Ρ ωµνιός Διµηνιαῖο Νεανικὸ περιοδικὸ τοῦ ΚΕΝΤΡΟΥ ΕΝΟΤΗΤΟΣ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΗΣ-ΠΡΟΒΟΛΗΣ ΤΩΝ ΑΞΙΩΝ ΜΑΣ ΕΝΩΜΕΝΗ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ Ἡ ἐλληνικὴ θάλασσα καὶ ἡ αἰσθητικὴ χαρὰ της, Διονυσίου Κόκκινου, Ἀπὸ τὴν ἀγκαλιὰ τῆς γῆς στὸ οὐράνιο φῶς, Δήµητρας Βασίλα-Ζιάκου, Ἑλληνικὸ καλοκαίρι, Σοφίας Μαντέ, Καιρὸς νὰ μείνουμε Ἐλλάδα, Μάρκου Δεσποτίδη, Χαιρετίσματα ἀπὸ τὴν Τζιά, Μαρίας Τσακτσίρα, Τὸ μεγάλο θαῦμα τῆς Παναγιᾶς τῆς Κεχριωνιώτισσας, Ἑλένης Τσοχαντάρη, Ὁ νέος ποὺ ἀντέδρασε στὸν πειρασμὸ, Γέροντος Παϊσίου Ἁγιορείτου, Ὁ Ἐθνομάρτυρας ἃγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλὸς, Ἀναστασίας Κουρῆ, Ἡ ὁμιλητικὴ διάσταση τοῦ μικροῦ παρακλητικοῦ κανόνα, Κλεοπάτρας Καρτάνου, Στὸ μοναστήρι τοῦ Ἁϊ Λιᾶ, Ζαχαρία Παπαντωνίου, Ὁ Πανορμίτης, Ἡ ἠχῶ τοῦ Αἰγαίου, Γεωργίου Βιλλιώτη, Ὁ Ἀλέξ. Παπαδιαμάντης καὶ ἡ Σκιάθος, Νικόδηµου Καλλιντέρη... Τεῦχος 8 ΙΟΥΛΙΟΣ -ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2012
ΟΙ EΚΔΟΣΕΙς ΜΑΣ ΙΑΜΑΤΙΚΑ ΝΑΜΑΤΑ Neanikeσ εκδοσεισ νεα εκδοση ΤΑ ΝΕΟΤΑΞΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ ΓΛΩΣΣΑΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΝΑΤΣΙΟΥ Δασκάλου ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΣΕΙΡΑΣ ΙΑΜΑΤΙΚΑ ΝΑΜΑΤΑ, ΤΟΜΟΣ 4ος K υκλοφόρησε ἀπὸ τὶς ἐκδόσεις τῆς "ΕΝΩΜΕΝΗΣ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗΣ" ΤΗΛ. ΠΑΡΑΓΓΕΛΙΩΝ: 2310 552207
Ρ ωμνιός ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΝΕΟΤΗΤΑΣ IΔΙΟΚΤΗΤΗΣ-ΕΚΔΟΤΗΣ «ΕΝΩΜΕΝΗ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ» ΚΕΝΤΡΟΝ ΕΝΟΤΗΤΟΣ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΗΣ-ΠΡΟΒΟΛΗΣ ΤΩΝ ΑΞΙΩΝ ΜΑΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΝΟΜΟ Παπαδόπουλος Θεόφιλος-Πρόεδρος Κιν. 6985085012 ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΗΣ Κατσιαμάνης Δημήτριος ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΥΛΗΣ Βασίλας Μιχάλης ΝΕΑΝΙΚΗ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Κεσελόπουλος Γεώργιος Κουρῆ Στυλιανὴ Λουπίδου Θωμαΐς Μιχαήλ Κατερίνα Πρωτόπαππας Σπύρος ΔΙΟΡΘΩΣΕΙΣ Παπαδόπουλος Γεώργιος, Κουρῆ Ἀναστασία ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΗΣΗ Ἀνανιάδης Γεώργιος ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ & ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ Ἱωαννίδου Μαρία Tηλ. 2310 552719 Καπετάνιου Ἀγγελικὴ Tηλ. 210 5227967 «ΕΝΩΜΕΝΗ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ» ΚΕΝΤΡΟΝ ΕΝΟΤΗΤΟΣ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΗΣ-ΠΡΟΒΟΛΗΣ ΤΩΝ ΑΞΙΩΝ ΜΑΣ Μοναστηρίου 225, 54 628 Μενεμένη-Θεσσαλονίκη, Τηλ. 2310 55 2207, Τηλεμοιότυπο: 2310 55 2209 ISSN: 1792-9431 http://romnios.gr - E-mail romnios@enromiosini.gr. http://www.enromiosini.gr - E-mail contact@enromiosini.gr Ἡ ἐπικοινωνία καί συνεργασία μέ νέους εἶναι ἂμεση ἐπιθυμία καί ἐπιδίωξη τοῦ περιοδικοῦ μας. Ἐλπίζουμε ὃτι θά ἀνταποκριθεῖτε κομίζοντας προτάσεις καί ἂρθρα.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ἰούλιος - Αὔγουστος 2012 2 4 Ἡ ἐλληνικὴ θάλασσα καὶ ἡ αἰσθητικὴ χαρὰ της Διονυσίου Ἀ. Κόκκινου 6 Ἀπὸ τὴν ἀγκαλιὰ τῆς γῆς στὸ οὐράνιο φῶς Δήμητρας Βασίλα-Ζιάκου 8 Ἑλληνικὸ καλοκαίρι Σοφίας Μαντέ, πολιτικῆς ἐπιστήμονος 10 Ἐκεῖ στὴν Κρήτη εἶναι μιὰ πλατεία Ρωμνιός 12 Καιρὸς νὰ μείνουμε Ἐλλάδα Μάρκου Δεσποτίδη, μαθητῆ Λυκείου 14 Χαιρετίσματα ἀπὸ τὴν Τζιά Μαρίας Τσακτσίρα, νηπιαγωγοῦ 16 Τὸ μεγάλο θαῦμα τῆς Παναγιᾶς τῆς Κεχριωνιώτισσας Ἑλένης Τσοχαντάρη, δικηγόρου Λόγοι ἁγίων πατέρων 18 Ὁ νέος ποὺ ἀντέδρασε στὸν πειρασμὸ Γέροντος Παϊσίου Ἁγιορείτου ἐκ τοῦ Οἴκου 20 Ὁ Ἐθνομάρτυρας ἃγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλὸς Ἀναστασίας Κουρῆ, φιλολόγου 23 Ἡ ὁμιλητικὴ διάσταση τοῦ μικροῦ παρακλητικοῦ κανόνα Κλεοπάτρας Καρτάνου, μετ. φοιτήτριας Θεολογίας 26 Στὸ μοναστήρι τοῦ Ἁϊ Λιᾶ Ζαχαρία Παπαντωνίου Μικρή κοινωνία, μεγάλη οἰκογένεια 4 27 Καλοκαίρια Ἀσπασίας Κακούρη
Ρ ωμνιός τεῦχος 8 Πατριδογνωσία 28 ΑΡΧΑΓΓΕΛΟΣ ΜΙΧΑΗΛ ὁ Πανορμίτης, θαυματουργός καὶ παντοδύμανος 32 Ἡ ἠχῶ τοῦ Αἰγαίου Γεωργίου Βιλλιώτη, φιλολόγου-θεολόγου Ἡ ἱστορία μας λόγος ἐκ τοῦ κόσμου 34 Ὁ Ἀλέξ. Παπαδιαμάντης καὶ ἡ Σκιάθος Νικόδημου Καλλιντέρη, φοιτητῆ Νομικῆς 36 ΥΔΡΙΑΔΑ Τεχνολογία σχολια-ζωντας 38 Οἱ θεραπευτικὲς ἰδιότητες τῆς Μαστίχας Χίου 40 Τὰ καράβια μου καίω Νίκου Πορτοκάλογλου Παρουσίαση 42 Συνέντευξη τοῦ Χρήστου Χατζηπαντελίδη στὴ Μαρία Λουπίδου 46 Ψηφιακὸς δίσκος: Πέρασμα στὴν Κίμωλο τοῦ Νίκου Οἰκονομίδη 48 Σταυρόλεξο Ἐξώφυλλο: Ἐπιστροφὴ ἀπ τ Ἅγιον Ὄρος, Φωτογραφία Ἰορδάνης Ἀ., μαθητὴς Α Γυμνασίου 5
Ἡ ἑλληνικὴ θάλασσα καὶ ἡ αἰσθητικὴ χαρὰ της Διονυσίου Ἀ. Κόκκινου Ἄν μοῦ ἀ νέ θε ταν στὴ σύν τα ξη ἑ νὸς λε ξι κοῦ τὴ λέ ξη θά λασ σα, θὰ ἐ σημεί ω να ἀν τί στοι χα: Ἡ ὀμορ φιὰ καὶ ἡ ἀ νε ξάν τλη τη πη γὴ δυ νά με ως τῆς Ἑλ λη νικῆς χώ ρας. ἐ κεῖ νο ποὺ μᾶς ἔρ χε ται ἀ πὸ τὴ θά λασ σα. Ὅ σο γρά φω Ἱ στο ρί α καὶ φθά νω στὰ «κα τὰ θά λασ σαν γε γο νό τα», αἰ σθά νο μαι μί α ἄ νεση, σὰν νὰ γί νε ται λι γ ότε ρος ὁ κό πος. Τὶς με γά λες κι νή σεις μας ὡς λα οῦ, τὶς ὡδή γη σε Στὸ φυ σι κὸ αἴ σθη μα τῶν Ἑλ λή νων ἀ πὸ τὸ πε ρι βάλ λον, στὸ αἴ σθη μα ποὺ προ καλεῖ τὸ ὅ ρα μα καὶ ἡ ἀ νάγ κη νὰ βροῦ με τὸν τρό πο νὰ ὑ πάρ ξου με, τὸ ἐν το νώ τε ρο εἶ ναι ἡ θά λασ σα. Καὶ αὐ τὴ εἶ ναι σὰν νὰ μᾶς κά νη μυ στι κὰ τὴν ἄ σκη ση στὴ ζω ὴ καὶ τὸν ἀ γώ να της. Ὁ χα ρα κτή ρας τῶν Ἑλ λή νων ἔ χει πά ρει ἀ πὸ τὴ θά λασ σα τὸ ἐκ δη λώ τε ρο στοι χεῖ ο 6
του. Τὴ με τα κί νη ση. Ἡ γραμ μὴ τῶν πε ρισσο τέ ρων ἑλ λη νι κῶν οἰ κο γε νει ῶν ἔρ χε ται ἀ πὸ ἀρ γὴ δι α δρο μὴ στοὺς αἰ ῶ νες ἀ πὸ δι α φόρους ἑλ λη νι κοὺς τό πους. Ἔ τσι οἱ πιὸ πολλοὶ γί νον ται ἐ ναλ λὰξ βου νί σιοι καὶ θα λασ σινοί. Οἱ πρῶ τοι καὶ πρὶν φτά σουν στὰ ἀ κρογιά λια εἶ χαν ἰ δῆ τὴ θά λασ σα. Ἀ πὸ πολ λὲς κο ρυ φὲς τῶν πιὸ ψη λῶν βου νῶν φαί νον ται στὸν ὁ ρί ζον τα γλαυ κὰ πε λά γη. Ὑ πάρ χουν στὴν ἱ στο ρί α χτυ πη τὰ πε ρι στα τι κὰ αὐ τῆς τῆς ἐ ναλ λα γῆς. Ὁ στε ρια νὸς ἀ πὸ τὴ Λειβα διὰ Λάμ προς Κα τσώ νης ἔ γι νεν ὁ ἥ ρω ας τοῦ Αἰ γαί ου. Ὁ Θε ό δω ρος Κο λο κο τρώ νης, ποὺ γεν νή θη κε σ ἕ να βου νό, ἔ γι νε, κα τὰ τὴν ἀ γω νι στι κή του πε ρι πέ τεια, καὶ κα πετά νιος κα τα δρο μι κοῦ σκά φους. Οἱ πρῶ τοι ποὺ μπῆ καν στὴν πο λι ορ κού με νη Τρι πο λιτσὰ κα τὰ τὸ 1821 καὶ ἄ νοι ξαν τὶς πύ λες καὶ στοὺς ἄλ λους ἦ σαν ναυ τι κοὶ τῶν ἀ κτῶν τῆς Κυ νου ρί ας. Για τί μπό ρε σαν ν ἀ ναρ ρι χηθοῦν στὰ τεί χη μὲ σχοι νιὰ χά ρις στὴν ἐ παγγελ μα τι κή τους ἄ σκη ση. Ἡ θά λασ σα ἐ ξυ πη ρέ τη σε πάν το τε τὴν ἑλ λη νι κὴ ζω ή. Σ αὐ τὴν ὀ φεί λε ται ὁ Ἑλ ληνι κὸς πο λι τι σμός, ὁ ἐ ξελ λη νι στι κὸς σύν δεσμός μας μὲ ἄλ λες χῶ ρες τῆς Με σο γεί ου καὶ πε ρισ σό τε ρο τῆς Ἀ να το λι κῆς λε κά νης της, ἡ ἀ να ζή τη σις ζω τι κῶν χώ ρων ὡς τὸν ἀ πώτα το, τὸν ἄ ξε νο Πόν το καὶ ὡς αὐ τὴν τὴν μα κρυ νό τα τη τό τε Μασ σα λί α. Ἡ θά λασ σα μᾶς ἔ δω σε τὴν πνευ μα τι κὴ ἡ γε σί α, ἀ πὸ τὴν ὁ ποί α δὲν μπό ρε σε ν ἀ παλ λα γῆ ἡ Ρώ μη σ ὅ λους της τοὺς αἰ ῶ νες καὶ στὸ Δυ τι κὸ καὶ στὸ Ἀ να το λι κό της κρά τος, καὶ μᾶς ἐ χαλύ βδω νε τὴν ἑλ λη νι κὴ ἄ μυ να, ποὺ ἔ παιρ νε τὸ χα ρα κτή ρα τῆς αὐ το θυ σί ας, χά ρις στὴ δρα μα τι κὴ γυ μνα στι κὴ ψυ χῶν καὶ σω μά των στοὺς θα λασ σί ους ἀ γῶ νες. Καὶ μα ζὶ μ αὐ τὰ τό σες αἰ σθη τι κὲς χά ρες. Καὶ αὐ τὸ ἀ πὸ τοὺς προ ϊ στο ρι κοὺς αἰ ῶ- νες ἕ ως τώ ρα. Ἀ πὸ τοὺς πα ναρ χαί ους καιροὺς οἱ Ἕλ λη νες, χά ρις στὴ θά λασ σα, ἐ γνώρι σαν τοὺς πο λι τι σμοὺς ἀρ χαι ο τέ ρων λα ῶν, τοὺς πα ρέ λα βαν καὶ τοὺς ἐ πέ ρα σαν ἀ πὸ τὸ πνευ μα τι κὸ καὶ τὸ αἰ σθη τι κὸ κα μί νι τους καὶ ἐ δη μι ούρ γη σαν τὸ «ἑλ λη νι κὸ θαῦ μα». Αὐ τὰ τὰ ἔ κα μαν μὲ ὑ περ πόν τι ες ἐ πι χει ρή σεις. Ἀ πὸ αὐ τὲς τὶς ἐ πι χει ρή σεις ποὺ δι α φαί νονται στὴ μυ θο λο γί α, ἐ κεῖ νες ποὺ ἀ φη γεῖ ται ὁ Ὅ μη ρος καὶ στὰ δύ ο του ἔ πη, εἶ ναι οἱ πιὸ νέ ες. Εἶ ναι ἱ στο ρί ες τῶν Ὀ δυσ σέ ων. Ἔ τσι τὰ Ἑλ λη νι κὰ πε λά γη -τὸ Ἰ ό νιο, τὸ Αἰ γαῖ ο, τὸ Κρη τι κὸ- ἐ πλημ μύ ρι σαν ἀ πὸ τὰ μορ φο ποι η μέ να ἐ ξαί σια σύμ βο λα ποὺ ἐ δημι ούρ γη σε ἡ ποι η τι κὴ φαν τα σί α, ὁ χα ρα κτήρας καὶ ἡ συγ κί νη σις τῶν Ἑλ λή νων. Ἀ φροδί τη, Εὐ ρώ πη, Ἰ φι γέ νεια, Κα λυ ψώ, Κίρ κη, Ναυ σι κά, Ἠ ρώ, Ἀν δρο μέ δα, Θε ές, νε ρά ϊ δες, σει ρῆ νες, γορ γό νες. Ἔ πει τα τὸ Ἑλ λη νο χριστι α νι κὸ θρη σκευ τι κὸ πνεῦ μα ἔ δω σε στοὺς πον το πο ροῦν τας προ στά τες ἁ γί ους. Στὸ πλῆ θος τῶν προ σω νυ μι ῶν τῆς Πανα γί ας, ὑ πάρ χουν καὶ θα λασ σι νές: Λι με νι ώ- τισ σα, Θα λασ σι νή, Με σο πον τί τισ σα, Νε ροφο ροῦ σα, Τα ξι διά ρα, Θα λασ σι ώ τισα, Θαλασ σο μά χισ σα, Χι λι αρ με νί τισ σα. Στὴ Λα ο- γρα φί α τὰ ὁ ρά μα τα τῶν ναυ τι κῶν μὲ ἁ γί ους ἀ πά νω στὰ κύ μα τα εἶ ναι πλῆ θος. Στὰ νε ώ τε ρα χρό νια ὁ Ἑλ λη νι κὸς λα ός, μο να δι κὸ φαι νό με νο ἀ νά με σα σὲ ὅ λους τοίς ἄλ λους, καὶ ὅ ταν ἀ κό μη δὲν ἦ ταν κύ ριος τοῦ οἴ κου του κα τὰ τὴν Τουρ κο κρα τί α, ἐ δημι ούρ γη σε ἐμ πο ρι κὴ ναυ τι λί α δι κή του τόσης ὁλ κῆς καὶ μὲ τέ τοι ο ἔμ ψυ χο ὑ λι κό, ὥ στε νὰ τὴν με τα τρέ ψη, μὲ τὴν ἔ κρη ξη τοῦ ἀ γῶνος τῆς Ἀ νε ξαρ τη σί ας, σὲ πο λε μι κὸ ναυ τικό, ποὺ ἐ γέ μι σε τὴν ἱ στο ρί α μὲ σε λί δες χαραγ μέ νες μὲ τὸ κον τύ λι τῆς δό ξας. Εἴ μα στε θα λασ σι νοὶ καὶ θα λασ σο χα ρεῖς. Στὰ Νε ο ελ λη νι κὰ γράμ μα τα καὶ ὁ λυ ρι κὸς καὶ ὁ πε ζὸς λό γος ἀ πὸ τὸ Σο λω μὸ καὶ τὸν Κάλ βο καὶ ἀ πὸ τὸν Πα πα δι α μάν τη καὶ τὸν Καρ κα βί τσα ὡς τοὺς ση με ρι νοὺς ραν τί ζονται μὲ τὴ θά λασ σα. Στὴ ζω γρα φι κή, ὅ που ἡ αἴ σθη ση ἀ πὸ τὸ φυ σι κὸ φαι νό με νον εἶ ναι ἀ με σώ τε ρη καὶ ἁ πλού στε ρη, ἔ χει ἀ να πτυχθῆ σὲ με γά λη κλί μα κα ἰ δι αί τε ρη ἐ πί δο ση: Ἡ θα λασ σο γρα φί α. Καὶ μά λι στα ὡς ἀ ποκλει στι κὸ ἔρ γο φη μι σμέ νων Ἑλ λή νων ζω γράφων, καὶ ἀ γα πη τὸ θέ μα τῶν πε ρισ σό τε ρων. Ἀ πὸ τό τε ποὺ ἄρ χι σε νὰ ἐκ δη λώ νε ται Νεο ελ λη νι κὴ ζω γρα φι κή, πα ρου σιά σθη Ἕλ λην θα λασ σο γρά φος, τοῦ ὁ ποί ου ὡρι σμέ να ἔργα θὰ μπο ροῦ σαν νὰ πε ρά σουν σὲ Εὐ ρω παϊ κὰ μου σεῖ α συγ χρό νων. ( ) 7
Ἀπὸ τὴν ἀγκαλιὰ τῆς γῆς στὸ οὐράνιο φῶς Δήμητρας Βασίλα-Ζιάκου Ὅταν ἡ ἱστορία ποτίζεται μὲ αἷμα ἁγίων ἀνθρώπων, γράφονται τὰ συναξάρια στὸ βιβλίο τοῦ Θεοῦ. Σελίδες γεμάτες θυσίες, ἀγῶνες, ὁμολογίες πίστεως, μὰ πάνω ἀπὸ ὅλα ἀγάπη στὸ πρόσωπο Ἐκείνου, τοῦ γλυκοῦ Νυμφίου τῆς καρδιᾶς τους. Πορεύθηκαν ἡρωικὰ στὴ ζωή τους κι ἀξιώθηκαν τοῦ ἀμαράντου στεφάνου τῆς αἰωνιότητας. Ἕνα τέτοιο συναξάρι γράφτηκε κάποτε στὸν λόφο τῶν Καρυῶν, στὴ Θερμή τῆς Λέσβου, κι ἔμεινε κρυμμένο ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους γιὰ 500 περίπου χρόνια, θαμμένο στὴν ἀγκαλιὰ τῆς γῆς. Οἱ ἅγιοι Ραφαήλ, Νικόλαος καὶ Εἰρήνη περίμεναν νὰ ἀποκαλυφθεῖ ἡ ἱστορία τους, ἡ ζωὴ καὶ τὸ μαρτύριό τους. Περίμεναν καρτερικὰ ἐκείνους, τοὺς ἁπλοὺς καὶ πονεμένους πρόσφυγες τῆς Μικρασίας, ποὺ γεύτηκαν τὸ δάκρυ καὶ τὸ μαχαίρι καὶ ποὺ φέραν μαζί τους, ἀνεκτίμητο θησαυρό, τὴν τρανή τους πίστη στὸν Θεό. Ἄνθρωποι τυραννισμένοι ἀπὸ τοὺς Τούρκους, ξένοι σ ἕναν τόπο ποὺ κάποτε εἶχαν ἔρθει καὶ οἱ Ἅγιοι, ἐξορισμένοι καὶ κυνηγημένοι. Αὐτοὺς 8
ἐπέλεξαν καὶ γέμισαν τὰ ὄνειρά τους μὲ ἀποκαλύψεις καὶ τὰ μάτια τους μὲ τὴν παρουσία τους... Στὶς καρδιὲς λοιπὸν αὐτῶν τῶν ἁπλῶν μὰ τόσο πιστῶν ἀνθρώπων βρῆκαν οἱ Ἅγιοι τὸ πρόσφορο ἔδαφος γιὰ νὰ ἀποκαλύψουν ποῖοι ἦταν, πῶς ἦρθαν στὸ νησὶ τῆς Λέσβου, ποιὰ ἦταν ἡ δράση τους, πῶς μαρτύρησαν γιὰ τὴν πίστη τὴν ἅγια τοῦ Χριστοῦ καὶ τῆς πατρίδας τὴν ἀγάπη. Καὶ τέλος ποῦ βρίσκονταν τὰ ἁγιασμένα τους κόκαλα, οἱ τάφοι τους, τὸ καμμένο μοναστήρι τους. Ἀδυνατεῖ στ ἀλήθεια νὰ συλλάβει ὁ νοῦς ὅλα τοῦτα τὰ μεγάλα καὶ θαυμαστὰ ποὺ συνέβησαν τὴ δεκαετία 55-65 σ ἕνα μικρὸ χωριὸ τοῦ νησιοῦ καὶ ποὺ ἔμελλαν νὰ συνταράξουν ὁλόκληρη τὴ χώρα, ὁλόκληρο τὸν ὀρθόδοξο κόσμο. Πλῆθος βιβλίων ἔχουν γραφτεῖ ἀπὸ τότε ἕως σήμερα περιγράφοντας τὸ ἱστορικὸ τῶν νεοφανῶν μας Ἁγίων καθὼς καὶ ὅλων τῶν ἱερῶν εὑρέσεων, καὶ ὅλα ἀφήνουν ἔκπληκτο τὸν ἀναγνώστη καὶ βαθιὰ συγκινημένο, καθότι ὁ βίος τους καὶ τὰ θαυμαστὰ γεγονότα ποὺ ἐξελίχθηκαν ἐκείνη τὴν ἐποχὴ εἶναι πέρα ἀπὸ κάθε λογικὴ καὶ μόνο μὲ τὴν πίστη καὶ τὴν καρδιὰ κανεὶς μπορεῖ νὰ τὰ προσεγγίσει καὶ νὰ τὰ δεχθεῖ. Πρόκειται ἴσως γιὰ τὸ μεγαλύτερο θαῦμα τοῦ περασμένου αἰώνα στὸν χῶρο τῆς πίστης, κάτι ποὺ τὸ ἐπιβεβαιώνει καὶ ἡ ἀθρόα προσέλευση προσκυνητῶν στὸ μεγάλο καὶ παγκόσμιο πιὰ προσκύνημα τῶν Ἁγίων στὸν λόφο τῶν Καρυῶν τῆς Λέσβου. Ἡ ἄπειρη εὐσπλαχνία τοῦ Κυρίου μᾶς χάρισε τρία νέα μεγάλα καὶ φωτεινὰ ἀστέρια στὸν σκοτεινὸ καὶ δύσβατο δρόμο τῆς ζωῆς μας. Ἂς γίνει γιὰ ὅλους μας παράδειγμα ἡ ἁγία τους βιoτή, ἡ τρανὴ τους ὁμολογία στὴν ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ, τὸ σεπτὸ τους μαρτύριο, τὰ μεγάλα τους θαύματα. Κι ὅταν θὰ ἀνηφορίζουμε στὸ μοναστήρι τους, σὲ τοῦτο τὸν ἁγιασμένο λόφο, ἂς κρατᾶμε πάντα μιὰ μεγάλη ἐλπίδα στὴν καρδιά : πὼς οἱ ἅγιοι θὰ ἐμφανιστοῦν καὶ θὰ λάμψουν καὶ στὴ δικὴ μας ζωή... 9
Ἑλληνικὸ καλοκαίρι Σοφίας Μαντέ Πολιτικῆς Επιστήμονος Ποῦ νὰ στρέψεις τὸ βλέμμα σου σὲ τοῦτο τὸν τόπο καὶ νὰ μὴν ἀναπαύσεις τὴν ψυχὴ σου; Σὰν ἄλλο ἀγρίμι, ὅσο καὶ νὰ τὸν γυρίσεις, ὅσο καὶ νὰ τὸν ψηλαφίσεις δὲν μπορεῖς νὰ τὸν τιθασεύσεις ὅπως καὶ τοὺς ἀνθρώπους του. Ἄγριος καὶ ἀπρόσμενος σοῦ φυλάει ἐκπλήξεις καὶ ταυτόχρονα πάντα ἔχει ἕνα ἀπάγγειο ποὺ μπορεῖς νὰ σταθεῖς καὶ νὰ ξαποστάσεις. Ἕνα μέρος ποὺ ὁ ἥλιος θὰ καταφέρει νὰ διαπεράσει τὰ βράχια καὶ νὰ ζεστάνει μὲ τὶς ἀκτίνες του κάθε κρυφὴ καὶ ἀπόκρημνη γωνιά. Δὲν εἶναι ὅμως μόνο ἡ φυσικὴ ὀμορφιὰ μὲ τὴν ὁποία εἶναι προικισμένος ὁ τόπος τοῦτος. Τὰ φυσικὰ στοιχεῖα δὲν εἶναι ἀρκετὰ γιὰ νὰ χαριτώσουν ἕναν τόπο καὶ νὰ τὸν κάνουν τόσο προσιτὸ καὶ ἀπρόσμενο συγχρόνως. Ποιὰ γωνία αὐτοῦ τοῦ τόπου, τῆς Ἑλλάδας, δὲν καταμαρτυρεῖ αὐτὴν τὴ βαθειὰ πίστη στὸν Θεό; Ὅπου καὶ νὰ βρεθεῖς, ξεπροβάλλει ἕνας λευκὸς σταυρὸς ἀπὸ κάποιο ξωκλήσι, κάποια ἐκκλησιά, κάποιο μοναστήρι ἢ κάποιον τόπο μετανοίας. Ὅλοι μένουμε ἐκστατικοὶ μπροστά σὲ αὐτὲς τὶς εἰκόνες. Ὅλοι θὰ προσπαθήσουμε νὰ ἀπαθανατίσουμε αὐτό ποὺ ὄχι μόνο συναντοῦν τὰ μάτια μας, ἀλλὰ καί ποὺ βιώνει ἡ ψυχὴ μας. Ποιὸς ἄραγε δὲν ἔχει μείνει ἄφωνος μπροστὰ στὴν ὀμορφιὰ τοῦ Ἁγίου Ὂρους, τῆς 10
Παναγιᾶς τῆς Χοζοβιώτισσας τῆς Ἀμοργοῦ, τῶν Ἁγίων Ἑπτὰ Μαρτύρων τῆς Σίφνου, τὸ ἐκκλησάκι τῆς Ἁγίας Θαλασσινῆς στὴν Ἄνδρο, τὸ ἐκκλησάκι τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Προδρόμου στὴν Γκιώνα Ροδωποὺ Κισάμου, τὸ ἐκκλησάκι τῆς Ἁγίας Θεοδώρας Βάστα στὴν Ἀρκαδία, τὴν ἐπιβλητικὴ εἰκόνα τοῦ Πανορμίτη στὴ Σύμη καὶ τοῦ Ταξιάρχη Μανταμάδου στὴ Λέσβο; Ποιὸς ἄραγε δὲν ἔχει συγκινηθεῖ ἀπὸ τὰ τόσα ξωκλήσια ποὺ εἶναι διάσπαρτα ἀπὸ βορρᾶ ἕως νότο καὶ ἀπὸ ἀνατολὴ ἕως δύση καὶ εἶναι ἀφιερωμένα στὸν ἃγιο Γεώργιο, στὴν Παναγία καὶ σὲ πλῆθος ἄλλων ἁγίων καὶ μαρτύρων; Ποιὸς δὲν συγκινεῖται ὅταν περιδιαβαίνει σε ἄγνωστα μονοπάτια καὶ συναντᾶ τοῦτα τὰ ξωκλήσια καὶ αἰσθάνεται τὴ θαλπωρὴ τῆς πίστης, μὰ καὶ τὴ θέρμη τῆς ψυχῆς αὐτοῦ ποὺ ἔβαλε ἀρχὴ γιὰ νὰ χτίσει σὲ ἕνα ἀπρόσμενο μέρος ἕνα ἐκκλησάκι ποὺ μαρτυρᾶ τὸ δικό του λιθάρι μετανοίας; Τὸ θέρος, τὸ καλοκαίρι στὴν Ἑλλάδα δὲν εἶναι μιὰ ἰδιαίτερη ἐποχὴ γιατί μεταβάλλεται ἡ ὀμορφιὰ τοῦ τόπου μας - ὁ τόπος αὐτὸς πάντα θαυμαστὸς καὶ ἀγέρωχος θὰ στέκει. Εἶναι ὅμως ἰδιαίτερο γιατί εἶναι ἡ στιγμή ποὺ καθένας ἀπὸ ἐμᾶς κινούμενος ἔστω καὶ λίγο ἔξω ἀπὸ τὸ κλεινὸν ἄστυ θὰ λάβει ἀφορμὲς καὶ εἰκόνες γιὰ νὰ «καλλιεργήσει» τὴν ψυχὴ του καὶ νὰ «θερίσει» καρποὺς ποὺ θὰ τὸν συνοδεύσουν καὶ θὰ μετατρέψουν τὸν ὁποιοδήποτε πνευματικὸ χειμώνα σὲ ἄνοιξη. Ἴσως, αὐτὸ τὸ καλοκαίρι περισσότερο ἀπὸ κάθε ἄλλο πρέπει νὰ στρέψουμε τὸ βλέμμα μας σὲ αὐτὲς τὶς θύμησες, παιδικὲς καὶ μή. Ὅσες καὶ νὰ εἶναι οἱ δυσκολίες, σημασία ἔχει μέσα σὲ αὐτοὺς τοὺς ἀπόκρημνους γκρεμοὺς τῆς ψυχῆς μας νὰ «χτίζουμε» ξωκλήσια καὶ νὰ ἀφήνουμε τὸ φῶς τῆς πίστεως νὰ διαπερνᾶ κάθε πτυχὴ, γιὰ νὰ μποροῦμε νὰ ἐλπίζουμε καὶ νὰ πορευόμαστε. 11
Ἐκεῖ στὴν Κρήτη εἶναι μιὰ πλατεία Ρωμνιός Ἐκεῖ στὴν Κρήτη εἶναι μιὰ πλατεία. Ἀνοιχτὴ, φαρδιά, μὲ ἄνεση νὰ κινηθεῖς ἐντός της, στρωμένη μὲ πέτρες παλιές, χιλιοπερπατημένες. Στὴν ἀγκαλιὰ της εἶναι στρωμένα τραπέζια καὶ γλάστρες, καρέκλες καὶ πέτρινα καθίσματα. Ὁ ἥλιος φωτίζει τόσο δυνατὰ ποὺ ὁ τοῖχος πίσω ἀπὸ τὴν πλατεία εἶναι ἀστραφτερός, τόσο ἄσπρος ποὺ δὲν μπορεῖς νὰ τὸν κοιτάξεις. Ἔχει μιὰ πόρτα αὐτὸς ὁ τοῖχος, εἶναι ἡ πόρτα τοῦ καφενείου, ἀλλὰ κι αὐτὴ ἔχει τζαμένια χωρίσματα ποὺ ἀντανακλοῦν τὸν ἥλιο πιὸ ἔντονα στὴν ἐσοχὴ τῆς σκιᾶς. Ὅμως ἡ πλατεία εἶναι καλυμμένη προσεκτικὰ ἀπὸ μιὰ μεγάλη, πλούσια, πυκνή, καταπράσινη μουριά. Ὁ ἀσβεστωμένος της κορμὸς χάνεται ἀνάμεσα στοὺς ἀνθρώπους καὶ τὰ τραπέζια στὸ κέντρο τῆς πλατείας, ἀλλὰ, ἂν τὸν προσέξεις, εἶναι ἐκεῖ στιβαρὸς καὶ ἐπιβλητικός. Τὰ τραπέζια εἶναι λαμαρινένια, στρογγυλὰ μὲ τσιγγελωτὰ ποδαράκια, κομψὰ καὶ καλοβαμμένα. Οἱ καρέκλες τους ψάθινες, δροσερές, μὲ τὸν ξύλινο σκελετὸ τους νὰ μοιάζει μὲ ζωντανὸ ξύλο ποὺ ἔγινε κάθισμα. Καὶ οἱ ἄνθρωποι. Καθιστοὶ οἱ περισσότεροι στὴ σκιά. Τὰ σώματά τους εἶναι χαλαρά, τὸ βλέμμα τους ὅμως ζωντανό. Ὁ ὄγκος τους μετρημένος καὶ μετρήσιμος. Σὲ ἰσορροπία καὶ ἁρμονία. Ἄνδρες οἱ περισσότεροι μὲ μουστάκι καὶ ἀξύριστες παρειές. Μὲ διάθεση σίγουρα θετική. Οἱ περισσότεροι φορᾶνε 12
σκουρόχρωμο πουκάμισο ἢ μπλούζα, ἢ μπορεῖ αὐτὴ νὰ εἶναι ἡ ἰδέα μου. Ὁ ἥλιος ἀλλάζει συνέχεια θέση καὶ φωτίζει διαφορετικά τοὺς ἀνθρώπους, τὸ φύλλωμα τῆς μουριᾶς, τὰ πόδια ἀπὸ τὶς καρέκλες. Μιὰ ἀφίσα ποὺ μιλᾶ γιὰ ἕνα μουσικὸ πανηγύρι φωτίζεται γιὰ λίγο σὰν ἀπὸ προβολέα καὶ μετὰ σβήνει, ἐνῷ τρέμει ἀπὸ τὸ ἀεράκι ποὺ θέλει νὰ τὴν ξεκολλήσει. Ὑπάρχει καὶ ἕνα μεγάλο πιθάρι ποὺ φωτίζεται ἀπὸ τὸν ἥλιο καὶ μοιάζει μὲ δίχρωμο κοιλαρὰ ποὺ λιάζεται. Τὸ ἀδικῶ ὅμως τὸ πιθάρι, γιατί ἀπὸ τὴν κοιλιὰ του αὐτὴ ξεκινᾶ ἕνα κομψὸ ἀναρριχητικὸ μὲ κόκκινα λουλούδια ἁπλωμένα μὲ ἁρμονία στὸν ὄγκο τοῦ φυτοῦ, καμαρωτὰ καὶ χαμογελαστά. Πάνω στὰ τραπέζια ἔρχονται κανάτες μὲ δροσερὸ νερό, θαμπὲς ἀπὸ τὴ δροσιὰ καὶ τὴ ζέστη μαζί. Καὶ τσικουδιά. Διαφέρει ἀπὸ τὸ νερό, τὸ σχῆμα τοῦ μπουκαλιοῦ ποὺ εἶναι μικρότερο καὶ ἡ δύναμη ποὺ κρύβει ἡ τσικουδιὰ καὶ καίει τὸν φάρυγγα μέσα στὴ ζέστη, ἐνῷ εἶναι παγωμένη. Σερβίρεται σὲ μικρὰ ποτηράκια, διάφανα, ποὺ ἕνας Κρητικὸς μὲ μικρὰ δάχτυλα καὶ δυνατὸ βλέμμα, γεμίζει καὶ χτυπᾶ τὸν πάτο τοῦ ποτηριοῦ στὸ τραπέζι πρὶν τὰ γευτεῖ. Ἔχουν πλαισιωθεῖ ἀπὸ πιάτα, φανταχτερὰ ἀλλὰ καὶ ἁπλά, ζουμερὰ ἀλλὰ καὶ τραγανά, πολύχρωμα. Ἄσπρο καὶ κόκκινο καὶ καφέ, πορτοκαλὶ καὶ χρυσοκόκκινο, πράσινο καὶ καστανό, εἶναι τὰ χρώματα στὰ πιάτα. Τὰ λαχανικὰ εἶναι πιὸ ζωντανὰ ἀπὸ ποτέ. Λάμπουν σὰν σὲ διαφήμιση, ὅμως εἶναι στὸ πιάτο φρεσκοκομμένα καὶ ἀρτυμένα. Ἡ μεσογειακὴ κουζίνα στὰ καλύτερά της. Κοκκινιστὸ μοσχάρι μὲ πουρὲ μελιτζάνας. Μπουρεκάκια μελιτζάνας μὲ φέτα καὶ σάλτσα ντομάτας. Ντάκος. Στάκα. Καλιστούνια. Χοχλιοὶ μπουρμπουριστοί. Ἀρνάκι μὲ μέλι σὲ πουγκὶ ἀπὸ φύλλο κρούστας. Τόση ἰσορροπία καὶ μέτρο στὸ μαγείρεμα... τόσο νόστιμα φαγητά... Ὁλόκληρη ἡ σκιὰ μιᾶς διπλανῆς καρέκλας ἀκουμπᾶ ἁπαλὰ τα πόδια. Δίπλα ὑπάρχουν σκαλάκια, πολλὰ ποὺ ὁδηγοῦν κάπου δροσερὰ γιὰ ξεκούραση. Ἐλαιόλαδο καὶ τσικουδιά. Διακοπὲς στὴν Κρήτη! 13
Καιρὸς νὰ μείνουμε Ἐλλάδα Μάρκου Δεσποτίδη Μαθητῆ Λυκείου -Ποῦ περάσατε τὶς Διακοπές; -Στὸ Βελιγράδι. Ἐσεῖς; -Ἐμεῖς πήγαμε Βέλγιο. -Τοῦ χρόνου παιδιὰ ποῦ θὰ πᾶμε ἐκδρομή; -Πᾶμε Ἰταλία! Εἶστε; -Γιατί ὄχι Σκωτία; Ἢ καλύτερα Ὀλλανδία; Καὶ ἀκολουθεῖ ἕνας μακρὺς κατάλογος μὲ σχεδὸν ὅλες τὶς μεγάλες πόλεις τῆς Εὐρώπης, ἐκτὸς βέβαια ἀπὸ αὐτὲς τῆς Ἑλλάδας! Αὐτοὶ οἱ διάλογοι δυστυχῶς ἔχουν γίνει μία πραγματικότητα γιὰ τὴ χώρα μας. Τόσο οἰκογενειακὲς ὅσο καὶ σχολικὲς ἐκδρομὲς ἔχουν ὅλο καὶ περισσότερες φορὲς ὡς προορισμὸ μία χώρα τοῦ ἐξωτερικοῦ παρὰ μία περιοχὴ τῆς πατρίδος μας. Λὲς κι ἡ Ἑλλάδα μας δὲν ἔχει τόπους ποὺ ἀξίζουν τὸ θαυμασμὸ μας καὶ ποὺ μποροῦν νὰ μᾶς προσφέρουν ἀξέχαστες καὶ ὀνειρεμένες διακοπές! Πολλοὶ βέβαια θὰ ἔσπευδαν νὰ ὑποστηρίξουν ὅτι αὐτὴ ἡ τάση ἀνήκει στὸ παρελθόν, καθὼς σήμερα ἡ οἰκονομικὴ κρίση δὲν ἀφήνει τὸ περιθώριο οὔτε κἂν γιὰ ἐγχώριες διακοπές. Ἂν καὶ αὐτὸ ἰσχύει σὲ μεγάλο βαθμὸ (ἔτσι μᾶς κατάντησαν, ἀλλὰ γρήγορα τὰ ὄνειρά μας θὰ πάρουν ἐκδίκηση), δυστυχῶς σήμερα ἀκόμα πολλοὶ Ἕλληνες ἐπιλέγουν τὸ ἐξωτερικὸ σὰν πιθανὸ προορισμό, ἰδιαίτερα μάλιστα οἱ μαθητικὲς κοινότητες. 14
Πράγματι, Λονδίνο, Παρίσι, Ρώμη, Ἄμστερνταμ, Ζυρίχη καὶ ἄλλες πόλεις τοῦ ἐξωτερικοῦ κατέχουν τὶς πρῶτες θέσεις ὡς οἱ πιὸ δημοφιλεῖς προορισμοὶ τῶν Ἑλλήνων μαθητῶν. Αὐτὸ σίγουρα πρέπει τὸ λιγότερο νὰ μᾶς προβληματίσει. Τὴ στιγμὴ ποὺ ἡ Ἑλλάδα προτιμᾶται ἀπὸ ἑκατομμύρια ξένους τουρίστες κάθε χρόνο, οἱ Ἕλληνες φαίνεται νὰ θέλγονται περισσότερο ἀπὸ χῶρες τοῦ ἐξωτερικοῦ. Τὸ γεγονὸς αὐτὸ ἀποδεικνύει γιὰ ἄλλη μιὰ φορὰ ὅτι συνηθίζουμε νὰ μὴν ἐκτιμᾶμε αὐτὰ ποὺ ἔχουμε, ἀλλὰ ἔχουμε τὴν τάση νὰ ὑπερεκτιμᾶμε τὸ ξένο. Ὅμως πέρα ἀπὸ αὐτό, καθίσταται ἐμφανὲς πὼς δὲν ἔχουμε κατανοήσει τὴν ἀξία καὶ τὴν ὀμορφιὰ τῆς πατρίδος μας. Καὶ τὸ χειρότερο εἶναι ὅτι ἔχει περάσει αὐτὴ ἡ νοοτροπία καὶ στὴ νέα γενιά. Ἀλλὰ πάντα ὑπάρχει χρόνος γιὰ νὰ ἀλλάξει κάτι. Ἀρκεῖ νὰ τὸ θέλουμε πολύ. Ἃς ἐξερευνήσουμε τὴν πανέμορφη πατρίδα μας, ἃς ἀνακαλύψουμε τοὺς πολύτιμους φυσικοὺς καὶ πνευματικοὺς της θησαυροὺς κι ἃς μυήσουμε καὶ τὴ νέα γενιὰ σὲ αὐτούς. Ἔτσι παράλληλα θὰ στηρίξουμε καὶ τὶς ἑλληνικὲς ἐπιχειρήσεις ποὺ χρειάζονται ὅσο ποτὲ ἄλλοτε τὴ συνδρομὴ μας. Ἦρθε ἡ ὥρα λοιπὸν νὰ μείνουμε Ἑλλάδα! Καὶ ὄχι γιατί ἡ οἰκονομικὴ κατάσταση μᾶς τὸ ἐπιβάλλει, ἀλλὰ γιατί ὁ γαλάζιος οὐρανὸς μὲ τὸ λευκὸ τῆς θάλασσας καὶ τὸ χρυσὸ τοῦ ἥλιου συνθέτουν τὸ τρίπτυχο τῆς ὀμορφιᾶς, ἐνῷ τὰ λευκὰ φιλόξενα μοναστήρια διάσπαρτα στὴν ἑλληνικὴ ἐπικράτεια κι οἱ ἐκκλησίες μὲ τὶς καμπάνες τους νὰ ἠχοῦν, συνθέτουν τὸ τρίπτυχο τῆς γαλήνης καὶ τῆς εὐτυχίας. ΦΕΤΟΣ ΚΑΙ ΟΧΙ ΜΟΝΟ ΜΕΝΟΥΜΕ ΕΛΛΑΔΑ! 15
Χαιρετίσματα ἀπὸ τὴν Τζιά Μαρίας Τσακτσίρα Νηπιαγωγoῦ Καὶ πολλὰ τὰ λιόδεντρα ποὺ νὰ κρησάρουν* στὰ χέρια τους τὸ φῶς κι ἐλαφρὸ ν ἁπλώνεται στὸν ὕπνο σου Καὶ πολλά τὰ τζιτζίκια ποὺ νὰ μὴν τὰ νιώθεις ὅπως δὲ νιώθεις τὸ σφυγμὸ στὸ χέρι σου [ ] καὶ πλατὺς ἀπάνου ὁ οὐρανὸς γιὰ νὰ διαβάσεις μόνος σου τὴν ἀπεραντοσύνη. Ὀδ. Ἐλύτης, Ἄξιόν Ἐστι (*κρησάρουν= κοσκινίζουν) Τὸ καράβι μπῆκε ἀργὰ στὸ μεγάλο φυσικὸ λιμάνι τοῦ νησιοῦ, λίγη ὥρα ἀφοῦ ὁ ἥλιος εἶχε χαθεῖ στὸν ὁρίζοντα. Πρωτοείδαμε, ἔτσι, τὸ λιτό, ἤρεμο τοπίο μέσα σ ἕνα δυνατὸ πορτοκαλὶ φῶς. Ὁ ἀέρας ἔφερνε παράξενες λεπτὲς εὐωδιὲς καὶ νιώσαμε νὰ μᾶς συνεπαίρνει μιὰ πολὺ ζεστὴ αἴσθηση Διαβάσαμε στὰ πεταχτὰ στὸν ὁδηγὸ ποὺ κρατοῦσε ἡ Ἰωάννα: «Ἡ Κέα ἔχει τὸ σχῆμα ἀνάποδης σταγόνας καὶ εἶναι ἡ πρώτη ποὺ συναντᾶ κανεὶς στὴ γειτονιὰ τῶν δυτικῶν Κυκλάδων, ὄχι πολὺ μακριὰ ἀπὸ τὴν Ἀττική. Πῆρε τὸ ὄνομά της ἀπὸ τὸν ἥρωα Κέω ποὺ ἔφτασε τὸν 12ο αἰώνα π. Χ. ἀπὸ τὴ Ναύπακτο, ἐπικεφαλῆς τῶν Λοκρῶν. Τέσσερις πόλεις - κράτη ἄκμασαν τοὺς ἀρχαϊκοὺς χρόνους ἐδῶ: Ἰουλίδα, Κορησσός, Καρθαία, Ποιήεσσα. Οἱ Φράγκοι τὸ 1204 τὴν ὀνόμασαν Ζία, ἀπὸ ὅπου ἡ ὀνομασία Τζιά. Τὸ 1789 οἱ γενναῖοι Τζιῶτες βοήθησαν τὸν Λάμπρο Κατσώνη νὰ διαφύγει ἀπὸ τὸν τουρκικὸ στόλο ποὺ τὸν εἶχε ἀποκλείσει στὸ λιμάνι. Πέρασαν τὸ καράβι του στὸ ἀνοιχτὸ πέλαγος, σέρνοντάς το τὴ νύχτα πάνω ἀπὸ ἕνα στενὸ κομμάτι ξηρᾶς, ποὺ ἀπὸ τότε τὸ λένε Στενό του Κατσώνη! Ἀπὸ τὸ 1927 ὡς τὸ 1957, λειτούργησε ἐδῶ το ἐργοστάσιο Ἐμαγέ, πρότυπη βιομηχανία παραγωγῆς ἐσμαλτωμένων σκευῶν, τὸ μεγαλύτερο τῆς Μεσογείου» «Ἂν ἔχετε ὄρεξη νὰ περπατήσετε καὶ νὰ περιπλανηθεῖτε λιγάκι, ἔχετε νὰ δεῖτε πολλὰ ὡραῖα! Τὰ καλύτερα εἶναι πιὸ μέσα!», μᾶς ἔλεγε ἀργότερα μὲ νόημα στὴ φιλόξενη αὐλή της ἡ κυρία Μαρίνα, ποὺ γεννήθηκε καὶ μεγάλωσε στὸ νησί. Κάθε πρωὶ θὰ ξυπνούσαμε ἀπὸ τὶς συναυλίες τῶν τζιτζικιῶν στὴ διαπασῶν καὶ θὰ ξεκινούσαμε μὲ λαχτάρα νὰ ἀνακαλύψουμε καὶ νὰ ἐξερευνήσουμε κρυμμένες ὀμορφιές Πεντακάθαρες ἀμμουδιές, γοητευτικοὶ ἔρημοι ὁρμίσκοι! Χωριουδάκια πλάι στὴ θάλασσα γεμάτα μὲ τὰ ζωηρὰ πηγαινέλα τοῦ κόσμου! Πολλὰ καὶ πυκνὰ δάση στὴν ἐνδοχώρα: βελανιδιές, ἐλιές, περιβόλια μὲ ἀμυγδαλιές καὶ φυστικιές, πικροδάφνες καὶ λυγαριές! Βοσκοὶ μὲ τὰ κοπάδια τους στὶς μικρὲς πεδιάδες, ἀπόκρημνοι ξεροὶ βράχοι γύρω γύρω καὶ κάθε τόσο ἕνα- δυὸ κάτασπρα μικρὰ ἐκκλησάκια διάσπαρτα ἐδῶ καὶ κεῖ! Μιὰ μεγάλη πολύχρωμη ζωγραφιά! Σὰν ἀληθινὴ ἀρχόντισσα μᾶς ὑποδέχθηκε ἡ Χώρα (Ἰουλίδα), ἁπλωμένη σὲ ἐπιβλητικὸ ὕψωμα, κυκλωμένη ἀπὸ κτήματα σκαρφαλωμένα στὶς πλαγιές, μὲ στενὰ ἄσπρα σοκάκια, ἀνηφόρες καὶ κατηφόρες. Τὰ σπίτια της καταστόλιστα μὲ βασιλικούς, ρὸζ βουκαμβίλιες στὰ παράθυρα, μὲ βρύσες καὶ περίτεχνα ἀκροκέραμα Χρειαστήκαμε πέντε ὧρες γιὰ νὰ φτάσουμε ἀκολουθώντας τὸ παμπάλαιο μονοπάτι ἀπὸ τὸν Ὀτζιά, τὴ βορειότερη παραλία, στὸν ἀρχαιολογικὸ χῶρο τῆς Καρθαίας, κοντὰ στὸ νοτιότερο ἀκρωτήρι, ὅπου μᾶς ἀποζημίωσε 16
μιά ἐκπληκτική, μεγαλειώδης θέα στὸ ἀνοιχτὸ γαλανό τοῦ Αἰγαίου. Στὴν ὁδοιπορία συναντήσαμε τὸν περίφημο πύργο τῆς Ἁγίας Μαρίνας καὶ τὰ ἐρειπωμένα βυζαντινὰ μοναστήρια τῆς Ἁγίας Ἄννας καὶ τῆς Παναγίας Ἐπισκοπῆς. Ἡ γραφικὴ παραλία τοῦ Ὁρκοῦ, ὅπου βρίσκονται στοὲς ἀρχαίων λατομείων ἐξόρυξης ἀργυρομολύβδου φάνταζε σὰν μιὰ πραγματικὴ ὄαση. Ἐντυπωσιακοὶ οἰκισμοί καὶ ναοὶ κτισμένοι μὲ πέτρες καὶ κίονες ἀπὸ ἀρχαία ἱερά, ἔδεναν ἁρμονικὰ καὶ ἀχώριστα, κάνοντας μοναδικὲς τὶς εἰκόνες γύρω μας. Ἀκούσαμε ἀφηγήσεις λαϊκῶν παραμυθιῶν στὴ Γιορτὴ ποὺ κάθε χρόνο γίνεται στὸ νησὶ ἀπὸ τὸ 2003. Αἰσθανθήκαμε νὰ μᾶς πλημμυρίζει καὶ νὰ μᾶς ταξιδεύει μακριὰ ἡ μαγεία τους καὶ νὰ γινόμαστε πάλι μικρὰ παιδάκια Προσκυνήσαμε τελευταία στὴν Ἱερὰ Μονὴ τῆς Παναγίας Καστριανῆς, ὅπου το 1700 βρέθηκε ἡ εἰκόνα της, μετὰ ἀπὸ μιὰ μυστηριώδη λάμψη ποὺ εἶδαν βοσκοὶ στὴν κορυφὴ τοῦ λόφου. Παρακαλέσαμε μὲ θέρμη τὴ Δέσποινα Θεοτόκο νὰ προστατεύει τὶς θάλασσες καὶ τὰ νησιὰ μας πάντοτε! Ἀλλὰ πόσο γρήγορα περνᾶ ὁ χρόνος Ἔφτασε ἡ ὥρα τοῦ ἀποχαιρετισμοῦ καὶ ἐμεῖς θέλουμε νὰ μείνουμε γιὰ πάντα ἐκεῖ! «Σᾶς περιμένω νὰ ξανάρθετε!» λέει χαμογελώντας πλατιὰ ἡ κυρία Μαρίνα. Καθὼς τὸ καράβι ἀπομακρυνόταν, κοιτούσαμε συνεχῶς πίσω τὴν Τζιά, μέχρι ποὺ δὲν διακρινόταν πιὰ μέσα στὸ μπλέ. Στὰ χείλη μας ἐγκάρδια προσευχή: «Θεέ μου, Σ εὐχαριστοῦμε ποὺ μᾶς χάρισες τέτοια ὄμορφη σὰν παράδεισο πατρίδα! Κάνε μας ἄξια παιδιά της!» 17
Τὸ μεγάλο θαῦμα τῆς Παναγιᾶς τῆς Κεχριωνιώτισσας Ἑλένης Τσοχαντάρη Δικηγόρου Στὶς 23 Αὐγούστου ἑορτάζεται ἡ ἀπόδοση τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου, τὰ λεγόμενα «ἐννιάμερα», ὅπως τὰ λέει ὁ λαός. Μιὰ ἀπὸ τὶς ἐκκλησίες, ποὺ πανηγυρίζουν στὴν Κεφαλλονιά, εἶναι καὶ τῆς Παναγίας τοῦ Κεχριώνα ἢ Κεχριωνιώτισσας, ποὺ βρίσκεται λίγο ἔξω ἀπὸ τὸ Ληξούρι. Ἄλλη μιὰ ὀνομασία τῆς Παναγίας μας, ἄλλο ἕνα μεγάλο θαῦμα. Τὸ μεγαλύτερο ἴσως θαῦμα ποὺ ἔγινε ποτέ, ὅπως μᾶς εἶπε καὶ μᾶς ἀφηγήθηκε ὁ Πρωτοσύγκελος τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Κεφαλληνίας π. Γεράσιμος Φωκᾶς κατὰ τὴν ἐπίσκεψή μας στὸ νησί. Βρισκόμαστε στὸ ἔτος 1694. Ἡ Κεφαλλονιὰ δεχόταν τὶς ἀνελέητες ἐπιδρομὲς Ἀγαρηνῶν πειρατῶν, ποὺ βεβήλωναν μοναστήρια καὶ λεηλατοῦσαν ὁλόκληρα χωριά. Σὲ μιὰ ἀπὸ αὐτὲς τὶς ἐπιθέσεις αἰχμαλωτίστηκαν τρεῖς νέοι ἀπὸ τὴν περιοχὴ τοῦ Ληξουρίου - ὁ Ἰάκωβος, ὁ Γεώργιος καὶ ὁ Ἰωάννης- καὶ ὁδηγήθηκαν σκλάβοι στὴ Βερβερία (Μπαρμπαριά), τὸ σημερινὸ Ἀλγέρι. Στὸ σκοτεινὸ κελὶ ποὺ τοὺς ἔριξαν, ἄκουγαν τὶς κραυγὲς ἀπὸ τὰ βασανιστήρια τῶν ἄλλων αἰχμαλώτων καὶ μέσα στὴν ἀπελπισία καὶ τὸν τρόμο ποὺ βίωναν, παρακαλοῦσαν τὴν Παναγία νὰ μὴν ἔχουν τὸν ἴδιο μαρτυρικὸ θάνατο. Στὶς 22 Αὐγούστου 1694, παραμονὴ τῆς ἑορτῆς τῆς Παναγίας τῆς Κεχριωνιώτισσας, οἱ τρεῖς νέοι ἔστρεψαν ξανὰ τὴ σκέψη τους καὶ τὴν καρδιά τους στὴν Παναγία καὶ στὸ χωριό τους ποὺ γιόρταζε. Ἁλυσοδεμένοι, ὅπως ἦταν, ἀγκαλιάστηκαν σφιχτὰ καὶ μέσα σὲ λυγμοὺς δακρύων προσευχήθηκαν θερμὰ στὴν Πανα- 18
γία νὰ πεθάνουν στὸν ὕπνο τους, παρὰ ἀπὸ τὰ φρικτὰ βασανιστήρια. Καὶ μέσα στὴν ἐξάντληση ἀπὸ τὴν πείνα, τὸ φόβο καὶ τὴν ἀπόγνωση, ἀποκοιμήθηκαν. Καὶ ξύπνησαν, νιώθοντας ἐλαφριὲς τὶς ἁλυσίδες καὶ μὴ μπορώντας νὰ ἀνοίξουν τὰ μάτια τους ἀπὸ τὸ φῶς ποὺ ἀντίκριζαν μετὰ ἀπὸ τόσο καιρό. Κοιτοῦσαν τριγύρω ἔκπληκτοι, ἄκουγαν τὴν καμπάνα τῆς ἐκκλησίας καὶ τότε ἄρχισαν νὰ συνειδητοποιοῦν αὐτὸ ποὺ δὲν μποροῦσε τὸ μυαλό τους νὰ χωρέσει. Βρίσκονταν στὸ χωριό τους. Ἡ Παναγία ἡ Κεχριωνιώτισσα μὲ θαυμαστὸ τρόπο τοὺς μετέφερε ἀπὸ τὴ βόρεια Ἀφρικὴ κοντὰ στὸν ναό της, ἀνήμερα τῆς ἑορτῆς της, τὴν 23η Αὐγούστου 1694. Μὴ δυνάμενοι νὰ συνέλθουν ἀπὸ τὴ συγκίνηση, πῆραν στὰ χέρια τους τὶς ἁλυσίδες καὶ κατευθύνθηκαν πρὸς τὴν ἐκκλησία ὑπὸ τὰ ἔκπληκτα μάτια τῶν συγχωριανῶν τους, ποὺ τοὺς θεωροῦσαν ἤδη νεκρούς. Στὸν ἀπόλυτο πόνο του, ὅταν ὁ ἄνθρωπος νιώσει μόνος καὶ ἀδύναμος, προσφεύγει αὐθόρμητα στὴν Παναγία, γιατί αὐτὴ ξέρει ἀπὸ πόνο. Γράφει ὁ ἁγιορείτης μοναχὸς Μωυσῆς: «Ἡ Παναγία πόνεσε πολὺ καὶ γνωρίζει καλὰ νὰ συμπονᾶ, νὰ συμπαρίσταται καὶ νὰ παρηγορεῖ. Στοὺς θερμοὺς ἑσπερινούς τοῦ ὡραίου Αὐγούστου οἱ παρακλήσεις σὰν βάλσαμο θωπεύουν τὶς πονεμένες καρδιὲς κι αἰσθάνονται δρόσο γλυκιὰ ἐξαίσιας ἀναψυχῆς. Οἱ θαυματουργὲς πολλὲς εἰκόνες της, μὲ τὰ ἀκοίμητα καντήλια, τὶς ἄσβεστες λαμπάδες ἀπὸ μελισσοκέρι, τὰ μύρια ἀφιερώματα, τὰ ἀσημένια περίτεχνα πουκάμισα, τὶς μετάνοιες, τὰ δάκρυα, τοὺς ἀσπασμούς, τὰ τάματα, τὶς ὑποσχέσεις, τὶς παρακλήσεις καὶ τὶς εὐχαριστίες. Νηστεύουν, ἐξομολογοῦνται, μεταλαμβάνουν πολλοί. Σαγηνεύει τὸ ἱερὸ καὶ ὡραῖο πρόσωπο τῆς Θεοτόκου. Σὲ κάνει νὰ καταθέσεις τὸ βάρος σου, τὸν πόνο σου, τὸν πικρὸ λογισμό σου, τὴν ἀθυμία, τὴν κόπωση, τὸν στεναγμὸ καὶ τὴ στεναχώρια σου». Οἱ τρεῖς νέοι, γιὰ νὰ ἐκφράσουν τὴ μεγάλη εὐγνωμοσύνη τους πρὸς τὴν Παναγία μας, ἀποφάσισαν νὰ ἀφιερωθοῦν σὲ Ἐκείνη καὶ μέχρι τὸ τέλος τοῦ βίου τους λάτρευαν τὴ Δέσποινα τοῦ Κόσμου καὶ διακονοῦσαν στὸν ναό της. Ἐτάφησαν δὲ μέσα σὲ αὐτόν, ὅπου μιὰ ταφόπλακα ἔχει χαραγμένα τὰ ὀνόματά τους. Οἱ βαριὲς ἁλυσίδες τους εἶναι κρεμασμένες γύρω ἀπὸ τὸν θρόνο τῆς Παναγίας, γιὰ νὰ μαρτυροῦν τὸ ὑπερφυὲς θαῦμα, καὶ κοντὰ στὸ γεφύρι τοῦ χωριοῦ, ὅπου βρέθηκαν οἱ ἴδιοι, ὑπάρχει μαρμάρινο μνημεῖο. Εἴθε ἡ Παναγία μας νὰ μᾶς ἐλευθερώνει ἀπὸ κάθε αἰχμαλωσία, σωματικὴ καὶ ψυχική. Καὶ νὰ μᾶς ὁδηγεῖ στὴ ζωή μας μὲ τρόπους ποὺ ἐμεῖς δὲν φανταζόμαστε ὅτι ὑπάρχουν. 19
λογοι ΑΓΙΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ Ὁ νέος ποὺ ἀντέδρασε στὸν πειρασμὸ Γέροντος Παϊσίου Ἁγιορείτου Ὁ Χριστὸς δὲν ζητάει μεγάλα πράγματα, γιὰ νὰ μᾶς βοηθήσει στὸν ἀγώνα μας. Τιποτένια πράγματα ζητάει ἀπὸ μᾶς. Μοῦ ἔλεγε ἕνας νέος ὅτι πῆγε στὴν Πάτμο νὰ προσκυνήσει καὶ ὁ πειρασμὸς τοῦ ἔστησε ἐκεῖ μιὰ παγίδα. Καθὼς προχωροῦσε, μία τουρίστρια ὅρμησε καὶ τὸν ἀγκάλιασε. Αὐτὸς τὴν ἔσπρωξε πέρα καὶ εἶπε: «Χριστὲ μου, ἐγὼ ἦρθα ἐδῶ γιὰ νὰ προσκυνήσω δὲν ἦρθα γιὰ ἔρωτα» καὶ ἔφυγε. 20
λογοι ΑΓΙΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ Τὸ βράδυ στὸ ξενοδοχεῖο, τὴν ὥρα ποὺ ἔκανε τὴν προσευχὴ του, εἶδε Τὸν Χριστὸ μέσα στὸ ἄκτιστο φῶς. Εἴδατε μὲ ἕνα σπρώξιμο τί ἀξιώθηκε; Ἄλλος χρόνια ἀγωνίζεται καὶ κάνει ἄσκηση μεγάλη, καὶ ἂν ἀξιωθεῖ κάτι τέτοιο! Καὶ αὐτὸς εἶδε Τὸν Χριστό, μόνο γιατὶ ἀντέδρασε στὸν πειρασμό. Φυσικὰ αὐτὸ πολὺ τὸν δυνάμωσε πνευματικά. Μετὰ εἶδε τὴν ἁγία Μαρκέλλα, τὸν ἃγιο Ραφαήλ, τὸν ἃγιο Γεώργιο δυὸ-τρεῖς φορές. Γέροντος Παϊσίου Ἁγιορείτου Λόγοι Α, «Μὲ πόνο καὶ ἀγάπη γιὰ τὸν σύγχρονο ἄνθρωπο». Ἔκδοση Ἱεροῦ Ἡσυχαστηρίου Εὐαγγελιστὴς Ἰωάννης ὁ Θεολόγος,Σουρωτὴ Θεσσαλονίκης 21
ἐκ τοῦ Οἴκου Ὁ Ἐθνομάρτυρας ἃγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλὸς Ἀναστασίας Κουρῆ Φιλολόγου Ὁ ἃγιος Κοσμᾶς λέγεται ὅτι εἶναι ὁ μεγαλύτερος μετὰ τὴν ἅλωση Ἕλληνας καὶ πατέρας τοῦ νεοελληνικοῦ Ἔθνους, γιατὶ θυσιάστηκε γι αὐτό. Γεννήθηκε τὸ 1714 στὴν ἐπαρχία Ἀποκούρου τῆς Αἰτωλίας. Ἀπὸ παιδὶ πονοῦσε ἡ ψυχή του γιὰ τὴ δουλεία τῶν ραγιάδων. Ἔβλεπε ὅτι οὔτε δάσκαλος, οὔτε παπὰς ὑπῆρχε στὸ χωριὸ γιὰ νὰ τοὺς βαφτίσει χριστιανοὺς καὶ νὰ τοὺς διδάξει τὴν ἑλληνικὴ γλώσσα καὶ ἔτσι νὰ μάθουν γιὰ τὸν Χριστὸ καὶ τὴν πατρίδα τους τὴν Ἑλλάδα. Τὰ πρῶτα γράμματα τὰ ἔμαθε μακριὰ ἀπὸ τὸ χωριό του σὲ διάφορα μέρη τῆς Ναυπακτίας. Ἐπιθυμώντας νὰ λάβει ἀνώτερη παιδεία κατέφυγε στὴν Ἀθωνιάδα σχολὴ γύρω στὸ 1750. Τὸ 1759 ἔγινε μοναχὸς καὶ τότε ἔλαβε τὸ μοναχικὸ ὄνομα Κοσμᾶς ἀπὸ τὸ κοσμικό του Κώνστας. Ἂν καὶ τὸ βάθος τῆς παιδείας του δὲν εἶναι πλήρως γνωστό, ἀπὸ τὸ ἱεραποστολικὸ του ἔργο ὅμως καὶ τὰ κηρύγματά του συνάγεται ὅτι εἶχε βαθιὰ ἐκκλησιαστικὴ καὶ πατερικὴ γνώση, ἀλλὰ καὶ γενικότερη παιδεία ποὺ τοῦ ἔδινε κάποια ἄνεση στὸ δύσκολο ἔργο του. Ὁ πόθος του νὰ βοηθήσει καὶ νὰ 22
ἐκ τοῦ Οἴκου ξυπνήσει τὸ ὑπόδουλο Γένος τὸν ὁδηγεῖ κατὰ τὸ 1760 στὴν Κωνσταντινούπολη, ὅπου ἐκεῖ θὰ πάρει τὴν ἄδεια καὶ τὴν εὐλογία τοῦ Οἰκουμενικοῦ πατριάρχη Σωφρονίου Β καὶ θ ἀρχίσει τὸ ἐθνοϊεραποστολικὸ του ἒργο σ ὅλη τὴν Ἑλλάδα, γιὰ νὰ περισώσει ὅ,τι ἀκόμη δὲν ἔχει χαθεῖ. Ἔκανε τέσσερις περιοδεῖες. Πολλὲς ἦταν οἱ δυσκολίες ποὺ συνάντησε, ἀλλὰ αὐτὲς ἦταν ποὺ τοῦ φούντωναν περισσότερό τόν ζῆλο νὰ διαδώσει παντοῦ τόν λόγο τοῦ Εὐαγγελίου καὶ νὰ σπείρει τὸν σπόρο γιὰ τὴν ἐλευθερία τῶν Ἑλλήνων. Ἡ Ναύπακτος, τὸ Ἀγρίνιο καὶ τὸ Μεσολόγγι εἶναι οἱ πρῶτοι του σταθμοὶ ἐξόρμησης. Βαπτίζει καὶ κηρύττει στὰ ἑλληνικὰ χωριά. Περιοδεύει τὴ Θράκη, τὴ Στερεὰ Ἑλλάδα, τὴν Ἀχαΐα, τὴ Θεσσαλία, τὴ Μακεδονία, τὴν Ἤπειρο, τὰ νησιὰ τοῦ Αἰγαίου καὶ τοῦ Ἰονίου, τμῆμα τῆς Σερβίας καὶ τὴ Βόρεια Ἤπειρο. Γίνεται ἀκούραστος ταξιδευτής, ἀλλοῦ πεζοπορεῖ καὶ ὅπου χρειάζεται παίρνει τὸ καράβι. Μυστικὰ καὶ ἀθόρυβα προσπαθεῖ νὰ θερμάνει τὴν ψυχὴ τῶν χριστιανῶν καὶ νὰ ἀνάψει τὴ φλόγα τῆς πίστης καὶ τῆς ἐλευθερίας. Νὰ τοὺς θυμίσει ποιοὶ ἦταν οἱ πρόγονοί τους καὶ νὰ τοὺς ἑτοιμάσει γιὰ τὸ μεγάλο ξεσήκωμα. Ἀπὸ ὅπου πέρασε παρακινεῖ νὰ ἱδρύσουν σχολεῖα. Ἵδρυσε, ὅπως ἀναφέρει σ ἐπιστολὴ πρὸς τὸν ἀδελφὸ του, γύρω στὰ διακόσια σχολεῖα γιὰ κοινὰ γράμματα καὶ δέκα ἑλληνικὰ σχολεῖα. Μοιράζει βιβλία ἑλληνικὰ καὶ πατερικά καὶ ἀναζωπυρώνει τὴν ἐκκλησιαστικὴ ζωή. Ἡ Κυριακὴ γίνεται ἡμέρα ἀργίας γιὰ ὅλους τοὺς χριστιανούς. Παρακινεῖ σὲ λαϊκὴ ἑνότητα μέσα στὴν ἐκκλησιαστικὴ παράδοση. Σκοπὸς του ἦταν ἡ ἀνάσχεση τῶν ἐξισλαμισμῶν ποὺ εἶχαν πυκνωθεῖ τὸν 18ο αἰώνα. Τὸ κήρυγμα τοῦ Πατρο-Κοσμᾶ ἔβρισκε 23
ἐκ τοῦ Οἴκου καὶ ἀντιδράσεις. Οἱ Ἑβραῖοι τὸν κατηγόρησαν στοὺς Τούρκους διότι τοὺς χαλοῦσε τὸ παζάρι τῆς Κυριακῆς, ποὺ τὸ μετέφεραν στὸ Σάββατο κατόπιν προτροπῆς του. Τὸν συκοφάντησαν ὅτι ἦταν ὄργανο τῆς Ρωσίας. Συνελήφθη κατ ἐντολὴ τοῦ Κοὺρτ πασᾶ καὶ στὶς 24 Αὐγούστου τοῦ 1779 μαρτύρησε στὰ 65 του χρόνια, στὸ χωριὸ Κολικόντασι ἀνάμεσα στὸ Μπεράτι καὶ στὴ Μοσχόπολη. Μιὰ συνοδεία 7 Τούρκων, τὸν γύμνωσαν καὶ τὸν κρέμασαν σ ἕνα δέντρο καὶ στὴ συνέχεια τὸν πέταξαν στὸ ποτάμι. Ὕστερα ἀπὸ τρεῖς ἡμέρες ὁ παπα- Μάρκος βρῆκε τὸ ἅγιο λείψανο νὰ ἐπιπλέει στὸ ποτάμι καὶ εὐλαβικὰ τὸ ἀνασύρει καὶ τὸ ἐνταφιάζει. Ὁ Ἅγιος πέρασε στὴν αἰώνια ζωὴ καὶ στὴν ἱστορία τῆς Ἑλλάδας. Ὁ ἃγιος καὶ ἐθνομάρτυρας Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλὸς, δόξα καὶ καύχημα ὄχι μόνο τῆς Ἐκκλησίας μας ἀλλὰ ὅλου τοῦ ἔθνους τῶν Ἑλλήνων, εἶναι καὶ πρέπει νὰ εἶναι φωτεινὸ παράδειγμα γιὰ κάθε χριστιανὸ καὶ πατριώτη, ἰδιαίτερα σήμερα στὶς δύσκολες μέρες ποὺ περνάει ἡ χώρα μας. Δύσκολες μέρες ὄχι μόνο οἰκονομικὰ, ἀλλὰ πρὸ πάντων πνευματικὰ καὶ ἠθικά, μὲ τὴ γλώσσα μας νὰ κακοποιεῖται, τὴ γενικὴ παιδεία νὰ φτωχαίνει καὶ τὴ θρησκεία τοῦ χριστιανοῦ νὰ διώκεται. Πράγματα γιὰ τὰ ὁποῖα ὁ Πατρὸ- Κοσμᾶς μόχθησε καὶ ἔδωσε τὴ ζωή του. 24
ἐκ τοῦ Οἴκου Ἡ ὁμιλητικὴ διάσταση τοῦ μικροῦ παρακλητικοῦ κανόνα Κλεοπάτρας Καρτάνου Μεταπτ. Φοιτήτριας Θεολογίας Ὁ Αὔγουστος εἶναι ὁ μήνας τῆς Παναγίας, ὁ μήνας ποὺ ἔχει κατεξοχὴν θεομητορικὸ χαρακτήρα. Ἡ γιορτὴ τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου προσέδωσε σχεδὸν σὲ ὅλες τὶς μέρες τοῦ μήνα ἕνα θεομητορικὸ χαρακτήρα. Σήμερα κατὰ τὴ λειτουργικὴ τάξη, ὅλες οἱ πρὸ τῆς ἑορτῆς ἡμέρες συνδέθηκαν μὲ τὴν προπαρασκευὴ γιὰ τὸν ἑορτασμὸ τῆς μνήμης τῆς Παναγίας. Ἀφ ἑνὸς μὲν μὲ τὴν προπαρασκευαστικὴ νηστεία, ἀφ ἑτέρου δὲ μὲ τὴν ψαλμωδία τῶν δύο παρακλητικῶν κανόνων. Οἱ δύο ἀκολουθίες τῶν παρακλητικῶν κανόνων εἶναι γνωστὲς ὡς «Μικρὸς» καὶ «Μέγας παρακλητικὸς κανὼν εἰς τὴν Ὑπεραγίαν Θεοτόκον». Στὴν ἰσχύουσα λειτουργικὴ πράξη οἱ δυὸ κανόνες ψάλλονται ἐναλλὰξ κατὰ τὴν περίοδο τοῦ Δεκαπενταύγουστου, στὸ τέλος τοῦ ἑσπερινοῦ ὅλων των ἡμερῶν αὐτῶν, ἐκτός τῶν Σαββάτων, τῆς Μεταμορφώσεως καὶ τῆς Κοιμήσεως. Κατὰ τὸν μήνα τῆς Παναγίας, ὅλοι οἱ πιστοὶ προστρέχουν γιὰ νὰ ὑμνήσουν τὴ Θεοτόκο καὶ νὰ ἐκφράσουν σὲ αὐτὴν τὴ θλίψη καὶ τὶς ἀγωνίες τους. Ἡ Θεοτόκος δὲν παύει νὰ πραγματοποιεῖ τὸ ἔργο τῆς μεσιτείας ποὺ ἔκανε στὴ γῆ ἀκόμα καὶ βρισκόμενη στὴ δόξα τοῦ οὐρανοῦ. Δὲν ἐγκατέλειψε τὰ παιδιά της καὶ πάντα διαβιβάζει τὰ αἰτήματά τους πρὸς τὸν Υἱὸ καὶ Θεό της. Αὐτὴ εἶναι ἡ θεολογικὴ βάση στὴν ὁποία 25
ἐκ τοῦ Οἴκου στηρίζεται ἡ Ἐκκλησία γιὰ νὰ καθιερώσει τὶς παρακλήσεις. Ὁ μικρὸς παρακλητικὸς κανόνας, ποὺ κατεξοχὴν ἐνδιαφέρει τὸ παρὸν ἄρθρο, εἶναι ἔργο τοῦ 9ου μ.χ αἰώνα καὶ ἔχει συνταχθεῖ ἀπὸ κάποιον «θεοστήρικτο μοναχὸ ἀπὸ τὴ Βιθυνία» ἢ ἀπὸ τὸν Θεοφάνη μητροπολίτη Νίκαιας (845). Κάποιοι μελετητὲς ταυτίζουν τὰ δύο πρόσωπα καὶ θεωροῦν πὼς χρησιμοποιεῖται ἄλλοτε τὸ ἐκκλησιαστικὸ του ὄνομα καὶ ἄλλοτε τὸ μοναχικό. Αὐτὸς ὁ κανόνας εἶναι γενικοῦ χαρακτήρα καὶ ἀφορᾶ κάθε ἄνθρωπο θλιμμένο, ἀσθενῆ καὶ πάσχοντα ἀπὸ πνευματικὲς καὶ σωματικὲς ἀσθένειες, ἀπὸ δαιμονικὲς ἐπιβουλὲς καὶ ἐνέργειες, καθὼς καὶ κάθε ἄλλο ψυχοσωματικὸ κίνδυνο. Ἀποτυπώνει τὸ χριστολογικὸ δόγμα τῆς ἐκκλησίας μας. Ἡ Παναγία εἶναι ἡ λογικὴ κλῖμαξ ποὺ κατέβασε τὸν Θεὸ στὸν κόσμο καὶ ἀνέβασε τὸν ἄνθρωπο στὸν Θεό. Εἶναι ὁ κρίκος ποὺ συνέδεσε τὸν οὐρανὸ μὲ τὴ γῆ, ποὺ ἔδωσε στὸν Θεὸ τὴν σάρκα, ὥστε νὰ πραγματοποιηθεῖ ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ «ὁμοούσιος ἡμῖν κατὰ τὴν ἀνθρωπότητα», σὰρξ ἐκ τῆς σαρκὸς καὶ ὀστοῦν ἐκ τῶν ὀστέων τοῦ ἀνθρώπινου σώματος 1. Ἡ Θεοτόκος ἀποκαλεῖται ὑψηλότερη τῶν οὐρανῶν 2, γιατί μέσα της χώρεσε τὸν ἀχώρητο Θεό. Σὲ αὐτὴν κατοικεῖ ἡ χάρη τοῦ Θεοῦ, ἀπὸ αὐτὴν πηγάζουν οἱ λυτρωτικὲς χάρες, τὶς ὁποῖες οἰκονομεῖ στὸ ὄνομα τοῦ Υἱοῦ της καὶ πρὸς αὐτὴν καταφεύγουν ὅλοι οἱ ἄνθρωποι ποὺ πάσχουν ἀπὸ ἀσθένειες σωματικὲς ἢ ψυχικές. Ὁ ὑμνογράφος τοῦ κανόνα καταγράφει μὲ ἐκφραστικὸ τρόπο τὰ βιώματα τῶν σωματικῶν πόνων καὶ τὶς ψυχικὲς ὀδύνες ποὺ προκαλοῦν τὰ ἀρρωστήματα στὸν ἄνθρωπο, ὁ ὁποῖος βιώνει τὸ πνευματικὸ κενό, τὸ βάρος τῶν ἐνοχῶν του καὶ τὴν διατάραξη τῆς ἀγαπητικῆς κοινωνίας μὲ τὸν Θεὸ Πατέρα. Ὁ ἄνθρωπος αἰσθάνεται ὅτι ἡ φύση καὶ ἡ ὑπόστασή του ἀσθενοῦν καὶ ἔτσι ὁδηγεῖται στὴ μετάνοια, τὴν ἐλπίδα καὶ τὴν ἀναζήτηση θεραπείας. Πρόκειται γιὰ μιὰ πράξη καθολικῆς ἀναφορᾶς πρὸς τὸν Θεὸ 3 καὶ ἔκφρασης τῆς συντριβῆς τοῦ ἀνθρώπου ἐνώπιόν Του. Στὸν μικρὸ παρακλητικὸ κανόνα τὰ αἰτήματα τῆς προσευχῆς γιὰ θεραπεία ἐκφράζονται μὲ θάρρος, μὲ ρηματικὲς προστακτικὲς ποὺ εἶναι ἀνατρεπτικές, «λῦσον τὴν ἀχλύν, τῶν πταισμάτων μου». Εἶναι χαρακτηριστικὸς ὁ τρόπος ποὺ περιγράφονται τὰ σωματικὰ καὶ τὰ ψυχοπνευματικὰ νοσήματα ἀπὸ τὸν ποιητὴ τοῦ μικροῦ παρακλητικοῦ κανόνα. Εἶναι δὲ ἀξιοσημείωτο ὅτι ἡ λέξη «πάθη» ἀντιστοιχεῖ στὰ ψυχικὰ καὶ σωματικὰ παθήματα καὶ ἀρρωστήματα. Στὸν κανόνα τῆς μικρῆς παράκλησης συναντοῦμε πάθη σωματικὰ «νοσήματα χαλεπὰ κάκωσις σώματος», ψυχικὰ «ψυχικὲς ταραχὲς» καὶ περιστάσεις, θλίψεις, ἀνάγκες, δεινὰ καὶ πειρασμοὺς δαιμονικοὺς «τῶν δυσχερῶν καὶ δεινῶν μὲ διάσωσον». Ὁ μικρὸς παρακλητικὸς κανόνας βρίθει ἀπὸ καλολογικοὺς χαρακτηρισμοὺς ἐπιθέτων ποὺ ἀπευθύνονται στὸ πρόσωπο τῆς Θεομήτορος. Αὐτὴ καλεῖται σωτηρία, ἐλπίδα, χαρὰ τῶν θλιβομένων, ἡ ἐπίσκεψη τῶν ἀρρώστων, σκέπη τῶν κουρασμένων, βοηθὸς τῶν ὀρφανῶν κ.ἂ. Γίνεται νοητὴ κολυμβήθρα τοῦ Σιλωάμ 4 καθώς θεραπεύει τάς νόσους τῆς ψυχῆς καὶ τοῦ σώματος. Ὁ πιστὸς δέεται στὴν Παναγία γιὰ νὰ λυτρωθεῖ ψυχικὰ καὶ νὰ θεραπευτεῖ σωματικὰ καὶ ἔτσι νὰ βιώσει τὴ δωρεὰ τοῦ Κυρίου, τῆς Παναγίας καὶ τῶν Ἁγίων σ ὅλη του τὴν ὕπαρξη. Ζητᾶ μὲ συντριβὴ τὴ θεραπεία τῆς ψυχῆς καὶ τοῦ σώματος. Μὲ τὴν προστασία, τὴ μεσιτεία καὶ τὴ βοήθεια τῆς Θεοτόκου, ὁ πιστὸς βρίσκει διέξοδο στὰ προβλήματα ποὺ ταλανίζουν τὴ ζωή του. Ὁ παρακλητικὸς κανόνας παιδαγωγεῖ πνευματικά, καὶ ἔτσι ἡ ψυχὴ τοῦ ἀνθρώπου ὠφελεῖται. Στὸ κείμενο τοῦ μικροῦ παρακλητικοῦ κανόνα μὲ τρόπο μοναδικὸ συνυπάρχουν ἡ ἐξομολόγηση, ἡ ἱκεσία, ἡ δέηση καὶ ἡ παράκληση πρὸς τὴ 26
ἐκ τοῦ Οἴκου Θεοτόκο μὲ τὸν ἐγκωμιασμό, τὴν ἐξύμνηση, τὴ δοξολογία καὶ τὴν εὐχαριστία τῶν θεραπευμένων πιστῶν. 1. Βλ. Ἰωάννου Μ. Φουντούλη, Λογικὴ καὶ Λατρεία, Θεσσαλονίκη 1971, σέλ.174. 2. Τῆς ἀποδίδεται καὶ τὸ προσωνύμιο «πλατυτέρα τῶν οὐρανῶν». Βλ μεγαλυνάριο Θεοτόκου «Ἄξιόν ἐστιν μεγαλύνομεν». 3. Βλ. Γεωργίου Μαντζαρίδη, Χριστιανικὴ Ἠθικὴ ΙΙ,σελ.135. 4. Βλ. Ἀρχιμ. Νικόδημος Σκρέττας, Ἡ ἐλπίδα τῆς θεραπείας μέσα στοὺς Παρακλητικοὺς κανόνες, σελ. 19, www.ecclesia.gr. 27
Μικρή κοινωνία, μεγάλη οἰκογένεια Στὸ μοναστήρι τοῦ Ἁϊ Λιᾶ Ζαχαρία Παπαντωνίου Στὶς ἕξι τὸ δειλινὸ σήμανε ἡ καμπάνα. Ὁ Φάνης μπῆκε στὴν ἐκκλησιὰ καὶ στάθηκε σὲ μιὰ γωνιά, κοντὰ σὲ στύλο. Ἐκεῖ ἦρθαν ὕστερα καὶ τὰ ἄλλα παιδιά. Ὁ κὺρ Στέφανος ἀνέβηκε σ ἕνα στασίδι. Ἡ ἐκκλησία ἦταν σκοτεινὴ κι εἶχε μίαν εὐωδιὰ σὰν ἀπὸ βάγια. Ὁ Φάνης ἔβλεπε στοὺς τοίχους καὶ στὸ θόλο παλιὲς ζωγραφιὲς ἁγίων. Τὸ πρόσωπό τους ἦταν μαυρισμένο ἀπὸ τὴν πολυκαιρία, μὰ τὸ φωτοστέφανο ποὺ εἶχαν γύρω στὸ κεφάλι τους ἔλαμπε. Πρῶτος μπῆκε μέσα ὁ πιὸ γέρος ἀπ ὅλους τοὺς καλογέρους, ὁ πάτερ-ἰωσήφ, σκύβοντας τὴ ράχη καὶ τρέμοντας στὰ πόδια του. Μ ὅλα τα γηρατειὰ του πέρασε ἀπ ὅλες τὶς εἰκόνες καὶ τὶς ἀσπάστηκε, τὴ μιὰ κοντὰ στὴν ἄλλη, κατὰ τὴν τάξη τῶν ἁγίων, κρυφοψέλνοντας τὸ τροπάρι τοῦ καθενός. Ἔπειτα σύρθηκε στὸ στασίδι τοῦ ἀριστεροῦ ψάλτη καὶ κάθισε μὲ πολὺν κόπο. Ὁ πάτερ-γαβριήλ, ὁ λειτουργός, ἄνοιξε ἐλαφρὰ τὴ δεξιὰ πόρτα τοῦ ἱεροῦ, ποὺ εἶχε ζωγραφισμένο τὸν ἀρχάγγελο μὲ τὸ ἀστραφτερὸ σπαθί, καὶ μπῆκε μέσα. Φόρεσε τὸ πετραχήλι του καὶ εἶπε: Εὐλογητὸς ὁ Θεὸς ἡμῶν πάντοτε, νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Τότε ἄρχισε ὁ ἑσπερινός. Ἔμπαινε στὴν ἐκκλησιὰ κάθε τόσο ἕνας καλόγερος πολὺ σιγά, σὰ νὰ ἦταν μιὰ σκιά, καὶ πήγαινε σ ἕνα στασίδι. Ἐκεῖ πιὰ στεκόταν ἀκίνητος, σαλεύοντας μόνο κάποτε τὸ χέρι γιὰ νὰ σταυροκοπηθεῖ. Ὁ πάτερ- Ἀμβρόσιος ὁ ἁγιορείτης, ποὺ εἶχε τὴ λυγερὴ φωνὴ καὶ ἤξερε τὴν ψαλτικὴ ἀπὸ τὰ παλιὰ βιβλία, ἔψελνε χωρὶς νὰ κουνᾶ καθόλου οὔτε τὸ κεφάλι οὔτε τὸ χέρι. Τὸ ἔλεγε ἀσάλευτος, σὰν κολόνα τῆς ἐκκλησιᾶς, γιατὶ ἔτσι ψέλνουν στὸ Ἅγιον Ὅρος. Ἀπὸ τὸ ἀριστερὸ ἀπαντοῦσε ὁ πάτερ-ἰωσήφ. Μόλις ἀκουγόταν ἡ φωνὴ του. Ἅμα ὁ παπὰς εἶπε τὴν τελευταία εὐχή, οἱ καλόγεροι κατέβηκαν ἀπὸ τὰ στασίδια τους, σταυροκοπήθηκαν καὶ βγῆκαν ἀπὸ τὴν ἐκκλησία ἕνας-ἕνας.[...] Τὸ βράδυ μετὰ τὸ φαγητὸ οἱ αὐλόπορτες τοῦ μοναστηριοῦ ἔκλεισαν μὲ βαριὰ σίδερα. Μὰ πάλι χτύπησε ἡ καμπάνα. Εἶναι ἄλλος ἑσπερινὸς αὐτός, εἶπε ὁ κὺρ Στέφανος στὰ παιδιά. Εἶναι τὸ ἀπόδειπνο. Δὲν τὸ ἔχουμε στὶς δικές μας ἐκκλησιές, εἶπε ὁ Φάνης. Στὸν κόσμο αὐτὰ δὲ γίνονται, εἶπε ὁ ἡγούμενος, στά μοναστήρια ὅμως εἶναι ἀλλιῶς κανονισμένο. Ἐμεῖς οἱ καλόγεροι μιὰ δουλειὰ ἔχουμε, τὴν προσευχή. Πάλι οι καλόγεροι μπῆκαν στὴν ἐκκλησία 28
Μικρή κοινωνία, μεγάλη οἰκογένεια Καλοκαίρια Ἀσπασίας Κακούρη ὅλοι, ὡς κι ὁ πάτερ-ἰωσήφ[...]. Ἡ ἐκκλησιὰ ἦταν κατασκότεινη. Ἄλλο φῶς δὲν εἶχαν μέσα παρὰ μόνο ἕνα κερί, ἐκεῖνο ποὺ κρατοῦσε ὁ καλόγερος γιὰ νὰ βλέπει στὸ βιβλίο.[...] Στὴ λειτουργία τῆς ἄλλης μέρας, ποὺ ἦταν Κυριακή, ξύπνησαν καὶ πῆγαν ἀπὸ τὴ νύχτα ἀκόμη. Ἄκουσαν τὸν ὄρθρο. Γαλάζιο φῶς φάνηκε τὴν αὐγὴ ἀπὸ τὰ παράθυρα κι ἔδιωξε τὸ σκοτάδι τῆς ἐκκλησίας. Ὅταν ὕστερα μπῆκε ὁ ἥλιος, ἡ λειτουργία ἔγινε πιὸ ὡραία. Ὁ πάτερ-γαβριὴλ λειτουργοῦσε ἀργά, σιγόφωνα καὶ μὲ τάξη.[...] Ὅταν ὁ πάτερ-ἀμβρόσιος ἔψαλλε τὸ χερουβικό, τί γλυκὰ ποὺ ψήλωσε τὴ φωνὴ του! Οἱ καλόγεροι καὶ τὰ παιδιὰ σκύβοντας προσκυνοῦσαν τὰ Ἅγια ποὺ ἔβγαιναν ἀργά. Ἐκείνη τὴ στιγμὴ θαρροῦσες πὼς τὰ εἰκονίσματα ἀκοῦνε χαρούμενα τὴν ψαλμωδία. Ὁ Φάνης ἔνιωθε πὼς ἡ ψυχὴ του πετοῦσε μαζὶ μὲ τὰ ἐλαφρὰ σύννεφα ποὺ ἔβγαιναν ἀπὸ τὸ θυμιατήρι... Ἀμέσως, ἅμα πῆραν τὸ ἀντίδωρο, ὁ κὺρ Στέφανος μὲ τὰ παιδιὰ ἀσπάστηκαν τὶς εἰκόνες, φίλησαν τὸ χέρι τῶν πατέρων καὶ ξεκίνησαν. Εἶχαν νὰ κάμουν πολὺ δρόμο γιὰ νὰ γυρίσουν στὶς καλύβες. Ἔφευγαν ὅλα εὐχαριστημένα καὶ στὸ δρόμο θυμόνταν ἀκόμη τὴ λυγερὴ φωνὴ τοῦ πάτερ-ἀμβρόσιου. Ἀπὸ πέρα γύρισαν καὶ εἶδαν ἄλλη μιὰ φορὰ τὸ μοναστήρι. Φαινόταν ἄσπρο σπιτάκι μέσα σὲ δέντρα, ἥσυχα, μακριὰ ἀπὸ τὸν κόσμο. Ζαχαρία Παπαντωνίου, Τὰ Ψηλὰ Βουνὰ (1918). Ἀναγνωστικὸ γιὰ τοὺς μαθητὲς δημοτικοῦ Γλυκά, τρυφερά, περασμένα μ ἀξέχαστα, στὸ βουνό, στὸ χωριό, στ ἀκρογιάλι, μ ἀποδράσεις κρυφές, ἀνταρσίες μικρὲς τιμωρίες καὶ χάδια στῆς γιαγιᾶς τὴν ἀγκάλη. Θερισμένα σπαρτά, ποὺ μυρίζουν τρελά, σὰν βουνὸ ὁ σανὸς στιβαγμένος στ ἁλώνι, φυτιλάκια ξερά, φουντωτὴ λυγαριὰ καὶ κεῖ κάτω ἀνθισμένο θυμάρι. Στὴ θάλασσα γλάροι πετοῦν χαμηλά, καραβάκι ἀρμενίζουν καὶ πᾶνε, παιδιὰ κολυμπᾶνε στὰ κρύα νερὰ κι ὅλοι μές τὸ χρυσάφι τοῦ ἥλιου μεθᾶνε. Στοῦ χωριοῦ τὶς αὐλές, κοπελιὲς μουρμουρίζουν τραγούδια κι οἱ μανάδες τρεχάτες, ὅλη μέρα μοχθοῦν, ἀγαθὰ χίλια δυὸ στὸ κελάρι νὰ μποῦν, κι ὁ χειμώνας νὰ βρεῖ πετιμέζι, ρετσέλι, καρύδια. Μὰ γιὰ μᾶς τὰ παιδιὰ μιὰ τρελὴ συντροφιὰ καθ αὐγὴ μιὰ ἀρχὴ γιὰ καινούργια ἱστορία, πανηγύρι σὰν βρίσκαμε μιὰ κρυμμένη φωλιὰ καὶ χαρὰ νὰ μαζεύουμε πεταλίδες, καβούρια. Κι ὅταν ἔπεφτε ἡ νύχτα, χορτασμένα ζωή, στὸ πεζούλι ξανὰ μαζευόμαστ ἀντάμα καὶ προσμέναμε κάποιο ἀστέρι νὰ πέσει στὴ γῆ γιὰ νὰ πιάσει ἡ εὐχὴ καὶ νὰ γίνει τὸ θάμα. Πόσα χρόνια ἀπὸ τότε κυλῆ σὰν καὶ φύγαν, πόσο κέφι κι ἁγνότητα πᾶνε, χαθῆκαν, μὰ ἡ ὁλόδροση ἐκείνη πηγὴ συνεχίζει μ ἕνα τρόπο δικό της τὴν ψυχὴ νὰ δροσίζει. Ἀπὸ τὸ περιοδικὸ «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» τ. Ἰουλίου Αὐγούστου 2011 29
Πατριδογνωσία ΑΡΧΑΓΓΕΛΟΣ ΜΙΧΑΗΛ ὁ Πανορμίτης, θαυματουργός καὶ παντοδύμανος Ἕνα ἀπὸ τὰ μεγαλύτερα προσκυνήματα τῆς Δωδεκανήσου μὲ πανελλήνια καὶ πανορθόδοξη ἀκτινοβολία εἶναι ἡ Μονὴ τοῦ Ταξιάρχη Μιχαὴλ τοῦ Πανορμίτη στὴ Σύμη. Ἡ ὀνομασία τοῦ ὅρμου Πανόρμος, στὴν ὁποία ὀφείλει τὸ ὄνομά του τὸ μοναστήρι, ἔχει ἀρχαία προέλευση. Γιὰ τὴν ἐτυμολογία εἶναι πιθανὲς δύο ἐκδοχὲς: ἡ μία σχετικὴ μὲ τὸν ὅρμο (πᾶν -ὅρμος) καὶ ἡ ἄλλη μὲ τὴν ἐρημικὴ τοποθεσία (πᾶν -ἔρμος) ὅπου κτίσθηκε ἡ Μονή. Στὴ Σύμη ἐκτὸς ἀπὸ τὸν Πανορμίτη, ὑπάρχουν ἄλλα ὀκτὼ μοναστήρια, ἀφιερωμένα στὸν Ταξιάρχη Μιχαὴλ, ποὺ ἀντιστοιχοῦν στὰ ἐννέα ἀγγελικὰ τάγματα. Αὐτὰ εἶναι οἱ Ἄγγελοι, οἱ Ἀρχάγγελοι, οἱ Θρόνοι, οἱ Δυνάμεις, οἱ Ἀρχές, οἱ Κυριότητες, οἱ Ἐξουσίες, τὰ Χερουβεὶμ καὶ τὰ Σεραφείμ. Ἡ ἵδρυση τῆς Μονῆς Ἡ λαϊκὴ παράδοση συνδέει τὴν ἵδρυση τῆς Μονῆς τοῦ Πανορμίτη μὲ τὴν εὐλάβεια τοῦ συμιακοῦ λαοῦ. Ἀναφέρεται τὸ ὄνομα μιᾶς θεοφοβούμενης γυναίκας, τῆς Μαριῶς τοῦ Πρωτενιοῦ, ποὺ βρῆκε σκάβοντας τὸ χωράφι της στὸν Πανόρμο ἕνα μικρὸ εἰκόνισμα τοῦ Πανορμίτη στὴ ρίζα ἑνὸς σχίνου. Τὴ μετέφερε στὸ σπίτι της καὶ τὴν τοποθέτησε ἀνάμεσα στὰ ἄλλα εἰκονίσματά της. Τὴν ἑπόμενη ὅμως τὸ εἰκονισματάκι ἐξαφανίστηκε. Πηγαίνοντας ξανὰ στὸν Πανόρμο τὸ βρῆκε πάλι στὸ ἴδιο 30
Πατριδογνωσία σημεῖο. Τὸ ξαναπῆγε στὸ σπίτι της καὶ αὐτὴν τὴ φορὰ ἐξαφανίστηκε. Λύπη τὴν κατέλαβε. Στὸν ὕπνο της ἐμφανίστηκε ὁ ἴδιος ὁ Ἀρχάγγελος «λαμπροφορῶν καὶ ἀπαστράπτων» καὶ τῆς ἐξέφρασε τὴν ἐπιθυμία του νὰ μείνει στὸν Πανόρμο. Ἡ εὐσεβὴς γυναίκα τὴν ἄλλη μέρα πῆγε στὸν πνευματικὸ της καὶ ἐκεῖνος τὴ συμβούλευσε νὰ κτίσει ἕνα ἐκκλησάκι στὸν τόπο ὅπου βρῆκε τὸ εἰκόνισμα. Ὁ Ἱερὸς Ναὸς Ὁ σημερινὸς ναὸς τοῦ Πανορμίτη (καθολικὸ) ἀφιερωμένος στὸν Ἀρχάγγελο Ταξιάρχη Μιχαήλ, ποὺ ἔχει σχῆμα μονόκλιτης βασιλικῆς, εἶναι διπλὸς σταυρεπίστεγος καὶ σχηματίζει ἐσωτερικὰ δύο σταυροθόλια. Ὁ περίφημος συμαῖος ἁγιογράφος Νεόφυτος φαίνεται ὅτι ἔχει φιλοτεχνήσει ἕνα μεγάλο μέρος τοῦ Πανορμίτη. Ἀριστουργηματικὸ εἶναι τὸ τέμπλο τοῦ καθολικοῦ. Οἱ εἰκόνες του προκαλοῦν δέος καὶ ἀνήκουν στὴ μεταβυζαντινὴ περίοδο, ὑπέροχης τέχνης μὲ ἀσημώματα. Εἰκονίζουν δεξιὰ τῆς ὡραίας Πύλης τὸν Παντοκράτορα καὶ τὸν Τίμιο Πρόδρομο καὶ ἀριστερὰ τὴν Παναγία καὶ τὸν Ἀρχάγγελο Μιχαήλ. Ἐνδιάμεσα ὑπάρχει νεώτερη εἰκόνα μὲ τὴν Πεντηκοστή, κατὰ τὴν ὁποία καθιερώθηκε ἡ δεύτερη πανήγυρη τῆς μονῆς. Στὴ δεξιὰ πλευρὰ τοῦ ναοῦ μεταξύ τοῦ ἀναλογίου καὶ τοῦ τέμπλου, εἶναι τοποθετημένο στὸν τοῖχο τὸ εἰκονοστάσι μὲ τὴ μεγάλη εἰκόνα τοῦ Πανορμίτη, τὸν πιὸ πολύτιμο θησαυρὸ τοῦ μοναστηριοῦ καὶ ὁλόκληρης τῆς Σύμης. Ἀπὸ ἐπιγραφὴ ποὺ ὑπάρχει στὴ θαυματουργὴ ὁλόσωμη εἰκόνα τοῦ Πανορμίτη μαρτυρεῖται ὅτι ἀσημώθηκε τὸ 1724 ἀπὸ τὸν Ἰωάννη Πελοποννήσιο μὲ ἔξοδα τῶν καπεταναίων, τοῦ κλήρου καὶ τῆς κοινότητας Σύμης. Τὰ θαύματα τοῦ Πανορμίτη Τὰ θαύματα τοῦ Πανορμίτη μας ἀναρίθμητα! Μπροστὰ στὸ θαυματουργὸ εἰκόνισμα ποὺ συγκεντρώνει τὸν σεβασμό, τὶς προσδοκίες καὶ τὶς ἐλπίδες τοῦ πιστοῦ λαοῦ εἶναι κρεμασμένα πλῆθος ἀφιερώματα ἀργυρὰ τάματα, ὁμοιώματα, τιμαλφῆ... Ὄχι μόνο ἀπὸ τὴν Ἑλλάδα, ἀλλὰ ἀπὸ ὁλόκληρο τὸν κόσμο συρρέουν ὀρθόδοξοι νὰ προσκυνήσουν τὴ Χάρη Του καὶ ὁμολογοῦν μὲ δάκρυα στὰ μάτια τὴν ἄμεση βοήθεια τοῦ Ταξιάρχη Μιχαήλ. Χαρακτηριστικὸ εἶναι ὅτι οἱ εὐλαβεῖς χριστιανοὶ, ποὺ ἔταζαν στὸν Ἀρχάγγελο Μιχαήλ, ἔριχναν στὴ θάλασσα τὶς φιάλες μὲ τὰ τάματά τους καὶ, μετὰ ἀπὸ καιρό, οἱ μοναχοὶ τὶς συνέλεγαν ἀπὸ τὸν ὅρμο τοῦ Πανορμίτη, καὶ τώρα κάποιες ἀπὸ αὐτὲς φυλάσσονται στὸ μουσεῖο. Στὴ μονὴ τοῦ Πανορμίτη ὑπάρχουν δύο παρεκκλήσια, τὸ ἕνα ἀφιερωμένο στὸν Εὐαγγελισμὸ τῆς Θεοτόκου καὶ τὸ ἄλλο στὸν Τίμιο Πρόδρομο. Τὸ πρῶτο εἶναι παλαιότερο καὶ βρίσκεται στὸ ἰσόγειο ἀπέναντι ἀπὸ τὸν Ναό, στὰ δεξιὰ τοῦ καμπαναριοῦ. Τὸ τέμπλο καὶ ἡ εἰκόνα τοῦ Εὐαγγελισμοῦ προέρχονται ἀπὸ τὴ Μικρὰ Ἀσία. Στὸ τέμπλο εἰκονίζεται βαθύχρωμος Χριστὸς καὶ ὁ Ταξιάρχης μὲ 31
Πατριδογνωσία θαύματα. Βλέπουμε καὶ ἕναν λαϊκῆς τέχνης Νυμφίο. Δεξιά τῆς ἐπίσημης τράπεζας ὁ καθηγούμενος Γαβριὴλ δημιούργησε τὸ δεύτερο παρεκκλήσιο. Στὴν πλευρὰ τῆς αὐλῆς πρὸς τὴ θάλασσα βρίσκεται ἡ Κύρια Πύλη τοῦ Πανορμίτη καὶ πάνω της τὸ περίφημο καμπαναριὸ τοῦ μοναστηριοῦ, ρυθμοῦ ἀνάμεικτου μπαρὸκ καὶ ἀναγέννησης. Ἡ ἀνέγερσή του εἶχε ἀρχίσει τὸ 1905, καὶ λένε ὅτι τὸ σχέδιο του ἀντιγράφει τὸ ὀνομαστὸ καμπαναριὸ τῆς Ἁγίας Φωτεινῆς στὴ Σμύρνη. Ἐπιχρίσθηκε ἀπὸ τὸν ἄξιο μοναχὸ Ματθαῖο καὶ ὁλοκληρώθηκε το 1911. Στὸν Πανορμίτη ὑπάρχει ἀξιόλογη βιβλιοθήκη, πλούσια σὲ μεταβυζαντινὰ χειρόγραφα. Ὑπάρχει ἐπίσης ἡ ἐξαιρετικὰ ἀξιόλογη συλλογὴ κειμηλίων τῆς Μονῆς, καθὼς καὶ ὑπέροχο λαογραφικὸ Μουσεῖο. Χειρόγραφα τῆς Μονῆς. Ἡ ὕπαρξη ἱστορικῆς μονῆς τὸ 15ο αἰ. ἐπιβεβαιώνεται ἀπὸ ἕνα χειρόγραφο τοῦ 1460, ποὺ σωζόταν ἕως τὸ 1862. Ὁ σημερινὸς ναὸς εἶναι κτίσμα τοῦ 1783. Τὸ 1806, ὁ σουλτάνος Σελίμ ἐξέδωσε φιρμάνι, μετὰ ἀπὸ παράκληση τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, μὲ τὸ ὁποῖο προστατευόταν τὸ μοναστήρι καὶ ἡ περιουσία του ἀπὸ οἱαδήποτε «ἔξωθεν ἐπέμβαση», αὐθαιρεσίες ὀργάνων, ἢ παραγόντων τοῦ ἴδιου τοῦ Ὀθωμανικοῦ κράτους. Σπουδαία ἦταν ἡ ἐνίσχυση τοῦ μοναστηριοῦ στὴν Ἑλληνικὴ Ἐπανάσταση, ὅπως ἀναφέρει ἡ συμιακὴ παράδοση. Ὑπάρχει ἔγγραφο τῶν Συμαίων πρὸς τὸν Ἰωάννη Καποδίστρια (15 Δεκεμβρίου 1830), στὸ ὁποῖο γίνεται λόγος γιὰ παροχὴ οἰκονομικῆς ἐνίσχυσης μὲ 7.000 γρόσια. Ἀναφέρονται οἱ στενοὶ δεσμοὶ τοῦ μοναστηριοῦ μὲ τοὺς Ὑδραίους καὶ τὸν Ἀνδρέα Μιαούλη, ἡ οἰκογένεια τοῦ ὁποίου συνδεόταν μὲ τὸν ἡγούμενο Νεόφυτο Β. Ἡ Μονὴ γιορτάζει στὶς 8 Νοεμβρίου καὶ στὴν Πεντηκοστή. Φιλοξενεῖ τὰ καλοκαίρια στὰ κελιὰ της μεγάλο ἀριθμὸ προσκυνητῶν, προσφέροντας κάθε ἄνεση ἔναντι χαμηλοῦ μισθίου. Ἡ Σύμη Ἡ Σύμη ἀνήκει στὰ Δωδεκάνησα καὶ βρίσκετε ΒΔ τῆς Ρόδου. Βρίσκεται πολὺ κοντὰ στὶς ἀκτὲς τῆς Μικρᾶς Ἀσίας καὶ ἡ ἔκτασή της εἶναι 68 τ.χμ. H ἱστορία τῆς Σύμης ξεκινᾶ ἀπὸ τοὺς ἀρχαίους χρόνους, ἀπὸ τὴ μυθολογία. Ἡ ἀρχαία ὀνομασία της ἦταν Αἴγλη, Μεταποντὶς καὶ Καρική. Πρῶτοι κάτοικοι τοῦ νησιοῦ θεωροῦνται οἱ Κάρες καὶ οἱ Λέλεγες. Ἡ Σύμη ἀναφέρεται στὴν Ἰλιάδα, στὸν πόλεμο τῆς Τροίας στὸν ὁποῖο συμμετεῖχε ὁ βασιλιὰς της Νηρέας μὲ τρία πλοῖα. Ἀπὸ τὸ 1309 ἀρχίζει μιὰ περίοδος εὐημερίας γιὰ τὸ νησὶ μὲ τὴν ἀνάπτυξη τῆς ναυτιλίας, τοῦ ἐμπορίου, τῆς σπογγαλιείας, τῆς ναυπηγικῆς καὶ τῶν τεχνῶν. Αὐτὴν τὴν περίοδο ἀρχίζει καὶ ἡ οἰκιστικὴ ἀνάπτυξή της, ἡ ὀμορφιὰ τῆς ὁποίας διατηρεῖται μέχρι σήμερα. Τὴ Σύμη κατέλαβαν οἱ Τοῦρκοι τὸ 1522, ἐνῷ τὸ 1912 τὴν τουρκικὴ διαδέχεται ἡ ἰταλικὴ κυριαρχία, ἡ ὁποία κράτησε μέχρι τὶς 7 Μαρτίου 1948, ὁπότε καὶ γίνεται ἡ ἐνσωμάτωση μὲ τὸ Ἑλληνικὸ κράτος. Ὁλόκληρό τὸ νησὶ ἔχει χαρακτηριστεῖ διατηρητέο καὶ ὁ παραδοσιακός, νεοκλασικὸς 32
Πατριδογνωσία οἰκισμὸς στὸ βόρειο μέρος, εἶναι ἄριστα διατηρημένος. Ἡ πρωτεύουσα τοῦ νησιοῦ, Σύμη, ἀποτελεῖται ἀπὸ τὴν Ἄνω Σύμη καὶ τὸν Γιαλό. Ἀπὸ τὰ δημόσια κτίρια ξεχωρίζουν ὁ πύργος μὲ τὸ ρολόι τοῦ 1880, τὸ καμπαναριὸ στὴ σκάλα τοῦ Λιρένου, τὸ κτίριο τῆς ἀστυνομίας, τὸ κτίριο τοῦ τελωνείου καθὼς καὶ τὸ ταχυδρομεῖο. Ἡ Σύμη ἔχει 77 μοναστήρια καὶ ξωκλήσια. Μερικὰ ἀπὸ τὰ σημαντικότερα ἀξιοθέατα ποὺ ἀξίζει νὰ ἐπισκεφθεῖτε στὴ Σύμη: Ἱερὰ Μονὴ τοῦ Ἀρχαγγέλου Μιχαὴλ στὴν Πανόρμο, Μοναστήρι Προφήτη Ἠλία, Μονὴ Ἀρχαγγέλου Μιχαὴλ Ρουκουνιώτη, Κάστρο - Ἄνω Σύμη, Νῆσος Νῆμος, Ποντικόκαστρο- Ἄνω Σύμη, Νῆσος Σέσκλι, Δώδεκα Σπήλαια- Νημποριὸς. Ἑνετικὸ κάστρο τῶν Ἱπποτῶν - Ὀρθώνεται στὸ ὑψηλότερο σημεῖο τοῦ Χωριοῦ, κτισμένο πάνω στὰ ἐρείπια δύο πρότερων, ἑνὸς ἀρχαίου καὶ ἑνὸς βυζαντινοῦ. Περικλείει στὰ τείχη του καὶ τὴν ἐκκλησία τῆς Παναγίας. Ποντικόκαστρο - Ἕνας προϊστορικὸς τύμβος μὲ περιμετρικὰ τείχη ποὺ σώζονται ἕως σήμερα. Πλαισιώνεται ἀπὸ 20 καλοδιατηρημένους μύλους. Πελασγικὰ τείχη (Νημποριὸς) - Διατηροῦνται μέχρις ἑνὸς ὕψους μὲ παρακείμενους θόλους. Βυζαντινὸς ναὸς (Νημποριὸς) - Δώδεκα ὑπόσκαφοι θόλοι, τὰ λεγόμενα δώδεκα σπήλαια, ποὺ θεωρεῖται ὅτι χρησίμευαν ὡς ἐργαστήρια γλυπτικῆς καὶ ζωγραφικῆς. Ἀρχαιολογικὰ εὑρήματα (Νημποριὸς) - Ἔχουν βρεθεῖ νομίσματα, ἀφιερωματικὲς ἐπιγραφὲς ὅπως ἡ στήλη τῆς Σύμης ποὺ βρίσκεται στὸ Μουσεῖο τῆς Κωνσταντινούπολης. Μνημεῖο Γιαλοῦ - Δημιουργήθηκε γιὰ νὰ θυμίζει τὴν ὑπογραφὴ τοῦ πρωτοκόλλου παράδοσης τῶν Δωδεκανήσων στοὺς συμμάχους στὶς 8 Μαΐου 1945. Μουσεῖο ναυτικῆς τέχνης Τὸ 1983 δημιουργήθηκε τὸ μουσεῖο ναυτικῆς τέχνης καὶ τὸ 1990 στεγάστηκε σὲ ἕνα ἀπὸ τὰ πιὸ ἀντιπροσωπευτικὰ νεοκλασικὰ σπίτια τῆς περιοχῆς, ἐκεῖ ποὺ βρισκόταν ὁ κεντρικὸς ταρσανὰς τοῦ νησιοῦ. Διαθέτει εἰδικὸ τμῆμα ἀφιερωμένο στὴ σπογγαλιεία μὲ ἐκθέματα ὅπως: σκάφανδρα, καταδυτικὲς μηχανές, εἴδη σφουγγαριῶν, σκανδαλόπετρες καὶ ἄλλα ἐξαρτήματα σφουγγαράδων καὶ ὁμοιώματα σπογγαλιευτικῶν σκαφῶν. Τὰ ναυτικὰ ἐξαρτήματα καὶ τὰ ἐργαλεῖα συνέλεξε ὁ παραδοσιακὸς μηχανουργός τῆς Σύμης Τάσος Ἀναστασιάδης. Τὰ ὁμοιώματα τῶν σκαφῶν εἶναι ἔργα τοῦ Ἀντώνη Πολιᾶ. Πρόσφατα ἐξεδόθη καὶ ἕνα λεύκωμα ποὺ ἀφορᾶ τὴ ναυτοσύνη τῆς Σύμης καὶ τὸ Ναυτικὸ Μουσεῖο. Ὑπάρχουν σχέδια γιὰ ἀναβάθμιση καὶ καλύτερη παρουσίαση τῶν ἐκθεμάτων του μὲ σύγχρονα μέσα. Ἡ ἐπίσκεψη στὸ Ναυτικὸ Μουσεῖο εἶναι ἕνα προσκύνημα στὴ ναυτικὴ παράδοση τοῦ νησιοῦ, ὅπου μέσα ἀπὸ τὰ ἐκθέματα ὁ ἐπισκέπτης θὰ ταξιδέψει στὰ βάθη τῆς ἱστορίας τοῦ μύθου καὶ θὰ γνωρίσει τὴ ναυτοσύνη καὶ σφουγγαροζωὴ τῆς Σύμης. Πηγές:www.athos.edo.gr, www.6gymnasio.gr 33