Βιαιοπραγίες κρανιοπροσωπικού συστήματος αγίων της Ορθοδόξου Εκκλησίας (μηνών Σεπτ. Νοεμβρ. Χρονική περίοδος από τον 1ο μ.χ. έως τον 19ο μ.χ.

Ιστορική αναδρομή ΣTOMA 2011; 39 : 273-282 Bιβλιογραφική ανασκόπηση Βιαιοπραγίες κρανιοπροσωπικού συστήματος αγίων της Ορθοδόξου Εκκλησίας (μηνών Σεπτ. Νοεμβρ. Χρονική περίοδος από τον 1ο μ.χ. έως τον 19ο μ.χ. αιώνα) Ν. ΠΕΤΑΛΩΤΗΣ 1, ΧΡ. ΣΤΑΥΡΙΑΝΟΣ 2, Α. ΠΑΤΡΙΚΙΟΥ 3 Εργαστήριo Ενδοδοντολογίας (Οδοντιατροδικαστική), Οδοντιατρική Σχολή Α.Π.Θ. Physical assaults of the craniofacial region of Saints celebrated by the East Orthodox Church (Sep-Nov., 1st c. A.D.-19th c. A.D.) N. PETALOTIS 1, CHR. STAVRIANOS 1, A. PATRIKIOS 3 Department of Endodontology (Forensic Dentistry), School of Dentistry, Aristotle University of Thessaloniki. Περίληψη Σκοπός της εργασίας είναι η ονομαστική αναφορά αγίων της Ορθοδόξου Εκκλησίας που υπέστησαν κακώσεις στην κρανιοπροσωπική χώρα και εορτάζονται τους τρεις μήνες του Φθινοπώρου και η διερεύνηση του τρόπου και το είδος των κακώσεων αυτών. Συχνά στους βίους των αγίων και ιδιαίτερα αυτών που μαρτύρησαν στους ρωμαϊκούς χρόνους, γίνεται αναλυτική αναφορά στις κακώσεις (βασανιστήρια) που υπέστησαν. Για το σκοπό αυτό χρησιμοποιήθηκαν: α) ο «Μέγας Συναξαριστής της Ορθοδόξου Εκκλησίας» και β) ο «Νέος Συναξαριστής της Ορθοδόξου Εκκλησίας», καθώς και γ) μεμονωμένα βιβλία που αναφέρονται σε συγκεκριμένους αγίους. Βρέθηκε στατιστικά ότι ο αριθμός των ανδρών που υπέστησαν κακώσεις στο κρανιοπροσωπικό σύστημα είναι μεγαλύτερος από των γυναικών (59,8% και 40,2%, αντίστοιχα). Ανάμεσα τους άγιοι και αγίες που τιμώνται ευρύτατα από τους πιστούς (απόστολοι Θωμάς και Ιωάννης ο Θεολόγος, Κυπριανός, Αρτέμιος, Αναστασία η Ρωμαία, Απολλωνία κ.ά.). Τα αποτελέσματα της διερεύνησης έδειξαν ότι οι αποτρόπαιοι μέθοδοι ποικίλλουν με σαδιστικές συμπεριφορές (λακτίσματα, γρόνθοι στη προσωπική χώρα, εκδορές δέρματος κεφαλής, αποσχίσεις χειλέων, κατάγματα οστών γνάθων, δοντιών, βίαιες εκμοχλεύσεις, αποκοπή/εκρίζωση γλώσσας, κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις, κλ.π.). Οι δράστες είχαν σκοπό την πρόκληση πόνου, τον εξευτελισμό, το δημόσιο παραδειγματισμό και την αλλαγή θρησκευτικών πεποιθήσεων των θυμάτων. Οι μάρτυρες (1ο μ.χ. έως 19ομ.Χ. αι.) και οι δράστες των βιαιοπραγιών ανήκαν σε διάφορες φυλές και χώρες (Ελλάδα, Τουρκία, Αίγυπτο, Συρία, Περσία, Ρωσία, Γεωργία κ.α.). Η προσεκτική μελέτη του είδους της βαρύτητας και της έκτασης των κακώσεων αυτών είναι ιδιαίτερου Οδοντιατροδικαστικού/Ιατροδικαστικού ενδιαφέροντος, καθώς μπορούν να δώσουν πολύτιμα στοιχεία που προσδιορίζουν το σκοπό και την ψυχοπαθολογία των δραστών. ΛEΞEIΣ KΛEIΔIA: μάρτυρες εκκλησίας, κακώσεις, κρανιοπροσωπική χώρα, Οδοντιατροδικαστική. Στάλθηκε στις 26.4.2010. Εγκρίθηκε στις 28.6.2010. 1 Οδοντίατρος 2 Αναπληρωτής καθηγητής, υπεύθυνος του επιλεγόμενου μαθήματος «Οδοντιατροδικαστική», Οδοντιατρική Σχολή Α.Π.Θ. 3 Οδοντίατρος, Ιερέας Summary The aim of this study is to list by name Saints of the East Orthodox Church that have been subjected to physical assault in the craniofacial region, their feast days are celebrated during Autumn and to investigate the kind of the assaults and the ways they were used to provoke them. Very often in the lives of the Saints and especially those that suffered martyrdom during the Roman times exist a detailed report of the physical assaults (tortures) that they were subjected to. For this purpose a) The Great Synaxaristis of the Orthodox Church, b) The new Synaxaristis of the Orthodox Church, and c) books concerning specific Saints were used. Statistically the number of male Saints that were subjected to physical assault in the craniofacial region is bigger than of the female Saints (59,8% and 40,2%, respectively). Among them are male and female saints that are widely venerated by the faithful (Apostles Thomas and John the Divine, Cyprian, Artemius, Anastasia the Roman, Apollonia and others). The results of this study have shown that there were used various horrifying methods with sadistic tendencies jabs to the facial region, flaying of the skin of the head, ruptures of the lips, fractures of bones, jaws and teeth, violent teeth extractions, extirpation of the tongue, craniofacial injuries etc. The aim of the perpetrators was to provoke pain, humiliation, public exemplification and to change the religious beliefs of their victims. Both the martyrs (1st c. A.D till 19th c. A.D.) and their perpetrators belonged to various nationalities and originated from different countries (Modern day Greece, Turkey, Egypt, Syria, Iran, Russia, Georgia and others). The detailed study of the kind, the gravity and the extent of those lesions has a special interest for Forensic Dentistry as they can give us valuable clues for the purposes and the psychopathology of the perpetrators. KEY WORDS: Martyrs of the church, physical assaults, craniofacial region, Forensic Dentistry. Received on 26 th April, 2010. Accepted on 28 st Juny, 2010. 1 Dentist 2 Assoc. Professor 3 Dentist, orthodox priest

274 Εισαγωγή Οι μάρτυρες ανεδείχθησαν από τα πρώτα χρόνια της Εκκλησίας. Με το πέρασμα των χρόνων και την αριθμητική αύξηση των Χριστιανών άρχισαν οι διωγμοί πρώτα τοπικοί και ύστερα γενικευμένοι. Οι κυριότερες κατηγορίες εναντίον των Χριστιανών ήταν οι εξής: α) ότι ήταν άθεοι, καθώς δεν ανήκαν σε κάποιες από τις γνωστές θρησκείες, β) ότι ήταν εχθροί του κράτους, καθώς δεν προσκυνούσαν τον αυτοκράτορα, γ) ότι ήταν συνωμότες, καθώς μαζεύονταν σε ιδιωτικούς χώρους, δ) ότι στις τελετές τους τρέφονταν με ανθρώπινες σάρκες, αίμα (θυέστεια δείπνα) και ε) ότι επιδίδονταν σε κάθε είδους ακολασίες (οιδιπόδειες μείξεις). Άνδρες και γυναίκες κάθε ηλικίας, μόρφωσης και κοινωνικής τάξης αποφάσισαν να δεχτούν κάθε είδους κακώσεις/βασανιστήρια παρά να απαρνηθούν την χριστιανική τους πίστη 1. Αυτόπτες μάρτυρες κατέγραψαν περιστατικά της ζωής τους, δίνοντας ιδιαίτερη βαρύτητα στην ομολογία της πίστης τους, τις κακώσεις και τον βίαιο θάνατο που υπέστησαν. Συχνά χρησιμοποιήθηκαν πρακτικά στη δίκη τους. Τα κείμενα αυτά ονομάστηκαν «Μαρτύρια» και δημιουργήθηκαν κατάλογοι με τα ονόματα των μαρτύρων πρώτα των τοπικών Εκκλησιών και ύστερα ευρύτερων εκκλησιαστικών περιοχών που ονομάστηκαν «Μαρτυρολόγια». Με την εδραίωση του Χριστιανισμού δημιουργήθηκαν τα «Μηνολόγια» που συμπεριέλαβαν τους βίους κληρικών, λαϊκών και μοναχών. Κάθε ημέρα του χρόνου αφιερώθηκε στη μνήμη διαφόρων αγίων. Το πιο σημαντικό Μηνολόγιο, ήταν το «Μηνολόγιο της Μεγάλης Εκκλησίας» αυτό, δηλαδή, που ήταν σε χρήση στην Αγία Σοφία της Κωνσταντινούπολης. Μετά τον 9ο αιώνα αποκρυσταλλώθηκε η δομή των ημερήσιων ακολουθιών. Στον όρθρο κάθε ημέρας, μετά την στ ωδή, αναγιγνώσκεται ο συνοπτικός βίος των Αγίων της ημέρας, τα ονομαζόμενα «Συναξάρια». Τα Συναξάρια είναι συντμήσεις των εκτεταμένων βίων. Έχουν λειτουργικό ρόλο και εναρμονίζονται με το περιεχόμενο της ακολουθίας που περιλαμβάνονται. Ο Άγιος Συμεών ο Μεταφραστής, τον 10ο αιώνα, συνέλεξε και κατάρτισε σε ένα ομοειδή σύστημα τα υπάρχοντα Συναξάρια εμπλουτίζοντάς τα με βίους άλλων αγίων 1. Ο Μαυρίκιος, διάκονος της Αγίας Σοφίας Κωνσταντινουπόλεως συνέταξε πρώτος τον «Συναξαριστή των 12 μηνών του ενιαυτού» και συμπεριέλαβε όλα τα Συναξάρια που αναγιγνώσκονται κάθε ημέρα. Εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1607, μεταγλωττισμένος από τον Μάξιμο Μαργούνιο επίσκοπο Κυθήρων. Ο Άγιος Νικόδημος ο Πεταλωτής και συν Αγιορείτης ασχολήθηκε με τον Συναξαριστή του Μαυρίκιου και προέβη σε προσθήκες και διορθώσεις. Το 1819, εκδόθηκε στη Βενετία με τον τίτλο «Μέγας Συναξαριστής της Ορθοδόξου Εκκλησίας». Στο δικό του Συναξαριστή βασίστηκαν οι μετέπειτα συναξαριστές, δηλαδή, του Κωνσταντίνου Δουκάκη, του Βίκτωρος Ματθαίου/Ματθαίου Λαγγή (Μέγας Συναξαριστής της Ορθοδόξου Εκκλησίας) και των σύγχρονων: α) Συναξαριστής της Ορθοδόξου Εκκλησίας, (έκδοση της Αποστολικής Διακονίας της Ελλάδος και επιμέλεια του Επισκόπου Φαναρίου κ. Αγαθαγγέλου) και β) Νέος Συναξαριστής της Ορθοδόξου Εκκλησίας, (εκδόσεις Ινδίκτου και επιμέλεια του ιερομονάχου Μακαρίου Σιμωνοπετρίτου). Σκοπός της εργασίας είναι η ονομαστική αναφορά των αγίων και η διερεύνηση του τρόπου και του είδους των κακώσεων που υπέστησαν στην κρανιοπροσωπική χώρα και αναφέρεται μόνο σε αυτούς που μαρτύρησαν και εορτάζονται στους τρεις μήνες του Φθινοπώρου. Υλικό Στην παρούσα εργασία χρησιμοποιήθηκαν α) ο «Μέγας Συναξαριστής της Ορθοδόξου Εκκλησίας», διότι πολλοί βίοι Αγίων είναι στην εκτενή τους μορφή 2-4 και β) ο «Νέος Συναξαριστής της Ορθοδόξου Εκκλησίας», διότι είναι πιο σύγχρονος και ενημερωμένος, αφού περιέχει αγίους που δεν υπάρχουν σε άλλους συναξαριστές και ιδιαίτερα αγίους της Δυτικής Εκκλησίας που μπορεί να θεωρηθούν Ορθόδοξοι 5-7. Χρησιμοποιήθηκαν τα τέσσερα Ευαγγέλια αναφερόμενα στον Ι. Χριστό 8 και μεμονωμένα βιβλία που αναφέρονται σε συγκεκριμένους Αγίους 9,10,-12,15. Δεν χρησιμοποιήθηκε ο Συναξαριστής της Ορθοδόξου Εκκλησίας, διότι δεν έχουν εκδοθεί ακόμα οι τόμοι για τους μήνες του Φθινοπώρου. Έγινε προσεκτική ανάγνωση του βίου όλων των Αγίων που εορτάζουν τους μήνες του Φθινοπώρου και αναζητήθηκε, όπου ήταν δυνατόν, ο εκτενέστερος βίος. Στην εργασία αναφέρονται μόνο οι άγιοι που εορτάζονται τους τρεις μήνες του Φθινοπώρου και υπέστησαν κάποιο είδος κακώσεων στην κρανιοπροσωπική χώρα (δεν συμπεριλαμβάνονται γενικευμένες κακώσεις, όπως λιθοβολισμός, κ.α.). Δημιουργήθηκαν 3 πίνακες, ένας για κάθε μήνα, όπου αναφέρεται το όνομα του μάρτυρα, η ημερομηνία μνήμης του, το είδος/τρόπος κακώσεων που υπέστη στην κρανιοπροσωπική χώρα, ο αιώνας που μαρτύρησε και η τιμωρητική αρχή, δηλαδή, η εξουσία που επέβαλλε τις κακώσεις. Ο πίνακας Ι είναι για το μήνα Σεπτέμβριο, ο πίνακας ΙΙ για το μήνα Οκτώβριο και ο πίνακας ΙΙΙ για τον μήνα Νοέμβριο (Πίνακες Ι, ΙΙ, ΙΙΙ).

Βιαιοπραγίες κρανιοπροσωπικού συστήματος αγίων της Ορθοδόξου Εκκλησίας... 275 ΠΙΝΑΚΑΣ Ι ΜΗΝΑΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ Ημερομηνία Όνομα Είδος/τρόπος κακώσεων Αιώνας Τιμωρητική Αρχή 1/9 3/9 4/9 4/9 7/9 40 παρθενομάρτυρες Βασίλισσα Βαβύλας Ερμιόνη Μακάριος Κάνεφ. Βίαιη έμπηξη πυρακτωμένων σιδήρων και ξίφους στην στοματική κοιλότητα Αλλεπάλληλες πλήξεις προσώπου (ραπίσματα) Χτυπήματα με λίθους στις παρειές Αλλεπάλληλες πλήξεις προσώπου. Ραβδισμοί στο πρόσωπο 2ος 17ος Βάβδος, Ρωμαίος ηγεμόνας Ηράκλειας. Αλέξανδρος, Ρωμαίος ηγεμόνας Νικομήδειας. Μαξιμιανός, Ρωμαίος ηγεμόνας Νικομήδειας. Τραϊανός, Ρωμαίος Αυτοκράτορας. Τάταροι. 9/9 9/9 13/9 14/9 16/9 17/9 Σεβηριανός Θεοφάνης Ομολογητής Κετεβάν Πάπας Ευφημία Αγαθόκλεια Αλλεπάλληλες πλήξεις προσώπου με λίθους 100 ραπίσματα στο πρόσωπο. Θλαστικές κακώσεις Θερμικές βλάβες (χύτρα πυρακτωμένη στην κεφαλή μέχρι τους ώμους) Συντριπτικά κατάγματα γνάθων και οστών προσώπου Τραυματικές βλάβες προσώπου (από λουριά) Εγκαύματα στη γλώσσα 17ος Αρχές 4ου Αρχές 4ου Αρχές 4ου Λυσίας, Ρωμαίος ηγεμόνας Σεβάστειας. Ρωμαίοι. Σάχης Αμπάς, Πέρσης, μουσουλμάνος. Μάγνος, Ρωμαίος Ανθύπατος Λυκαονίας. Πρίσκος, Ρωμαίος Ανθύπατος. Παυλίνα. 19/9 19/9 20/9 20/9 20/9 20/9 23/9 26/9 28/9 28/9 29/9 30/9 30/9 30/9 Σαββάτιος Δορυμέδων Υπάτιος επίσκοπος Ανδρέας Πρεσβύτερος Αναστάσιος μοναχός Αναστάσιος παπικός αποκρισάριος Πέτρος, Αντωνίνος Ιωάννης ο Θεολόγος. Μάρκος Αλέξανδρος, Αλφειός, Ζώσιμος Γοβδελαάς Γρηγόριος Μεγάλης Αρμενίας Ριψιμία Γαιανή Αλλεπάλληλες πλήξεις προσώπου. Απόσχιση παρειών, βίαιη εκγόμφωση δοντιών. Κακώσεις τριχωτού κεφαλής και προσώπου. (Βίαιο τράβηγμα και απόσπαση μαλλιών και τριχών γενειάδος) Έκχυση καυτής πίσσας στη γενειάδα. Εκδορά κρανίου. Καύση εικόνων πάνω στο κρανίο. Έκχυση καυτής πίσσας στη γενειάδα. Εκδορά δέρματος κρανίου. Καύση εικόνων πάνω στο κρανίο. Γρόνθοι στην κεφαλή, παρειές. Εκρίζωση γλώσσας. Αποκοπή γεννητικών οργάνων και εισαγωγή τους στη στοματική κοιλότητα. Αλλεπάλληλες πλήξεις προσώπου (ραπίσματα).. Βίαιη και εξαναγκαστική κατάποση μέσω χωνιού λιωμένων μετάλλων Βίαιες εκμοχλεύσεις τεσσάρων γομφίων Διάταση στόματος με ξύλο. Θερμικές βλάβες. (τοποθέτηση στην κεφαλή θυλάκου πλήρους θερμότατης στάχτης). Συμπίεση κεφαλής με μηχανικά όργανα, θραύση δοντιών με λίθους 8ος 8ος 7ος 7ος 9ος 1ος Βικάριος, Ρωμαίος ηγεμόνας Αντιόχειας. Περίννιος, Ρωμαίος ηγεμόνας Συννάδων. Λέων ο Γ ο Ίσαυρος, εικονομάχος. Λέων ο Γ ο Ίσαυρος, εικονομάχος. Κώνστας ο Β, μονοθελητιστής. Κώνστας ο Β, μονοθελητιστής. Αβραχίμ, μουσουλμάνος ηγεμόνας Αφρικής. Ρωμάνα, «οικοδέσποινα» Εφέσου. Μάγνος, Ρωμαίος Ανθύπατος Αντιοχείας. Μάγνος, Ρωμαίος Ανθύπατος Αντιοχείας. Σαβώρ Β / Γ βασιλιάς Περσίας, πυρολάτρης. Τιριδάτης Γ, Αρμένιος βασιλιάς. Τιριδάτης Γ, Αρμένιος βασιλιάς. Τιριδάτης Γ, Αρμένιος βασιλιάς.

276 Πεταλωτής και συν ΠΙΝΑΚΑΣ ΙΙ ΜΗΝΑΣ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ Ημερομηνία Όνομα Είδος/τρόπος κακώσεων Αιώνας Τιμωρητική Αρχή 2/10 2/10 2/10 2/10 Κυπριανός Ιουστίνα Λεοδεγάριος επίσκοπος Ωτέν Θεόδωρος Γαβράς Αποσχίσεις δέρματος προσωπικής χώρας Αλλεπάλληλες πλήξεις προσώπου (ραπίσματα), χειλέων, εκδορά δέρματος προσώπου, εκδορά δέρματος κεφαλής 7ος 11ος Ευτόλμιος, Ρωμαίος η- γεμόνας Ευτόλμιος, Ρωμαίος η- εμόνας Εβροιος, τύραννος Γαλλίας Τούρκος Μουσουλμάνος 4/10 5/10 6/10 Πέτρος Καπιτωλίας. Χαριτίνη Θωμάς Απόστολος Βίαιες εκμοχλεύσεις δοντιών, εκδορά δέρματος κρανίου και τοποθέτηση οξέος και πυρακτωμένων υλικών (αναμμένων κάρβουνων) Αλλεπάλληλες πλήξεις προσώπου 8ος 1ος Ουαλίντ, Χαλίφης Δαμασκού Δομέτιος, Ρωμαίος ηγεμόνας Κιλικίας Ινδός, υπηρέτης 9/10 10/10 11/10 12/10 12/10 12/10 12/10 14/10 17/10 19/10 20/10 28/10 29/10 29/10 Ποπλία Ομολογήτρια Ευλαμπία Στάρετς Μακάριος Όπτινα Τάραχος Πρόβος Ανδρόνικος. Αναστασία Παρθένος η Ρωμαία Ναζάριος Ανδρέας εν τη Κρίσει Σαδώθ Αρτέμιος Κυριακός Αναστασία η Ρωμαία Μελιτινή Αλλεπάλληλες πλήξεις προσώπου (ραπίσματα) Αλλεπάλληλες πλήξεις προσώπου (ραπίσματα) Ράπισμα προσώπου (από δαίμονα) Θλαστικές κακώσεις προσώπου (Αλλεπάλληλες πλήξεις). Κατάγματα γνάθων (με λίθους) Αλλεπάλληλες πλήξεις προσώπου. Αποκοπή γλώσσας. Βίαιη και εξαναγκαστική κατάποση οίνου αναμειγμένου με αίμα θυσιών (ειδωλόθυτα) Βίαιη και εξαναγκαστική κατάποση κρέατος ειδωλοθύτων Αλλεπάλληλες πλήξεις προσώπου. Αποκοπή γλώσσας Αλλεπάλληλες πλήξεις προσώπου Κατάγματα γνάθων (με λίθους) Συντριπτικά κατάγματα οστών κεφαλής, σώματος Βίαιη και εξαναγκαστική κατάποση λιωμένου μολύβδου. Οξέα εγκαύματα, εσωτερική απανθράκωση οργάνων Βίαιες εκμοχλεύσεις δοντιών. Αλλεπάλληλες πλήξεις προσώπου. 19ος 1ος 8ος ; Ιουλιανός, ο Παραβάτης Μάξιμος, Ρωμαίος ηγεμόνας Νικομηδείας Δαίμονας Μάξιμος, Ρωμαίος ηγεμόνας Ταρσού Μάξιμος, Ρωμαίος ηγεμόνας Ταρσού Μάξιμος, Ρωμαίος ηγεμόνας Ταρσού Πρόβος, Ρωμαίος ηγεμόνας Ανούλιος, Ρωμαίος ηγεμόνας Κωνσταντίνος ο Κοπρώνυμος Σαβώρ Β., Πέρσης βασιλιάς, πυρολάτρης Ιουλιανός ο Παραβάτης Ιουλιανός, ο Παραβάτης Πρόβος, Ρωμαίος ηγεμόνας ; 30/10 30/10 30/10 30/10 30/10 31/0 Ευτροπία Αστέριος Νεονίλλη Απολλωνία Αβακούμ Επίμαχος και συν αυτώ. Τραυματική θραύση κάτω γνάθου και κατάγματα δοντιών Θλαστικές κακώσεις προσωπικής χώρας (ξυλοδαρμοί) Βίαιες εκμοχλεύσεις δοντιών, Κατάγματα γνάθων Πλήξεις με γροθιές. Θλαστικές κακώσεις προσώπου. Βίαιη διάνοιξη στόματος 17ος Απελλιανός, Ρωμαίος ηγεμόνας Αλεξάνδρειας Λυσίας, Ρωμαίος ηγεμόνας Κιλικίας Λυσίας, Ρωμαίος ηγεμόνας Κιλικίας Ρωμαίος διοικητής Αλεξάνδρειας Τούρκος καδής, Θεσσαλονίκης Απελλιανόs, Ρωμαίος ηγεμόνας Αλεξάνδρειας.

Βιαιοπραγίες κρανιοπροσωπικού συστήματος αγίων της Ορθοδόξου Εκκλησίας... 277 ΠΙΝΑΚΑΣ ΙΙI ΜΗΝΑΣ ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ Ημερομηνία Όνομα Είδος/τρόπος κακώσεων Αιώνας Τιμωρητική Αρχή 1/11 2/11 3/11 5/11 11/11 14/11 15/11 15/11 18/11 18/11 19/11 25/11 28/11 29//11 Ιάκωβος, Ιάκωβος, Διονύσιος Αττικός και συν αυτώ Ακεψιμάς Γαλακτίων Επιστήμη Βίκτωρ Κωνσταντίνος Υδραίος Άβιβος Ελπίδιος Πλάτων Ρωμανός Ηλιόδωρος ο Γεώργιος ο Χιοπολίτης Στέφανος ο νέος Παράμονος. Πλήξεις με γροθιές. Θλαστικές κακώσεις προσώπου Βίαιες εκμοχλεύσεις δοντιών Πλήξεις με γροθιές. Θλαστικές κακώσεις προσώπου Θερμικές βλάβες. (Υγρά, χημικά εγκαύματα). Βίαιη και εξαναγκαστική κατάποση μείγματος από ασβέστη και ξύδι Κατάγματα κάτω γνάθου. Πλήξη ή απόπειρα πλήξης προσώπου Λουρί στο στόμα ( χαλινάρι) Βίαιη και εξαναγκαστική κατάποση καυστικών ουσιών (θείου και ασφάλτου Σφαίρες πυρακτωμένες στις μασχάλες. (Ο καπνός έβγαινε από στόμα και μύτη). Εκδορά δέρματος προσώπου Εκρίζωση γλώσσας Ακινητοποίηση κεφαλής και σαδιστικός ακρωτηριασμός λαιμού με μη οξύαιχμη λάμα μαχαιριού Λακτίσματα στο πρόσωπο. Θλαστικές κακώσεις προσώπου Πολλαπλές διατρήσεις γλώσσας με οξύαιχμα καλάμια 16ος 2ος 18ος 19ος 8ος Σελίμ, Τούρκος σουλτάνος Μάρκελλος, ηγεμόνας Σεβάστειας Αδροχοσχάρ, Πέρσης Αρχιμάγος Ούρσος, Ρωμαίος ηγεμόνας Σεβαστιανός, Ρωμαίος ηγεμόνας Δαμασκού Χασάν, Τούρκος διοικητής Ρόδου Λυσανίας, Ρωμαίος ηγεμόνας Έδεσσας Ιουλιανός, ο παραβάτης Αγριππίνος, Ρωμαίος ηγεμόνας Άγκυρας Ρωμαίος, ηγεμόνας Αντιόχειας Αέτιος, Ρωμαίος ηγεμόνας Μαγύδου Τούρκος, διοικητής Αϊβαλιού Κωνσταντίνος, Επίσκοπος Νικομήδειας Ακυλίνος, Ρωμαίος ηγεμόνας. Αποτελέσματα-Συζήτηση Στην Παλαιά Διαθήκη υπάρχουν περιπτώσεις μαρτύρων, δηλαδή ανθρώπων που βασανίστηκαν με διάφορα είδη κακώσεων και πολλές φορές θανατώθηκαν για τα θρησκευτικά πιστεύω τους όπως οι «7 Μακκαβαίοι» και οι «Τρεις παίδες εν καμίνω». Σε αυτές προστίθενται ο μαρτυρικός βίος και θάνατος δικαίων και προφητών (Ησαΐας, Ηλίας, Δανιήλ, κ.α.). Ο ίδιος ο ιδρυτής της χριστιανικής πίστης, ο Ιησούς Χριστός υπέστη κακώσεις και στην κρανιοπροσωπική χώρα. Σύμφωνα με τα Ευαγγέλια, ένας υπηρέτης στην οικία του Άννα του «έδωκε ράπισμα» ( Ιωαν. ΙΗ 23), στη συνέχεια «ενέπαιζον Αυτώ δέροντες και έτυπτον Αυτού το πρόσωπον» (Λουκ. ΚΒ 63) και «ήρξαντο τινές εμπτύειν Αυτώ και περικαλύπτειν το πρόσωπο Αυτού και κολαφίζειν Αυτόν» (Μαρκ. ΙΔ 65). Ακολούθησε από τους Ρωμαίους στρατιώτες ο ακάνθινος στέφανος, η μαστίγωση, τα ραπίσματα «και εδίδουν Αυτώ ραπίσματα» (Ιωα ΙΘ 1), αλλεπάλληλες πλήξεις με καλάμι στην κεφαλή Του και στο τέλος το μαρτύριο του Σταυρικού θανάτου, συνοδευμένο με φρικτή δίψα και το σπόγγο βουτηγμένο σε όξο και χολή 8. Σε απόκρυφη διήγηση «των Αγίων Παθών του Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού», που αποδίδεται στον Άγιο Δημήτριο του Ροστώφ της Ρωσίας, οι περιγραφές είναι πιο αναλυτικές 9. Συγκεκριμένα αναφέρεται ότι στην προσευχή του στον κήπο της Γεσθημανή έσταξαν δάκρυα καυτά, σταγόνες 267 και άλλες 225 σταγόνες «δάκρυα εκ του εγκεφάλου μεμιγμένα με αίμα». Στην αυλή του αρχιερέα ο Χριστός δέχθηκε αλλεπάλληλες πλήξεις στην προσωπική χώρα (102 φορές), αφού κάλυψαν το πρόσωπό του με ένδυμα για να μη βλέπει και του έλεγαν «Προφήτευσον ημίν Χριστέ ποιος σε ερράπισεν». Ο δούλος του Αρχιερέα κρατώντας χειράγρα στο χέρι του, τον χτύπησε τόσο δυνατά στην παρειά, ώστε ο χτύπος ακούστηκε σε όλη την αυλή, εκγομφώθηκαν από την πλήξη μερικά δόντια και εντυπώθηκε στην παρειακή χώρα το εκχυμωτικό σχήμα της χειράγρας. Επίσης, τον εφασκέλωσαν στο πρόσωπο και στα μάτια (28 φορές) και τον έπτυσαν (100 φορές). Όταν έπεφτε κάτω, τον σήκωναν με βίαιο τράβηγμα των μαλλιών ή από το σκοινί που είχε

278 περιτυλιγμένο στο λαιμό (33 φορές). Το ακάνθινο στεφάνι είχε πάνω από 1000 αγκάθια, φορέθηκε 50 φορές (καθώς τον έβαζαν και τον έβγαζαν οι Ρωμαίοι στρατιώτες) και δέχθηκε αλλεπάλληλες πλήξεις πάνω σε αυτό (40 φορές). Στο Γολγοθά, πριν την σταύρωση, τον έφτυσαν στο πρόσωπο 100 φορές, τον έσυραν από τη μύτη 20 φορές και από τα αυτιά 30 φορές (Εικόνα 1). Το δικό Του παράδειγμα και η πίστη στους λόγους Του, για την ομολογία του ονόματός του μπροστά στους ανθρώπους, ενέπνευσαν εκατομμύρια ανθρώπων ανά τους αιώνες να δεχθούν να υποστούν κάθε είδους σωματικές και ψυχολογικές κακώσεις-βασανιστήρια παρά να απαρνηθούν την πίστη τους στο πρόσωπο Του. Οι διωγμοί, που στην πραγματικότητα ήταν συνεχείς με οξύτερες φάσεις ανά χρονικά διαστήματα, μπορούν να χωρισθούν σε 7 μεγάλες κατηγορίες: 1. Διωγμοί στους αποστολικούς χρόνους. 2. Διωγμοί στους ρωμαϊκούς χρόνους. 3. Διωγμοί από ειδωλολάτρες (Πέρσες, Αβάρους, Βούλγαρους κτλ). 4. Εικονομαχία. 5. Διωγμοί από Μουσουλμάνους (Άραβες, Πέρσες, Σελτζούκοι, Τούρκοι, κ.ά). 6. Τουρκοκρατία. 7. Διωγμοί σε χώρες που επικράτησε η κομμουνιστική ιδεολογία της αθεΐας. Εικόνα 1. Εμπαιγμός του Χριστού (Fra Angelico, τοιχογραφία, Κελί 7, μουσείο μονής Αγ. Μάρκου, Φλωρεντία, 15ος αιώνας). Ο αι. ήταν η εποχή των μεγάλων διωγμών και έχουμε τις περισσότερες περιπτώσεις μαρτυρίων-βασανιστηρίων στην κρανιοπροσωπική χώρα. Ακολουθεί ο αιώνας, ο 8ος αιώνας και ο αριθμός τους μικραίνει στους υπόλοιπους, χωρίς να λησμονείται ότι γνωρίζουμε μόνο όσες περιπτώσεις είχαν καταγραφεί και διασωθεί έως τις μέρες μας. Στην παρούσα εργασία αναφέρθηκαν οι κακώσεις που εντοπίζονται στην κρανιοπροσωπική χώρα. Δεν αναφέρονται πιο γενικευμένες σωματικές κακώσεις που Πεταλωτής και συν σίγουρα θα επηρέασαν και την κεφαλή όπως λιθοβολισμός, δέσιμο σε άλογα που έτρεχαν ελεύθερα, ραβδισμοί, εκδορές σώματος κ.ά. Η προσεκτική ανάγνωση των βίων έδειξε ότι σε 17 ημέρες του Σεπτεμβρίου, σε 16 του Οκτωβρίου και σε 12 του Νοεμβρίου εορτάζονται άγιοι/αγίες που υπέστησαν διάφορα είδη κακώσεων στη κρανιοπροσωπική χώρα. Ο αριθμός των ημερών αντιστοιχεί στις μισές περίπου ημέρες του Φθινοπώρου. Ιδιαίτερα γνωστοί άνδρες Άγιοι που τιμώνται με ιδιαίτερη ευλάβεια από τους πιστούς είναι: οι απόστολοι Θωμάς και Ιωάννης ο Θεολόγος, Κυπριανός, Αρτέμιος, Βίκτωρας και Κωνσταντίνος ο Υδραίος. Αντίστοιχα από τις γυναίκες μάρτυρες οι Αγίες Ευφημία, Ιουστίνη, Αναστασία η Ρωμαία 10 και Απολλωνία Η Αγία Απολλωνία, τα τελευταία χρόνια, θεωρείται μαζί με τον Άγιο Αντύπα επίσκοπο Περγάμου, προστάτες των Οδοντιάτρων και των ασθενών που αντιμετωπίζουν οδοντιατρικά προβλήματα11,12 (Εικόνα 2). Καθοριστική ήταν η συμβολή του Αθηναίου συναδέλφου Οδοντιάτρου Τασούλα Μανώλη στη διάδοση και καθιέρωση της εορτής της Αγίας Απολλωνίας12. Εικόνα 2. Αγία Απολλωνία (μουσείο μονής Αγ. Φραγκίσκου, Ασίζη, 16ος αι., ανώνυμος). Οι δράστες των βασανισμών είχαν ως κύριο σκοπό την αλλαγή των θρησκευτικών πεποιθήσεων των θυμάτων τους. Για το σκοπό αυτό, δε δίσταζαν να χρησιμοποιήσουν διάφορες μεθόδους, συχνά με ιδιαίτερη σκληρότητα και με σαδιστικές τάσεις. Τέτοιες είναι: Διάλογος, υποσχέσεις αγαθών, εκφοβισμός, απειλές, δημόσιος εξευτελισμός-παραδειγματισμός, όπως και κάθε μέσο που θα προκαλούσε αφόρητους πόνους. Στους ρωμαϊκούς χρόνους οι Χριστιανοί έπρεπε να απαρνηθούν τον Χριστό τιμώντας είδωλα των Ολυμπίων θεών ή του αυτοκράτο-

Βιαιοπραγίες κρανιοπροσωπικού συστήματος αγίων της Ορθοδόξου Εκκλησίας... ρα. Αργότερα, καλούνταν να γίνουν ειδωλολάτρες (Βουλγαρικής θρησκείας), πυρολάτρες, μουσουλμάνοι, εικονομάχοι και πιστοί οπαδοί του κομμουνιστικού κόμματος και της «άθεης ιδεολογίας» του. Τα βασανιστήρια που υπέστησαν περιλαμβάνουν α) άσκηση σωματικής κακοποίησης και β) άσκηση ψυχολογικής κακοποίησης μέσα από εγκληματικές συμπεριφορές (εκφοβισμού, υποτίμησης, εξευτελισμού, καθημερινές προσβολές, απειλές, αποχωρισμός οικείων προσώπων όπως συζύγων και παιδιών κ.λ.π. 13,14. Το φάσμα ενός πολυώδυνου θανάτου συνδυάζονταν και με οικονομικές αφαιμάξεις, κατάσχεση αγαθών, εκπατρισμούς, δημόσιους εξευτελισμούς και υποσχέσεις για πλούτη, δόξα, αρχοντικούς γάμους, πολυτελή ρούχα, κοσμήματα και αρματωσιές και κάθε τι που θεωρείται κοινωνικά επιθυμητό και ζηλευτό. Η άσκηση σωματικής κακοποίησης περιλάμβανε όχι μόνο τις ήδη γνωστές μεθόδους βασανιστηρίων αλλά εφευρέθηκαν και άλλες ακόμα πιο τρομαχτικές και επώδυνες. Ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης γράφει χαρακτηριστικά : «Τι να πολυλογώ; Ο ίδιος ο Άδης και οι ίδιοι οι καταχθόνιοι δαίμονες, η μάλλον ειπείν, η λύσσα όλου του Άδου και των υποχθονίων δαιμόνων δεν εδύνατο να επινοήσει τόσα σκληρά είδη και βασάνων όσα επενόησαν οι διώκται και τύραννοι κατά των του Χριστού Μαρτύρων, οι οποίοι εις κάθε βάσανον εδοκίμαζον ένα θάνατον, ή μάλλον ειπείν, πολλούς θανάτους και ακολούθως υπέφεραν ένα πολυθάνατον θάνατον, με την αργοπορίαν της τελευταίας καταδίκης του θανάτου»1. Τα αποτελέσματα της διερεύνησης έδειξαν ότι οι αποτρόπαιοι μέθοδοι που εφαρμόσθηκαν ήταν ποικίλοι με σαδιστικές τάσεις. Στην πλειοψηφία τους οι κακώσεις είναι αποτέλεσμα από ανελέητο ξυλοδαρμό (γρόνθοι, λακτίσματα στην περιοχή της προσωπικής χώρας με ράβδους, λίθους, κτλ.). Ακολουθούν οι κακώσεις της γλώσσας (αποκοπή, εκρίζωση, διάτρηση και πρόκληση εγκαυμάτων) (Εικόνες 3,4,5,6,7,), η συντριβή των οστών του προσώπου και των γνάθων, τα κατάγματα και η βίαιη εκμόχλευση/εκρίζωση μόνιμων δοντιών, οι εκδορές/αποσχί-σεις του προσώπου και των χειλέων, η βίαια και εξαναγκαστική κατάποση καυστικών ουσιών, ειδωλοθύτων και η πρόκληση θερμικών κακώσεων. Μετά τη σθεναρή ομολογία του μάρτυρος, η μανία του διώκτη συχνά στρέφονταν εναντίον του στόματος του θύματος, από το οποίο εξέρχονταν οι ανεπιθύμητες απαντήσεις και οι δηλώσεις. Ο Λυσίας, Ρωμαίος ηγεμόνας της Σεβάστειας, διέταξε τη συντριβή του στόματος του μάρτυρος Σεβηριανού (Σεπτ. 9) με λίθους λέγοντας χαρακτηριστικά: «Να μην αναφέρεις στο στόμα σου τον Σταυρωμένο Ιησούν, μηδέ να λυπείς δια της εκείνου μνήμης τας ακοάς του δουκός και πληροίς αυταίς πάσης 279 Εικόνα 3. Μαρτύριο Αγίων Τεσσαράκοντα Παρθενομαρτύρων (Μικρογραφία από το μηνολόγιο Βασιλείου Β του Βουλγαροκτόνου, Βατικανική Βιβλιοθήκη, 11ος αιώνας). Εικόνα 4. Μαρτύριο Αγίας Ριψιμίας (τοιχογραφία νάρθηκα Ι.Μ.Φιλανθρωπηνών, νησάκι Ιωαννίνων, 16ος αι.). αηδίας»2. Συχνά οι απαντήσεις των μαρτύρων ήταν ιδιαίτερα γενναίες. Οι Άγιοι Πρόβος, Ανδρόνικος και Τάραχος (Οκτωβ. 12) είπαν στον Μάξιμο: «ει τι μέρος έμεινεν από τα χείλη μας, κόψον αυτό ή δος μας τινά άλλη παίδευσιν βουλήσαι»3. Ο Αγ. Βίκτωρας (Νοεμβ. 11), μετά από βίαιη και εξαναγκαστική κατάποση μείγματος από ασβέστη και ξύδι, απάντησε: «Από μελόπιτα περισσότερο γλυκειά θεωρώ δια τον

280 Εικόνα 5. Η Αγ. Αναστασία η Ρωμαία «τέμνεται την γλώτταν» (τοιχογραφία, Ι.Ν. Αγ. Αναστασίας της Ρωμαίας, Γεννάδιο Ρόδου, 18ος αι.). Εικόνα 6. Μαρτύριο Αγίου Πέτρου Καπιτωλίας (τοιχογραφία νάρθηκα Ι.Μ. Φιλανθρωπηνών, νησάκι Ιωαννίνων, 16ος αι.). Χριστό μου την πικρότατη εκείνη γεύση και την αφόρητη δριμύτητα την οποία μόλις προ ολίγου εδοκίμασα»4. Ο Άγ. Θεόδωρος Γαβράς (Οκτωβ.2) προσέφερε στον Χριστό «ως κάλλιστον δώρον» τη γλώσσα του3. Όπως είναι αναμενόμενο από τα Συναξάρια δεν λείπουν τα θαύματα. Συχνά αναφέρονται θαυματουργές ιάσεις των μαρτύρων. Ό Άγ. Αρτέμιος Πεταλωτής και συν Εικόνα 7. Μαρτύριο Αγίου Ρωμανού (τοιχογραφία, Ι.Ν. γεννήσεως Χριστού, Αρβανιτοχώρι-Arbanassi, Βουλγαρία, 17ος αι.). (Οκτωβ. 20) μιλούσε καθαρά, παρά τις βαριές σωματικές βλάβες και τα κατάγματα των οστών του σώματος. Μετά την αποκοπή της γλώσσας τους, μιλούσαν ευκρινώς οι Άγιοι: Λεοδεγάριος (Οκτωβ 2)5, Σαδώθ (Οκτωβ. 19)3,6, όπου η γλώσσα του ανεφύη θαυματουργικώς και Ρωμανός (Νοεμβ. 18)4,7 (Εικόνα 7), όπου ο ίδιος προτύτερα έτεινε τη γλώσσα του στους δήμιους για να την κόψουν. Συγχρόνως, τιμωρούνται και αυτοί που υποβάλλουν σε βασανιστήρια τους Αγίους. Ο ιμάμης που θέλησε ή τελικά τόλμησε να ραπίσει τον Νεομάρτυρα Άγ. Κωνσταντίνο τον Υδραίο (Νοεμβρ. 14) με φρίκη είδε να γίνεται το χέρι του κατάμαυρο15. Με βάση τα Συναξάρια, ο αριθμός των ανδρών που υπέστησαν κακώσεις στο κρανιοπρoσωπικό σύστημα είναι μεγαλύτερος από των γυναικών (Στην 1η Σεπτεμβρίου ο μέγιστος αριθμός των γυναικών που υπέστησαν αυτού του είδους τις κακώσεις ήταν 18). Είναι φανερό ότι η πρόκληση κακώσεων δεν αποτελεί χαρακτηριστικό μιας συγκεκριμένης εποχής. Σύμφωνα με τα Συναξάρια εκτείνονται από τον 1ο έως και τον 19ο αι. Εντυπωσιακό είναι ότι οι δράστες των βιαιοπραγιών ανήκαν σε διάφορες φυλές και χώρες, δηλαδή είχαν διαφορετικά πολιτισμικά και θρησκευτικά υπόβαθρα. Κακώσεις στη στοματική κοιλότητα ασκούνται και σε άτομα της ίδιας πίστης που υποπίπτουν όμως στην κατηγορία του «αιρετικού» όπως κατά τη διάρκεια της Εικονομαχίας. Εντυπωσιάζει και η γεωγραφική κατανομή των περιοχών που συνέβησαν οι κακώσεις: Ελλάδα, Τουρκία, Αίγυπτο, Συρία, Περσία, Ρωσία, Γεωργία, Αρμενία, Γαλλία και Ινδία. Στο μεγαλύτερο μέρος

Βιαιοπραγίες κρανιοπροσωπικού συστήματος αγίων της Ορθοδόξου Εκκλησίας... 281 τους έλαβαν χώρα στην Μικρά Ασία και ιδιαιτέρα στις μεγάλες πόλεις όπου ήταν η έδρα του εκάστοτε διοικητή. Τα δόντια χρησιμοποιούνται για την πρόκληση πόνου και εκδίκηση. Οι κάτοικοι της Πάτμου δάγκωναν τον Άγ. Ιωάννη τον Θεολόγο (Σεπτεμβ. 26) επειδή με την προσευχή του έπνιξε τον Κύνωπα και στο μαρτύριο του Αγίου Αρέθα (Οκτωβ. 24) αναφέρεται ότι ένα παιδί 5 ετών, που έβλεπε την μητέρα του να καίγεται στην πυρά, δάγκασε στον μηρό τον ηγεμόνα Δουνουάν, που προσπαθούσε να το κάνει να αρνηθεί τον Χριστό και έτρεξε στη μητέρα του. Η Ερωτηίς υπηρέτρια της Καπιτωλίνης (Οκτωβ. 27) χτυπάει στο πρόσωπο τον ηγεμόνα για να εκδικηθεί για τα μαρτύριά της. Ο Άγ. Ιωσήφ (Νοεμβρ. 3) «πληρώσας το στόμα του φλέγματος και σιέλου έπτυσε τον τύραννο Σαβώριο Β λέγοντάς του δεν ντρέπεσαι αναιδέστατε να πολεμάς ακόμα έναν νεκρό και ακίνητον γέροντα και με έφερες πάλιν εις εξέτασιν;» 4. Συχνά γίνεται αναφορά στο διάβολο που παρουσιάζεται να τρίζει τα δόντια του και αποκαλείται ο νοητός δράκοντας. Η Αγ. Ευφημία (Σεπτ.16) καταδικάσθηκε να κατασπαραχθεί από θηρία και προσευχόμενη έλεγε: «Δος Κύριε, δια μέσου των οδόντων των θηρίων τούτων να συντρίψωμεν τας σιαγόνας του νοητού και άσαρκου θηρίου (του διαβόλου)» 2. Στις ζωγραφικές απεικονίσεις τα μαρτύρια των Αγίων αποτελούν θεματολογία στους νάρθηκες των μοναστηριακών κυρίως εκκλησιών και απεικονίζονται με ρεαλιστικό τρόπο. Τα πρόσωπα των Αγίων εκφράζουν εγκαρτέρηση και υπομονή, ο δε σκοπός της αναλυτικής απεικόνισης των βασανιστηρίων είναι η ενίσχυση της πίστεως των χριστιανών ιδιαίτερα της εποχής της Τουρκοκρατίας και η υπενθύμιση ότι, εάν χρειαστεί, θα πρέπει να παραμείνουν σταθεροί στην πίστη τους ακόμα και εάν υποστούν παρόμοιες καταστάσεις. Χαρακτηριστικά μνημεία στην Ελλάδα με απεικονίσεις μαρτυρίων Αγίων είναι: Τράπεζα Ι.Μ. Μεγίστης Λαύρας, Καθολικό και Τράπεζα Ι.Μ. Διονυσίου, παρεκκλήσιο του Αγίου Δημητρίου, Ι.Μ. Βατοπαιδίου (Αγ. Όρος), Καθολικά Ι.Μ. Βαρλαάμ, Ρουσάνου, Μεγάλου Μετεώρου (Μετέωρα), Καθολικά Μονής Φιλανθρωπινών στο νησάκι των Ιωαννίνων16 (Εικόνες 4,6), Μονής Γαλατάκη Ευβοίας, Ι.Μ. Δούσικου και Σταγίαδων Θεσσαλίας κ.ά. Απεικονίζονται και σε πολλές μοναστηριακές εκκλησίες άλλων Ορθοδόξων κρατών (π.χ.: πρώην Γιουκοσλαυία, Βουλγαρία, Ρουμανία) 17 (Εικόνα 7). Τα μαρτύρια τους απεικονίστηκαν σε πολλές φορητές εικόνες και σε διάφορους χειρόγραφους Συναξαριστές. Ο σημαντικότερος είναι το Μηνολόγιο του Βασιλείου του Β του Βουλγαροκτόνου του 11ου αιώνα που φυλάσσεται στη Βατικανική Βιβλιοθήκη στη Ρώμη (Εικόνα 3). Αναφορές γίνονται και στην υμνολογία. Χαρακτηριστικά τα αποσπάσματα που αναφέρονται στον Χριστό από την υμνολογία της Μ. Πέμπτης: «Έκαστον μέλος της αγίας σου σαρκός ατιμίαν δι ημάς υπέμεινε, τας ακάνθας η κεφαλή, η όψις τα εμπτύσματα, αι σιαγόνες τα ραπίσματα, το στόμα την εν όξει κερασθείσαν χολή τη γεύση», που αποδίδεται σε Στουδίτη μοναχό, όπως και «το δε πρόσωπόν μου ουκ απεστράφη από εμπτυσμάτων», του Ανδρέα Κρήτης. Στα εγκώμια της Αγία Αναστασίας της Ρωμαίας ψάλλετε στη πρώτη στάση «Ξέσεις τη σαρκί σου, εκκοπάς των μαστών, και τανύσεις των οστέων υπήνεγκας, προς δε τούτοις την της γλώσσας εκτομήν» (Εικόνα 5). Στην ασματική ακολουθία της ίδιας Αγίας «ραπίσματι το πρόσωπον Μάρτυς ωραιωθείσα, εχθρών απερρύπωσας, δυσειδεστάτων τα πρόσωπα.» και «Ικρίω ανηρτήθης και εκοπήν, ήνεγκας χειρών σου και των ποδών, οδόντων την εκρίζωσιν, γλώσσης την αφαίρεσιν και μαστών, αγνή Αναστασία» 10. Συμπεράσματα Σε 17 ημέρες του Σεπτεμβρίου, σε 16 του Οκτωβρίου και σε 12 του Νοεμβρίου, εορτάζονται άγιοι/αγίες που υπέστησαν διάφορα είδη κακώσεων στην κρανιοπροσωπική χώρα. Στατιστικά ο αριθμός των ανδρών που υπέστησαν κακώσεις στο κρανιοπροσωπικό σύστημα είναι μεγαλύτερος από των γυναικών (59,8% και 40,2% αντίστοιχα). Ανάμεσα τους Άγιοι και Αγίες που τιμώνται ευρύτατα από τους πιστούς (απόστολοι Θωμάς και Ιωάννης ο Θεολόγος, Κυπριανός, Αρτέμιος, Αναστασία η Ρωμαία, Απολλωνία). Οι αποτρόπαιοι μέθοδοι ποικίλλουν, με σαδιστικές συμπεριφορές. Εκτείνονται χρονικά από τον 1ο έως τον 19ο μ.χ. αιώνα και έλαβαν χώρα σε περιοχές της Ευρώπης, της Ασίας και της Αφρικής. Οι μάρτυρες (1ο μ.χ. έως 19ο αι.) και οι δράστες των βιαιοπραγιών ανήκαν σε διάφορες φυλές και χώρες (Ελλάδα, Τουρκία, Αίγυπτο, Συρία, Περσία, Ρωσία, Γεωργία κ.α.). Για τη διατύπωση γενικότερων συμπερασμάτων θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ότι γνωρίζουμε μόνο όσες περιπτώσεις είχαν καταγραφεί και διασωθεί έως τις μέρες μας. Βιβλιογραφία 1. Συμεών του Μεταφραστού. Οι Μεγαλομάρτυρες Αρτέμιος, Παντελεήμων, Πλάτων. Εισαγωγή-μετάφραση-σχόλια Γεωργίου Παπαδημητρόπουλου, θεολόγου, φιλολόγου-λυκειάρχου. Αθήνα: εκδ. Αποστολική Διακονία της Ελλάδος, 2007, 7-22. 2. Ματθαίου Β. Καθηγουμένου (επιμέλεια). Ο Μέγας Συναξαριστής της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Τόμος Θ, Μην Σεπτέμβριος, 3η έκδοση. Αθήναι: 1972. 3. Ο Μέγας Συναξαριστής της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Τόμος Ι, Μην Οκτώβριος, 6η έκδοση. Αθήναι: 2000. 4. Ο Μέγας Συναξαριστής της Ορθοδόξου Εκκλησίας.

282 Πεταλωτής και συν Τόμος ΙΑ, Μην Νοέμβριος, 7η έκδοση. Αθήναι: 2001. 5. Μακάριος Σιμωνοπετρίτης, ιερομόναχος. Νέος Συναξαριστής της Ορθοδόξου Εκκλησίας, Τόμος Ι, Σεπτέμβριος. Αθήναι: εκδ. Ορμύλια, 2001. 6. Μακάριος Σιμωνοπετρίτης, ιερομόναχος. Νέος Συναξαριστής της Ορθοδόξου Εκκλησίας, Τόμος ΙΙ, Οκτώβριος. Αθήναι: εκδ. Ίνδικτος, 2004. 7. Μακάριος Σιμωνοπετρίτης, ιερομόναχος. Νέος Συναξαριστής της Ορθοδόξου Εκκλησίας, Τόμος ΙΙΙ, Νοέμβριος. Αθήναι: εκδ. Ίνδικτος, 2004. 8. Κιλίφη Κ. Τ. Αρχιμανδρίτου. Τα τέσσερα Ευαγγέλια και οι πράξεις των Αποστόλων (κείμενο-μετάφρασησχόλια), 4η έκδοση. Αθήνα, 1999. 9. Διήγησις του εν Αγίοις Πατρός ημών Δημητρίου του εκ Ροστόβου Πατριάρχου Ρωσσίας περί των Αγίων παθών του Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού, καθώς απεκαλύφθησαν αυτώ δι οπτασίας στο Εγκόλπιον μέγα πολυτιμοτάτου θησαυρού πν, δι ούτινος πολλαίς διψώσαι ψυχαί Θ. Ζωηρ. Λόγου ωφεληθήσονται, ως και δι υτού χάριτι Χριστού θα σωθώσιν. Αθήνα, 1936, 10-13. 10. Η Αγία Αναστασία η Ρωμαία. Βίος-παράκλησις-εγκώμια-θαύματα. Αγ. Όρος, εκδ. Ι.Μ. Οσίου Γρηγορίου, 1998, 5,20. 11. Πατρικίου Α. Βίος και ασματική ακολουθία μετά παρακλητικού κανόνος του Αγίου Αντύπα, επισκόπου Περγάμου, προστάτου των Οδοντιάτρων. Θεσσαλονίκη, εκδ. Αγία Άννα, 2007. 12. Τασούλας Μ. Αγία Απολλωνία η Παρθενομάρτυς. Αθήνα,1997. 13. Σταυριανός Χ. Οδοντιατροδικαστική. Συμβολή στη διαλεύκανση υποθέσεων. Βασικά στοιχεία-εξελικτική πορεία-εφαρμογές, Τόμος Α. University studio press, Θεσσαλονίκη, 2009. 14. Σταυριανός Χ. Οδοντιατροδικαστική. Συμβολή στη διαλεύκανση υποθέσεων. Βασικά στοιχεία-εξελικτική πορεία-εφαρμογές, Τόμος Β. University studio press, Θεσσαλονίκη, 2009. 15. Βασιλόπουλος Χ. Αρχιμανδρίτης. Άγιος Κωνσταντίνος ο Υδραίος, Αθήνα: εκδ. Ορθόδοξος Τύπος, 1987, 31,32. 16. Αχειμάστου-Ποταμιάνου Μ. Οι τοιχογραφίες της μονής των Φιλανθρωπηνών στο νησί των Ιωαννίνων. Αθήνα, εκδ. Αδάμ-Πέργαμος, 2004, 119-121. 17. Prashkov L. The church of the Nativity in Arbanassi. Sofia, 1970; 151.