ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΙ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗ ΤΗΣ ΔΙΑΦΘΟΡΑΣ ΣΤΗ ΚΥΠΡΟ ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΔΙΕΘΝΗΣ ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ ΚΥΠΡΟΣ

ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΙ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗ ΤΗΣ ΔΙΑΦΘΟΡΑΣ ΣΤΗ ΚΥΠΡΟ ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΔΙΕΘΝΗΣ ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ ΚΥΠΡΟΣ ΛΕΥΚΩΣΙΑ ΚΥΠΡΟΣ ΜΑΡΤΙΟΣ 2013

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Διεθνής Διαφάνεια Κύπρος... 2 1 Εισαγωγή... 3 Η Διαφθορά στην Κύπρο... 4 Εισηγήσεις της ΔΔΚ για Πολιτική Υπευθυνότητα... 8 Θεσμική ρύθμιση, Επιβολή του Νόμου και Δικαστική Εξουσία... 9 Δημόσια Διοίκηση...10 Κρατικά-Ελεγχόμενες Οντότητες...11 Παράρτημα Α. Δήλωση Περιουσιακών Στοιχείων...12 Θεμιστοκλή Δέρβη 40, 2ος όροφος, 1066 Λευκωσία, Κύπρος Τ.Θ. 22110, 1517, Λευκωσία, Κύπρος T. +357 22274508 F. +357 22274501 Email: info@transparencycyprus.org COPYRIGHT 2013 Μαρία Κραμβιά-Καπαρδή Επιμέλεια κειμένων: Δρ. Μαρία Κραμβιά-Καπαρδή (Ph.D,M.Bus, B.Ec., FCA, ACFE) Μετάφραση: Χριστίνα Νεοφυτίδου

Διεθνής Διαφάνεια Κύπρος Η οργάνωση Διεθνής Διαφάνεια Κύπρος (ΔΔΚ) ιδρύθηκε το 2011. Η ΔΔΚ είναι ένας μη κυβερνητικός οργανισμός με διεθνή χαρακτήρα, οποίος συνεργάζεται με τον διεθνή οργανισμό «Διεθνής Διαφάνεια - Transparency International» ο οποίος αντιπροσωπεύει πέραν των 100 μελών στις αντίστοιχες χώρες. Η ΔΔΚ ακολουθεί και εφαρμόζει την γενική πολιτική και στρατηγική της «Διεθνούς Διαφάνειας», ως καθορίζεται από τα ιδρυτικά της έγραφα. Ο κύριος στόχος της ΔΔΚ είναι η προώθηση της διαφάνειας, της ακεραιότητας και της υπευθυνότητας, συμβάλλοντας έτσι στην ενίσχυση της κοινωνίας των πολιτών και στη βελτίωση της διακυβέρνησης τόσο του δημόσιου, αλλά, και του ιδιωτικού τομέα στην Κύπρο. Η προτεραιότητα της ΔΔΚ είναι η ευαισθητοποίηση των πολιτών σχετικά με τις επιπτώσεις της διαφθοράς, έτσι ώστε να ενδυναμώσει και να ενθαρρύνει την κοινωνία των πολιτών να συμμετάσχει στον αγώνα για καταπολέμηση της διαφθοράς. 2 Παράλληλα η ΔΔΚ επιδιώκει: Να χρησιμεύσει ως πρωταρχική πηγή πληροφοριών, τόσο για το κράτος όσο και για το ευρύτερο κοινό, για θέματα διαφθοράς και μεταρρύθμισης στην Κύπρο, Να συνεργάζεται με την Κυπριακή Κυβέρνηση και άλλους οργανισμούς για τον εξορθολογισμό της διακριτικής ευχέρειας των κυβερνητικών αξιωματούχων, Να δημιουργήσει και να ενδυναμώσει θεσμούς (θεσμικά πλαίσια), Nα διευκολύνει την μεταρρύθμιση σε τομείς όπου υπάρχει διαφθορά, και Να προωθείται η χρηστή διακυβέρνησης σε βασικούς τομείς πολιτικής. Η ΔΔΚ έχει ως μέλημα της να επηρεάσει τα πολιτικά κόμματα και την Κυβέρνηση, έτσι ώστε να θέσουν τη διαφθορά στην κορυφή των προτεραιοτήτων τους, και να προχωρήσουν στις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις για την αποτελεσματική καταπολέμηση της. Η ΔΔΚ προτίθεται να ευαισθητοποιήσει το κοινό σχετικά με τη διαφθορά, να υποστηρίξει νομικές και κανονιστικές μεταρρυθμίσεις σε εθνικό επίπεδο, να προωθήσει πρακτικά εργαλεία για ιδιώτες, οργανισμούς και εταιρείες που επιθυμούν να καταπολεμήσουν τη διαφθορά, να ενεργεί ως φορέας εμπειρογνωμοσύνης κατά της διαφθοράς στην Κύπρο, και να αναλάβει πρωτοβουλίες ή ενέργειες για λογαριασμό τρίτων, ζητώντας τη διαφάνεια σχετικά με συγκεκριμένα γεγονότα και καταστάσεις.

Εισαγωγή Η οργάνωση Διεθνής Διαφάνεια Κύπρος (ΔΔΚ), γνωρίζοντας την άμεση σχέση μεταξύ της οικονομικής κρίσης και της διαφθοράς, και στην προσπάθεια της να βοηθήσει τη νεοεκλεγείσα κυβέρνηση έτσι ώστε να αναπτύξει ένα εθνικό στρατηγικό σχέδιο δράσης για την καταπολέμηση της διαφθοράς, ούτως ώστε να ενισχυθεί η οικονομική ανάπτυξη, έχει προετοιμάσει σειρά εισηγήσεων για την πρόληψη και καταπολέμηση της διαφθοράς. Προκειμένου η κυβέρνηση να έχει πολιτική σταθερότητα, το ευρύ κοινό θα πρέπει να «εμπιστεύεται» όσους βρίσκονται στην εξουσία, συμπεριλαμβανομένων των εκλεγμένων πολιτικών (Πρόεδρος, Βουλευτές, Τοπικοί Σύμβουλοι) και υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι που διορίζονται από την κυβέρνηση (Υπουργοί και Γενικοί Διευθυντές). Έτσι, αυτοί που βρίσκονται στην εξουσία και έχουν την δύναμη, θα πρέπει να ρυθμίσουν το «ήθος στην κορυφή» για μια κοινωνία όπου θα εφαρμόζονται οι αρχές της αξιοκρατίας, της ακεραιότητας, της ικανότητας, της ηθικής συμπεριφοράς, και της αμεροληψίας των κυβερνητικών οργάνων. Ο κύριος περιορισμός στην καταπολέμηση της διαφθοράς στην Κύπρο, είναι η έλλειψη ενός εθνικού στρατηγικού σχεδίου δράσης για την καταπολέμηση της διαφθοράς και η έλλειψη μιας Αρχής η οποία θα έχει αποκλειστικά την ευθύνη για τη διερεύνηση, τη δίωξη και την πρόληψη της διαφθοράς. Ως εκ τούτου, η ΔΔΚ προτείνει σε πρώτη φάση την έγκριση ενός τέτοιου σχεδίου και τη σύσταση μιας Ανεξάρτητης Αρχής Κατά της Διαφθοράς (ΑΑΚΔ), όπως και του διορισμού του Επίτροπου κατά της Διαφθοράς. Η Ανεξάρτητη Αρχή Κατά της Διαφθοράς θα έχει το δικαίωμα διερεύνησης και θα έχει ένα καλά εκπαιδευμένο προσωπικό στον τομέα της διαφθοράς. Οι κύριες αρμοδιότητες της Αρχής προτείνονται να είναι: 3 α. Η διαμόρφωση συνόλου κατευθυντήριων γραμμών, β. Η αξιολόγηση των περιοχών κινδύνου, προκειμένου να καθοριστούν οι προτεραιότητες και να τοποθετηθούν τα διάφορα επίπεδα παρέμβασης, γ. Η καθιέρωση στόχων και στρατηγικών κατευθυντήριων γραμμών, δ. Η ανάπτυξη χρονοδιαγράμματος για την επίτευξη των στόχων αυτών, ε. Ο σχεδιασμός χρονοδιαγράμματος για τις φάσεις υλοποίησης, στ. Η εφαρμογή ενός συστήματος για την παρακολούθηση, την αξιολόγηση της προόδου και της μέτρησης των αποτελεσμάτων σχετικά με τη διαφθορά, ζ. Η διερεύνηση των περιπτώσεων διαφθοράς με την προϋπόθεση ότι η επιτροπή θα έχει τους αναγκαίους πόρους, και η. Η καθιέρωση στρατηγικής για την πρόληψη της διαφθοράς. Ο Επίτροπος κατά της Διαφθοράς θα επιβλέπει και εποπτεύει όλα τα θέμα αναφορικά με την Διαφθορά ( Πόθεν Έσχες, Χρηματοδότηση Πολιτικών Κομμάτων, κλπ). Τα διεθνή μέσα ενημέρωσης έχουν πρόσφατα αναφερθεί σε διάφορα κρούσματα σχετικά με τη δίωξη βουλευτών, υπουργών, προέδρων, μελών βασιλικών οικογενειών και της εκκλησίας που έχουν εμπλακεί σε υποθέσεις διαφθοράς. Στην Κύπρο, σύμφωνα με τα πορίσματα των ερευνών της ΔΔΚ των τελευταίων δύο χρόνων σχετικά με τα επίπεδα αντίληψης της διαφθοράς, τα οποία είναι παρόμοια με εκείνα του Ευρωβαρόμετρου, οι πολιτικοί είναι η κατηγορία των ανθρώπων που θεωρούνται να καταχρώνται των εξουσιών τους για προσωπικό όφελος περισσότερο από όποια άλλη κατηγορία. Η βιβλιογραφία αναφέρει ότι αν οι πολιτικοί είναι αξιόπιστα πρόσωπα, τότε είναι πιο πιθανό να επανεκλεγούν χάρη στην εκλογική τους υπευθυνότητα και ως εκ τούτου η χώρα αποκτά πολιτική σταθερότητα και δημοκρατία. Το Σχέδιο Δράσης για την Καταπολέμηση της Διαφθοράς θα επικεντρωθεί: α. στην πολιτική και τις στρατηγικές πολιτικές, β. στο θεσμικό πλαίσιο, την επιβολή του νόμου και το δικαστικό σώμα, γ. στη δημόσια αυτοδιοίκηση, και δ. στις κρατικά - ελεγχόμενες επιχειρήσεις/οργανισμούς.

Η Διαφθορά στην Κύπρο Μία από τις δράσεις της Διεθνούς Διαφάνειας είναι η προετοιμασία του ετήσιου Δείκτη Αντίληψης της Διαφθοράς (ΔΑΔ), που έχει στόχο την καταπολέμηση του διακριτού επιπέδου της διαφθοράς σε 178 χώρες. Κατά τα τελευταία 3 χρόνια, η Κύπρος είχε μια πτωτική τάση στις μετρήσεις του ΔΑΔ (δηλαδή μια άνοδο αναφορικά με την αντίληψη της διαφθοράς). Το 2010, η Κύπρος ήταν στην 28η θέση, ενώ το 2011 ήταν 30η και το 2012, 29η θέση. Όσο πιο κάτω στον ΔΑΔ μια χώρα τόσο περισσότερη διαφθορά πιστεύεται ότι υπάρχει. 4 Οι χώρες με τη μικρότερη, κατ αντίληψη, διαφθορά το 2012 Οι χώρες με τη μεγαλύτερη, κατ αντίληψη, διαφθορά το 2012 Θέση Χώρα Βαθμός Θέση Χώρα Βαθμός 1 Δανία 90 177 Μιανμάρ 15 Φινλανδία Ν. Ζηλανδία 2 Σουηδία 88 180 Σουδάν Β. Κορέα 13 3 Σιγκαπούρη 87 182 Σομαλία Αφγανιστάν 4 Ελβετία 86 5 Αυστραλία 85 Νορβηγία 8 Επίσης, η Κύπρος κατατάχτηκε 15η στην έκθεση EU Quality of Government and Subnational Variation, στην οποία οι ερωτηθέντες κλήθηκαν να σχολιάσουν τα επίπεδα της διαφθοράς εντός των υπηρεσιών του δημόσιου τομέα της εκπαίδευσης, της υγειονομικής περίθαλψης και της επιβολής του νόμου στην περιοχή τους. Επιπλέον, σύμφωνα με την έρευνα του Ευρωβαρόμετρου για τη Διαφθορά που διεξήχθη στα 27 κράτη μέλη της ΕΕ το 2012, το 97% των Κυπρίων πιστεύουν ότι η διαφθορά αποτελεί μείζον πρόβλημα, ενώ το 38% πιστεύουν ότι η διαφθορά στην Κύπρο είναι μεγαλύτερο πρόβλημα από ό, τι σε άλλες χώρες. CPI INDEX2012 Η Κύπρος με βαθμό 66 βρίσκεται στη 29 η θέση της παγκόσμιας κατάταξης 29 η στην παγκόσμια κατάταξη 15η στην Ευρώπη Η θέση της Κύπρου είχε βελτίωση σε σχέση απο το 2011 (30 η το 2011) Τελευταία η Ελλάδα Η ΔΚ διεξάγει κάθε χρόνο έρευνα σχετικά με την αντίληψη της διαφθοράς στην Κύπρο με στόχο τον εντοπισμό δράσεων ή συμπεριφορών οι οποίες θεωρούνται ως διεφθαρμένες, έτσι ώστε να αντιμετωπιστούν οι αιτίες της διαφθοράς και να προσδιοριστούν τα επίπεδα αντίληψης σχετικά με τη διαφθορά στα διάφορα όργανα λήψης αποφάσεων. Η έρευνα που δημοσιοποιήθηκε Μάρτιο του 2013 διεξάχθηκε την περίοδο Σεπτεμβρίου-Δεκεμβρίου του 2012 μεταξύ 953 ερωτηθέντων σε όλες τις μεγάλες πόλεις της Κύπρου. Όλες οι ηλικιακές ομάδες εκπροσωπήθηκαν στη μελέτη, άτομα ηλικίας 18-30 ετών (39%), 31-40 ετών (21%), 41-50 ετών (19%), 51-60 ετών (13%) και 61ετών + (8 %). Η συντριπτική πλειοψηφία (61%) ήταν απόφοιτοι πανεπιστημίου, κάτι που απεικονίζει το υψηλό μορφωτικό επίπεδο

των Κυπρίων. Οι γυναίκες αποτελούσαν το 49% των ερωτηθέντων. Όσον αφορά τον τόπο εργασίας των ερωτηθέντων, το 50% εργάζεται στον ιδιωτικό τομέα, 26% στον δημόσιο και ημικρατικό τομέα και οι υπόλοιποι δεν εργάζονται. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα προηγούμενων ερευνών σχετικά με τα επίπεδα αντίληψης της διαφθοράς και την ετήσια έρευνα του Ευρωβαρόμετρου που διεξάγονται από τη ΔΔ, φαίνεται ότι οι Κύπριοι θεωρούν ότι υπάρχει αυξανόμενη τάση σε σχέση με τη διαφθορά. Η Έρευνα Αντίληψης της Διαφθοράς (2013) διαπίστωσε ότι το 91% των ερωτηθέντων θεωρούν τη διαφθορά ως μείζον πρόβλημα, ενώ πιστεύουν ότι υπάρχει τόσο σε εθνικό (85%) όσο και σε τοπικό επίπεδο (82%) και θα αυξηθεί, λόγω της παρούσας οικονομικής κρίσης (79%), (Βλέπε Σχεδιάγραμμα 1). 5 Σχεδιάγραμμα 1: Μέγεθος της διαφθοράς στην Κύπρο. Επιπλέον, η έρευνα διαπίστωσε ότι η διαφθορά θεωρείται ότι είναι πιο διαδεδομένη μεταξύ των πολιτικών (96%), των δημοσίων υπαλλήλων που είναι υπεύθυνοι για τις δημόσιες συμβάσεις (94%), των τοπικών αρχών (93%), της τοπικής και επαρχιακής αυτοδιοίκησης (93%), και της Αστυνομίας (93%). Σύμφωνα με τα πορίσματα των δύο προηγούμενων ερευνών από τη ΔΚ οι ερωτηθέντες εξακολουθούν να αντιλαμβάνονται ότι οι πολιτικοί είναι η κατηγορία των ανθρώπων που δίνουν ή λαμβάνουν δωροδοκίες, ή και εκμεταλλεύονται τη θέση και την ισχύ τους για προσωπικό όφελος στο έπακρο, από όλες τις κατηγορίες των ανθρώπων που απαριθμούνται στην ερώτηση. Στις δύο προηγούμενες έρευνες (2010 και 2011) οι ερωτηθέντες υποστήριξαν ότι οι πολιτικοί είναι η πιο διεφθαρμένη κατηγορία με απαντήσεις 90% και 93% αντίστοιχα, (Βλέπε Σχεδιάγραμμα 2).

6 Σχεδιάγραμμα 2: Κατηγορίες όπου η δωροδοκία είναι εξαιρετικά διαδεδομένη Όπως υπογραμμίζεται από την έρευνα της ΔΔΚ, οι λόγοι για την ύπαρξη της διαφθοράς στην Κύπρο είναι: οι πολιτικοί δεν πράττουν αρκετά για την καταπολέμηση της διαφθοράς (88%), η έλλειψη πραγματικής τιμωρίας (87%) και η έλλειψη αξιοκρατίας (87%). Επιπλέον, ορισμένοι από τους ερωτηθέντες πιστεύουν ότι η διαφθορά είναι ένα αναπόφευκτο μέρος της καθημερινής ζωής (87%), (Βλέπε Σχεδιάγραμμα 3) Σχεδιάγραμμα 3: Λόγοι διαφθοράς στην Κύπρο Για την καταπολέμηση της διαφθοράς, η συντριπτική πλειοψηφία των ερωτηθέντων πιστεύει ότι το νομικό και δικαστικό πλαίσιο θα πρέπει να ενισχυθεί: (α) με συντομότερη εκδίκαση και επιβολή ποινών (89%), (β) αναβάθμιση του νομικού πλαισίου για τον εντοπισμό, καταπολέμηση και τιμωρία της διαφθοράς (89%), (γ) με εφαρμογή αυστηρής τιμωρίας όσων παράνομα λαμβάνουν (88%) και προσφέρουν (81%) δωροδοκίες και (δ) μέσω περισσότερης διαφάνειας και εποπτείας όσον αφορά τη χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων (88%), (Βλέπε Σχεδιάγραμμα 4).

7 Σχεδιάγραμμα 4: Αποτελεσματικότητα των μέτρων για πάταξη της διαφθοράς Οι ερωτηθέντες πιστεύουν ότι την ευθύνη για την πρόληψη και την καταπολέμηση της διαφθοράς την έχει η κυβέρνηση (89%), τα πολιτικά κόμματα και η Βουλή (87%) και η αστυνομία (84%), (Βλέπε Σχεδιάγραμμα 5). Σχεδιάγραμμα 5: Ευθύνη για την καταπολέμηση της διαφθοράς

Εισηγήσεις της ΔΔΚ για Πολιτική Υπευθυνότητα Οι εισηγήσεις που τίθενται έχουν ως αφετηρία τη βελτίωση της λογοδοσίας των δημοσίων αξιωματούχων προτείνοντας τα ακόλουθα μέτρα για Πολιτική Υπευθυνότητα: α. Η ασυλία στους βουλευτές, κρατικούς αξιωματούχους, υπουργούς και στον Πρόεδρο πρέπει να εφαρμόζονται μόνο για τον «προφορικό ή γραπτό τους λόγο», ενώ βρίσκονται στο κοινοβούλιο ή στο γραφείο τους» κατά την ώρα των καθηκόντων τους. Αυτό δεν θα πρέπει να περιλαμβάνει ασυλία για παραβιάσεις του κοινού αστικού δικαίου. Επιπλέον, σε περίπτωση που τα εν λόγω πρόσωπα αποτύχουν να εκτελέσουν με προσοχή και δεξιότητα τα καθήκοντα τους, θα πρέπει να λογοδοτήσουν για τις πράξεις τους. Το Κοινοβούλιο θα πρέπει να μπορεί να αφαιρεί την ασυλία που τους παρέχει το σύνταγμα κατά την έναρξη διεξαγωγής ποινικής έρευνας αναφορικά με υποτιθέμενη εγκληματική συμπεριφορά. β. Νομοθεσίες για τις «περιστρεφόμενες πόρτες» (revolving doors) θα πρέπει να θεσπιστούν έτσι ώστε να αποτρέψουν δημόσιους αξιωματούχους και υπουργούς από την εκμετάλλευση συμφερόντων και αμειβόμενης εργασίας από σχετικούς ιδιωτικούς τομείς για τρία χρόνια μετά τον τερματισμό της υπηρεσίας στη θέση τους. Η κυβέρνηση θα πρέπει να αποζημιώσει αυτά τα άτομα εάν δεν λαμβάνουν ήδη σύνταξη από τον προηγούμενο ρόλο τους, εκτός αν έχουν την άδεια για να επιστρέψουν στην αρχική τους μορφή απασχόλησης κλπ. γ. Όλες οι παρασκηνιακές διαβουλεύσεις (lobbying) θα πρέπει εθελοντικά να εκφράζονται σε ένα δημόσιο μητρώο και, επίσης, κάθε φορά που γίνονται επισκέψεις σε πολιτικούς, θα πρέπει να καταγράφονται στην Βουλή, διαφορετικά θα υπάρχει ο κίνδυνος για ποινική δίωξη. δ. Προτείνεται να θεσπιστεί νομοθεσία έτσι ώστε να δηλώνετε το Πόθεν Έσχες των Δημάρχων, των Δημοτικών Συμβούλων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, των Κοινοταρχών, των Βουλευτών, των Υπουργών, του Προέδρου, των Γενικών Διευθυντών Υπουργείων και των συζύγων τους αλλά και των εξαρτωμένων παιδιών κάτω των 25 ετών που ζουν μαζί τους. Όλες οι δηλώσεις περιουσιακών στοιχείων θα πρέπει να γίνονται όταν αναλαμβάνεται μια θέση και θα πρέπει επίσης να επικαιροποιούνται ετησίως. Επίσης, θα πρέπει να διαμορφώνεται ένα τελικό μητρώο δήλωσης περιουσιακών στοιχείων ένα μήνα μετά το τέλος της θητείας. Σε περίπτωση που τα εν λόγω πρόσωπα αποτύχουν να παρουσιάσουν το μητρώο, θα χάνουν τις αποδοχές ή και τις οφειλόμενες αμοιβές τους. Το μητρώο θα είναι διαθέσιμο στο κοινό και θα ελέγχεται από το Γενικό Ελεγκτή. Θα παραδίδεται επίσης έκθεση στην Κοινοβουλευτική Επιτροπή Δεοντολογίας, η οποία θα διατίθεται στο κοινό με σκοπό την καλύτερη εκλογική υπευθυνότητα. Ένα υπόδειγμα του εντύπου που προτείνεται (Παράρτημα Α), ετοιμάστηκε από μέλος της ΔΣ της ΔΔΚ και περιλαμβάνει δήλωση περιουσιακών στοιχείων και την προτεινόμενη μεθοδολογία η οποία είναι διαθέσιμη στο τέλος του παρόντος κειμένου. ε. Προτείνεται η τροποποίηση του Νόμου Περί Πολιτικών Κομμάτων N175 (I) / 2012 έτσι ώστε να προβλέπει τη σύσταση ενός εποπτικού εκλογικού σώματος το οποίο θα διασφαλίζει ότι η νομοθεσία τηρείται και ότι οι παραβάτες της εν λόγο νομοθεσίας θα τιμωρούνται. Επιπλέον, συνιστάται να υπάρχει ένα δημόσιο μητρώο όπου θα καταγράφονται οι δωρεές και οι χορηγίες που προσφέρονται στα κόμματα, προκειμένου να αποφευχθεί η αθέμιτη επιρροή. στ. Όλα τα μέλη του Κοινοβουλίου και οι Υπουργοί θα πρέπει να γνωστοποιούν αν έχουν συγκρούσεις συμφερόντων. Σε περιπτώσεις όπου θα υπάρχουν συγκρούσεις συμφερόντων, δεν θα πρέπει να επιτρέπεται στα συγκεκριμένα μέλη να λαμβάνουν μέρος στις συζητήσεις σχετικά με τις νομοθεσίες που θα ψηφίζονται ή τροποποιούνται ή αναθεωρούνται ή ακόμα και σε άλλες συναφείς ενέργειες που γίνονται για σκοπούς λήψεως αποφάσεων. Σε περίπτωση που γίνεται αντιληπτό σε μεταγενέστερο στάδιο ότι ένας βουλευτής ή υπουργός, είτε ο ίδιος είτε οι πελάτες του (όπου κάποιοι εργοδοτούνται στον ιδιωτικό τομέα) έχουν έννομο συμφέρον σε νομοθεσίες που τίθενται σε ισχύ, η Κοινοβουλευτική Επιτροπή Δεοντολογίας θα πρέπει να ενημερώνει την Πειθαρχική Επιτροπή (Independent Disciplinary Committee), έτσι ώστε να ξεκινήσει έρευνα και να αντιμετωπιστούν οι πειθαρχικές κυρώσεις. Η απόφαση που θα παρθεί από την Πειθαρχική Επιτροπή θα πρέπει να δημοσιοποιείται για καλύτερη εκλογική λογοδοσία. Οι κανόνες σχετικά με τη σύγκρουση 8

συμφερόντων θα πρέπει επίσης να τηρούνται από τους δημοτικούς συμβούλους, δεδομένου ότι και αυτοί λαμβάνουν αποφάσεις στις οποίες μπορούν να έχουν έννομο συμφέρον (π.χ. οριοθέτηση των περιοχών). ζ. Ένας κώδικας δεοντολογίας για τους εκλεγμένους αξιωματούχους, υπουργούς και διευθυντές υπουργείων προτείνεται να εγκριθεί από το Κοινοβούλιο. Ο κώδικας θα πρέπει να ισχύει και για τους δημοτικούς συμβούλους, τις περιφερειακές αρχές αλλά και τους κοινοτάρχες. Τυπική εκπαίδευση θα πρέπει να παρέχεται σε όλους εκείνους οι οποίοι αναμένεται να συμμορφωθούν με τον κώδικα δεοντολογίας. η. Θα πρέπει να συσταθεί μια Πειθαρχική Επιτροπή (Βλέπε πιο πάνω) η οποία θα είναι υπεύθυνη για να προετοιμάσει τον Κώδικα Δεοντολογίας και να διορίσει αρμόδιο άτομο για θέματα Δεοντολογίας. Η Επιτροπή προτείνεται να έχει ανακριτικές ιδιότητες και να υποβάλλει έκθεση στην Κοινοβουλευτική Επιτροπή Δεοντολογίας για τυχόν παραβιάσεις και κυρώσεις. Τα μέλη της Επιτροπής δεν θα πρέπει να είναι πολιτικοί, και προτείνεται όπως αυτά τα άτομα να συνδυάζουν ένα ευρύ φάσμα προσόντων και να προέρχονται από τα δύο φύλα Οι αποφάσεις τους θα πρέπει να δημοσιοποιούνται, έτσι ώστε να διασφαλιστεί ότι το ευρύ κοινό γνωρίζει τις παραβιάσεις και να μπορούν να τις λάβουν υπόψη όταν θα τους ζητηθεί να ψηφίσουν στο μέλλον για τα ίδια άτομα. 9 Θεσμική ρύθμιση, Επιβολή του Νόμου και Δικαστική Εξουσία Η δικαστική εξουσία στην Κύπρο θεωρείται εχέμυθη και δεν είναι ένα σύστημα ανοικτό στη διαφθορά, ως εκ τούτου δεν υπάρχουν συστάσεις που προτείνονται για αυτό το θεσμό. Αλλά το δικαστικό σώμα υποφέρει από σοβαρή έλλειψη δικαστών και υλικοτεχνική στήριξη. Μέχρι στιγμής η Συντονιστική Επιτροπή κατά της Διαφθοράς που έχει συσταθεί υπό την προεδρία του Γενικού Εισαγγελέα ανταποκρίνεται σε ad-hoc βάση. Προτείνεται να συνεδριάζει σε τακτική βάση και να δημιουργήσει στρατηγικό σχέδιο δράσης. Η Αστυνομική Δύναμη έχει προβεί σε μια σειρά βελτιώσεων στον τομέα της καταπολέμησης της διαφθοράς στην αστυνομία. Στόχος είναι η αναβάθμιση του ηθικού της Αστυνομίας και της Εθνικής Φρουρά, και προτείνεται η βελτίωση της μισθοδοσίας και των συνθηκών εργασίας ώστε να ελαχιστοποιηθεί ο πειρασμός για αύξηση του εισοδήματός τους από την αποδοχή δωροδοκιών. Προτείνεται επίσης ότι αν οι αστυνομικοί θέλουν να έχουν μια δεύτερη δουλειά λόγω της χαμηλής τους αμοιβής, τότε η πηγή μαζί με το εισόδημα που λαμβάνουν, θα πρέπει να γνωστοποιείται στον Αρχηγό της Αστυνομίας έτσι ώστε να αποφευχθούν οι συγκρούσεις συμφερόντων και η αθέμιτη επιρροή. Δεδομένου ότι στην Κύπρο δεν υπάρχει θεσμικό όργανο που να ασχολείται αποκλειστικά με την αντιμετώπιση, την ανίχνευση, τη δίωξη και την πρόληψη της διαφθοράς, και λόγω του ότι δεν υπάρχει ούτε τηλεφωνική γραμμή για τα θύματα της διαφθοράς έτσι ώστε να κρούεται ο κώδωνας κινδύνου, υπογραμμίζεται η ανάγκη για την ανάπτυξη μιας Ανεξάρτητης Αρχής Κατά της Διαφθοράς. Η Αρχή προτείνεται να έχει ανακριτικές ιδιότητες και εξουσία, και να έχει δικό της προϋπολογισμό. Η ΔΔΚ μπορεί να βοηθήσει στην ανάπτυξη του πλαισίου για την Αρχή. Επιπλέον, προτείνεται η δημιουργία μιας τηλεφωνικής γραμμής αποκλειστικά για την αντιμετώπιση, την ανίχνευση, τη δίωξη και την πρόληψη της διαφοράς. Τέλος, όπως έχει συσταθεί και από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και επικροτήθηκε από τη ΔΔΚ όταν πρωτοξεκίνησε, θα πρέπει να θεσπιστεί νομοθεσία για την προστασία του πληροφοριοδότη (Whistleblowing Protection legislation) με σκοπό την προστασία τόσο των υπαλλήλων του δημόσιου αλλά και του ιδιωτικού τομέα που επιθυμούν να κρούσουν τον κώδωνα του κινδύνου σχετικά με μια διεφθαρμένη ή παράνομη πράξη.

Δημόσια Διοίκηση Η ΔΔΚ πιστεύει ότι το «ήθος στην κορυφή» θα πρέπει να καθοριστεί από τον Πρόεδρο, τους Υπουργούς, Βουλευτές. Έτσι οι δημόσιοι υπάλληλοι θα ακολουθήσουν το παράδειγμα των αρχόντων της κοινωνίας και θα συμμορφωθούν με τις αξίες που αυτοί ακολουθούν. Η ΔΔΚ προτείνει τις ακόλουθες δράσεις όσον αφορά το δημόσιο τομέα: 10 α. Επιβολή κώδικα δεοντολογίας για όλους τους δημόσιους υπαλλήλους και σύσταση Πειθαρχικής Επιτροπής (αναφέρθηκε προηγουμένως για τους εκλεγμένους αξιωματούχους) για το δημόσιο τομέα. Τα ευρήματα της Πειθαρχικής Επιτροπής θα πρέπει να δημοσιοποιούνται στην Επιτροπή Δημόσιας Υπηρεσίας. β. Στην παρούσα φάση δεν υπάρχει συντονισμός μεταξύ των Υπουργείων. Αυτό φαίνεται και από τις ετήσιες εκθέσεις της Ελεγκτικής Υπηρεσίας και την έκρηξη στο Μαρί. Ως εκ τούτου η Διαφάνεια Κύπρος, προτείνει την καθιέρωση ενός Συντονιστικού Σώματος (καταρτισμένο ίσως από τους Γενικούς Διευθυντές των Υπουργείων) το οποίο θα έχει μηνιαίες συναντήσεις, έτσι ώστε να διασφαλίζει ότι αντιμετωπίζονται όλα τα ζητήματα μέσα σε ένα εύλογο χρονικό διάστημα. Επίσης, το Συντονιστικό Σώμα θα είναι υπεύθυνο να συντονίζει τις ενέργειές των διάφορων υπουργείων. γ. Όσον αφορά την υποχρέωση Λογοδοσίας των Δημόσιων Δαπανών η ΔΔΚ προτείνει όπως η ελεγκτική Υπηρεσία και η Υπηρεσία Εσωτερικού Ελέγχου χρησιμοποιούν μια σφαιρική προσέγγιση αναφορικά με τη διαχείριση των κινδύνων (Holistic Risk Management Approach). δ. Οι δημόσιοι υπάλληλοι θα πρέπει να καταρτιστούν με εκπαίδευση σχετικά με θέματα ακεραιότητας, αξιοκρατίας, διαφάνειας κλπ. Προτείνεται να προσφέρονται σεμινάρια για τη βέλτιστη γνώση του Κώδικα Δεοντολογίας και τις επιλύσεις ηθικών διλημμάτων. ε. Η ΔΔΚ πιστεύει ότι οι δημόσιοι υπάλληλοι θα πρέπει να υποβάλλονται σε αξιολογήσεις προσωπικού τριών διαστάσεων (οι υφιστάμενοι να αξιολογούν τους προϊστάμενους, οι προϊστάμενοι τους υφιστάμενους, και τέλος οι πελάτες/προμηθευτές ή συνεργάτες να αξιολογούν τους υπαλλήλους) σε ετήσια βάση. Με βάση την αξιολόγηση, οι εργαζόμενοι θα λαμβάνουν αύξηση αμοιβής ή προαγωγή ή ακόμη και μονιμότητα. Σε περιπτώσεις όπου το κράτος δεν έχει τους πόρους ή δεν ξέρει πώς να προβεί σε τέτοιες αξιολογήσεις του προσωπικού, τότε η διαδικασία θα πρέπει να ανατεθεί σε ιδιωτική εταιρεία. στ. Η ΔΔΚ προτείνει ότι οι δημόσιοι υπάλληλοι θα πρέπει να έχουν την οικονομική και προσωπική ευθύνη για τις αποφάσεις που λαμβάνουν στην εργασία τους σε περίπτωση που προκαλούν οικονομική επιβάρυνση για το κράτος.

Κρατικά-Ελεγχόμενες Οντότητες Η ΔΔΚ πιστεύει ότι η ιδιωτικοποίηση των Κρατικά Ελεγχόμενων Οντοτήτων θα ανοίξει την πόρτα σε κινδύνους διαφθοράς. Οι κίνδυνοι αυτοί σχετίζονται σε μεγάλο βαθμό με τα ακόλουθα θέματα: Η επιλογή των μεθόδων και διαδικασιών ιδιωτικοποίησης, Η τρέχουσα πολιτική κατάσταση και η δυνατότητα διακυβέρνησης της Κύπρου, Τα επίπεδα αυτονομίας του ιδιωτικού τομέα και η ανεξαρτησία τους από την πολιτική, Το νομικό και θεσμικό πλαίσιο, και Η πρόσβαση στην πληροφόρηση. Τα ΜΜΕ και η κοινωνία των πολιτών θα πρέπει να είναι πολύ προσεκτικοί για το πώς διαδίδουν πληροφορίες και γνώσεις σχετικά με τις ιδιωτικοποιήσεις, καθώς είναι ένα θέμα που δεν είναι εύκολα κατανοητό από τους απλούς πολίτες. 11 Ως αποτέλεσμα, η ΔΔΚ προτείνει τα ακόλουθα μέτρα: α. Την σύσταση ενός ρυθμιστικού συμβουλίου έτσι ώστε να παρακολουθεί και να εποπτεύει τις διαδικασίες ιδιωτικοποίησης, β. Ενίσχυση των ικανοτήτων και των πόρων των εποπτικών και ρυθμιστικών θεσμών, γ. Καθιέρωση ενός καταλόγου με εξειδικευμένο προσωπικό που είναι σε θέση να αξιολογεί τις προτάσεις ιδιωτικοποίησης, και δ. Δημιουργία μιας βάσης δεδομένων σχετικά με όλες τις πτυχές της διαδικασίας ιδιωτικοποίησης, που θα είναι προσβάσιμη από το κοινό, προκειμένου να αυξηθεί η διαφάνεια. Ο διορισμός σε ΔΣ κυβερνητικά- ελεγχόμενων οντοτήτων και επιτροπών που αποφασίζει το κράτος θα πρέπει να βασίζεται στην αξιοκρατία και όχι στο πολιτικό κόμμα που ανήκει κανείς. Σαν αρχή θα πρέπει να καθοριστούν τα προσόντα που θα απαιτούνται από τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου ή Επιτροπή. Στη συνέχεια προτείνεται να υπάρξει δημόσια πρόσκληση για αυτούς που είναι πρόθυμοι να υποβάλουν αίτηση για θέση στο ΔΣ, έχοντας πλήρη επίγνωση των ευθυνών αυτών των θέσεων. Την διαδικασία αυτή προτείνεται να την επιβλέπει ο εσωτερικός ελεγκτής και ο διορισμός προτείνεται να γίνεται από το Κοινοβούλιο. Επίσης προτείνεται όπως τα μέλη των ΔΣ των κυβερνητικά- ελεγχόμενων οντοτήτων αξιολογούνται με την λήξη της θητείας τους. Ταυτόχρονα το θα πρέπει να ενημερώνεται η Βουλή για το Σχέδιο Δράσης του ΔΣ όπως και τον αριθμό των Συνεδριάσεων που παρευρίσκονται τα μέλη του ΔΣ για καλύτερη αξιολόγηση των ατόμων. Επιπλέον, θα πρέπει να εφαρμοστεί ένας Κώδικας Δεοντολογίας, καθώς και ένας Κώδικας Διακυβέρνησης για τους εν λόγω οργανισμούς και επιτροπές. Οι εν λόγω κώδικες θα πρέπει να κάνουν ειδική αναφορά στους κινδύνους διαφθοράς, σε ηθικά διλήμματα και πώς αυτά τα ζητήματα μπορούν να αντιμετωπιστούν. Τέλος τα μέλη του ΔΣ και η κάθε επιτροπή θα πρέπει να δημοσιοποιούν το Σχέδιο Δράσης και την τελική έκθεσή τους με τη λήξη της θητείας του για περισσότερη διαφάνεια και λογοδοσία προς το κράτος και τους πολίτες.

Παράρτημα Α: Δήλωση Περιουσιακών Στοιχείων Ο κύριος στόχος των δηλώσεων περιουσιακών στοιχείων συνεχίζει να είναι η αύξηση της διαφάνειας και της εμπιστοσύνης των πολιτών στη δημόσια διοίκηση. Εκλεγμένοι πολιτειακοί αξιωματούχοι όπως ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, οι βουλευτές, οι τοπικοί άρχοντες (Δήμαρχοι, δημοτικοί σύμβουλοι και κοινοτάρχες) και διορισμένοι αξιωματούχοι όπως οι Υπουργοί, οι επίτροποι και οι διευθυντές των υπουργείων δεν πρέπει να εξαιρούνται της διαδικασίας. 12 Σκοπός της διαδικασίας είναι να βοηθήσει τους εκλεγμένους και πολιτικούς αξιωματούχους στην πρόληψη των συγκρούσεων συμφερόντων και στην προώθηση της ακεραιότητας, να βοηθήσει στην εκλογική λογοδοσία, και να παρακολουθεί τις μεταβολές του πλούτου των επιμέρους πολιτικών προκειμένου να αποτρέπει πιθανά τους παραπτώματα και να βοηθά στην διευκρίνηση του πλήρους φάσματος των παράνομων δραστηριοτήτων. Εισήγηση της ΔΔΚ είναι όπως η διαδικασία να χωριστεί σε διαφορετικές περιόδους για την καλύτερη και ομαλότερη λειτουργία της. Ως σημείο εκκίνησης, τα μέλη της νέας κυβέρνησης (Πρόεδρος, υπουργοί, επίτροποι) θα πρέπει να προχωρήσουν στην υποβολή του «Πόθεν Έσχες». Στο επόμενο χρονικό διάστημα που ακολουθεί τα μέλη του κοινοβουλίου και οι διευθυντές των υπουργείων θα προχωρούν με την σειρά τους στη συμπλήρωση της δήλωσης περιουσιακών στοιχείων. Σε μεταγενέστερο στάδιο και με την λήξη των επόμενων βουλευτικών και δημοτικών εκλογών οι αντίστοιχοι εκλεγμένοι αντιπρόσωποι θα υποβάλουν και αυτοί τα στοιχεία τους. Είναι σημαντικό να διασφαλιστεί ότι η βασική αρχή δήλωσης περιουσιακών στοιχείων θα πρέπει να είναι εγκατεστημένη σε πρωτογενές δίκαιο. Εάν το σύνταγμα δεν επιτρέπει την ψήφιση τέτοιου νομοσχεδίου τότε προτείνεται να συμπεριληφθεί το θέμα αυτό σε ένα Κώδικα Δεοντολογίας. Ενθαρρύνεται η εθελοντική δημοσιοποίηση μέχρι να δημιουργηθεί το Πλαίσιο που θα περιβάλλει την εφαρμογή του Πόθεν Έσχες. Το Πόθεν Έσχες θα πρέπει να συμπληρώνεται όταν το εκλεγμένο πρόσωπο ή διορισμένος αξιωματούχος αναλαμβάνει καθήκοντα και ένα μήνα μετά την παραίτηση του από την θέση. Εάν δεν το πράξει δεν θα μπορεί να αναλάβει τα καθήκοντα και δεν θα του δοθούν ούτε οι αμοιβές που του οφείλονται (πχ εφάπαξ, μισθός ή σύνταξη) στο τέλος της θητείας του. Η Διαφάνεια Κύπρος προτείνει την σύνταξη του εντύπου Δήλωση Περιουσιακών Στοιχείων το οποίο θα κοινοποιείται στο Γενικό Ελεγκτή ο οποίος με τη σειρά του θα ελέγχει σε τυχαία βάση τις όποιες αλλαγές (ή ακόμα και καταγγελίες) που μπορεί να τυγχάνουν. Ο Γενικός Ελεγκτής θα αναφέρει τυχόν παραβιάσεις στην Κοινοβουλευτική Επιτροπή Δεοντολογίας. Επιπλέον, τυχόν παραβάσεις θα πρέπει να κοινοποιούνται προς το κοινό για καλύτερη εκλογική λογοδοσία.

Υπόδειγμα Δήλωσης Περιουσιακών Στοιχείων Προσωπικά στοιχεία Αρ. Πολιτικής Ταυτότητας: Επώνυμο: Όνομα: Όνομα Πατέρα: Όνομα Μητέρας: Διεύθυνση Κατοικίας: Θέση που έχετε εκλεγεί/διοριστεί: Ημερομηνία ανάληψης καθηκόντων για πρώτη φορά: 13 Προσωπικά στοιχεία του/της συζύγου και ανήλικων εξαρτώμενων παιδιών κάτω των 25 ετών που διαμένουν με τους γονείς τους Είδος Αρ. Πολιτικής Όνομα Όνομα Τόπος Ημερομηνία Επώνυμο: Όνομα: Επάγγελμα: συγγένειας: Ταυτότητας: Πατέρα: Μητέρας: γεννήσεως: γεννήσεως: Προσωπική και οικογενειακή δήλωση για κατοχή ακίνητης περιουσίας Εάν η ιδιοκτησία βρίσκεται σε Αρ. Πολιτικής Επώνυμο Περιγραφή Όνομα: κοινή κατοχή Ταυτότητας: ιδιοκτήτη: περιουσίας: αναφέρετε το μερίδιο σε αναλογία: Τοποθεσία περιουσίας / συνολική έκταση: Εάν η ιδιοκτησία είναι μεταξύ δύο ή περισσοτέρων ατόμων να υποδεικνύονται οι υπόλοιποι κάτοχοι και το μερίδιο του καθενός σε αναλογία: Προσωπική και οικογενειακή δήλωση για κατοχή κινητής περιουσίας μεγαλύτερης των 5000 Ευρώ Αρ. Πολιτικής Ταυτότητας: Επώνυμο ιδιοκτήτη: Όνομα: Εάν η ιδιοκτησία βρίσκεται σε κοινή κατοχή αναφέρετε το μερίδιο σε αναλογία: Περιγραφή περιουσίας: Είδος περιουσίας και εκτιμημένη αξία: Εάν η ιδιοκτησία είναι μεταξύ δύο ή περισσοτέρων ατόμων να υποδεικνύονται οι υπόλοιποι κάτοχοι και το μερίδιο του καθενός σε αναλογία: Προσωπική και οικογενειακή δήλωση για κατοχή χρηματοοικονομικών τίτλων Αρ. Πολιτικής Επώνυμο Aξία (market Όνομα: Εκδότης: Περιγραφή: Ταυτότητας: ιδιοκτήτη: value): Ποσότητα: Προσωπική και οικογενειακή δήλωση για κατοχή τραπεζικών λογαριασμών στην Κύπρο ή στο εξωτερικό Αρ. Πολιτικής Επώνυμο Είδος Επωνυμία Τράπεζας/χρηματοπιστωτικού Όνομα: Ποσό: Χώρα Ταυτότητας: κατόχου: Λογαριασμού: οργανισμού: Προσωπική δήλωση για ανάληψη επιχειρηματικής δραστηριότητας στην Κύπρο ή στο εξωτερικό Εισόδημα από την επιχειρηματική δραστηριότητα εντός της περιόδου αναφοράς Επώνυμο: Όνομα: Μορφή εταιρικής σχέσης: Περίοδος δραστηριότητας στην επιχείρησης: Θέση: Πλήρης επωνυμία και νομική διεύθυνση της επιχείρησης:

Προσωπική και οικογενειακή δήλωση για οποιαδήποτε μεταφορά σε τρίτο πρόσωπο, ακίνητη ή κινητή περιουσία κατά τη διάρκεια περιόδου δύο μηνών πριν την ημερομηνία υποβολής των στοιχείων Επώνυμο ατόμου Τρέχουσα Αιτία Μορφή που Αξία της Ημερομηνία Όνομα: μεταβίβασης: Σημειώσεις που αφορούν την πράξη: ιδιοκτησίας: μεταβίβασε/έλαβε ιδιοκτησίας: μεταβίβασης: την ιδιοκτησία: 14 Ετησία προσωπική δήλωση για οποιοδήποτε εισόδημα πέραν των 1500 ευρώ και άνω, στην Κύπρο ή στο εξωτερικό, που δεν περιλαμβάνεται στις παραπάνω δηλώσεις Ποσό Μορφή Επώνυμο λήπτη Ημερομηνία Όνομα: εισοδήματος Σημειώσεις που αφορούν την πράξη: εισοδήματος εισοδήματος : λήψης Ημερομηνία Υποβολής: Υπογραφές: ο/η ελεγχόμενος/η ο/η σύζυγος ΕΠIΣΥΝΑΠΤΟΜΕΝΑ ΔΙΚΑΙΟΛΟΓΗΤΙΚΑ α. Φωτοτυπία της δήλωσης φόρου εισοδήματος που κατατέθηκε το τρέχον οικονομικό έτος και αφορά εισοδήματα του προηγούμενου έτους (Δεν δημοσιοποιείται). β. Φωτοτυπίες όλων των τίτλων κτήσης περιουσιακών στοιχείων που αποκτήθηκαν κατά τις προαναφερόμενες παραγράφους (Δεν δημοσιοποιείται).

Η διαφθορά επηρεάζει την οικονομική ανάπτυξη, τις ξένες επενδύσεις, τις δημόσιες υποδομές, το βιοτικό επίπεδο, την ποιότητα ζωής και έχει κοινωνικές και πολιτικές επιπτώσεις. Μπορεί επίσης να παρομοιαστεί σαν ένα «καρκίνωμα» μέσα στην κοινωνία. 15 Εναπόκειται στον καθένα από εμάς να μην είναι αδιάφορος/η αλλιώς είμαστε συνεργοί σε αυτό το έγκλημα. Οφείλουμε να παραδώσουμε στα παιδιά και τα εγγόνια μας, μια Κύπρο με καθόλου διαφθορά και υψηλές ηθικές αξίες. Διαφάνεια Ευθύνη Ακεραιότητα Αλληλεγγύη Θάρρος Δικαιοσύνη Δημοκρατία COPYRIGHT 2013 Μαρία Κραμβιά-Καπαρδή