"ΧΡΩΜΑΤΑ ΚΙ ΑΡΩΜΑΤΑ"

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΣΧΟΛΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ, ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΤΕΧΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ : ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ (ΔΗΜΟΤΙΚΗ) ΜΟΥΣΙΚΗ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ : ΤΡΙΧΟΡΔΟ ΜΠΟΥΖΟΥΚΙ "ΧΡΩΜΑΤΑ ΚΙ ΑΡΩΜΑΤΑ" ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑΣ του ΑΠΟΣΤΟΛΙΔΗ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ (7514) ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : ΤΣΙΚΟΥΡΙΔΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Άρωμα Μακεδονίας α) ράικο, β) καρσιλαμάς γ) πατρούνινο, δ) πουσνίτσα, ε) λεβέντικος....σελ. 1 Άρωμα προπολεμικό Μουρμούρικο...σελ. 7 (Ιωάν. Χαλκιά) Καραντουζένι...σελ. 13 (Μ. Βαμβακάρη) Σε μια μικρούλα...σελ. 19 (Γ. Τσαούς) Άρωμα Ποιητικής Όλο μου λες....σελ. 23 (Απ. Αποστολίδη) Ο φιλόσοφος.....σελ. 27 (Απ. Αποστολίδη - Στ. Σταυρόπουλου) Άρωμα Τσιτσάνη α) σέρβικο, β) τα ωραία του Τσιτσάνη, γ) πολίτικος χορός, δ) ατελείωτο...σελ. 31 Άρωμα μεταπολεμικό Θα σε διώξω...σελ. 48 (Μαν. Χιώτη) Ο ταξιδιώτης...σελ. 52 Γ. Μητσάκη) Βαρβάρα...σελ. 55 (Απ. Χατζηχρήστου - Κ. Γόντικα) Το παράπονο του μπέμπη...σελ. 59 (Δημ. Στεργίου) Άρωμα ελληνικού κινηματογράφου α) αποχαιρετισμός (Στ. Ξαρχάκου - Ν. Γκάτσου)...σελ. 70 β) το χασάπικο της Τζένης (Κ. Καπνίση)...σελ. 71 γ) χασάπικο (Γ. Ζαμπέτα)...σελ. 72 δ) συρτάκι αλλέγκρο (Χ. Λεμονόπουλου)...σελ. 77 Άρωμα Δύσης Take five...σελ. 84 (Paul Desmond)

Η σύνθεση αυτή αποτελεί στην ουσία μία επιλογή από πέντε σκοπούς - χορούς της Μακεδονίας. Συγκεκριμένα πρόκειται για τους : α) Ράικο (μέτρα 1-88) Ένας εφτάσημος χορός (7/8) με την ακόλουθη ρυθμική αγωγή του οποίου η μελωδία κινείται στην τονικότητα της ρε φυσικής μινόρε με μετακινούμενη την έκτη βαθμίδα (σι), στην ρε ματζόρε και στην ρε ματζόρε με χαμηλωμένη την δεύτερη και έκτη βαθμίδα (μι και σι) ενώ η έβδομη βρίσκεται στην φυσική της κατάσταση (ντο) όπως φαίνεται παρακάτω β) Καρσιλαμάς (μέτρα 89-102) Ένας εννεάσημος (9/8) χορός με την ακόλουθη ρυθμική αγωγή του οποίου η μελωδία κινείται στην τονικότητα της ρε μινόρε με μετακινούμενους φθόγγους τους μι και σι γ) Πατρούνινο (μέτρα 103-124) Ένας εντεκάσημος χορός (11/8) με την ακόλουθη ρυθμική αγωγή του οποίου η μελωδία κινείται ομοίως στην τονικότητα της ρε φυσικής μινόρε με μετακινούμενη την έκτη βαθμίδα (σι). δ) Πουσνίτσα ( μέτρα 125-136) Ένας δεκαπεντάσημος χορός (15/8) με την ακόλουθη ρυθμική αγωγή του οποίου η μελωδία κινείται στην τονικότητα της ρε ματζόρε με την έβδομη βαθμίδα στην φυσική της κατάσταση (ντο) 5

ε) Πουστσένο ή Λυτός ή Λεβέντικος ( μέτρα 138-146) Ένας δεκαεξάσημος χορός (16/8) με την ακόλουθη ρυθμική αγωγή του οποίου η μελωδία κινείται στην τονικότητα της ρε φυσικής μινόρε Στην σύνθεση αυτή αναδεικνύεται η τεχνική παιξίματος με την χρήση των ανοιχτών χορδών που παραπέμπει στον τρόπο παιξίματος του ταμπουρά. 6

Πρόκειται για μία σύνθεση του Ιωάννη Χαλκιά ή Τζάκ Γκρέγκορυ η οποία ηχογραφήθηκε το 1931 στην Αμερική από τον ίδιο τον συνθέτη. Είναι γραμμένη σε ρυθμό 9/4 * ενώ μελωδικά κινείται στην τονικότητα της ρε ματζόρε και της ρε ματζόρε με μόνιμα αλλοιωμένη την δεύτερη βαθμίδα (μι#) και μετακινούμενη την τέταρτη βαθμίδα (σολ) Ο Ιωάννης Χαλκιάς ή Χαλικιάς ή Τζακ Γκρέγκορυ έζησε στην Αμερική όπου και ηχογράφησε το έργο του. Θεωρείται από τους πρώτους που έφερε το μπουζούκι στην δισκογραφία και η σύνθεση του "το μινόρε του τεκέ" επηρέασε όσο καμία άλλη τους μουσικούς της επόμενης γενιάς αλλά και μεταγενέστερους. Ιωάννης Χαλκιάς * Οι συνθέσεις "Μουρμούρικο", "Καραντουζένι" και "Όλο μου λες" για ευκολότερη ανάγνωση είναι αποτυπωμένες στο πεντάγραμμο στον ρυθμό των 9/4 αντί των 9/8 που είναι γραμμένες στην πραγματικότητα. 12

Είναι μία σύνθεση του Μάρκου Βαμβακάρη που αποτελεί και την πρώτη του επίσημη ηχογράφηση το 1932. Στην συγκεκριμένη ηχογράφηση κιθάρα παίζει ο Σπύρος Περιστέρης ενώ μπουζούκι παίζει και τραγουδά ο ίδιος ο συνθέτης. Πρόκειται για μία σύνθεση γραμμένη σε ρυθμό 9/4 που μελωδικά κινείται στην τονικότητα της ρε ματζόρε με μόνιμα χαμηλωμένη την έκτη βαθμίδα (σι) και μετακινούμενη την τέταρτη (σολ) Το κύριο χαρακτηριστικό της συγκεκριμένης σύνθεσης είναι οι πάμπολλες παραλλαγές της κύριας μελωδικής φράσης και η χρήση των ανοιχτών χορδών (ντουζένι). Οι στίχοι αναφέρονται στο πως περνούσαν οι μάγκες στους τεκέδες και είναι οι εξής : Έπρεπε να 'ρχόσουνα μάγκα μες τον τεκέ μας και ν' άκουγες το μπαγλαμά και τις διπλοπενιές μας. Να 'ρθεις να 'φχαριστηθείς ν' ακούσεις και λιγάκι θέλεις δε θες να σηκωθείς βόλτα για ζεϊμπεκάκι. Να 'κούσεις και το αραμπιέν και το καραντουζένι και σε λιγάκι θα λεγες ο αργιλές να γένει. Να σου φύγουν οι καημοί να σπάσεις νταλγκαδάκι απ' τις πενιές που θα κουγες από το μπουζουκάκι. Ο Μάρκος Βαμβακάρης γεννήθηκε στις 10 Μαΐου του 1905 στον συνοικισμό Σκαλί της Άνω Χώρας της Σύρου από γονείς πάμπτωχους, Το 1917 αφού είχε ήδη παρατήσει το σχολείο και είχε κάνει διάφορες δουλειές φεύγει για τον Πειραιά, Εκεί συχνάζοντας σε διάφορους τεκέδες ακούει για πρώτη φορά μπουζούκι και εντυπωσιάζεται και μέσα σε ελάχιστους μήνες γίνεται ένας από τους καλύτερους μουσικούς της εποχής. Έως το 1933 είχε γράψει πάνω από 50 τραγούδια και με την πιεστική παρότρυνση του Σπύρου Περιστέρη, o Μάρκος Βαμβακάρης το 1932 γραμμοφώνησε στην Odeon τον πρώτο δίσκο του με μπουζούκι στην Ελλάδα, που από τη μία μεριά είχε το «Καραντουζένι» (Έπρεπε να 'ρχόσουνα μάγκα μες στον τεκέ μας) και από την άλλη μεριά το «αράπ» (ένα σόλο ζεϊμπέκικο). Την επόμενη χρονιά δημιούργησε με τρεις φίλους του, τον Γιώργο Μπάτη, τον Στράτο Παγιουμτζή και τον Ανέστη Δελιά ένα πρωτοποριακό για την εποχή μουσικό σχήμα που ονομάστηκε «Η Τετράς η ξακουστή του Πειραιώς». 17

Τα ηχογραφημένα τραγούδια του Βαμβακάρη υπερβαίνουν τα 200. Η πλειοψηφία αυτών ηχογραφήθηκε σε δίσκους 78 στροφών μεταξύ των ετών 1933 και 1956. Από το 1932 μέχρι το 1960 ηχογράφησε 149 τραγούδια δικής του σύνθεσης και 220 ως ερμηνευτής. Μερικές από τις πιο γνωστές συνθέσεις του είναι η Φραγκοσυριανή, Σύρος, Η καλοκαιριά, Xαράματα η ώρα τρεις, Όλοι οι ρεμπέτες του ντουνιά, Τα ματόκλαδα σου λάμπουν κ.α. Στις 8 Φεβρουαρίου 1972 αφήνει την τελευταία του πνοή στην Αθήνα ζώντας τα τελευταία χρόνια της ζωής του στην αφάνεια ξεχασμένος από τις δισκογραφικές εταιρείες, κάποιους συναδέλφους του και με ελάχιστους οικονομικούς πόρους. Μάρκος Βαμβακάρης 18

Πρόκειται για μία σύνθεση του Ιωάννη Εϊζηρίδη ή Γιοβάν Τσαούς που ηχογραφήθηκε το 1936. Είναι γραμμένη σε ρυθμό 2/4 και μελωδικά κινείται στην τονικότητα της ρε μινόρε με μετακινούμενους φθόγγους τους μι και σι αλλά και στην λα φυσική μινόρε με μετακινούμενη την δεύτερη βαθμίδα (σι) όπως φαίνεται παρακάτω Οι στίχοι αναφέρονται σε μία όμορφη γυναίκα που "βασανίζει" τους άντρες με την συμπεριφορά της και είναι οι εξής : Στην Αθήνα μια μικρούλα όμορφη και νοστιμούλα με τα μάτια της τα μαύρα μ άναψε φωτιά και λαύρα Της μιλώ δε μ απαντάει την αγάπη μου πετάει θέλει να με βασανίζει την καρδιά να μου ραΐζει Αχ μικρούλα μου αφράτη και με ζάχαρη γεμάτη σαν σε βλέπω με τρελαίνεις και στον Άδη με πηγαίνεις Μ έκανες κακιά και λειώνω με τα κόλπα σου τελειώνω και στον κόσμο θα το λέω που με τυραννείς και κλαίω Αχ μικρούλα μου σκερτσόζα και ναζιάρα καπριτσιόζα μ έχεις βάλει σε μεράκι και με πότισες φαρμάκι Μ έκανες κι αναστενάζω και τον πόνο μου φωνάζω σ αγαπώ και θα πεθάνω ταίρι μου αν δε σε κάνω Ο Γιοβάν (Ιωάννης) Εϊτζηρίδης ήταν ποντιακής καταγωγής. Γεννήθηκε στην Κασταμονή του Πόντου το 1893. Υπηρέτησε στον οθωμανικό στρατό ως «τσαούς» (λοχίας). Στην Τουρκία ήταν γνωστός μουσικός και λέγεται ότι έπαιξε ακόμα και στην αυλή του σουλτάνου Αμπντούλ Χαμίτ Β'. Μετά το άδοξο, για τους Έλληνες, τέλος της Μικρασιατικής Εκστρατείας και την ανταλλαγή πληθυσμών, ο Τσαούς ήρθε στην Ελλάδα και εγκαταστάθηκε αρχικά στον Πειραιά όπου διατηρούσε διώροφο σπίτι στο ισόγειο του οποίου λειτουργούσε ο ίδιος ραφείο και στη συνέχεια το μετέτρεψε σε ποτοπωλείο (ουζερί). Το 1937 μετακόμισε στην Κοκκινιά όπου έζησε μέχρι τον θάνατό του. Πέθανε το 1942 από δηλητηρίαση (δηλητηριάστηκαν με τη σύζυγό του από ακατάλληλη τροφή, λόγω της πείνας στη γερμανική κατοχή). Ήταν ένας εξαιρετικά ταλαντούχος μουσικός. Έπαιζε πιάνο, βιολί, τζουρά, σάζ, ούτι, μπουζούκι, μπαγλαμά και ταμπουρά και έγραφε στίχους. Δεν ασχολήθηκε επαγγελματικά με τη μουσική αλλά δίδασκε 22

μπουζούκι. Μαθητές του ήταν πολλοί γνωστοί δεξιοτέχνες της εποχής, ανάμεσά του και ο Γιάννης Παπαϊωάννου. Γιοβάν Τσαούς 23

Στα πλαίσια του μαθήματος του Τμήματος "Εργαστήριο Ποιητικής" ο φοιτητής με την πολύτιμη βοήθεια του Καθηγητή Ηλία Παπαδόπουλου δημιούργησε αυτή και την επόμενη σύνθεση. Η πρώτη είναι γραμμένη σε ρυθμό 9/4 και μελωδικά κινείται στην τονικότητα της ρε μινόρε με μετακινούμενους φθόγγους τους μι και σι Οι στίχοι γραμμένοι από τον ίδιο τον φοιτητή αναφέρονται σε μία γυναίκα που αμφισβητεί την αγάπη του συντρόφου της και είναι οι εξής : Όλο μου λες δε σ αγαπώ πως τον καιρό περνάω Και κάθε ώρα και στιγμή φαρμάκι σε κερνάω Όλο μου λες δεν σου μιλώ σαν ξένη σε κοιτάζω Κι όμως στα φύλλα της καρδιάς άλλη εγώ δεν βάζω Μην κλαις και μη πικραίνεσαι και μη παραπονιέσαι Εσένα μόνο αγαπώ κι αδίκως τυραννιέσαι 27

Η δεύτερη σύνθεση που προέκυψε από το μάθημα "Εργαστήριο Ποιητικής" είναι γραμμένη σε ρυθμό 5/8 με την ακόλουθη ρυθμική αγωγή και μελωδικά κινείται στην τονικότητα της σι μινόρε με μετακινούμενους φθόγγους τους ντο, μι και σολ Οι στίχοι γραμμένοι από τον Σταύρο Σταυρόπουλο αναφέρονται στην ματαιότητα των υλικών αγαθών αλλά και της αγάπης μπροστά στον θάνατο και είναι οι εξής : Αφού γεννήθηκες λοιπόν κι έχεις ακμαίον ηθικόν Βέβαιο (κάποια μέρα) είναι θα πεθάνεις ότι στη ζωή κι αν κάνεις Δεν μπορεί ούτ η αγάπη είναι μια οφθαλμαπάτη Δεν θα υπερβεί τους νόμους και τους πιο κρυφούς σου φόβους Τα λεφτά και τα στολίδια σ όλους τους ανθρώπους ίδια Μόνο αν είσαι εν ζωή θα τα έχεις δηλαδή Γι αυτό ζήσε τη ζωή σου γλέντησε τη μα θυμήσου Όποιος και να είσαι τώρα θα ρθει κι η δική σου ώρα 31

Αποτελεί μία επιλογή από τέσσερις οργανικές συνθέσεις του Βασίλη Τσιτσάνη. Αναλυτικά πρόκειται για τις α) Σέρβικο ( μέτρα 1-64) Μία σύνθεση που πρωτοηχοραφήθηκε το 1938 και είναι γραμμένη σε ρυθμό 2/4 και μελωδικά κινείται στην τονικότητα της λα μινόρε με μετακινούμενο φθόγγο τον σολ Αξίζει να σημειωθεί ότι στην πρώτη ηχογράφηση της σύνθεσης αυτής ο συνθέτης χρησιμοποιεί το κούρδισμα ( ντο - λα -ρε από κάτω προς τα πάνω ) β) Τα ωραία του Τσιτσάνη ( μέτρα 65-155) Μία σύνθεση που ηχογραφήθηκε για πρώτη φορά το 1948, επίσης γραμμένη σε ρυθμό 2/4 και μελωδικά κινείται στην λα μινόρε όπως και η προηγούμενη αλλά και στην λα ματζόρε με μετακινούμενο τον σολ Τα μέτρα 156 έως 174 αποτελούν έναν ελεύθερο αυτοσχεδιασμό. γ) Πολίτικος χορός ( μέτρα 175-238) Μία σύνθεση που ηχογραφήθηκε το 1938 που ρυθμικά κινείται όπως και οι προηγούμενες σε ρυθμό 2/4 ενώ μελωδικά κινείται στην τονικότητα της ρε ματζόρε αλλά και της ρε μινόρε με μετακινούμενο φθόγγο τον ντο δ) Ατελείωτο ( μέτρα 239-290) Μία σύνθεση που ηχογραφήθηκε το ομοίως το 1938 ενώ είναι γραμμένη σε ρυθμό 2/4. Μελωδικά κινείται στην τονικότητα της ρε ματζόρε αλλά και της ρε ματζόρε με μόνιμα αλλοιωμένους τους φθόγγους μι και σι όπως φαίνεται παρακάτω Γεννήθηκε στα Τρίκαλα στις 18 Ιανουαρίου 1915 από γονείς Ηπειρώτες. Τσαρουχάς ο πατέρας του, είχε ένα μαντολίνο με το οποίο έπαιζε σχεδόν αποκλειστικά κλέφτικα τραγούδια της πατρίδας του. Στα 11 χρόνια του χάνει τον πατέρα του και μόνον τότε πέφτει στα χέρια του το μαντολίνο - το οποίο στο μεταξύ έχει 47

μετατραπεί από κάποιον ντόπιο οργανοποιό σε μπουζούκι. Τα πρώτα του τραγούδια τα γράφει σε ηλικία 15 χρονών. Στα τέλη του 1936 φεύγει από τα Τρίκαλα για την Αθήνα με σκοπό να σπουδάσει νομικά. Ηχογραφεί για πρώτη φορά το 1937 το τραγούδι "Σ',ένα τεκέ σκαρώσανε". Την περίοδο 1937-1940 γράφει καταπληκτικά τραγούδια τα οποία ηχογραφεί με τις φωνές του Δημήτρη Περδικόπουλου, και των άλλων σπουδαίων τραγουδιστών εκείνης της εποχής Στράτου Παγιουμτζή, Μάρκου Βαμβακάρη, Στελλάκη Περπινιάδη κ.α.. Σε πολλές από αυτές τις ηχογραφήσεις ο Τσιτσάνης συμμετέχει σαν δεύτερη φωνή. Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής ο Τσιτσάνης έμεινε στη Θεσσαλονίκη, όπου για ένα μεγάλο διάστημα είχε δικό του μαγαζί, το 'Ουζερί ο Τσιτσάνης', στη διασταύρωση Παύλου Μελά και Τσιμισκή, που έγινε διάσημο. Εκεί έγραψε μερικά από τα καλύτερα τραγούδια του, τα οποία ηχογραφήθηκαν μετά τη λήξη του πολέμου. "Αχάριστη", "Μπαξέ τσιφλίκι", "Τα πέριξ", "Νύχτες μαγικές", "Ζητιάνος της αγάπης", "Ντερμπεντέρισσα" και βέβαια τη "Συννεφιασμένη Κυριακή". Το 1946 εγκαθίσταται ξανά στην Αθήνα και αρχίζει πάλι να ηχογραφεί. Η δεκαετία 1945-1955 είναι ίσως η κορυφαία της καριέρας του καθώς γνωρίζει την πλατιά καταξίωση στη δισκογραφία και η πιο μεστή δημιουργικά γι' αυτόν. Φέρνει στο προσκήνιο νέες φωνές που υπηρετούν τα τραγούδια του και δένονται μαζί του : τη Μαρίκα Νίνου, τη Σωτηρία Μπέλλου, τον Πρόδρομο Τσαουσάκη. "Είμαστε αλάνια", "Πήρα τη στράτα κι έρχομαι", "Χωρίσαμε ένα δειλινό", "Τρελός τσιγγάνος", "Πέφτουν της βροχής οι στάλες", "Όμορφη Θεσσαλονίκη", "Αντιλαλούνε τα βουνά", "Κάνε λιγάκι υπομονή", "Φάμπρικες", "Πέφτεις σε λάθη", "Καβουράκια", "Κάθε βράδυ λυπημένη", "Ξημερώνει και βραδιάζει", "Έλα όπως είσαι", είναι μερικά μόνο από τα τραγούδια του γι' αυτή την περίοδο. Κι ίσως θα' πρεπε να σημειώσουμε τόσο το μελωδικό πλούτο, όσο και τη δεξιοτεχνία στην απόδοση αυτών των τραγουδιών. Το 1984, ακριβώς την ημέρα των γενεθλίων του (18 Ιανουαρίου), πεθαίνει στο νοσοκομείο Brompton του Λονδίνου ύστερα από επιπλοκές μιας εγχείρησης στους πνεύμονες. Βασίλης Τσιτσάνης 48

Πρόκειται για μία σύνθεση του Μανώλη Χιώτη που ηχογραφήθηκε το 1947 με τις φωνές των Στελλάκη Περπινιάδη και Ανδρέα Σπαγγαδώρου συνοδεία λαϊκής ορχήστρας. Είναι γραμμένη σε ρυθμό 4/4 και μελωδικά κινείται στην τονικότητα της λα μινόρε με μετακινούμενο φθόγγο τον σολ Στους στίχους περιγράφεται η αγανάκτηση και η απόγνωση ενός άντρα για μία γυναίκα η οποία με την συμπεριφορά της τον ωθεί στα άκρα και είναι οι εξής : Θα σε διώξω αν μου κάνεις απιστία σου το λέω τελειώσανε τ' αστεία θα σε διώξω μην με κάνεις να ζηλεύω και ας είσαι το κορίτσι που λατρεύω Μην θαρρείς ότι μαζί σου πια θα παίξεις αφού σέρτικα σου πω με δυο λέξεις κάτσε φρόνιμα στο λέω για καλό σου μην γυρεύεις να με πάρεις στο λαιμό σου Θα σου κάνω έξωση απ' την καρδιά μου αν προδώσεις την αγάπη την δικιά μου θα σε διώξω και ας είσαι τ' όνειρο μου και θα γίνεις παλιοκόριτσο του δρόμου Ο Μανώλης Χιώτης γεννήθηκε στις 21 Μαρτίου 1920 στη Θεσσαλονίκη. Ο πατέρας του λεγόταν Διαμαντής Χιώτης, ένας βαρύμαγκας γεννημένος στον Πειραιά. Από μικρή ηλικία άρχισε ν ασχολείται με τα λαϊκά όργανα και ξεκίνησε να μαθαίνει κοντά σε Θεσσαλονικιό μουσικοδιδάσκαλο αρχικά κιθάρα, μπουζούκι και στη συνέχεια ούτι. Έτσι από 15 ετών όταν η οικογένειά του μετακόμισε στο Ναύπλιο ο Μανώλης Χιώτης άρχισε να εργάζεται επαγγελματικά ως μουσικός. Το 1935 περίπου ήλθε στην Αθήνα προκειμένου να σπουδάσει βιολί όπου και γνωρίστηκε με τον Στράτο Παγιουμτζή ο οποίος τον προσέλαβε να παίζει δίπλα του μπουζούκι στο κέντρο «Δάσος» του Βοτανικού. Το 1937 ο Μ. Χιώτης ακολουθώντας το ρεμπέτικο μοτίβο ηχογραφεί το πρώτο του τραγούδι «το χρήμα δεν το λογαριάζω» που έγινε αμέσως επιτυχία. Λίγο αργότερα γνωρίζεται με τον Μπαγιαντέρα και παίζει μαζί του στις κλασικές εκτελέσεις των προπολεμικών επιτυχιών του, «Νυχτερίδα», «Μ έχεις μαγεμένο», «Ζούσα μοναχός χωρίς αγάπη» κ.ά. Κατά τη δεκαετία του 40 γράφει τη μια επιτυχία μετά την άλλη: «Πάλι στις τρεις ήρθες εχθές να κοιμηθείς» (Ντούο Χάρμα), «Θα σου πω το μυστικό μου» (Μ. Νίνου), «Το φτωχομπούζουκο» (Στ. Τζουανάκος) κ.ά. Μέχρι τον πόλεμο αλλά και μετά απ αυτόν συνέχισε να γράφει τραγούδια πλην όμως βλέποντας ότι με το «κλασικό» μπουζούκι δεν μπορούσε να αποδώσει γρηγορότερες σε ρυθμό μουσικές εκτελέσεις, προχώρησε στη μεγάλη καινοτομία προσθέτοντας άλλη μία χορδή στο όργανο δημιουργώντας έτσι 51

το «τετράχορδο μπουζούκι». Με το τετράχορδο πλέον μπουζούκι άνοιξε ο ορίζοντας για ασύλληπτες σε ταχύτητα εκτελέσεις σε σχέση με το κλασικό μπουζούκι. Ταυτόχρονα στη δεκαετία του 1950 καινοτομεί εφαρμόζοντας πρώτος αυτός ενισχυτή σε λαϊκό όργανο. Έτσι αρχίζει η περίοδος όπου πλέον το μπουζούκι γίνεται αποδεκτό και από την λεγόμενη υψηλή κοινωνία για χατίρι της οποίας άρχισε να γράφει τραγούδια με λατινοαμερικάνικο χαρακτήρα κυρίως σε ρυθμό μάμπο. Ο Μανώλης Χιώτης φέρεται να έγραψε περισσότερα από 1500 τραγούδια. Ανεξάρτητα όμως αυτού, πολύ τακτικά συμμετείχε και ως σολίστ σε ηχογραφήσεις και πολλών άλλων λαϊκών συνθετών. Χαρακτηριστικό υπήρξε το γεγονός ότι ο Μίκης Θεοδωράκης στηρίχθηκε ακριβώς στη δεξιοτεχνία του Μ. Χιώτη κατά την πρώτη του επίσημη δισκογραφική του παρουσία με τον «Επιτάφιο» του Γιάννη Ρίτσου, συνεργασία που συνεχίστηκε και στο Λιποτάχτες, Αρχιπέλαγος κ.ά.. Την ίδια εποχή συνεργάσθηκε όμως και με τον Μάνο Χατζιδάκι. Με τις ενορχηστρώσεις του Χιώτη και τις φωνές της Μαίρης Λίντα, του Γρηγόρη Μπιθικώτση, του Στέλιου Καζαντζίδη και της Μαρινέλλας, τα έργα του Θεοδωράκη, αλλά και του Χατζιδάκι -του οποίου υπήρξε για καιρό σολίστας- αποκτούν λαϊκή απήχηση. Οι μεγαλύτερές του επιτυχίες αποδόθηκαν από την τραγουδίστρια Μαίρη Λίντα, που υπήρξε η δεύτερη σύζυγός του για μια δεκαετία, με την οποία και εμφανίσθηκε στον κινηματογράφο "Περασμένες μου αγάπες", "Πολλές φορές", "Σβήσε τη φλόγα", "Θλίψη", "Εσύ 'σαι η αιτία", "Λαός και Κολωνάκι" κ.ά.. Ο Μανώλης Χιώτης πέθανε αιφνίδια σε ηλικία μόλις 50 ετών από καρδιακή ανεπάρκεια στο Ιπποκράτειο νοσοκομείο της Αθήνας τις πρώτες πρωινές ώρες της ημέρας των γενεθλίων του στις 21 Μαρτίου του 1970. Στο κέντρο της φωτογραφίας ο Μανώλης Χιώτης 52

Η σύνθεση αυτή είναι του δεξιοτέχνη του μπουζουκιού Γιώργου Μητσάκη ηχογραφήθηκε το 1949 με τις φωνές του Πρόδρομου Τσαουσάκη και της Μαρίκας Νίνου συνοδεία λαϊκής ορχήστρας. Είναι γραμμένη σε ρυθμό 9/4 και μελωδικά κινείται στην τονικότητα της ρε μινόρε με μετακινούμενο φθόγγο τον σι Οι στίχοι περιγράφουν την προσπάθεια ενός ταξιδιώτη ο οποίος αν και δεν διαθέτει τα απαραίτητα ναύλα ψάχνει να βρει ένα μέσο ώστε να επιστρέψει στην πατρίδα που τον περιμένει η μάνα του. Οι στίχοι είναι οι εξής : Τρεχαντηράκι με τα πανιά σου που ταξιδεύεις γιαλό γιαλό πάρε και μένα τώρα που φεύγεις ταξιδιώτης είμαι κι εγώ. Δεν έχω ναύλα για να πληρώσω ξενιτεμένο είμαι παιδί κι έχω μια μάνα που περιμένει ώρα την ώρα για να με δει. Κι αν δε με πάρεις καλό ταξίδι κι εγώ ας μείνω στη ξενιτιά μόνο στη δόλια αυτή μου μάνα πες χαιρετίσματα πολλά πολλά. Ο Γιώργος Μητσάκης (Κωνσταντινούπολη, 1921 - Αθήνα, 17 Νοεμβρίου 1993) ήταν συνθέτης, στιχουργός πολυάριθμων λαϊκών τραγουδιών και μεγάλος δεξιοτέχνης του μπουζουκιού γνωστός και με το προσωνύμιο "ο δάσκαλος". Ήρθε με την οικογένεια του στην Καβάλα το 1935 και αργότερα έμειναν σε ένα χωριό κοντά στο Βόλο. Ο Μητσάκης πρωτοέρχεται σε επαφή με τη λαϊκή μουσική στη Μαγνησία αλλά σύντομα θα αναζητήσει την τύχη του στη Θεσσαλονίκη. Γνωρίζεται με τον Βασίλη Τσιτσάνη και τον Χατζηχρήστο και καταλήγει στον Πειραιά, την πόλη που θα αγαπήσει, το 1939. «Γράφαμε για τον καημό, το γλέντι, το μεράκι του λαϊκού ανθρώπου», έλεγε. Γιώργος Μητσάκης 55

Πρόκειται για μία σύνθεση του Απόστολου Χατζηχρήστου σε στίχους του Κώστα Γόντικα η οποία είναι γραμμένη σε μέτρο 4/4 και μελωδικά κινείται στην τονικότητα της Λα ματζόρε με μετακινούμενο φθόγγο τον σολ όπως φαίνεται παρακάτω : Ηχογραφήθηκε το 1953 με τις φωνές των Απόστολου Χατζηχρήστου και Ιωάννη Σταμούλη συνοδεία λαϊκής ορχήστρας η οποία απαρτίζεται από δύο μπουζούκια, ένα ακκορντεόν και μία κιθάρα. Στους στίχους περιγράφεται η εικόνα μιας γυναίκας ονόματι Βαρβάρα η οποία με την παρέα της βρίσκεται σε κάποιο κέντρο διασκέδασης γλεντώντας χωρίς να την ενδιαφέρει τίποτα άλλο και είναι οι εξής: Διατάζει η Βαρβάρα το μπουζούκι βάρα και ότι σε στεναχωρά ρίχτο έναν παρά και δώσε μας κρασί και ρίχτο στην τρελλή μην το σκέφτεσαι πολύ γλέντα τον ντουνιά με διπλοπενιά κέφι και καλή καρδιά Στης Βαρβάρας το τραπέζι το μπουζούκι παίζει με το γέλιο την περνά πίνει και κερνά και δώσε μας κρασί και ρίχτο στην τρελλή μην το σκέφτεσαι πολύ γλέντα τον ντουνιά με διπλοπενιά κέφι και καλή καρδιά Η Βαρβάρα διατάζει όξω το μαράζι θέλει γλέντι η ζωή βράδυ και πρωί και δώσε μας κρασί και ρίχτο στην τρελλή μην το σκέφτεσαι πολύ γλέντα τον ντουνιά με διπλοπενιά κέφι και καλή καρδιά Ο Απόστολος Χατζήχρηστος ή Σμυρνιωτάκι (1904 - Ιούνιος 1959) γεννήθηκε στο Κοκαριαλί, ένα προάστιο της Σμύρνης στη Μικρά Ασία και καταγόταν από πλούσια οικογένεια. Από μικρή ηλικία μαθήτευσε στη μουσική μαθαίνοντας πιάνο, κιθάρα και ακορντεόν. Μετά την μικρασιατική καταστροφή η οικογένειά του διέφυγε στην Ελλάδα ο ίδιος όμως σε κάποια μάχη συνελήφθη αιχμάλωτος από τον τουρκικό στρατό και έμεινε κρατούμενος για τρία χρόνια σε κάποιο στρατόπεδο από όπου κατάφερε τελικά να δραπετεύσει με τη βοήθεια ενός συγκρατούμενου θείου του. Αφού ήρθε στην Ελλάδα, και βρήκε την οικογένειά του στην Τζιά, εγκαταστάθηκε στον Πειραιά, στα προσφυγικά (παράγκες) του Μικρολίμανου (τότε Τουρκολίμανο) όπου ξεκίνησε να ασχολείται εντατικά με το μπουζούκι. Γύρω στο 1935 έκανε τα πρώτα του επαγγελματικά βήματα μέχρι που γνωρίζει τον Μάρκο και συμμετέχει στα καλύτερα ρεμπέτικα συγκροτήματα. Ο Απόστολος Χατζηχρήστος ηχογράφησε 85 δικά του τραγούδια και δικαίως κατατάσσεται ανάμεσα στους κορυφαίους λαϊκούς συνθέτες.τα τραγούδια που άφησε 59

πίσω του είναι -μέχρι στιγμής- γνωστά 76 εκπληκτικά κομμάτια και είναι σχεδόν όλα μουσικά αριστουργήματα. Παράλληλα, συμμετέχοντας σε άλλα 126 περίπου τραγούδια άλλων δημιουργών της Πειραιώτικης Σχολής, έβαλε ανεξίτηλα χαραγμένη στη δισκογραφία των 78 στροφών την προσωπική του καλλιτεχνική σφραγίδα σαν τραγουδιστής και οργανοπαίκτης. Απόστολος Χατζηχρήστος και Γιώργος Κωνσταντινίδης 60

Είναι μία οργανική σύνθεση του δεξιοτέχνη του μπουζουκιού Δημήτρη Στεργίου ή Μπέμπη που ηχογραφήθηκε το 1960 στην Αμερική με δεύτερο μπουζούκι τον Τάσο Σοφόπουλο. Το πρώτο αυτοσχεδιαστικό μέρος της σύνθεσης είναι γραμμένο σε ρυθμό 3/4 ενώ όλη η υπόλοιπη (μουσικό θέμα και δεύτερος αυτοσχεδιασμός) σε ρυθμό 2/4. Μελωδικά κινείται στην τονικότητα της λα ματζόρε με μετακινούμενο φθόγγο τον σολ, στη σχετική της μινόρε (φα#) με μετακινούμενη την τέταρτη βαθμίδα (σι) αλλά και στην λα μινόρε με μετακινούμενο φθόγγο επίσης τον σολ Ο Δημήτρης Στεργίου ή Μπέμπης γεννήθηκε στις 16 Απριλίου του 1927 στον Πειραιά και ήρθε από μικρός σε επαφή με τη μουσική καθώς ο πατέρας του έπαιζε πολλά όργανα και συμμετείχε σε μουσικά σύνολα κλασικής μουσικής στο Δημοτικό θέατρο Πειραιά. Αξίζει να σημειωθεί πως ήταν από τους ελάχιστους λαϊκούς μουσικούς της εποχής που ήξερε να διαβάζει παρτιτούρα. Το 1956 ηχογραφεί στην His Master s Voice το θρυλικό «Πενιές του Μπέμπη». Ακούγοντάς το κανείς μπορεί εύκολα να αντιληφθεί το μεγαλείο του Μπέμπη στο ταξίμι στην αρχή όσο και την επιρροή του από την κλασσική μουσική στο γρήγορο θέμα που ακολουθεί. Το 1959 φεύγει για την Αμερική αναζητώντας μια καλύτερη τύχη, σύνηθες φαινόμενο αρκετών μουσικών της εποχής. Δυστυχώς όμως τα χρόνια της Αμερικής θα αποδειχθούν καταστροφικά για το Μπέμπη. Εκεί θα αρχίσει ο εθισμός του στο ποτό, με αποτέλεσμα να γυρίσει πίσω μόνιμα το 1965 με κλονισμένη υγεία και δυστυχώς χωρίς να μπορεί να αποδώσει όπως παλιά. Στις 24 Δεκέμβρη του 1972, μετά από άλλη μια εισαγωγή του στο Κρατικό Θεραπευτήριο σε κωματώδη κατάσταση, αφήνει την τελευταία του πνοή σε ηλικία μόλις 45 ετών. Αυτό έμελλε να είναι το άδοξο τέλος ενός ιδιαίτερα ταλαντούχου μουσικού που άφησε το όνομα του γραμμένο με ολόχρυσα γράμματα στην ιστορία της λαϊκής μας μουσικής. Δημήτρης Στεργίου ή Μπέμπης 69

Η σύνθεση αυτή περιέχει μουσικά θέματα από ταινίες της "χρυσής" εποχής του ελληνικού κινηματογράφου. Συγκεκριμένα αποτελείται από τέσσερα μουσικά θέματα ενορχηστρωμένα από τον ίδιο τον φοιτητή : α) Ο αποχαιρετισμός (μέτρα 1-8) Μία σύνθεση του Σταύρου Ξαρχάκου σε στίχους του Νίκου Γκάτσου γραμμένη σε ρυθμό 9/4 και μελωδικά κινείται στην τονικότητα της μι μινόρε με μετακινούμενη την έβδομη βαθμίδα (ρε) Το τραγούδι αυτό γράφτηκε για τις ανάγκες της ταινίας "Διπλοπενιές" του 1966 σε σκηνοθεσία του Γιώργου Σκαλενάκη και σενάριο του Αλέκου Σακελλάριου. Ο Σταύρος Ξαρχάκος γεννήθηκε στις 14 Μαρτίου 1939 στην Αθήνα όπου και μεγάλωσε. Σπούδασε στο Ωδείο Αθηνών και συνέχισε στο Παρίσι και στο Julliard School of Music της Νέας Υόρκης. Έχει γράψει τραγούδια σε περισσότερους από 42 δίσκους, μουσική για 21 ταινίες και 15 τηλεοπτικές παραγωγές. Ακόμα, έχει συνθέσει μουσική για αρχαία τραγωδία, δράματα και διεθνή μπαλέτα. Σταύρος Ξαρχάκος β) Το χασάπικο της Τζένης ( μέτρα 9-31) Μία σύνθεση του Κώστα Καπνίση γραμμένη σε ρυθμό 4/4 που μελωδικά κινείται ομοίως στην τονικότητα της μι μινόρε όπως και η προηγούμενη. Χρησιμοποιήθηκε στην μουσική της ταινίας " Τζένη Τζένη" του 1966 σε σκηνοθεσία Ντίνου Δημόπουλου και Βαγγέλη Σεϊτανίδη ενώ το σενάριο έγραψαν οι Ασημάκης Γιαλαμάς και Κώστας Πρετεντέρης. Ο Κώστας Καπνίσης γεννήθηκε στην Αθήνα στις 20 Νοεμβρίου του 1920 και πέθανε στις 4 Ιουλίου του 2007. Οι γονείς του ήταν ο Χρήστος Καπνίσης και η Αφροδίτη Λαουτάρη. Ο πατέρας του έμπορος υφασμάτων, είχε στο κατάστημά του ένα πιάνο, που ήταν ένα πρώτο ερέθισμα για την ενασχόλησή του με τη μουσική. Σπούδασε πιάνο στο Ελληνικό Ωδείο και το 1943 πήρε μαθήματα από τον Σκαλκώτα και στη συνέχεια από τους Βώκο, Βάρβογλη και Γιάννη Παπαϊωάννου. Από το 1939 συνθέτει και από το 1941 εισέρχεται στο τότε Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας (σημερινή ΕΡΤ) στη δημιουργία ελαφράς ορχήστρας. Είχε γράψει τη μουσική περισσοτέρων από 110 κινηματογραφικών ταινιών, τραγουδιών, ντοκιμαντέρ, και μουσικών θεατρικών παραστάσεων (μιούζικαλ). Επίσης είχε κάνει πολλές ενορχηστρώσεις και διασκευές. 81

Μέλος της Ένωσης Ελλήνων Μουσουργών, διετέλεσε και πρόεδρος του Πανελλήνιου Μουσικού Συλλόγου (περίοδο 1965-1967) και αντιπρόεδρος της Ομοσπονδίας Μουσικών 1966-1967. Κώστας Καπνίσης γ) Χασάπικο ( μέτρα 32-89) Μία σύνθεση του Γιώργου Ζαμπέτα γραμμένη σε ρυθμό 4/4 που μελωδικά κινείται στην τονικότητα της ρε μινόρε με μετακινούμενο φθόγγο τον ντο Χρησιμοποιήθηκε στην μουσική της ταινίας "Μια τρελή τρελή οικογένεια" του 1965 σε σκηνοθεσία του Ντίνου Δημόπουλου και σενάριο των Νίκου Τσιφόρου - Πολύβιου Βασιλειάδη. Τα μέτρα 90 έως 121 αποτελούν την γρήγορη εκτέλεση του δεύτερου θέματος μετατονισμένο στην τονικότητα της ρε μινόρε. Ο Γιώργος Ζαμπέτας (25 Ιανουαρίου 1925-10 Μαρτίου 1992) ήταν συνθέτης, τραγουδιστής και δεξιοτέχνης του μπουζουκιού. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 50 ο Ζαμπέτας γράφει τα πρώτα του γνήσια ρεμπέτικα τραγούδια με γνωστούς ερμηνευτές όπως οι Πρόδρομος Τσαουσάκης («Σαν σήμερα, σαν σήμερα...»), Στέλιος Καζαντζίδης («Βαθειά στη θάλασσα θα πέσω»), Μανώλης Καναρίδης («Όταν θα λάβεις αυτό το γράμμα»), Πόλυ Πάνου («Να πας να πεις στη μάνα μου») κ.ά. Έκδηλο ήταν από τότε το ταλέντο και το εκπληκτικό του παίξιμο, ωστόσο ακόμη δεν είχε κατασταλάξει στο πασίγνωστο ιδιαίτερο στυλ, που τον καθιέρωσε σαν ένα μοναδικό «σώου-μαν» στο χώρο. Την επόμενη δεκαετία, τα τραγούδια του γνωρίζουν τεράστια επιτυχία καθώς πραγματοποιεί εμφανίσεις στα σπουδαιότερα λαϊκά κέντρα διασκέδασης, ενώ ταξιδεύει στο εξωτερικό (Ευρώπη και Αμερική) και παράλληλα συμμετέχει σε περισσότερες από 100 ταινίες του ακμάζοντα εκείνο τον καιρό Ελληνικού Κινηματογράφου. Γιώργος Ζαμπέτας 82

δ) Συρτάκι αλλέγκρο ( μέτρα 122-222) Μία σύνθεση του Χάρη Λεμονόπουλου η οποία μελωδικά κινείται στην τονικότητα της σι b ματζόρε με μετακινούμενους φθόγγους τους ντο και λα Η οργανική αυτή σύνθεση ακούγεται στους τίτλους της ταινίας "Πάρε κόσμε" του 1967 σε σκηνοθεσία του Ερρίκου Θαλασσινού και σενάριο του Ναπολέοντα Ελευθερίου. Ο Χάρης Λεμονόπουλος (1923-1975) ήταν μουσικός και δεξιοτέχνης του Μπουζουκιού. Γεννήθηκε στην Κατερίνη το 1923 και διέμενε στην συνοικία Ευαγγελικά. Με την ολοκλήρωση των εγκύκλιων σπουδών του στο 1ο Δημοτικό Σχολείο Κατερίνης, αναχώρησε για την Θεσσαλονίκη ώστε να συνεχίσει το γυμνάσιο και τις μουσικές του σπουδές. Ο Λεμονόπουλος είχε πάθος με την κλασική μουσική και έπαιζε αριστοτεχνικά κλασικό βιολί αλλά και πιάνο, διαμόρφωσε την άποψη ότι επειδή το μπουζούκι έχει έκταση 4-5 οκτάβες όπως τα σολιστικά όργανα, μπορεί να παίξει κλασικούς σύνθετες, αρκεί να γίνουν αλλαγές στο ύφος και να παιχτούν με λεπτότητα. Το 1961 ταξίδεψε στην Αμερική όπου και εργάστηκε εκεί σε διάφορα κέντρα ομογενών σε πόλεις των ΗΠΑ και του Καναδά, ενώ εκεί συνεργάστηκε και με τον τραγουδιστή Απόστολο Νικολαΐδη. Το 1967 συμμετείχε επίσης στα πρώτα μουσικά σύνολα που έστησε ο Μίκης Θεοδωράκης για τις συναυλίες που έδινε στο εξωτερικό κατά την περίοδο της Χούντας. Χάρης Λεμονόπουλος 83

Πρόκειται για μία σύνθεση του Paul Desmond σαξοφωνίστα της τζαζ που το ηχογράφησε το 1959 παίζοντας με το κουαρτέτο του Dave Brubeck (Dave Brubeck - πιάνο, Paul Desmond - άλτο σαξόφωνο, Eugene Wright - μπάσο, Joe Morello - τύμπανα). Περιέχεται στο δίσκο του Dave Brubeck με τίτλο "Time out". Είναι γραμμένη σε ρυθμό 5/4 και μελωδικά κινείται στην τονικότητα της Μι b και συγκεκριμένα στην πεντατονική και στον δωρικό τρόπο όπως φαίνεται παρακάτω O Paul Desmond ( Νοέμβριος 1924 - Μάϊος 1977) συνεργάστηκε εκτός από τον Dave Brubeck και με άλλους εξαιρετικούς μουσικούς της τζαζ όπως ο Gerry Mulligan και ο Chet Baker. Paul Desmond 86