Journal Odysseus Environmental & Cultural Sustainability of the Mediterranean Region: 4 (2013): 39-45. http://www.jodysseus.gr Α. Γεράκης, Επιστημονικός Συνεργάτης και Ε. Κατσαλήρου, Επίκουρος Καθηγήτρια, Τμήμα Τεχνολογίας Τροφίμων, ΤΕΙ Ιονίων Νήσων >39 I. Σκοπιμότητα Η αμπελοκαλλιέργεια αποτελεί βασική γεωργική δραστηριότητα στον ελλαδικό χώρο από την αρχαιότητα εως σήμερα. Ωστόσο για να μπορέσει να παραμείναι ανταγωνιστική θα πρέπει να εναρμονίζεται με τις σύγχρονες τάσεις και απαιτήσεις των καταναλωτών. Βασική προϋπόθεση για την αναζωογόνηση της αμπελουργικής δραστηριότητας αποτελεί η επιχειρηματική ενασχόληση των αμπελοκαλλιεργητών με το αντικείμενο της αμπελουργίας και οινοποίησης αλλά και η εφαρμογή εναλλακτικών μεθόδων παραγωγής όπως η βιολογική αμπελοκαλλιέργεια. Υπό αυτή την έννοια δημιουργείται ανάγκη ύπαρξης άρτια εκπαιδευμένων επιστημόνων στις μεθόδους βιολογικής αμπελουργίας, αλλά και άλλων παραγόντων που συμμετέχουν στην αλυσίδα παραγωγής και διάθεσης των προϊόντων της αμπέλου, προκειμένου να υποστηρίξουν τον ποιοτικό και ανταγωνιστικό μετασχηματισμό του οινικού τοπίου στον Ελλαδικό χώρο. Το θερινό τμήμα σπουδών στη Βιολογική Αμπελουργία και Οινολογία λαμβάνοντας υπόψη τις διαφαινόμενες ανάγκες της αγοράς για ποιοτικά προϊόντα και τις ανάγκες αναβάθμισης των σχετικών με την αμπελοκαλλιέργεια δαρστηριοτήτων, έρχεται να συνεισφέρει σε αυτόν τον τομέα καλύπτοντας όλα τα θέματα βιολογικής καλλιέργειας της αμπέλου και οινοποίησης. Επιπλέον, φιλοδοξεί να δημιουργήσει ένα διλείου για την Βιολογική Αμπελουργία και Οινολογία Εικ. 1. Αφίσσα για την προβολή του Θερινού Σχοαδραστικό -εξειδικευμένο στην αμπελοκαλλιέργεια και την οινοποιία- εκπαιδευτικό πρόγραμμα, το οποίο θα επιτρέπει σε νέους επιστήμονες και επαγγελματίες του αμπελο-οινικού τομέα να εμπεδώσουν καινοτόμες μεθόδους διαχείρισης βιολογικών αμπελώνων και να εξερευνήσουν τις δυνατότητες που προσφέρει το γενετικό υλικό των επτανήσιων ποικιλιών. ΙΙ. Στόχοι Κύριος σκοπός είναι η παροχή θεωρητικής και πρακτικής εκπαίδευσης στο
>40 αντικείμενο της βιολογικής αμπελοκαλλιέργειας και οινοποίησης. Το θερινό σχολείο στη βιολογική αμπελουργία και οινολογία επιδιώκει να συμπληρώσει και να εξειδικεύσει την εκπαίδευση των θερινών σχολείων βιολογικής γεωργίας, τα οποία πραγματοποιούνται σε παράλληλες δράσεις του έργου, και να δημιουργήσει καταρτισμένα στελέχη εργατικού δυναμικού που θα κινήσουν την αλυσίδα παραγωγής, επεξεργασίας και διάθεσης των προϊόντων της αμπέλου. Στους επιμέρους στόχους συγκαταλέγονται η σύναψη συνεργασιών επιχειρησιακού χαρακτήρα με τοπικούς παραγωγούς και επιχειρηματίες, δράσεις διάχυσης και προώθησης του προγράμματος στην τοπική κοινωνία και τις περιβαλλοντικές ΜΚΟ και ηλεκτρονική καταγραφή των μαθημάτων για εξ αποστάσεως εκμάθηση. Απώτερος στόχος της δράσης είναι η κατάρτιση ενός ετήσιου προγράμματος θερινής εκπαίδευσης σε θέματα βιολογικής αμπελουργίας και οινολογίας και ο προγραμματισμός δράσεων δια βίου μάθησης, οι οποίες θα περιλαμβάνουν την αξιοποίηση του υλικού αξιολόγησης και τη δημιουργία προϋποθέσεων για τη συνέχιση του θερινού σχολείου μετά το πέρας του προγράμματος, αυτόνομα ή σε συγχώνευση με άλλες εκπαιδευτικές δράσεις του Τμήματος Τεχνολογίας Βιολογικής Γεωργίας & Τροφίμων (π.χ. μετεξέλιξη σε πρόγραμμα μεταπτυχιακών σπουδών, σε συνεργασία με άλλα ιδρύματα του εσωτερικού ή του εξωτερικού). Εικ. 2. Πρώτη ημέρα μαθημάτων ΙΙΙ. Προγραμματισμός Το καλοκαίρι του 2012 οργανώθηκε το πρώτο πρόγραμμα θεωρητικής και πρακτικής εκπαίδευσης στο αντικείμενο της Βιολογικής Αμπελοκαλλιέργειας και Οινοποίησης, με στόχο την εφαρμογή και αξιολόγηση καινοτόμων βιολογικών μεθόδων αμπελοκαλλιέργειας για τις παραδοσιακές ποικιλίες αμπέλου των Ιονίων Νήσων.
Αναλυτικά, οι δραστηριότητες που είχαν προγραμματιστεί και πραγματοποιήθηκαν ήταν οι εξής: (α) Σχεδιασμός προγράμματος εκπαίδευσης και εκπαιδευτικό υλικό στο οποίο περιλαμβάνονται: Σχεδιασμός γνωστικού αντικειμένου και περιεχομένου για κάθε θεματική ενότητα, οργάνωση των θεματικών ενοτήτων σε πρόγραμμα σπουδών, σχεδιασμός δραστηριοτήτων πρακτικής εξάσκησης εκπαιδευομένων για κάθε ενότητα, κατάρτιση του αναλυτικού προγράμματος εκπαίδευσης και ωρολογίου προγράμματος για κάθε κύκλο μαθημάτων. >41 (β) Σχεδιασμός και προκαταρκτικές εργασίες για την εγκατάσταση πρότυπου πειραματικού βιολογικού αμπελώνα σε κτήμα που παραχωρήθηκε από τον Αγροτοβιομηχανικό Συνεταιρισμό Παραγωγών Ρομπόλας Κεφαλονιάς, για τους σκοπούς της πρακτικής εξάσκησης των εκπαιδευόμενων. (γ) Εγκατάσταση του πειραματικού αμπελώνα με τη δημιουργία επιμέρους πειραματικών τεμαχίων, με δύο διαφορετικά υποκείμενα και τρεις ως πέντε βιοτύπους Ρομπόλας ώστε να αξιολογηθεί το αμπελοοινικό δυναμικό τους και να χρησιμοποιηθούν για την θεωρητική και πρακτική εκπαίδευση των συμμετεχόντων στα θερινά σχολεία. Εικ. 3. Ο κ. Στέφανος Κουνδουράς, Λέκτορας τουτμήματος Γεωπονίας του ΑριστοτελείουΠανπειστημίου Θεσσαλονίκης, διδάσκει Μορφολογία, Φυσιολογία και Σσυτηματική τηςαμπέλου (δ) Συλλογή και διαχείριση εκπαιδευτικού υλικού για χρήση σε πλατφόρμα «e-learning». Οι δραστηριότητες του εν λόγω παραδοτέου περιλαμβάνουν συλλογή και παραγωγή έντυπου υλικού, πρωτότυπων σημειώσεων και φωτογραφικού υλικού που χρησιμοποιήθηκε για τις ανάγκες του θερινού σχολείου, ενώ διαμορφώνεται η προσαρμογή του για χρήση σε πλατφόρμα «e-learning», ώστε να είναι διαθέσιμα σε κάθε ενδιαφερόμενο.
>42 (ε) Οργάνωση του θερινού σχολείου με γνωστικό αντικείμενο «Βιολογική Αμπελουργία και Οινολογία», όπου πραγματοποιήθηκαν τα εξής: Προετοιμασία προσκλήσεων-αιτήσεων συμμετοχής στα θερινά προγράμματα σπουδών, ορισμός κριτηρίων συμμετοχής-επιλογής, αξιολόγηση αιτήσεων και επιλογή συμμετεχόντων, προσκλήσεις εκπαιδευτών-εμπειρογνωμόνων από τα συνεργαζόμενα τμήματα και ιδρύματα, σύνταξη παρουσιολογίων, ερωτηματολογίων αξιολόγησης διδασκαλίας και ημερολογίων εκπαιδευτικών. (ζ) Δράσεις προβολής και παραγωγή ενημερωτικού υλικού, ενημέρωση των συμμετεχόντων και των ενδιαφερομένων, ανακοινώσεις των προγραμματισμένων δράσεων στα έντυπα και ηλεκτρονικά ΜΜΕ. (η) Υλοποίηση του θερινού σχολείου του 2012 με θέμα «Βιολογική Αμπελουργία και Οινολογία», διάρκειας 60 ωρών, το οποίο περιελάμβανε: Πραγματοποίηση διαλέξεων στις προκαθορισμένες θεματικές ενότητες και αξιολόγηση εκπαιδευθέντων διαμέσου προφορικών και γραπτών εξετάσεων, πραγματοποίηση των σχετικών με την πρακτική εφαρμογή δραστηριοτήτων (π.χ. επισκέψεις και πραγματοποίηση εργασιών στον αμπελώνα ανάλογα με τις ανάγκες και την εποχή). 4 5 6 7 Εικ. 4. Το Τμήμα Δημοσίων Σχέσεων & Επικοινωνίας του ΤΕΙ Ιονίων Νήσων διέθεσε τις σύγχρονες εγκαταστάσεις του για τη διεξαγωγή του θερινού σχολείου. Εικ. 5. Ο κ. Vitale Nuzzo, Καθηγητής του Πανεπιστημίου των Βασιλικάτων της Ιταλίας εξηγεί το κλάδεμα και τη διαμόρφωση του πρέμνου. Εικ. 6. Ο Αγροτοβιομηχανικός Συνεταιρισμός Παραγωγών Ρομπόλας Κεφαλληνίας προσέφερε αίθουσα διαλέξεων και επιστημονική γνώση πάνω στη Βιολογική Αμπελουργία και Οινοποίηση. Εικ. 7. Ο Αγροτοβιομηχανικός Συνεταιρισμός Παραγωγών Ρομπόλας Κεφαλληνίας ξενάγησε τους εκπαιδευόμενους στις εγκαταστάσεις του.
(θ) Δράσεις σύνδεσης και διάχυσης της γνώσης και της εμπειρίας που αποκτήθηκε προς την τοπική κοινωνία, οι οποίες περιλαμβάνουν: Καταχώρηση ή διανομή του υλικού για την ενημέρωση μελών ΜΚΟ, δομών όλων των βαθμίδων εκπαίδευσης και άλλων σχετικών με το γνωστικό αντικείμενο φορέων και πρόσκλησή τους να επισκεφτούν ή και να παρακολουθήσουν ενδεικτικές δράσεις του προγράμματος. (ι) Αξιοποίηση υλικού αξιολόγησης εκπαιδευτικών και εκπαιδευόμενων και δημιουργία προϋποθέσεων για επανάληψη του του θερινού σχολείου την επόμενη ακαδημαϊκή χρονιά και για την εξέλιξή του σε ετήσια δράση και μετά το πέρας του προγράμματος. Στα πλαίσια αυτής της προοπτικής έχουν ξεκινήσει και συνεχίζονται οι διεργασίες συμμετοχής-σύμπραξης σε Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών με τα Πανεπιστήμια των Βασιλικάτων της Ιταλίας και του Μπορντώ της Γαλλίας. >43 (κ) Επανάληψη του θερινού σχολείου με θέμα «Βιολογική Αμπελουργία και Οινολογία» το καλοκαίρι του 2013, με ενσωμάτωση των βελτιώσεων που προέκυψαν από την αξιολόγηση του πρώτου θερινού σχολείου. IV. Αποτελέσματα Από 30 Ιουλίου έως 10 Αυγούστου 2012 πραγματοποιήθηκε στο Αργοστόλι το πρώτο Θερινό Σχολείο για τη Βιολογική Αμπελουργία και Οινολογία, υπό την αιγίδα του ΤΕΙ Ιονίων Νήσων. Το σχολείο διάρκειας 60 ωρών απευθύνονταν σε επιστήμονες με γεωπονικό ή συναφές υπόβαθρο, φοιτητές, αμπελοκαλλιεργητές, οινοποιούς και ερασιτέχνες με ενδιαφέρον για τη Βιολογική Αμπελοκαλλιέργεια και Οινολογία. Οι εμπρόθεσμες υποψηφιότητες για συμμετοχή στο πρόγραμμα ήταν 80. Με βάση τα ουσιαστικά και τυπικά προσόντα της πρόσκλησης ενδιαφέροντος, επιλέχθηκαν οι 25 επιδοτούμενοι εκπαιδευόμενοι. Το σχολείο παρακολούθησαν και αρκετοί επισκέπτες, καθώς η παρακολούθηση ήταν ελεύθερη για το κοινό. Τη διοργάνωση και την κατάρτιση του προγράμματος σπουδών του σχολείου ανέλαβε το Τμήμα Τεχνολογίας Βιολογικής Γεωργίας & Τροφίμων, ενώ τη διοικητική στήριξη παρείχε σε κεντρικό επίπεδο το ΤΕΙ Ιονίων Νήσων. Σημαντική υλική υποστήριξη και τεχνογνωσία προσέφερε ο Αγροτοβιομηχανικός Συνεταιρισμός Παραγωγών Ρομπόλας Κεφαλληνίας. Το Τμήμα Δημοσίων Σχέσεων και Επικοινωνίας του ΤΕΙ Ιονίων Νήσων φιλοξένησε το σχολείο στις εγκαταστάσεις του και παρείχε ουσιαστική υλικοτεχνική στήριξη, ενώ η Κ.Ε.ΔΗ.ΚΕ. του Δήμου Κεφαλονιάς χορήγησε όχημα για τις μετακινήσεις των εκπαιδευόμενων από και προς την αμπελουργική περιοχή των Ομαλών και το οινοποιείο του Συνεταιρισμού. Σκοπός του προγράμματος σπουδών ήταν να προσφέρει μια όσο το δυνατόν ολοκληρωμένη εικόνα της διαδικασίας παραγωγής και μεταποίησης του σταφυλιού από την εγκατάσταση του νέου αμπελώνα ως και την εμπορία του κρασιού. Τα αντικείμενα διδασκαλίας περιελάμβαναν τις προοπτικές της παγκόσμιας αμπελοκαλλιέργειας και αγοράς οίνου, το φυτό της αμπέλου, εγκατάσταση και καλλιεργητικές φροντίδες ενός αμπελώνα, περιβαλλοντικούς παράγο-
>44 ντες που ρυθμίζουν την ανάπτυξη της αμπέλου και την ποιότητα των παραγόμενων προϊόντων, μεθόδους βιολογικής λίπανσης και φυτοπροστασίας, τεχνολογία του οίνου, οργανοληπτική αξιολόγηση των οίνων, οικονομική αποτίμηση των επενδύσεων στην αμπελοκαλλιέργεια και οινοποίηση, εμπορία αμπελοοινικών προϊόντων και το νομοθετικό πλαίσιο παραγωγής βιολογικών προϊόντων. Οι εκπαιδευόμενοι προέρχονταν από διάφορες περιοχές της Ελλάδας, με πιο απομακρυσμένες τη Σαντορίνη, το Αμύνταιο και την Καστοριά. Δίδαξαν επιστήμονες από το Τμήμα Τεχνολογίας Βιολογικής Γεωργίας & Τροφίμων του 8 Εικ. 8. Ο κ. Jean Christophe Barbe, Καθηγητής από το Πανεπιστήμιο του Μπορντώ της Γαλλίας, καταστρώνει μιά σειρά ασκήσεων πάνω στη γευσιγνωσία του κρασιού. Εικ. 9. Ο Διευθυντής του Αγροτοβιομηχανικού Συνεταρισμού Παραγωγών Ρομπόλας. Εικ. 10. Κατά την τελετή λήξης του Θερινού Σχολείου, αποχαιρέτισαν τους εκπαιδευόμενους ο Αντιπεριφερειάρχης Κεφαλονιάς & Ιθάκης κ. Σωτήριος Κουρής και ο Πρόεδρος της Διοικούσας Επιτροπής του ΤΕΙ Ιονίων Νήσων κ. Ναπολέων Μαραβέγιας. Εικ. 11. Ο κ. Παύλος Μπουχάγιερ, Επίκουρος Καθηγητής του Τμήματος Τεχνολογίας Βιολογικής Γεωργίας & Τροφίμων, διδάσκει Νομοθεσία, Διασφάλιση Ποιότητας και Πιστοποίηση Αμπελοοινικών Προϊόντων Κεφαλληνίας κ. Κωσταντίνος Μπαζίγος διδάσκει Τεχνολογία Οίνου. Εικ. 12. Με τη λήξη του Θερινού Σχολείου απονεμήθηκαν βεβαιώσεις παρακολούθησης στους συμμετέχοντες. Εικ. 13. Οι εκπαιδευόμενοι δοκιμάζουν κρασιά στα πλαίσια της Οργανοληπτικής Αξιολόγησης των Αμπελοοινικών Προϊόντων. Εικ. 14. Κατά την τελετή λήξης του Θερινού Σχολείου στην Βιολογική Αμπελουργία και Οινολογία προσφέρθηκε μπουφές με ορεκτικά και αναψυκτικά
ΤΕΙ Ιονίων Νήσων, το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, το ΤΕΙ Ηπείρου, τον Αγροτοβιομηχανικό Συνεταιρισμό Παραγωγών Ρομπόλας Κεφαλληνίας, το Πανεπιστήμιο των Βασιλικάτων της Ιταλίας και το Πανεπιστήμιο του Μπορντώ της Γαλλίας. Με την ολοκλήρωση του θερινού σχολείου συμπληρώθηκαν τα έντυπα αξιολόγησης του προγράμματος από τους εκπαιδευόμενους. Απονεμήθηκαν βεβαιώσεις παρακολούθησης στους συμμετέχοντες οι οποίοι συστηματικά παρακολούθησαν όλες τις θεματικές ενότητες του προγράμματος σπουδών. >45 9 10 11 12 13 14