ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 1: ΞΑΝΑΘΥΜΟΜΑΣΤΕ... 1. Τι ήταν η Παγγαία; Η Παγγαία ήταν ένα συμπαγές κομμάτι με όλες τις ηπείρους που σχηματίστηκε κατά την κίνηση των λιθοσφαιρικών πλακών πριν 200 εκατομμύρια χρόνια περίπου. 2. Ποια παρατήρηση οδήγησε τον A.Wegener στη διατύπωση της θεωρίας των λιθοσφαιρικών πλακών; Η παρατήρηση ότι οι ήπειροι ήταν σαν κομμάτια ενός τεράστιου παζλ, με τη Νοτιοαμερικανική ήπειρο να ταιριάζει απόλυτα δίπλα στην Αφρικανική ήπειρο. 3. Στο παρακάτω πλαίσιο ζωγράφισε το εσωτερικό της γης από την επιφάνεια μέχρι το κέντρο της και να σημειώσεις τα μέρη της. Βλέπε βιβλίο κεφάλαιο Β4.2 4. Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι σωστές (Σ) και ποιες είναι λανθασμένες (Λ). i. Οι ήπειροι βρίσκονταν πάντα στην ίδια θέση που βρίσκονται και σήμερα. Λάθος ii. Ο πυρήνας (ο εσωτερικός) της γης βρίσκεται σε ρευστή μορφή. Λάθος (δεν είναι όλος ρευστός) iii. Το ανώτερο τμήμα του μανδύα και ο φλοιός αποτελεί τη λιθόσφαιρα. Σωστό iv. Ο φλοιός είναι πολύ λεπτός κάτω από τις οροσειρές και έχει μεγαλύτερο πάχος κάτω από τους ωκεανούς. Λάθος (αντίστροφα) v. Τα όρια των ηπείρων συμπίπτουν με τα όρια των λιθοσφαιρικών πλακών. Λάθος (σε γενικές γραμές ισχύει, αλλά υπάρχουν και μερικές περιοχές όπου δεν ισχύει αυτό π.χ. τόσο η Β. Αμερική όσο και η Ν. Αμερική από ανατολικά δεν έχουν ταύτιση τα όρια των ηπείρων με τις αντίστοιχες λιθοσφαιρικές πλάκες οι οποίες έχουν τα όρια τους στη μέση του Ατλαντικού ωκεανού). 5. Διατύπωστε με λίγα λόγια τη θεωρία των λιθοσφαιρικών πλακών Η λιθόσφαιρα δεν είναι ενιαία, αλλά αποτελείται από μεγάλες και μικρότερες πλάκες, οι οποίες γλιστρούν πάνω στο παχύρρευστο υλικό του μανδύα, με αποτέλεσμα να απομακρύνονται, να πλησιάζουν, να συγκρούονται ή να κινούνται παράλληλα. Οι πλάκες
αυτές λέγονται λιθοσφαιρικές και αποτέλεσμα των κινήσεών τους είναι η σημερινή μορφή της επιφάνειας της Γης ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 2: ΕΝΑ ΚΑΥΤΟ ΘΕΜΑ... 1. Πως δημιουργείται ένα ηφαίστειο; Ποια η σχέση της παρουσίας ενός ηφαιστείου με τις κινήσεις των λιθοσφαιρικών πλακών; Στις κινήσεις των λιθοσφαιρικών πλακών οφείλεται και η δημιουργία των ηφαιστείων. Τα ηφαίστεια είναι συγκεντρωμένα συνήθως σε συγκεκριμένες γεωγραφικές ζώνες κατά μήκος των ορίων των λιθοσφαιρικών πλακών. Όταν δύο πλάκες απομακρύνονται η μία από την άλλη, δημιουργείται ένα άνοιγμα στον φλοιό της Γης από όπου βγαίνουν λιωμένα πετρώματα (μάγμα με τη μορφή λάβας) και αέρια από τα βαθύτερα στρώματα. Το μάγμα παγώνει και οικοδομεί μεγάλες οροσειρές ενεργών υποθαλάσσιων ηφαιστείων (μεσοωκεάνιες ράχες), δημιουργώντας έναν νέο ωκεάνιο φλοιό. Όταν δύο πλάκες συγκλίνουν η μία με την άλλη (π.χ. μια ωκεάνια πλάκα βυθίζεται κάτω από μια ηπειρωτική), τότε σχηματίζονται βουνά και ηφαίστεια, που δημιουργούν οροσειρές μορφής τόξου. 4. Ποια από τα παρακάτω υλικά μπορεί να προέρχονται από μια ηφαιστειακή έκρηξη; Όταν τα ηφαίστεια βρίσκονται σε έξαρση, εκλύουν αέρια, στάχτη και λάβα. Το μάγμα είναι τα πυκνόρευστα λυωμένα πετρώματα που υπάρχουν κάτω από τις λιθοσφαιρικές πλάκες. 5. Παρατήρησε προσεκτικά στην εικόνα το λεγόμενο πύρινο κύκλο που είναι μια αλυσίδα ενεργών ηφαιστείων. Συσχέτισε τη κατανομή των ηφαιστείων με τα όρια των λιθοσφαιρικών πλακών. Οι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι η διάταξη των ηφαιστείων του Ειρηνικού μοιάζει με δαχτυλίδι, το οποίο και ονόμασαν «δαχτυλίδι της φωτιάς». Η διάταξη αυτή είναι περιμετρικά των ορίων τις πλάκας του Ειρηνικού ωκεανού. ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 3: ΗΦΑΙΣΤΕΙΑ, ΠΟΛΛΑ ΗΦΑΙΣΤΕΙΑ!
1. Διαβάστε το κείμενο που ακολουθεί και παρατηρήστε τις εικόνες που το συνοδεύουν. Συζητήστε μεταξύ σας για το περιστατικό που καταγράφει αυτό το κείμενο. Πού ξεκίνησε η ηφαιστειακή δραστηριότητα, πριν σχηματιστεί αυτό το νησί; Yπάρχουν και νησιά που έχουν ηφαιστειακή προέλευση, αλλά δημιουργούνται στο μέσο μιας λιθοσφαιρικής πλάκας και ονομάζονται «θερμές κηλίδες». Τέτοια ηφαιστειακά νησιά είναι το Αρχιπέλαγος της Χαβάης, που δημιουργήθηκε στο μέσο της λιθοσφαιρικής πλάκας του Ειρηνικού Ωκεανού. Η ηφαιστειακή δραστρηριότητα ξεκινά στον «λεπτό» ωκεάνιο φλοιό, όπου το μάγμα βρίσκει διέξοδο μέσα από σαθρά πετρώματα. Το αποτέλεσμα είναι η συνεχόμενη λάβα που εκλύεεται να στερεοποιείται και να δημιουργείται ένα ηφαιστειογενές νησί. ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 4: ΘΕΡΜΟΠΙΔΑΚΕΣ! 1. Εκτός από τα ηφαίστεια, ένα άλλο γεωλογικό φαινόμενο ηφαιστειότητας είναι οι ατμοπίδακες/θερμοπίδακες, γνωστοί και ως γκέιζερς. Έχετε δει μέσω διαδικτύου ένα τέτοιο φαινόμενο http://www.nps.gov/features/yell/live/oflive.htm (ίσως χρειαστεί να περιμένετε λίγα λεπτά. Χρησιμοποιήστε αυτό το χρόνο για να συμπληρώσετε τα παρακάτω στοιχεία). Οι Θερμοπίδακες είναι ένα είδος θερμών πηγών που περιοδικά "εκρήγνυνται" και εκτοξεύουν στήλες θερμού νερού, γι αυτό και αποκαλούνται επίσημα και "διαλείπουσες θέρμες". Οι θερμοπίδακες ονομάζονται και Γκέιζερ, από την ονομασία του μεγαλύτερου θερμοπίδακα στην Ισλανδία που ερμηνεύεται ως "λυσσαλέος". Περιγράψτε σύντομα το φαινόμενο που παρακολουθήσατε. Η οπή αυτή γεμίζει αιφνίδια κατά ορισμένα χρονικά διαστήματα με κοχλάζον νερό. Κάποια στιγμή το έδαφος γύρω αρχίζει να σείεται και ν ακούγεται ένας υπόκωφος βρυχηθμός και αμέσως εκσφενδονίζονται πυκνά μεγάλα νέφη ατμού που φθάνουν πολλές φορές σε ύψος 165 μ. Στη συνέχεια το κοχλάζον νερό αιφνίδια αναπηδά από την οπή και σχηματίζει γιγάντιο πίδακα διαμέτρου 8 μ. και ύψους 30 μ. από τη κορυφή του οποίου αναβλύζουν μικρότερες σε διάμετρο κορυφές που φθάνουν μέχρι και τα 85 μ. απ όπου και πέφτουν στη γη ως λαμπροί καταρράκτες προσφέροντας ένα υπερθέαμα ιριδίζοντος στον ήλιο νερού. Το εξαιρετικό αυτό θέαμα διαρκεί 20 λεπτά της ώρας. Ύστερα, η δύναμη του νερού αρχίζει να
εξασθενίζει, μέχρι που το νερό "χωνεύει" στο βάθος της οπής σαν να μην είχε συμβεί τίποτε προηγουμένως. ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 5: ΤΑ ΗΦΑΙΣΤΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 1. Καταγράψτε τα ηφαίστεια του «ελληνικού ηφαιστειακού τόξου του Νότιου Αιγαίου» ΣΟΥΣΑΚΙ - ύφος: 180m, τελευταία έκρηξη: άγνωστο Στην περιοχή του Σουσακίου υπήρχε ηφαίστειο, το οποίο σήμερα θεωρείται σβησμένο. ΣΑΝΤΟΡΙΝΗ - ύφος: 367m, τελευταία έκρηξη: 1950 Η Σαντορίνη, όπως είναι σήμερα, σχηματίζεται από ηφαίστεια που έχουν κοπεί από 4 αλληλοεπικαλυπτόμενες καλδέρες. Νεότερες εκρήξεις προκάλεσαν το σχηματισμό δύο νησιών, της Παλαιάς και της Νέας Καμένης, κοντά στο κέντρο της καλδέρας. Η τελευταία έκρηξη, αυτή του 1950, προκάλεσε μικρή ροή λάβας και σχηματισμό ενός μικρού ηφαιστειακού δόμου. ΜΕΘΑΝΑ vύφος: 760m, τελευταία έκρηξη: 258 π.χ. ± 18χρόνια Το ηφαίστειο στα Μέθανα αποτελείται από ένα σύνθετο θόλο λάβας, που σχηματίζει τη χερσόνησο των Μεθάνων στον Σαρωνικό κόλπο. ΜΗΛΟΣ - ύφος: 751m, τελευταία έκρηξη: 1400μΧ± 300χρόνια Η Μήλος και τα γειτονικά νησιά έχουν σχηματισθεί από υποθαλάσσια ηφαιστειακή δράση. ΝΙΣΥΡΟΣ - ύφος: 698m, τελευταία έκρηξη: 1888 Η Νίσυρος είναι το ανατολικότερο ηφαίστειο του Αιγαιακού τόξου. ΓΥΑΛΙ - ύψος: 176m, τελευταία έκρηξη: άγνωστο Το Γυαλί, ένα μικρό νησί μεταξύ της βόρειας ακτής της Νισύρου και των ΝΔ ακτών της Κω ΚΩΣ -ύψος: 430m, τελευταία έκρηξη: άγνωστο Παρατηρήστε τη γραμμή που θα σχηματιστεί και συγκρίνετέ την με τα όρια της λιθοσφαιρικής πλάκας. Τι παρατηρείτε;
Τα ηφαίστεια είναι συγκεντρωμένα συνήθως σε συγκεκριμένες γεωγραφικές ζώνες κατά μήκος των ορίων των λιθοσφαιρικών πλακών. Έτσι σε μικρή απόσταση από το τόξο πουσχηματίζεται από τα όρια των λιθοσφαιρικών πλακών σχηματίζεται παρόμοιο τόξο και από τα ηφαίστεια της περιοχής. ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 6: ΗΦΑΙΣΤΕΙΑ - ΠΗΓΕΣ ΖΩΗΣ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΥ 1. Διαβάστε με προσοχή το κείμενο. Από το κείμενο που διαβάσατε και τη μέχρι τώρα γνώση σας για το θέμα, ποιες θετικές ή αρνητικές επιπτώσεις διακρίνατε; Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε πληροφορίες από την εφαρμογή «Γεωλογία-Γεωγραφία». Συμπληρώστε τον παρακάτω πίνακα. ΘΕΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ Η στιλπνή επιφάνεια των μαρμάρινων κυκλαδικών ειδωλίων οφείλεται στο ότι τα έτριβαν με ελαφρόπετρα ΑΡΝΗΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ Η βιβλική καταστροφή του Ακρωτηρίου το 1640 π.χ. Οι κάτοικοι χρησιμοποιούσαν την καολίνη, τον λευκό πηλό, που ως επίχρισμα στα αγγεία και την εξήγαν και σε άλλα μέρη. Είχαν ανακαλύψει τις καλλυντικές ιδιότητες της λευκής τάλκης (του ταλκ) Για τις τοιχογραφίες προμηθεύονταν γαιώδη χρώματα αλλά και κόκκινο, πράσινο, κυανούν, όπως και μόλυβδο και ψευδάργυρο από τα μεταλλεία. Χρησιμοποιούσαν ακόμη θρυμματισμένη μαλακή λάβα ως αντισεισμικά έδρανα στην υποθεμελίωση των οικοδομών, αλλά και για την κατασκευή γουδιών, λυχναριών και εργαλείων. Χρησιμοποιούσαν όμως και σκληρά ορυκτά - τους ανδεσίτες - στα γωνιακά αγκωνάρια των οικοδομών αλλά και σε σφυριά ή αμόνια και ενίσχυαν την ελαστικότητα των σπιτιών με ξυλοδεσιές. Η εσωτερική αβαθής ηφαιστειακή καλντέρα που είχε σχηματιστεί στο μέσο της Σαντορίνης τους πρόσφερε ένα καλό κρυφό λιμάνι και τα γόνιμα ηφαιστειακά εδάφη πρόσφεραν εξαιρετικής ποιότητας προϊόντα και κρασί - τότε όπως και τώρα
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 7: ΤΣΟΥΝΑΜΙ Η ΟΡΓΗ ΤΟΥ ΘΕΟΥ 1. Κοιτάξτε προσεκτικά τις παρακάτω εικόνες. Η πρώτη είναι στην Ταϋλάνδη το 2004 και η δεύτερη στην Ιαπωνία το 2011. Τι είναι το τσουνάμι; Από τι προκαλείται; Το τσουνάμι ( ιαπωνικά 津 波, tsunami ) είναι θαλάσσιο φαινόμενο, που δημιουργείται κατά την απότομη μετατόπιση μεγάλων ποσοτήτων νερού, σε ένα υδάτινο σχηματισμό, όπως ένας ωκεανός, μια θάλασσα, μια λίμνη ή ένα φιόρδ. Το τσουνάμι εκδηλώνεται ως κύματα, από τα βαθιά νερά των ωκεανών προς τις ακτές. 2. Κοιτάξτε την παρακάτω εικόνα Μπορεί ο συγκεκριμένος σεισμός να δημιουργήσει τσουνάμι; Αν ναι πόσο μακρυά μπορεί να φτάσει αυτό; Πόσο χρόνο θα κάνει; Πόσο μεγάλα θα είναι τα κύματα; Η αρχική απότομη μετατόπιση του νερού, που προκαλεί τη γένεση ενός τσουνάμι, μπορεί να είναι αποτέλεσμα σεισμού, κυρίως υποθαλάσσιου, που προκαλεί κατακόρυφη ανάταξη του βυθού, παραθαλάσσιας κατάρρευσης βουνοπλαγιάς ή ηφαιστείου, υποθαλάσσιας ηφαιστειακής έκρηξης ή κατολίσθησης, καθώς και πτώσης ικανού μεγέθους ουράνιου σώματος στη θάλασσα. Ενώ σε βαθιά νερά το τσουνάμι, λόγω των χαρακτηριστικών του εκεί, δεν θεωρείται σοβαρός κίνδυνος για τις πλέουσες κατασκευές, φτάνοντας στις ακτές έχει ιδιαίτερα καταστρεπτικές συνέπειες. Διαδίδεται με μέτωπα κυμάτων, που μπορούν, να πλησιάσουν σε πλάτος, ακόμα και τη γήινη περίμετρο