δεκατομο ιστορικο εργο ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ ΔΕΚΑΤΟΣ τομοσ της κωνσταντιασ ζαχου ellines_papanikolaoy.indd 7 23/4/2009 2:12:58 μμ
περιεχομενα Πρόλογος έκδοσης - 13 Εισαγωγή βιβλίου - 15-30 1 2 3 Πρόλογος της συγγραφέως - 33-36 Ο βίος - 39-80 Η δράση - 83-154 Η επίδραση - 157-158 Τίτλοι και τιμητικές διακρίσεις - 161-162 Ερευνητικές δημοσιεύσεις του Γ. Ν. Παπανικολάου - 165-177 Χρονολόγιο - 179-182 Βιβλιογραφία - 185 Η Φωτογραφική συλλογή - 97-128 ellines_papanikolaoy.indd 10
οι ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ Ο Θάνος Βερέμης σπούδασε Πολιτική Επιστήμη στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης και Ιστορία στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης (Trinity College). Το 1978 ήταν Research Associate του Διεθνούς Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (Λονδίνο), το 1983 υπήρξε επισκέπτης ερευνητής στο πανεπιστήμιο Harvard, το 1987 επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Princeton και το 1993-94 επισκέπτης καθηγητής στο St. Antony s College της Οξφόρδης. Από το 1987 είναι καθηγητής πολιτικής Ιστορίας στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Αθηνών και από το 1988 ως το 1994 υπήρξε Διευθυντής του Ελληνικού Ιδρύματος Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ) και ως το 2000, Πρόεδρος του ΕΛΙΑΜΕΠ. Από το 2001 ως το 2003 ήταν Constantine Karamanlis Professor στο Fletcher School of Law and Diplomacy. Από το 2004 είναι Πρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου Παιδείας (ΕΣΥΠ). Ο Γιώργος Κούτσης είναι νευρολόγος που ζει και εργάζεται στην Αθήνα. Σπούδασε Ιατρική στο πανεπιστήμιο του Cambridge (κολλέγιο Trinity) και έκανε την ειδικότητα του στη νευρολογική κλινική του πανεπιστημίου Αθηνών. Είναι διδάκτωρ της Ιατρικής σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Σήμερα εργάζεται ως επιστημονικός συνεργάτης της Α νευρολογικής κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών στο Αιγινήτειο νοσοκομείο. Στην Ιατρική έχει προσπαθήσει να συνδυάσει την κλινική πράξη με την έρευνα και την εκπαίδευση. Στον κλινικό τομέα, ως συνεργάτης της μονάδας απομυελινωτικών νοσημάτων του Αιγινητείου νοσοκομείου, έχει εξειδικευτεί στη διάγνωση και θεραπευτική αντιμετώπιση ασθενών με σκλήρυνση κατά πλάκας. Στον ερευνητικό τομέα έχει ασχοληθεί με την κλινική έρευνα στον χώρο της νευρολογίας γενικότερα, αλλά και της σκλήρυνσης κατά πλάκας ειδικότερα. Η Κωνσταντία Ζάχου γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη. Σπούδασε Βιολογία και Ιατρική στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Εργάστηκε ως επιστημονικός συνεργάτης στο Εργαστήριο Πειραματικής Φυσιολογίας της Ιατρικής σχολής του ίδιου πανεπιστημίου. Ειδικεύτηκε στην Κυτταρολογία, ολοκλήρωσε τη διδακτορική της διατριβή και αναγορεύτηκε διδάκτορας του Α.Π.Θ. Απο το 1999 έως σήμερα εργάζεται ως Επιμελήτρια Α' στο Κυτταρολογικό Εργαστήριο του Ιπποκράτειου Γενικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης. Είναι έγγαμη και μητέρα δύο παιδιών. ellines_papanikolaoy.indd 11
εισαγωγη βιβλιου του ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΟΥΤΣΗ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ν. ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ (1883-1962) «Η ζωή είναι στα χέρια σας. Γυναίκες, κάντε το τεστ Παπανικολάου!». Αυτή την προτροπή διάβασε αναπάντεχα πριν μερικά χρόνια μια πολυταξιδεμένη Ελληνίδα στη μάντρα ενός χωριατόσπιτου. Περπατούσε σ' έναν απομονωμένο οικισμό της επαρχίας Οαχάκα στο Μεξικό. Πώς βρέθηκε όμως το όνομα ενός Έλληνα ιατρού, μισό αιώνα μετά τον θάνατό του, στην άλλη άκρη του κόσμου; Σε υπανάπτυκτες περιοχές του πλανήτη, ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας παραμένει η συχνότερη αιτία θανάτου γυναικών από καρκίνο. Στις αναπτυγμένες χώρες βέβαια, η ευρύτατη χρήση του τεστ Παπανικολάου, γνωστότερου ως Τεστ Παπ, έχει οδηγήσει σε μείωση έως και 70% των θανάτων αυτών. Η μεγάλη πλειονότητα των γυναικών που πεθαίνουν από καρκίνο του τραχήλου της μήτρας σήμερα δυστυχώς δεν υποβλήθηκαν ποτέ σε Τεστ Παπ. Γι αυτό και η επιτακτική προτροπή προς τις Μεξικανές αγρότισσες! Εκατοντάδες χιλιάδες, ίσως και εκατομμύρια γυναικών επιβίωσαν τα τελευταία 50 χρόνια χάρη στο Τεστ Παπ. Οι γυναίκες αυτές, αλλά και όσοι τις αγάπησαν και τις αγαπούν, οφείλουν απέραντη ευγνωμοσύνη στον άνθρωπο που ανακάλυψε και ανέπτυξε αυτό το πρωτοποριακό τεστ: τον Έλληνα ιατρό Γεώργιο Παπανικολάου. ΜΕΓΑΛΟΙ 15 ΕΛΛΗΝΕΣ ellines_papanikolaoy.indd 15
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ Ο Γεώργιος Παπανικολάου έμεινε στην ιστορία ως ένας από τους σημαντικότερους ερευνητές της ιατρικής επιστήμης του 20 ου αιώνα. Η φήμη του οφείλεται εν πολλοίς στην ανακάλυψη της σημασίας της εξέτασης του κολπικού επιχρίσματος για τη διάγνωση του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας. Η επιστημονική του προσφορά όμως υπήρξε πολύπλευρη και θεμελιώδης. Δίκαια θεωρείται ο πατέρας ενός ολόκληρου κλάδου της ιατρικής: του κλάδου της αποφολιδωτικής κυτταρολογίας. Ποιος ήταν όμως ο Γεώργιος Παπανικολάου; Ποια ήταν η διαδρομή του βίου του; Ποια ήταν η προσωπικότητά του, ποια τα ενδιαφέροντά του, ποια τα ιδιαίτερα χαρίσματά του; Τι τον ξεχώρισε και τον οδήγησε να μεγαλουργήσει; ΠΑΙΔΙΚΑ ΚΑΙ ΝΕΑΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ. ΑΝΑΖΗΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΔΙΕΞΟΔΑ Ο Γεώργιος Παπανικολάου γεννήθηκε στις 13 Μαΐου 1883 στην Κύμη Ευβοίας. Ήταν το τρίτο παιδί του Νικόλαου Παπανικολάου και της Μαρίας Κριτσούτα. Και οι δυο γονείς του ήταν ιδιαίτεροι άνθρωποι. Ο πατέρας του, ιατρός που είχε σπουδάσει και φιλοσοφία, διατέλεσε βουλευτής και δήμαρχος Κύμης, ενώ υπήρξε και φίλος του Χαρίλαου Τρικούπη. Στήριξε γενναιόδωρα τον γιο του στις ανορθόδοξες επιλογές της νιότης του. Η μητέρα του χαρακτηριζόταν από μια έμφυτη καλοσύνη και ασυνήθιστη για την εποχή πνευματική καλλιέργεια, ενώ τη διέκρινε και μια ανθρώπινη ζεστασιά που την έκανε αξιαγάπητη στην Κύμη. Η παιδική ηλικία του Παπανικολάου υπήρξε ευτυχισμένη. Το οικογενειακό περιβάλλον ήταν ειρηνικό, οι σχέσεις με τους γονείς και τα αδέρφια θερμές, χωρίς να είναι ασφυκτικές. Σε μεγάλη ηλικία γράφει: «Είναι διαρκής η ανάμνησις της παιδικής και νεανικής μου ζωής μέσα στο ζεστό πατρικό μας σπίτι». Στο πλαίσιο αυτό φάνηκαν από νωρίς τα ιδιαίτερα πνευματικά του χαρίσματα. Οι γονείς του, διαπιστώνοντας τα εξαιρετικά του προσόντα, τον έστειλαν σε ηλικία 11 ετών στην Αθήνα για να φοιτήσει στο γυμνάσιο και στη συνέχεια στο πανεπιστήμιο. ΜΕΓΑΛΟΙ 16 ΕΛΛΗΝΕΣ ellines_papanikolaoy.indd 16
Το 1898, σε ηλικία 15 ετών, εισήλθε στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Στα χρόνια των σπουδών διαμορφώθηκε προοδευτικά η ιδιαίτερη προσωπικότητά του. Δεν περιορίστηκε στην ιατρική. Είχε βαθύ ενδιαφέρον για την ευρύτερη επιστήμη, τη φιλοσοφία, τις τέχνες, την πολιτική, την ευρωπαϊκή διανόηση γενικότερα, αλλά και την ελληνική γλώσσα ειδικότερα (υπήρξε ένθερμος δημοτικιστής), ενώ διέθετε και μιαν αγάπη για τη φύση, που μαρτυρούσε καρδιά γνήσιου τέκνου του Ρομαντισμού. Το μεγάλο πάθος του όμως σε αυτή τη νεανική ηλικία, που τον ακολούθησε και σε όλη τη ζωή του, ήταν η μουσική. Μελέτησε βιολί για 8 χρόνια, και καθ όλη τη διάρκεια του βίου του άκουγε με πάθος κλασική μουσική, ιδιαίτερα δε μουσική δωματίου, κάτι που φανερώνει βαθύτερη γνώση και κατανόηση του κόσμου της μουσικής. Την περίοδο αυτή γράφει στον πατέρα του: «Το βιολί μου άνοιξε έναν κόσμο που ούτε τον φανταζόμουν πρωτύτερα. Αυτό μου διόρθωσε την ψυχή μου, μου έδωσε τη δύναμη να υποφέρω την απελπιστική απομόνωση και μου ανασήκωσε κάποια ιδανικά». Το 1904, μόλις σε ηλικία 21 ετών, έλαβε το πτυχίο ιατρικής με άριστα. Στη συνέχεια εκπλήρωσε τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις υπηρετώντας ως ανθυπίατρος για 2 χρόνια. Την περίοδο αυτή τον βασάνιζαν έντονες υπαρξιακές ανησυχίες. Προσπαθούσε συνειδητά να βρει τον δρόμο του. Διαισθανόταν ότι η πιο προφανής λύση, να επιστρέψει στην Κύμη και να εξασκήσει το ιατρικό επάγγελμα ή να γίνει στρατιωτικός ιατρός, θα ήταν γι αυτόν μια προσωπική ήττα. Γράφει: «Επάγγελμα να εξασκήσω μου είναι αδύνατον, προτιμάω να σκοτωθώ δεν μπορώ παρά να επιδοθώ στη φιλοσοφία», και αλλού: «Δε θέλω να γίνω στρατιωτικός ιατρός. Όχι! Θέλω να μείνω ελεύθερος». Βαθύτερή του ανάγκη ήταν να εντρυφήσει ουσιαστικότερα στη φιλοσοφία και την επιστήμη, μετοικώντας στη δυτική Ευρώπη. Ο πατέρας του έδειξε κατανόηση και τον βοήθησε να μεταβεί στη Γερμανία. ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΗ ΓΕΡΜΑΝΙΑ. ΔΙΕΞΟΔΟΙ ΚΑΙ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙΣ Στη Γερμανία, η αρχική του πορεία μαρτυρά την ειλικρινή ανάγκη να βρει τη βαθύτερη κλίση του. Όπως κάθε νέος με πνευματική ευρύτητα, αρχικά μαγνητίστηκε από πιο θεωρητικές κατευθύνσεις: ΜΕΓΑΛΟΙ 17 ΕΛΛΗΝΕΣ ellines_papanikolaoy.indd 17