όλοι µας πρέπει να ξαναδούµε την ποιότητα του αστικού περιβάλλοντος, τις δικές µας παρεµβάσεις, την εικόνα της πόλης και να σχεδιάσουµε, µε εργαλεία τον πολεοδοµικό σχεδιασµό και την αρχιτεκτονική, την πόλη του 21 ου αιώνα. Πρέπει να σηµειώσουµε πως πόλεις που επιθυµούν να είναι πρωτοπορία στο νέο διεθνές περιβάλλον εντείνουν τις προσπάθειές τους και µε εργαλεία την πολεοδοµία και την αρχιτεκτονική αλλάζουν ριζικά το τοπίο. Αρκεί να αναφέρουµε την πόλη του Βερολίνου ως πεδίο συνολικού σχεδιασµού και τα σύγχρονα έργα-σύµβολα πλέον των πόλεων όπως την όπερα του Σίδνεϋ, το Μουσείο σύγχρονης τέχνης στο Μπιλµπάο κλπ., που σηµατοδοτούν τις πόλεις αυτές καθιστώντας τες πόλο έλξης.
3 Β. Ο ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ Εκσυγχρονισµός της πόλης σηµαίνει πως απαιτούνται νέες θεωρήσεις και εργαλεία παρεµβάσεων για τον µετασχηµατισµό της µητροπολιτικής περιοχής της Θεσ/νίκης. Χρειάζεται εργασία και εµµονή - κάτι που δεν διαφαίνεται ούτε προκύπτει από τις «δράσεις» του ήµου - ώστε να πετύχουµε: - αποτελεσµατικό σχεδιασµό και συµπυκνωµένη υλοποίησή του σε όλα τα επίπεδα (χωροταξικό πολεοδοµικό αστικό) - σαφείς επεξεργασίες για τον επαναπροσδιορισµό της αστικής µορφής. - ιαρθρωτικές αλλαγές στη σχέση δηµόσιου ιδιωτικού, νέες µορφές διαχείρισης και πολεοδοµικών εργαλείων. Αυτός ο εκσυγχρονισµός πρέπει να µας οδηγήσει στη διατύπωση ενός σαφούς σχεδίου παρεµβάσεων µεγάλης κλίµακας που θα οδηγούν: - σε µια νέα σχέση µε τους αρχαιολογικούς χώρους ως κεντρικούς δηµόσιους χώρους - στην ανάκτηση του παραθαλάσσιου µετώπου - στην ενδυνάµωση της σύγχρονης περιφέρειας στο ΠΣΘ. - στη δοµική σχέση των παραπάνω παρεµβάσεων µε τις δηµόσιες µεταφορές
4 Με δύο λόγια χρειάζεται ένα σχέδιο µακράς πνοής που θα µεταµορφώσει την εικόνα της πόλης και την καθηµερινή ζωή σε αυτήν. Η τελευταία προσπάθεια επανασχεδιασµού της Θεσ/νίκης ήταν την εποχή της ΠΠ από τον ΟΠΠΘ 97. Ήταν µια ευκαιρία για πολεοδοµική ανάκαµψη, για µείζονες αστικές αναπλάσεις µε στόχο τον αναπροσδιορισµό της αστικότητας και του µητροπολιτικού χαρακτήρα της Θεσ/νίκης, µε τα όποια προβλήµατα και ανακολουθίες παρουσιάστηκαν τόσο στο σχεδιασµό όσο και στις υλοποιήσεις. Ο ήµος Θεσ/νίκης ωφεληµένος ήδη από την υλοποίηση του πρότυπου σχεδίου για το ιστορικό εµπορικό κέντρο (1992 1994), αποδέχθηκε και εγκολπώθηκε τον όποιο σχεδιασµό του 97 και κυρίως τις παρεµβάσεις που υλοποιήθηκαν. Πέραν αυτού ουδέν. εν σχεδιάζει ούτε προβληµατίζεται για την εικόνα της µητροπολιτικής Θεσ/νίκης. Η αρχιτεκτονική και ο πολεοδοµικός σχεδιασµός δεν εντάσσονται στα ενδιαφέροντά του. Η έννοια των αστικών αναπλάσεων τελειώνει στα χρηµατοδοτούµενα από την Περιφέρεια έργα αναδιαµόρφωσης δηµοσίων χώρων στο κέντρο της πόλης, που ο καθένας έχει κάτι να παρατηρήσει εάν υπάρξει εξειδικευµένη συζήτηση και γι αυτά. Γ. ΠΕΝΤΕ (5) ΜΕΓΑΛΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ Στα πλαίσια αυτής της παρέµβασης εστιάζουµε την προσοχή µας σε πέντε (5) θέµατα παρεµβάσεις που θα µπορούσαν να ενταχθούν σε ένα συνεκτικό πρόγραµµα για τη διαχείριση του µητροπολιτικού χώρου, µε πυρήνα και κινητήριο µοχλό τον ήµο Θεσσαλονίκης.
5 ΠΡΩΤΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ Συνολική βελτίωση του αστικού χώρου αποκαθιστώντας την ιστορική συνέχεια της Θεσ/νίκης. Παρότι το 1917 οι δήµαρχοι συµµετείχαν στο σχεδιασµό για την ανάπτυξη της πόλης, µόνο το 1997 µε τον διεθνή αρχιτεκτονικό διαγωνισµό τέθηκε το ζήτηµα της ολοκλήρωσης της διαµόρφωσης του µοναδικού συµπλέγµατος, του άξονα της Αριστοτέλους, µε στόχο την επαναξίωσή του ως άξονα µείζονος σηµασίας δηµοσίου χώρου της πόλης στον οποίο συµπυκνώνεται ο σύγχρονος αλλά και ο διαχρονικός της χαρακτήρας. Αν ληφθεί υπόψη πως η σηµερινή του µορφή είναι αποτέλεσµα αποσπασµατικών επεµβάσεων τότε γίνεται κατανοητό πως µεγίστη προτεραιότητα πρέπει να αποτελέσει η υλοποίηση των βραβευθέντων µελετών για τον ανασχεδιασµό µε λύσεις και ιδέες που να αναπληρώνουν το σχέδιο του 1918 και να το προσαρµόζουν στις σηµερινές ανάγκες της Θεσ/νίκης.
6 ΕΥΤΕΡΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ Συνολική ανάδειξη του θαλάσσιου µετώπου Η έννοια του αστικού σχεδιασµού βρίσκει κυρίως έκφραση στα µεγάλα ζητήµατα όπως αυτό της σχέσης της πόλης µε τη θάλασσα. Η σηµερινή όµως πόλη δεν εµπιστεύεται τη θάλασσα. Η αµετάβλητη κατάσταση της παλιάς παραλίας, το «νέο τοπίο» που δηµιούργησε το πλακόστρωτο της νέας παραλίας ίσως να «ενοχλήθηκαν» λίγο από το δηµοτικό αναψυκτήριο του ήµου, τον αλήστου µνήµης «ποδηλατόδροµο» µε τα κράσπεδα που τοποθέτησαν στη µέση του πουθενά και τις πλαστικές ζαρντινιέρες στους φανοστάτες της παλιάς παραλίας. εν αναφέροµαι καν στις προτάσεις Κούβελα. ε γίνεται κατανοητό πέραν του φόβου- πως δεν υπάρχει πρόβληµα ανάπλασης ή επανάχρησης µιας περιοχής αλλά αναζήτησης µιας νέας σχέσης της πόλης µε τη θάλασσα που θα δώσει ώθηση στην οικονοµική ανάπτυξη και στην ένταξη της παραλιακής ζώνης στην καθηµερινή ζωή της πόλης. Το ζητούµενο για νέες στρατηγικές, για οργάνωση και ανάπτυξη του θαλασσίου µετώπου, για δηµιουργία επενδυτικών ευκαιριών και για υλοποίηση νεωτερικών επεµβάσεων, πρέπει να ανιχνευθεί µέσα από την εµβάθυνση του διεθνούς διαγωνισµού που πραγµατοποιήθηκε το 97 από τον ΟΠΠ Θ 97. Πρέπει να αποτελέσει άµεσο στόχο ολόκληρης της πόλης. Οι επεξεργασίες του διεθνούς διαγωνισµού αλλά και οι µελέτες για τους προβλήτες της παράκτιας αστικής συγκοινωνίας, έργα οκτώ (08) διάσηµων αρχιτεκτόνων, δε µπορεί να βρίσκονται σε συνεχή απαξίωση και να αντικαθίστανται από φτιασιδώµατα για την ανακατασκευή του πλακόστρωτου της νέας παραλίας, που ετοιµάζει ο ήµαρχος.
7
8 ΤΡΙΤΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ Νέα κεντρικότητα στην περιφέρεια της Μητροπολιτικής Θεσσαλονίκης Οι µείζονες αστικές αναπλάσεις µε στόχο τον αναπροσδιορισµό του µητροπολιτικού χαρακτήρα της Θεσ/νίκης βρίσκουν έκφραση : α. στην αναζήτηση των λύσεων για τη βελτίωση του περιβάλλοντος ζωής των πολιτών στο λεγόµενο δυτικό τόξο που διατρέχει του δήµους της δυτικής Θεσ/νίκης, δίδοντας µια νέα κεντρικότητα και β. στην πολεοδοµική αρχιτεκτονική παρέµβαση µεγάλης κλίµακας για την περιοχή των Λαχανοκήπων δηµιουργώντας νέες κεντρικές περιοχές µε χρήσεις µητροπολιτικού χαρακτήρα, που θα αποτελέσουν τη νέα πύλη στην είσοδο της πόλης. Το νέο ρυθµιστικό σχέδιο και η ενίσχυση της πολυκεντρικής δοµής της πόλης πρέπει να αποτελέσουν πολιτικές του ήµου Θεσ/νίκης.
Εκπόνηση ειδικής πολεοδοµικής µελέτης για την περιοχή Λαχανοκήπων ήµων Θεσ/νίκης Μενεµένης 9
10 ΤΕΤΑΡΤΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ Για ένα στρατηγικό σχέδιο του µητροπολιτικού χώρου Οι φορείς της πόλης αυτής αλλά και ο ήµος Θεσ/νίκης πρέπει να αναζητήσουν ένα στρατηγικό σχέδιο που θα εντάξει και θα συντονίσει προσπάθειες και πρωτοβουλίες του ιδιωτικού και δηµόσιου τοµέα µε προϋπόθεση τη σύσταση / ενεργοποίηση ενός επιτελικού πολιτικού οργάνου µητροπολιτικής εµβέλειας. Εφόσον λοιπόν τίθεται ζήτηµα ανανέωσης του τρόπου διοίκησης και διαχείρισης του αστικού συστήµατος τότε πρέπει να καθοριστούν οι άξονες του στρατηγικού σχεδίου. Λόγου χάρη πρέπει ν ασυνεννοηθούµε για έννοιες δράσεις,όπως : ιεθνές κέντρο και πύλη της Ευρώπης Πόλος συνοχής και ανάπτυξης του βορειοελλαδικού χώρου Κέντρο εξειδικευµένων τριτογενών υπηρεσιών Μητροπολιτικό κέντρο µε πολυπολιτιστικό χαρακτήρα Η έµφαση στον αναπτυξιακό σχεδιασµό και στη διεθνή διάσταση της πόλης επιβάλλουν την έγκριση ενός στρατηγικού σχεδίου, για το οποίο ο ήµος Θεσ/νίκης πρέπει να παίξει αποφασιστικό ρόλο.
11 ΠΕΜΠΤΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ Η έκθεση EXPO, η ένταξη των εγκαταστάσεων της ΕΘ, στις λειτουργίες της πόλης Η δυναµική της ανάπτυξης επιβάλλει µια ισχυρή HELEXPO ΕΘ µε υπόσταση και αναπτυξιακό επιχειρηµατικό σχέδιο, µε σαφή προσδιορισµό ενός χρονοδιαγράµµατος για τη µεταφορά των βασικών εκθεσιακών δραστηριοτήτων εκτός πόλης. Η ελάχιστη αποδοχή των εµπειριών από τη Λισσαβόνα και Ανόβερο µας οδηγεί µονοσήµαντα στην ανάγκη για συνολική αναδιατύπωση των στόχων και ενεργειών. Στην προοπτική της διεκδίκησης της EXPO το 2007 πρέπει άµεσα να απεγκλωβιστούµε από την ατελέσφορη και διχαστική πολιτική του ήµου Θεσ/νίκης που επιβάλλει την ακινησία. Επιβάλλονται αντιθέτως δράσεις για : Την εξεύρεση λύσης για τη χωροθέτηση και πραγµατοποίηση της EXPO τώρα µάλιστα που βρισκόµαστε στην τελική επεξεργασία των ΖΟΕ και πριν τη θεσµοθέτησή τους. Η µεταφορά των εγκαταστάσεων για τις βασικές εκθεσιακές λειτουργίες πρέπει να συνδυαστεί µε τη χρηµατοδότηση και δέσµευση πιστώσεων για όλο το εγχείρηµα. Την αξιοποίηση και ένταξη του χώρου της ΕΘ στη λειτουργία της πόλης µέσω της υλοποίησης ειδικών µελετών και παρεµβάσεων µε χρονοδιάγραµµα και δέσµευση πιστώσεων. Προϋπόθεση η απαγόρευση νέων κατασκευών και η δηµιουργία ευρύτατων χώρων πρασίνου και αναψυχής.
12 Είναι απίστευτο ολόκληρο το πολεοδοµικό συγκρότηµα να υπόκειται στη διελκυστίνδα του ηµάρχου για «απαγόρευση» της όποιας σκέψης για µεταφορά της ΕΘ, εκτός των διοικητικών ορίων του ήµου Θεσ/νίκης.
13
14. ΕΠΙΛΟΓΟΣ Το «όραµα» του ηµάρχου για το πώς θα αλλάξουµε την πόλη συµπυκνώνεται : Στο νέο ηµαρχείο, που υλοποιεί η Κυβέρνηση Στην αλάνα της Τούµπας, που πολιτεία και Οργανισµός Ρυθµιστικού σχεδιάζουν και υλοποιούν, αφού πριν προέβησαν στην απαλλοτρίωση Στις λεγόµενες αναπλάσεις στο κέντρο, που χρηµατοδοτούνται από την περιφέρεια Στην αγορά της Helexpo Noµίζω ότι οι συνθήκες και η νηφάλια προσέγγιση των πραγµάτων επιβάλλουν επιταχτικά τη µεταβολή όλων των όρων ανάπτυξης της µητροπολιτικής Θεσσαλονίκης. Με την επίκληση της «Θεσσαλονίκης µας» κάθε λίγο δεν προσφέρουµε τίποτα γιατί χωρίς όραµα και σχεδιασµό, ανακυκλώνουµε τα δοµικά προβλήµατα της µητροπολιτικής πλέον Θεσσαλονίκης.
15
16