ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΚΑΙ Δ ΤΑΞΗΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΔΕΥΤΕΡΑ 07 ΙΟΥΝΙΟΥ 2017 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΟ: Το κριτήριο του μαθήματος της Νεοελληνικής Γλώσσας αφορά σ ένα κλασικό θέμα της διδακτέας ύλης που είχε καιρό να μας απασχολήσει σε επίπεδο εξετάσεων. Είναι ένα κριτήριο που απευθύνεται σε καλά διαβασμένους όχι τόσο από άποψη δυσκολίας προσέγγισης από τους υποψήφιους, όσο από άποψη ολοκληρωμένων απαντήσεων στα ζητούμενα ώστε η βαθμολογία τους να ανέβει ψηλά. Αυτό, κατά την γνώμη μου, αφορά περισσότερο τους υποψήφιους των υψηλών βαθμολογικά σχολών (Ιατρική, Πολυτεχνείο, Νομική ). Βέβαια, το βαθμολογικό αποτέλεσμα θα εξαρτηθεί και από τους βαθμολογητές και τα κριτήρια αξιολόγησης που θα βάλουν. Α1. Περίληψη Στό κείμενο του ο ομιλητής κινείται στον άξονα επιστημονικοτεχνολογική ανάπτυξη και ευθύνες των επιστημόνων απέναντι σ αυτήν. Καταρχάς, επιχειρεί ένα δεοντολογικό προσδιορισμό της έννοιας επιστήμη σε αντιπαράθεση με την τεχνολογία, επικαλούμενος προς τούτοις και τον Αϊνστάιν, ο οποίος πίστευε στον ανθρωπιστικό χαρακτήρα της επιστήμης, άποψη που πιθανότατα θα αναθεωρούσε αν ζούσε στην εποχή μας όπου η αλματώδης επιστημονικοτεχνολογική ανάπτυξη προβληματίζει ως προς τον θετικό ή αρνητικό της ρόλο. Στη συνέχεια, διαπιστώνει ότι η κρίση αξιών στην εποχή μας διαμορφώνει και το κλίμα μέσα στο οποίο είναι υποχρεωμένος να κινείται ο επιστήμονας και από το οποίο απορρέουν και οι αυξημένες ευθύνες του ως προς τη χρήση των επιτευγμάτων του, οι οποίες, βέβαια, δεν τον βαρύνουν καθ ολοκληρίαν. Τέλος κλείνει τονίζοντας ότι οι επιστήμονες πρέπει να έχουν υψηλό αξιακό σύστημα προκειμένου η επιστήμη να τάσσεται στην υπηρεσία της προόδου της ανθρωπότητας. Β1. α...λάθος β Λάθος γ Σωστό δ Σωστό ε Σωστό
Β2. α) Ένας τρόπος ανάπτυξης, εκτός των άλλων, είναι και η σύγκριση αντίθεση. Αυτή βρίσκεται στην περίοδο «Επιστήμη, βέβαια, του ανθρώπου». Εδώ αντιπαρατίθεται η Επιστήμη με την Τεχνολογία με τον αντιθετικό σύνδεσμο «ενώ». β) βέβαια: προτασιακό επίρρημα. Εδώ χρησιμοποιείται για να δηλωθεί ότι ακολουθεί πρόταση που περιέχει επιφύλαξη ή συμπληρωματική σκέψη του ομιλητή. εάν: υποθετικός σύνδεσμος που εκφράζει υπόθεση και χρησιμοποιείται αντί του «αν» από τον ομιλητή για να τονίσει τη δήλωση της υπόθεσης. όμως: αντιθετικός σύνδεσμος που συνδέει αντιθετικά την επιστήμη με την τεχνολογία. για τούτο: αιτιολογική έκφραση που αιτιολογεί το περιεχόμενο της προηγούμενης περιόδου. δηλαδή: επεξηγηματικός σύνδεσμος. Επεξηγεί τη φράση «προσωπικότητες με υψηλά η- θικά ιδανικά». Β3. α) Η επιστήμη ως συνεχής αδιάκοπος αγώνας του ανθρώπου. Η επιστήμη παραμένει αφοσιωμένη στην κατάκτηση της γνώσης. Η προώθηση των φυσικών επιστημών και η έκρηξη της τεχνολογίας [ ] προκαλούν απορίες. Το άγχος και η αγωνία αλλοιώνουν / φθείρουν [ ] την πνευματική ολοκλήρωση των ανθρώπων. Κάθε επιστημονικό επίτευγμα [ ] θα αποβεί [ ] καταστροφικό / ολέθριο. β) συγκεκριμένο ασαφές / αόριστο βελτίωσε χειροτέρεψε ευθύνη ανευθυνότητα υλική άϋλη / ηθικοπνευματική ελευθερία εξάρτηση / υποδούλωση Β4. α) Με την παράθεση ομοειδών συντακτικών όρων, που δεν συνδέονται μεταξύ τους με συνδετικά στοιχεία, ο ομιλητής επιτυγχάνει να τονίσει τον καθένα απ αυτούς τους όρους και να τους δώσει έμφαση. β) Με το ρητορικό ερώτημα ο ομιλητής επιδιώκει να προβληματίσει τους ακροατές και να τους προκαλέσει απορίες και ερωτηματικά.
Γ1. Το επικοινωνιακό πλαίσιο της έκθεσης είναι ομιλία και ως εκ τούτον πρέπει να ακολουθηθούν τα εξής: α) Ως προς την δομή: Προσφώνηση Πρόλογος / Εισαγωγή Κύριο μέρος Επίλογος Αποφώνηση β) Η προσφώνηση: στο επάνω αριστερό μέρος του κειμένου και αναφέρεται κλιμακωτά από τους υψηλά ιστάμενους σε απλούς ακροατές/τριες. Εδώ απευθύνεται στον Λυκειάρχη, τους μαθητές, τους καλεσμένους και στους συμμαθητές/τριες. γ) Το ρηματικό πρόσωπο που θα χρησιμοποιηθεί είναι το α ενικό και το β πληθυντικό για αμεσότητα, οικειότητα και αποδοχή. Πρόταση για ανάπτυξη Πρόλογος: Αναφορά στην τελετή αποφοίτησης όπου για τελευταία φορά παρευρίσκονται οι νέοι με την ιδιότητα των μαθητών μια και τελειώνει η 12ετής πορεία τους στο σχολικό περιβάλλον και ευελπιστούν ότι από αύριο θα είναι φοιτητές/τριες και μελλοντικοί επιστήμονες. Κύριο θέμα: α) Η συμβολή της επιστήμης στην επίλυση των μεγάλων προβλημάτων της εποχής μας. Από τον μακρύ κατάλογο των σύγχρονων προβλημάτων μπορούμε να επιλέξουμε ενδεικτικά τα εξής: Ο ανεξέλεγκτος πολεμικός εξοπλισμός που θέτει σε δοκιμασία την ειρηνική συνύπαρξη των λαών και διεθνή ασφάλεια. Εδώ η επιστήμη μπορεί να επαναπροσδιορίσει τους στόχους της και να στραφεί σε περισσότερους ειρηνικούς τομείς συμβάλλοντας στην προσέγγιση, την αλληλοκατανόηση και τη συνεργασία των λαών. Η ανισόρροπη οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη των κρατών της Γης και ο διαχωρισμός της στον Πάνω και στον Κάτω Κόσμο, στον πλούσιο Βορρά και στον φτωχό Νότο. Δεν είναι τυχαίο ότι τα μεγαλύτερα επιστημονικά επιτεύγματα πραγματοποιούνται στο πάνω ημισφαίριο, του οποίο τα κράτη συγκεντρώνουν και την αφρόκρεμα του διεθνούς επιστημονικού κεφαλαίου. Καιρός οι επιστήμονες να ασχοληθούν και με τα προβλήματα του λεγόμενου Τρίτου Κόσμου (λιμοί, λοιμοί, σεισμοί και καταποντισμοί)! Τα επιστημονικά επιτεύγματα δικαιούνται να τα απολαμβάνουν όλοι οι λαοί του κόσμου, να είναι δηλαδή πανανθρώπινο κτήμα και αγαθό. Η οικολογική καταστροφή: Είναι αναμφισβήτητο γεγονός ότι η αλόγιστη και ανεξέλεγκτη επιστημονική και τεχνολογική ανάπτυξη επιτάχυνε την εξάντληση των πρώτων υλών και των πηγών ενέργειας, την καταστροφή της πανίδας και της χλωρίδας και γενικότερα την κλιματική αλλαγή. Στο χέρι της επιστήμης και όχι μόνο είναι η αποκατάσταση της φυσικής ισορροπίας.
Η υπερβολική ανάπτυξη των φυσικοθετικών επιστημών σε βάρος των ανθρωπιστικών: Οι δύο αυτοί επιστημονικοί κλάδοι φαίνεται να λειτουργούν ανεξάρτητα και, αν λάβουμε υπόψη μας ότι οι φυσικοθετικές επιστήμες μας παρέχουν τη δυνατότητα να κατανοήσουμε και να αξιοποιήσουμε την φύση και να βελτιώσουμε την υλική πλευρά της ζωής μας και ότι οι ανθρωπιστικές μας βοηθούν να εμβαθύνουμε στο τι σημαίνει να είναι κανείς άνθρωπος, αντιλαμβανόμαστε τι είδους προβλήματα μπορεί να μας δημιουργήσει η μεταξύ τους διάσταση. Μπορεί να οδηγηθούμε στην από-ανθρωποποίηση της επιστήμης και της τεχνικής και ξέρουμε τι κινδύνους εγκυμονεί το «διαζύγιο» της επιστήμης από την ηθική. Ο ωφελιμισμός και η χρησιμοθηρία της γνώσης: Οι επιστημονικές γνώσεις στρατεύονται κυρίως σε στόχους οικονομικούς. Αυτό το διαπιστώνουμε και από την υπέρμετρη ανάπτυξη των φυσικοθετικών επιστημών γενικά, αλλά και ειδικότερα από το υλικό των γνώσεων της σύγχρονης εκπαίδευσης, καθώς και από τις μεθόδους παροχής τους στους νέους. Τόσο οι γνώσεις όσο και οι μέθοδοι είναι τέτοιες ώστε να ανταποκρίνονται κατά κύριο λόγο στις οικονομικές επιταγές της κοινωνίας. Συγκεκριμένα, η γνωστική κατάρτιση που προσφέρει η σύγχρονη τεχνοκρατική εκπαίδευση περιλαμβάνει γνώσεις που, «ρευστοποιούμενες» στον επαγγελματικό χώρο, θα δώσουν οικονομική άνεση και «κοινωνική θέση». Πέρα από αυτά, ο ωφελιμισμός και η χρησιμοθηρία της γνώσης καλλιεργούν ανάμεσα στους ανθρώπους τον ανταγωνισμό, μια και η γνώση δεν είναι πια μέσο για πνευματική εξύψωση, αλλά εργαλείο που έχει εμπορική μόνο αξία! Πνευματική μονομέρεια: Ο σύγχρονος ειδικευμένος επιστήμονας χάνει την επαφή του με τους άλλους τομείς της επιστήμης («από την πολλή μελέτη κάθε δέντρου, δεν βλέπει πια το δάσος»). Το διανοητικό του πεδίο «στενεύει» όλο και περισσότερο. Παθαίνει «πνευματική αγκύλωση». Χάνει τη διαλλακτικότητα του, γίνεται μονοδιάστατος άνθρωπος. Παύει να είναι ένας διανοούμενος, ένα πνεύμα καθολικό, ένας άνθρωπος με αληθινή παιδεία. Αλλοτριώνεται σε σχέση με τον εαυτό του (κατακερματισμός της προσωπικότητάς του), αλλά και με τους άλλους, μια και η μονομέρεια του στερεί τη δυνατότητα να επικοινωνήσει ουσιαστικά μαζί τους. Κι ένας αλλοτριωμένος επιστήμονας, που κατέχει το εργαλείο της γνώσης, εύκολα μπορεί να το στρέψει ενάντια στον άνθρωπο. Και αυτό γιατί ίσως να του λείπουν οι ηθικοί φραγμοί. Η πνευματική «μονομέρεια» λοιπόν, οδηγεί στην αλλοτρίωση, τη μηχανοποίηση και τον από-ανθρωπισμό του ανθρώπου. Μεταβατική παράγραφος: Η επιστημονικοτεχνική επανάσταση πραγματοποιήθηκε με ιλιγγιώδη ρυθμό, έτσι δεν επέτρεψε στον άνθρωπο να την παρακολουθήσει, να την αφομοιώσει και να την διοχετεύσει σε κανάλια πέρα για πέρα ανθρωπιστικά. Η εισβολή των επιστημονικών και τεχνολογικών επιτευγμάτων στην ζωή δε συνοδεύτηκε από την απαραίτητη φιλοσοφία. Έτσι ο άνθρωπος, ε- ντυπωσιασμένος από τις τεράστιες, πράγματι, δυνατότητες που αυτά του παρείχαν, έχασε την αίσθηση του μέτρου, την κρίση του και στην ποιοτική του αντίσταση και παραδόθηκε σε αυτά «άνευ όρων». Από κυρίαρχος έγινε υποτελής των επιτευγμάτων του. Σήμερα, σύστημα αναφοράς για την πορεία του πολιτισμού δεν είναι το τι ωφελεί και προάγει τον άνθρωπο, αλλά η επιστημονική και τεχνική δυνατότητα. Λέει χαρακτηριστικά ο Έριχ Φρομ στο βιβλίο του Η επανάσταση της ελπίδας: «Μία από τις κατευθυντήριες αρχές του συστήματος της σημερινής τεχνολογικής κοινωνίας είναι το απόφθεγμα ότι κάτι πρέπει να γίνει γιατί είναι τεχνικά δυνατό να το κάνει κάποιος. Αν είναι δυνατό να κατασκευαστούν πυρηνικά όπλα, πρέπει να κατασκευαστούν, ακόμα και αν πρόκειται να μας καταστρέψουν όλους. Αν είναι δυνατό να ταξιδέψουμε στο φεγγάρι ή στους πλανήτες, πρέπει να το κάνουμε, ακόμα
και αν το ταξίδι αυτό γίνει σε βάρος πολλών άλλων ανεκπλήρωτων αναγκών εδώ, στη Γη. Τούτη η αρχή σημαίνει την άρνηση όλων των αξιών που ανέπτυξε η ουμανιστική παράδοση. Από τη στιγμή που έγινε αποδεκτή η αρχή πως πρέπει να γίνει τούτο ή εκείνο γιατί είναι τεχνικά δυνατό να το κάνουμε, όλες οι άλλες αξίες εκθρονίστηκαν και η τεχνολογική ανάπτυξη γίνεται το θεμέλιο της ηθικής». β) Η προσωπογραφία του ιδανικού επιστήμονα διαμορφώνεται με βάση τα εξής χαρακτηριστικά: Ελεύθερο και ασυμβίβαστο πνεύμα: ανοιχτοί πνευματικοί ορίζοντες μακριά από δογματισμό, μισαλλοδοξία και φανατισμό. Η επιστήμη προχωρούσε πάντα στηριζόμενη σε ελάχιστες βεβαιότητες. Εργαλεία της ήταν το «ίσως», το «πιθανόν», το «μήπως», η «αμφιβολία», η «αμφισβήτηση». Περίσσευμα ψυχής και καρδιάς: Ευαισθησία, θάρρος, μεγαλοψυχία, διαλλακτικότητα, ανεκτικότητα, αγάπη, ανθρωπιά. Χαρακτήρα: Ισχυρή θέληση, αγωνιστικότητα, αποφασιστικότητα, υπευθυνότητα, ακεραιότητα, αξιοπρέπεια, συνέπεια με μία λέξη ήθος. Συνείδηση: Ατομική, κοινωνική, εθνική, οικουμενική. Ο γνήσιος επιστήμονας πρέπει να διαθέτει αυτογνωσία (και όλα τα παρελκόμενα: αυτοκριτική, αυτοέλεγχο..) κοινωνική υπευθυνότητα (προτάσσοντας το συμφέρον του όλου πάνω από το στενά νοούμενο ατομικό) και πάνω απ όλα την συναίσθηση ότι τα επιτεύγματά του, όταν φύγουν από τα χέρια του, θα διαγράψουν μια τροχιά μέσα στην κοινωνία προκαλώντας θετικές ή αρνητικές συνέπειες. Αυτά και σταματώ εδώ γιατί διολισθαίνουμε προς την εντυπωσιοθηρία προς μεγάλη μας δόξα για τις γνώσεις που κατέχουμε. Στο κάτω κάτω 600 λέξεις ζητάνε να γράψουν τα παιδιά και όχι την ιστορία της ζωής τους! Αντί επιλόγου: Ως μέλλοντες επιστήμονες, οι σημερινοί απόφοιτοι πια, οφείλουν να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί γιατί όπως έλεγε και ο φίλτατος Αϊνστάιν «ζούμε στην εποχή των τέλειων μέσων και των συγκεχυμένων σκοπών». Οι καιροί είναι πονηροί αλλά και «ου μενετοί». Ελένη Ζώμα Παπουτσή Φιλόλογος - Συγγραφέας